پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ريسك ايجاد شرايط بحرانى در هر سيستمى همواره وجود دارد و تنها با برنامه‌ريزى دقيق و استفاده از نتايج شبيه‌سازى بحران، می‌توان به پروتكل‌هاى مناسب براى مديريت اين شرايط دست يافت.
بحران‌ها در حوزه پرداخت كشور را می‌توان در دو سطح عمومى و فردى بررسی کرد. در این يادداشت، به بحران در سطح عمومى پرداخته می‌شود.
فرض كنيد كشور در يكى از شرايط بحرانى مانند زلزله، جنگ يا حوادث مشابه قرار گرفته و زيرساخت‌هاى ارتباطى به‌شدت آسیب ديده‌اند. در چنين شرايطى، تاب‌آورى سيستم پرداختى ايران تا چه حد خواهد بود؟
هرچند تغيير در فرهنگ پرداخت مردم از استفاده از پول فيزيكى پيش از شيوع بيمارى كرونا آغاز شده بود، اما شيوع اين بيمارى سرعت كاهش مصرف پول كاغذى را به‌شدت افزايش داد. در نتیجه، سيستم پرداخت كشور نسبت به گذشته، در برابر تهديدهاى احتمالى آسيب‌پذيرتر شده است.
بحران در سيستم پرداخت
بحران در سيستم پرداخت كشور را مى‌توان در سه حالت بررسى كرد. اختلال ممکن است در يكى از شبكه‌هاى انتقال بانكى (مانند شاپرك يا شتاب) رخ دهد. از طرفی، این احتمال وجود دارد که اختلال كامل در تمامی شبكه‌هاى پرداخت آنلاين اتفاق بیفتد، به‌گونه‌ای كه تنها پرداخت‌هاى فيزيكى از طريق توزيع پول نقد توسط بانك‌هاى محلى امكان‌پذير باشد. همچنین ممکن است تمامى زيرساخت‌هاى ارتباطى، برق و شبكه‌هاى بانكى از بین برود؛ مانند اتفاقی که در زلزله بم افتاد.
در چنین شرايطی، پرداخت‌هاى آفلاين می‌توانند راه‌حلى مناسب محسوب شوند. بااین‌حال، به دليل وجود ريسك‌هاى مختلف مانند نقض حريم خصوصى مشتریان، ريسك‌هاى مالى و احتمال افزايش كلاهبردارى، اين نوع پرداخت‌ها در حال حاضر مورد اقبال چندانى قرار نگرفته‌اند.
نقش ريال ديجيتال در شرايط بحرانى
ريال ديجيتال، علاوه بر كاهش چشمگیر هزينه‌هاى زيرساختى و برخوردارى از قابليت‌هاى نوآورانه، به دليل زيرساخت فنى قوى مبتنى بر بلاكچين، می‌تواند نعمتى در شبكه پرداخت كشور، به‌ویژه در پرداخت‌هاى آفلاين در شرايط بحرانى، به حساب آيد.
تجارب بين‌المللى در پرداخت‌هاى آفلاين
برخی کشورها از تجربه موفق استفاده از ارزهای دیجیتال و پرداخت‌های آفلاين در شرايط بحران برخوردارند. به‌عنوان‌مثال، چين در مناطق روستایی و هنگام قطع ارتباطات از یوان دیجیتال استفاده کرده است. از طرفی، کشورهای جزایر کارائیب نیز در طوفان‌های شدید از CBDC برای پرداخت‌های اضطراری بهره برده‌اند.
پرداخت‌های آفلاين نیازمند راهکارهای فناورانه‌ای برای حفظ امنیت هستند. رمزنگاری پیشرفته و امضای دیجیتال برای جلوگیری از جعل تراکنش‌ها یکی از این راهکارهاست. همچنین می‌توان برای اطمینان از صحت هویت افراد در زمان انجام تراکنش‌ها، از احراز هویت بیومتریک استفاده کرد.
نقش ريال ديجيتال در تخصيص يارانه‌های اضطراری
در شرايط بحران، دولت‌ها به سیستمی نیاز دارند که بتواند یارانه‌ها یا کمک‌های مالی را سریع و مؤثر به افراد منتقل کند. ريال ديجيتال می‌تواند فرایند تخصیص این کمک‌ها را تسریع کند و از فساد و سوءاستفاده احتمالی جلوگیری کند.
آمادگى زيرساختى و فرهنگ‌سازى عمومی
برای بهره‌برداری مؤثر از ريال ديجيتال در شرایط بحرانی، دو پیش‌نیاز اساسی وجود دارد که اولین مورد آن، آمادگى زيرساختى است. شبکه بانکی و بانک مرکزی باید از آماده‌سازی فنی و عملیاتی سیستم‌های پرداخت آفلاين اطمینان حاصل کنند. مورد دوم در این زمینه آموزش عمومی است. فرهنگ‌سازی گسترده‌ای برای آموزش مردم در زمینه استفاده از ريال ديجيتال، حتی در شرایط سخت، ضروری است.
همچنین برای موفقیت بیشتر ريال دیجیتال، اضافه شدن نهادهای مستقل نظارتی به‌عنوان Node نظارتی و بازنگری در قوانین مرتبط با پرداخت‌های آفلاين پیشنهاد می‌شود.
در نهایت با بهره‌گیری از ريال ديجيتال، مى‌توان تاب‌آورى سيستم پرداخت كشور را در شرايط بحرانى افزايش داد. همکاری نهادهای نظارتی، بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک، به همراه فرهنگ‌سازی عمومی، نقش اساسی در موفقیت این سیستم ایفا می‌کند. این رویکرد نه‌تنها خطرات مالی و اجتماعی را کاهش می‌دهد، بلکه دسترسى به خدمات مالى در سخت‌ترين شرايط را تضمين مى‌كند.