پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اما و اگرهای ریال دیجیتال؛ راهکاری برای کنترل پول نقد و نقدینگی
نهمین پیش‌رویداد چهارمین رویداد ۹ ژانویه برگزار شد؛ در وبیناری با حضور حضور احمدرضا قودجانی این پرسش بررسی شد که ریال دیجیتال کدام گره را باز می‌کند؟
آخرین پیش‌رویداد ۹ ژانویه در روز پایانی دی‌ماه با حضور احمدرضا قودجانی، مشاور و کارشناس بلاکچین، و میثم سلیمانی، مدیر محتوای راه‌کار، برگزار شد. در این وبینار، پروژه ریال دیجیتال که خردادماه امسال در کیش به اجرا درآمده بود، مورد بررسی قرار گرفت و ابعاد مختلف آن توضیح داده شد. چهارمین رویداد ۹ ژانویه، کمتر از یک هفته بعد، در ۲ بهمن‌ماه در سالن هزارنفره ضرغام برگزار خواهد شد و همچنان به عنوان بزرگ‌ترین گردهمایی فعالان اکوسیستم رمزارز شناخته می‌شود.
چرا ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی تولید شدند؟
احمدرضا قودجانی در ابتدای جلسه به توضیح این پرداخت که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی چه هستند و چه تاریخچه‌ای دارند. CBDCها همان فناوری‌های بلاکچینی هستند که به‌صورت متمرکز توسط بانک‌های مرکزی پشتیبانی می‌شود و در کنترل دولت‌هاست. این موضوع از سال ۲۰۱۴ توسط بانک‌های مرکزی کشورهای جهان پیگیری می‌شود.
او با بیان اینکه بانکداری در ایران در نسل سوم قرار دارد ریال دیجیتال را پلی برای رسیدن به نسل چهارم بانکداری دانست. ریال دیجیتال که بر پایه بلاکچین عمل می‌کند مزایای مختلفی از جمله انتقال همتا به همتای پول، افزایش شفافیت مالی و مبارزه با پول‌شویی، کاهش هزینه‌های نگه‌داری و انتقال پول، کمک به توزیع عادلانه پول، کمک به کنترل راحت‌تر سیاست‌های پولی و نقدینگی و جلوگیری از افزایش تورم دارد.
در تمامی کشورها همواره معضل خلق پول وجود داشته است. خلق پول اضافی می‌تواند باعث افزایش نقدینگی در جامعه و در نتیجه افزایش سطح عمومی قیمت‌ها شود؛ بنابراین یکی از دلایل اصلی استفاده از فناوری‌های جدید مانند ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) برای حل این مشکل، کاهش استفاده از پول نقد و جلوگیری از خلق نقدینگی است. در واقع، پول نقدی که در دست مردم است، امکان رصد و کنترل دقیقی ندارد، اما سیستم‌های دیجیتال می‌توانند این نظارت را به‌راحتی فراهم کنند.
علاوه بر این، مردم در برخی مناطق، به‌ویژه در اروپا، به طور فزاینده‌ای دیگر از اسکناس و سکه استفاده نمی‌کنند. این تغییر رفتار در استفاده از پول نقد و گرایش به ارزهای دیجیتال خصوصی، به‌عنوان یک تهدید برای اقتصادهای سنتی و مدل‌های پولی کشورها در نظر گرفته می‌شود. ازاین‌رو، بسیاری از دولت‌ها به سمت توسعه ارزهای دیجیتال ملی حرکت کرده‌اند تا ضمن کاهش وابستگی به پول نقد، قدرت نظارت خود را حفظ کنند و از سوی دیگر، کنترل بیشتری بر سیاست‌های پولی و مالی داشته باشند.
احمدرضا قودجانی در ادامه با نشان دادن نقشه چشم‌انداز جهانی در این حوزه جایگاه کشورهای مختلف را در توسعه ارز دیجیتال خود نشان داد. در این نقشه نشان داده شد که کمتر کشوری به سمت اجرا رفته است و اغلب کشورها در مرحله تحقیق قرار دارند و بخشی از کشورها مانند ایران، عربستان سعودی و چین در حال پیاده‌سازی به‌صورت محدود هستند.
بانک مرکزی کنترل‌کننده تمام‌وکمال شبکه ریال دیجیتال
پروژه ریال دیجیتال بانک مرکزی از سال ۱۳۹۷ در شرکت ملی خدمات انفورماتیک آغاز شد. این شرکت پس از انجام تحقیقات گسترده در زمینه بلاکچین، سیستمی به نام «برنا» را معرفی کرد که بر اساس یک سیستم اپن‌سورس به نام هایپرلجر فابریک طراحی شده بود. در سال ۱۴۰۱، این پروژه وارد فاز پیش آزمایشی شد و در همان سال، شورای پول و اعتبار با این دیدگاه که ریال دیجیتال باید نسخه‌ای از ریال موجود در کشور باشد، این موضوع را پذیرفت. در نهایت، ریال دیجیتال خردادماه امسال در کیش به طور رسمی وارد فضای آزمایشی شد.
بازیگران اصلی اکوسیستم ریال دیجیتال عبارت است از: بانک مرکزی، بانک‌های متولی، بانک‌های عضو عادی، کاربران و تأمین‌کنندگان فناوری شامل پی‌اس‌پی‌ها و شرکت‌های فین‌تکی.
وظیفه بانک مرکزی کنترل چرخه عمر ریال دیجیتال از تولید، انتشار، امحا و دیگر مراحل ازجمله دسترسی، مسدودسازی و فعال‌سازی بانک‌ها است. تمامی قراردادهای هوشمند و هر اتفاقی که باید در بلاکچین پیاده‌سازی شود، تحت نظارت بانک مرکزی اتفاق می‌افتد.
بانک‌های متولی مسئول احراز هویت کاربران و فعال‌سازی‌ها، توسعه کیف پول ریال دیجیتال و تأیید تراکنش‌ها هستند. این بانک‌ها همچنین می‌توانند در اجرای قراردادهای هوشمند نقش داشته باشند. اما بانک‌های عضو عادی به قراردادهای هوشمند و سایر فعالیت‌ها دسترسی ندارند. قودجانی معتقد است که این سیاس گذاری با ساختار بلاکچین در تناقض است؛ زیرا هرچه تعداد نودها در شبکه بلاکچین بیشتر باشند، شبکه پایدارتر است. او توضیح داد: «برای بانک‌ها صرفه اقتصادی نداشته است که بخواهند این پروژه را پیاده‌سازی کنند؛ اما بانک مرکزی با سیاستی که اتخاذ کرده است، آنها را مجبور کرده است که در سطح حاکمیتی وارد پروژه شوند و یک وضعیت رقابتی برای آنها ایجاد کرده است.»
کاربران ریال دیجیتال در سه سطح تعریف می‌شوند: سطح یک عادی، سطح دو عادی و سطح تجاری. طبق شنیده‌ها، دو سطح دیگر نیز به این دسته‌ها افزوده خواهد شد، یعنی سطح صفر عادی و سطح پیشتاز که با ویژگی‌های خاصی در اختیار شرکت‌های فین‌تکی قرار خواهند گرفت. کاربر سطح یک می‌تواند تا سقف سه میلیون تومان و کاربر سطح دو تا سقف ۱۵ میلیون تومان از ریال دیجیتال استفاده کند، به‌شرط آن که حسابی در بانکی داشته باشد که ولت مربوطه را ایجاد کرده است.
احمدرضا قودجانی سیاست‌های بانک مرکزی در خصوص بانک‌های تجاری را به این شکل تشریح کرد: «بانک مرکزی به دنبال حذف بانک‌های تجاری نیست. بانک مرکزی برای ریال دیجیتال بیشتر اهداف خرد هدف‌گذاری کرده تا اهداف کلان. مباحثی همچون تسویه بین بانکی و مسائل مشابه در دستور کار قرار ندارد. در کیف پول تجاری، محدودیتی که بانک مرکزی ایجاد کرده، این است که مبلغ تراکنش‌ها نباید از ۲۰۰ میلیون تومان تجاوز کند و بعد از آن، کیف پول باید خالی شود. کاربران عادی نیز به طور معمول نمی‌توانند انتقالاتی به کیف پول‌های تجاری انجام دهند.»
او در ادامه به توضیح نحوه توزیع و انتشار ریال دیجیتال پرداخت. ریال دیجیتال از جنس ریال معمولی است و از منظر بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار انتشار آن دقیقاً مانند انتشار ریال معمولی است. او بیان کرد: «بانک مرکزی بر اساس مجوزهای لازم و درخواست بانک‌ها، ریال دیجیتال را به بانک‌ها ارائه می‌دهد. از نظر ساختار توزیع ریال، شورای پول و اعتبار در دو سطح این موضوع را بررسی کرده است: سطح بانک‌ها و اعضا و سطح کاربران عادی که می‌توانند از طریق وجه نقد سپرده‌های خود، ریال خود را به ریال دیجیتال تبدیل کنند.»
ارائه خدمات به افراد بدون حساب بانکی با ریال دیجیتال ممکن است
در اینجای وبینار احمدرضا قودجانی با استناد به پیاده‌سازی ریال دیجیتال در کیش به این سؤال پاسخ داد که آیا ریال دیجیتال مشکلی را حل می‌کند یا نه. طبق گفته‌های قودجانی پروژه ریال دیجیتال مزایای مختلفی دارد.
اولین مزیت ریال دیجیتال کاهش هزینه‌های تولید و انتقال پول است. ریال دیجیتال فشارهای مالی ناشی از چاپ اسکناس را از دوش بانک مرکزی برداشته و باعث صرفه‌جویی در منابع می‌شود. از طرفی با حذف واسطه‌ها در فرایند انتقال پول موجب کاهش قابل‌توجه هزینه‌های مبادلات مالی بین افراد خواهد شد.
دومین مورد افزایش امنیت تراکنش‌ها و سرعت انتقال پول است. باتوجه‌به ماهیت بلاکچینی ریال دیجیتال، انتقالات مالی سریع‌تر، امن‌تر و مقاوم‌تر در برابر حملات سایبری خواهند بود.
یکی از مزایای بارز ریال دیجیتال، کاهش نیاز به نقدینگی فیزیکی است. ریال دیجیتال هم‌زمان با کاهش پول نقد در سطح جامعه، به‌عنوان یک سیستم شفاف، می‌تواند جلوی پول‌شویی و فعالیت‌های غیرقانونی در بازارهای پنهان را بگیرد. این سیستم به بانک مرکزی این امکان را می‌دهد که جریان‌های مالی را به‌دقت رصد کند.
یکی از ویژگی‌های مثبت ریال دیجیتال، امکان دسترسی آسان به خدمات مالی برای افرادی است که فاقد حساب بانکی هستند. این ویژگی موجب می‌شود که افراد بدون نیاز به افتتاح حساب‌های بانکی رسمی، به‌راحتی به پول و خدمات مالی دسترسی داشته باشند. در مواقع بحرانی نیز به طور مؤثری در توزیع یارانه‌ها، کمک‌های اضطراری یا سایر اقدامات ویژه دولت در مناطق خاص به کار گرفته شود.
سیاست بانک مرکزی در استفاده از توکن‌ها به‌جای سیستم‌های حسابی نیز موجب ساده‌تر و سریع‌تر شدن فرایند پرداخت‌ها می‌شود. علاوه بر این، ریال دیجیتال با بهره‌گیری از کلیدهای عمومی و خصوصی در بستر بلاکچین، قادر است در شرایط بحرانی که نیاز به پرداخت‌های آفلاین است، عملکرد خود را حفظ کرده و به طور مؤثر عمل کند.
چالش‌های پیش روی ریال دیجیتال بانک مرکزی
با گسترش پروژه ریال دیجیتال بانک مرکزی، سؤالات و چالش‌های متعددی در رابطه با امنیت، حریم خصوصی و تأثیر آن بر بانک‌های تجاری و زیرساخت‌های فناوری کشور مطرح شده است. این چالش‌ها می‌توانند روند پیاده‌سازی و موفقیت این فناوری را تحت‌تأثیر قرار دهند. احمدرضا قودجانی یک از مهم‌ترین چالش‌های این پروژه را نگرانی‌های اصلی مردم درباره احتمال نقض حریم خصوصی و نظارت بیش از حد دولت بر تراکنش‌های مالی می‌داند. این نگرانی ناشی از تجربه‌های گذشته مردم و اقداماتی مانند بسته شدن درگاه‌های رمز ارزی است که در ذهن بسیاری این تصور را ایجاد کرده که دولت ممکن است با استفاده از این فناوری، کنترل بیشتری بر پرداخت‌ها و تراکنش‌های مردم داشته باشد.
علاوه بر این، ریال دیجیتال بر پایه بلاکچین برنا توسعه یافته است که خود به‌عنوان یک فناوری نوین، با ریسک‌هایی مواجه است. یکی از نگرانی‌های موجود این است که آیا امنیت این سیستم در طول زمان حفظ خواهد شد یا نه. هرچند برخی از بانک‌ها معتقدند که این فناوری در اقتصاد دیجیتال برای سال‌ها پایدار خواهد بود، اما خطراتی نظیر حملات سایبری و ظهور کامپیوترهای کوانتومی که می‌توانند کلیدهای بلاکچین را تهدید کنند، همچنان وجود دارد.
با گفته قودجانی یکی از موانع توسعه این پروژه مقاومت بانک‌ها در همکاری با بانک مرکزی است. اگر ریال دیجیتال جایگزین کامل ریال کاغذی شود، ممکن است این امر تأثیرات منفی بر بانک‌های تجاری داشته باشد. در صورتی که بانک‌های تجاری نتوانند نقشی در این فرایند ایفا کنند، عملاً سیستم بانکی کشور با کاهش تنوع و رقابت مواجه خواهد شد. همچنین، ممکن است بخش زیادی از سپرده‌های مردم از بانک‌های تجاری به سمت ریال دیجیتال حرکت کند که این امر نیاز به مدیریت دقیق دارد.
یکی از چالش‌های دیگر در پیاده‌سازی ریال دیجیتال، توسعه سریع و مؤثر زیرساخت‌های فنی است. اتصال به شبکه بلاکچین برنا و هماهنگی با آن نیازمند سرمایه‌گذاری و زمان زیادی است. علاوه بر این، مقاومت بانک‌ها در همکاری با بانک مرکزی یکی دیگر از موانع سرعت بخشیدن به فرایند راه‌اندازی ریال دیجیتال در جامعه است. از طرفی بانک مرکزی در گذشته علاقه‌ای به همکاری با شرکت‌های خصوصی فین‌تکی از خود نشان نداده است و این امر ممکن است همه‌گیری این پروژه را عقب بیندازد.
نهایتاً قودجانی آخرین مانع را مانع فرهنگی دانست. با وجود آنکه ریال دیجیتال برای نسل‌های جدید و دیجیتال‌محور طراحی شده است، اما لازم است که برای استفاده راحت‌تر از این سیستم، فرهنگ‌سازی مناسبی صورت گیرد. به‌ویژه نسل‌های قبل باید بتوانند با طراحی مناسب رابط کاربری (UX) و طرح‌های تشویقی، به‌راحتی از این فناوری بهره‌برداری کنند.
احمدرضا قودجانی در پاسخ به سؤال میثم سلیمانی یکی دیگر از چالش‌های این پروژه را متمرکز بودن آن در شرکت خدمات انفورماتیک اعلام کرد. یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های بلاکچین غیرمتمرکز بودن آن است؛ ولی در حال حاضر نود اصلی شبکه بلاکچین برنا در یک شرکت متمرکز شده است و با یک حمله سایبری موفق به این شرکت کل بلاکچین از دسترس خارج می‌شود. او در این باره توضیح داد: «اما اگر بانک‌ها نودهای مخصوص به خود را به دیتاسنترهای خود منتقل کنند احتمال خطر کاهش میابد.»
در ادامه وبینار احمدرضا قودجانی به سؤالات حاضران در مورد نقش ریال دیجیتال در سیاست‌های پولی، توسعه بلاکچین ریال دیجیتال، نقش بانک‌های تجاری در آینده این پروژه و قراردادهای هوشمند پاسخ داد.
علاقه‌مندان می‌توانند برای دسترسی به فایل ارائه روی لینک زیر کلیک کنند.
چهارمین رویداد ۹ ژانویه با هدف توسعه اکوسیستم‌های بلاکچین، رمزارز و دارایی دیجیتال کشور ۲ بهمن‌ماه ۱۴۰۳ از ساعت ۱۳ تا ۲۰ در سالن همایش ضرغام توسط کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار برگزار می‌شود. رویدادی که از سال ۱۴۰۰ هر سال بزرگ‌تر از سال گذشته برگزار شده و فعالان اکوسیستم رمزارزی را دور هم گرد آورده است. این رویداد بستر مناسبی برای تجدید دیدار اعضای اکوسیستم با یکدیگر، شبکه‌سازی، تبادل اطلاعات و صحبت کردن از تجربه‌های شکست و موفقیت کسب‌وکارها است و از بخش‌ها و محورهای مختلفی تشکیل شده است. علاقه‌مندان به شرکت در این وبینار می‌توانند از طریق این لینک نسبت به ثبت‌نام اقدام نمایند.
