پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پرداخت الکترونیک مهم‌ترین حلقه زنجیره فعالیت‌های تجارت الکترونیکی / همه چیز درباره تجارت الکترونیکی
تجارت الکترونیکی مفهومی عام و بسیار گسترده دارد. در ویکی‌پدیا، تجارت الکترونیکی چنین تعریف‌شده است: «فرآیند خرید، فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت». تجارت الکترونیکی انجام کلیه فعالیت‌های تجاری با استفاده از شبکه‌های ارتباطی کامپیوتری، به‌ویژه اینترنت است. تجارت الکترونیکی، به‌نوعی، تجارت بدون کاغذ است. به‌وسیله تجارت الکترونیکی، تبادل اطلاعات خریدوفروش و اطلاعات لازم برای حمل‌ونقل کالاها، با زحمت کمتر و مبادلات بانکی با شتاب بیشتر، انجام خواهد شد. شرکت‌ها برای ارتباط با یکدیگر، محدودیت‌های فعلی را نخواهند داشت و ارتباط آن‌ها با یکدیگر ساده‌تر و سریع‌تر صورت می‌پذیرد. ارتباط فروشندگان با مشتریان نیز می‌تواند به‌صورت یک‌به‌یک با هر مشتری باشد؛ به‌عبارت‌دیگر، تجارت الکترونیکی نامی عمومی برای گستره‌ای از نرم‌افزارها و سامانه‌هایی است که خدماتی مانند جستجوی اطلاعات، مدیریت تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار، اعطای اعتبار، پرداخت به‌صورت آنلاین، گزارش‌گیری و مدیریت حساب‌ها را در اینترنت به عهده می‌گیرند. این سامانه‌ها زیربنای اساسی فعالیت‌های مبتنی بر اینترنت را فراهم می‌آورند. بسیاری از مردم، تجارت الکترونیکی را منحصر به خریدوفروش از طریق شبکه اینترنت می‌دانند، درحالی‌که این امر فقط بخش کوچکی از تجارت الکترونیکی را تشکیل می‌دهد و این مفهوم اکنون گستره وسیعی از جنبه‌های مختلف تجاری و اقتصادی را در برگرفته است. به‌سادگی می‌توان هرگونه فعالیت تجاری و مالی بین مؤسسات و افراد مختلف را در حیطه تجارت الکترونیکی گنجاند. در ادامه انواع مدل‌های تجارت الکترونیکی را مرور می‌کنیم.
.
تجارت فروشنده با فروشنده (B2B)
ازنظر تاریخی اولین روش خریدوفروش معاملات الکترونیکی است و هنوز هم طبق آخرین آمار، بیشترین حجم معامله‌ها را شامل می‌شود. در این مدل تجار نه‌تنها مجبورند مشتریان خود را بشناسند، بلکه باید واسطه‌ها را نیز شناسایی کنند. در این مدل، همه شرکا و خدمات مرتبط با تجارت بین‌المللی از قبیل تأمین‌کنندگان، خریداران، فرستندگان دریایی کالا، لجستیک (پشتیبانی)، خدمات (سرویس‌ها)، بازرسی و کاربری‌های نرم‌افزار که موجب سهولت در امور تولید و خریدوفروش می‌شوند، در یک محل گرد هم می‌آیند.
خرده‌فروشی در اینترنت با خطراتی همراه است، زیرا مشتریان تمایل ندارند تا همه‌چیز را از روی اینترنت خریداری کنند و فقط روی برخی از اجناس دست می‌گذارند و سایر موارد برایشان اهمیت چندانی ندارد. شرکت سیسکو یکی از اولین شرکت‌های بزرگی بود که در تیرماه 1375 سایت تجارت الکترونیکی خود را راه‌اندازی کرد و بعدازآن تلاش جدی بقیه شرکت‌ها برای چنین امری آغاز شد. یک ماه بعد شرکت‌های کامپیوتری عظیمی مانند مایکروسافت و آی‌بی‌ام نرم‌افزارهای تجاری خود که امکان فروش از طریق اینترنت را فراهم می‌کرد، به بازار عرضه کردند.
کسب‌وکار B2B می‌تواند به دو صورت مستقیم بین فروشنده و خریدار و یا باواسطه (شرکت‌های طرف سوم) که برخی از تسهیلات را ارائه می‌کنند، صورت پذیرد. به‌عنوان یک مثال از خرید باواسطه در این مدل خرید سهام شرکت الف توسط شرکت ب است که این کار به‌واسطه یک واسطه بانام کارگزار بورس سهام (بهابازار) صورت می‌پذیرد که خدماتی نظیر ثبت خرید سهام، اعلام به تالار، کشف قیمت و … را انجام می‌دهد. در یک مدل پرکاربرد دیگر، حضور سایت‌های تجارت الکترونیکی نظیر علی‌بابا است که این سایت‌ها، خرید کالا را توسط شرکت خریدار از شرکت فروشنده فراهم می‌سازند؛ این‌گونه نهادهای واسط خدماتی نظیر بازاریابی، حمل‌ونقل و … را انجام می‌دهند.
.
تجارت فروشنده و مصرف‌کننده(B2C)
نوع پرکاربرد دیگر تجارت الکترونیکی را خرده‌فروشی تشکیل می‌دهد. این نوع تجارت، با گسترش وب به‌سرعت افزایش پیدا کرد و اکنون به‌راحتی می‌توان انواع و اقسام کالاها، از شیرینی گرفته تا اتومبیل و نرم‌افزارهای کامپیوتری، را از طریق اینترنت خریداری کرد. در تجارت الکترونیکی B2C در یک‌طرف معامله، تولیدکننده (فروشنده) محصول و در طرف دیگر، خریدار (مصرف‌کننده نهایی) قرار دارد. موفقیت در این مدل، وابسته به تجربیاتی است که به مشتری ارائه می‌شود.
.
تجارت مصرف‌کننده با مصرف‌کننده (C2C)
در این مدل تجارت الکترونیکی، مزایده‌ها و مناقصه‌های کالا از طریق اینترنت انجام می‌شود. این مدل شبیه به نیازمندی‌های طبقه‌بندی‌شده یک روزنامه و یا شبیه به یک دکه در بازار دست‌دوم یا سمساری است. ایده اصلی این مدل این است که مصرف‌کنندگان با یکدیگر بدون واسطه به خریدوفروش بپردازند. ای‌بی، غول حراجی آنلاین، بزرگ‌ترین نمونه مدل C2C است. ای‌بی خود چیزی نمی‌فروشد و به‌عنوان واسطی بین خریداران و فروشندگان در حراجی آنلاین عمل می‌کند. به‌عنوان‌مثال، ای‌بی اجازه می‌دهد که فروشنده قیمت اولیه خود را در حراجی قرار دهد و سپس شرکت‌کنندگان در حراج قبل از اتمام مدت، باید روی کالای به حراج گذاشته‌شده اظهارنظر کنند. سایت‌های اینترنتی دیگر مانند اتوبایتل و کاراسمارت نمونه‌هایی از این مدل هستند.
.
تجارت فروشنده با دولت(B2G)
این نوع تجارت الکترونیکی شامل تمامی مبادلات تجاری و مالی بین شرکت‌های بخش خصوصی با سازمان‌ها و نهادهای دولتی است. تأمین نیازهای دولت توسط شرکت‌ها و پرداخت عوارض مالیات‌ها ازجمله مواردی است که می‌توان در این گروه گنجاند. این مدل از تجارت الکترونیکی در ایران به‌سادگی قابل شناسایی نیست. به دلیل حجم بسیار بزرگ دولت، بسیاری از روابط بین شرکت‌های خصوصی و دولتی را می‌توان به‌نوعی فروشنده با فروشنده محسوب نمود. یک نمونه بسیار موفق آن اقدامات سازمان امور مالیاتی کشور در حوزه شناسایی و دریافت مالیات الکترونیکی از شرکت‌های بخش خصوصی است.
.
تجارت مصرف‌کننده با دولت (C2G)
آخرین‌مدل تجارت الکترونیکی که با سرعتی بیش از بقیه در حال رشد است. دولت‌ها در راستای حکومت‌داری خوب به ابزاری نیاز دارند که بتوانند با اتکا به آن دیوان‌سالاری را کاهش داده، مردم‌سالاری را جایگزین آن نمایند و خدمات دولتی را با سرعت بیشتر و راحتی فراوان‌تری در اختیار شهروندان قرار دهند. تجارت الکترونیکی پاسخی به این نیاز جدی است.
.
تجارت دولت با دریافت‌کننده خدمات دولتی (G2E)
در اینجا دریافت‌کننده خدمات دولتی اشاره به بخشی از دریافت‌کنندگان خدمات دولتی اشاره دارد که به‌کل تعمیم داده‌شده است. پردازش و محاسبات حقوق، پرداخت حقوق کارکنان دولت، پرداخت یارانه، پرداخت پول به‌حساب ثروت ملی، از نمونه‌های این نوع از تجارت الکترونیکی هستند. مدل‌های مطرح‌شده مهم‌ترین مدل‌های تجارت الکترونیکی هستند در پاره‌ای از منابع تقسیم‌بندی‌های متنوع‌تری وجود دارد. اما را بطه تجارت الکترونیکی و پرداخت الکترونیکی چگونه است؟ پرداخت الکترونیکی بخشی از تجارت الکترونیکی است؛ و یا به‌عبارتی‌دیگر، حلقه‌ای در زنجیره فعالیت‌های تجارت الکترونیکی. با این توصیف، تجارت الکترونیکی فقط به نقطه خریدوفروش محدود نمی‌شود و سایر فعالیت‌های تجاری مانند صورت‌برداری کالا، مدیریت تولید، جابجایی کالا و خدمات پس از فروش را نیز شامل می‌شود.
.
روش‌های پرداخت الکترونیکی و روش‌های تجارت الکترونیکی بر یکدیگر تأثیر زیادی گذاشته‌اند؛ و البته نمونه‌هایی از ترکیب سنتی – الکترونیکی نیز متصور است. با این حساب چهار نوع ترکیب میسر است:
۱. تجارت سنتی، پرداخت سنتی
۲. تجارت الکترونیکی، پرداخت سنتی: نمونه بارز آن بحثِ سرویس پرداخت در محل است؛ خریدی از یک سایت تجارت الکترونیکی صورت می‌پذیرد، ولی پرداخت وجه آن با اسکناس و هنگام تحویل کالا انجام می‌شود.
۳. تجارت سنتی، پرداخت الکترونیکی: نمونه بارز آن فروشگاه‌هایی هستند که به‌صورت کاملاً سنتی و غیر الکترونیکی عمل می‌کنند و صرفاً عملیات پرداخت، الکترونیکی انجام می‌گردد.
۴. تجارت الکترونیکی، پرداخت الکترونیکی: در کشورهای توسعه‌یافته، حتی در سطح فروشگاه‌های خرد نیز تجارت الکترونیکی و یا حتی کسب‌وکار الکترونیکی محقق شده است. کشورهای درحال‌توسعه هنوز در حال رواج این نوع تجارت هستند، به‌عنوان‌مثال در ایران، در حداقلی‌ترین اقدام ممکن، فروشگاه‌ها موظف به استفاده از پایانه فروشگاهی که ترکیبی از سخت‌افزار و نرم‌افزار است و یا ترازوی دیجیتال شده‌اند. امروزه برخی از کسب‌وکارها، تنها و تنها در این وضعیت فعالیت می‌کنند. تمامی سایت‌های معروف فروش و خدمات مانند آمازون و ای‌بی نمونه‌هایی از شرکت‌های تجاری هستند که فقط به‌صورت الکترونیکی عمل می‌کنند. تجارت الکترونیکی این‌گونه شکل گرفت که پس از استفاده شرکت‌ها از مزایای دستگاه‌های کامپیوتری، شرکت‌های بزرگ به استفاده از دستگاه‌های کامپیوتری و تبادل اطلاعات در بین شرکت‌های زنجیره تأمین خود پرداختند؛ سپس تبادل الکترونیکی اطلاعات پا را از محدود زنجیره تأمین شرکت‌های بزرگ فراتر نهاد و آن‌ها خدمات الکترونیکی خود را برای همه دسترس‌پذیر کردند.
ایده جابجایی مدارک استانداردشده به برلین به سال ۱۹۴۸ برمی‌گردد، جایی که یک فرم استاندارد برای مدیریت کارا و یکپارچه آیتم‌هایی که از مکان‌های مختلف به سمت برلین می‌آمدند، موردنیاز بود. از این ایده در دهه ۱۹۶۰ میلادی در انتقال الکترونیک صنایع حمل‌ونقل ایالات‌متحده استفاده‌شده و اولین سامانه‌های EDI پا به عرصه وجود گذاشتند.
پس‌ازآن شرکت‌های تجاری در دهه ۷۰ میلادی جهت تبادل اطلاعات تجاری درون خود و بین خود و شرکا و تأمین‌کنندگان‌شان مبادله الکترونیکی داده‌ها ای‌دی‌آی را در دستور کار قراردادند. مبادله الکترونیکی داده‌ها یا ای‌دی‌آی، تبادل داده‌های تجاری در یک الگوی استانداردشده میان رایانه‌هاست. در ای‌دی‌آی، داده‌ها بر اساس یک الگوی مشخص و موردتوافقِ طرفین سازمان‌دهی شده، اجازه می‌دهند رایانه‌ها خودکار مبادله را صورت دهند و نیازمند هیچ‌گونه دخالت عامل انسانی یا ورود مجدد اطلاعات در دو سر مسیر نیست. از محل به‌کارگیری ای‌دی‌آی صرفه‌جویی بزرگی در نیروی انسانی حاصل‌شده و مسائل اداری ناشی از کاغذ بهبود یافته است.
ای‌دی‌آی باعث شد تا دامنه کاربرد مدل‌های تجارت الکترونیکی، از محدوده مؤسسات بزرگ مالی به ابعاد وسیع‌تری گسترش یابد. در این دوره ای‌سی با IOSها پیوند خورد و مدل‌های کاربردی و گسترده‌ای ایجاد کرد. مدل‌های تجارت الکترونیکی در این دوره برای فعالیت‌هایی نظیر رزرو بلیت هواپیما و معاملات سهام مورداستفاده قرار گرفتند. بااین‌وجود پیاده‌سازی مدل‌های تجارت الکترونیکی بر اساس ای‌دی‌آی سنگین و هزینه‌بر بود. نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار، برای آموزش کارکنان و تهیه بسترهای لازم وجود داشت. به این دلایل، تنها شرکت‌های بزرگ بودند که می‌توانستند به ایجاد مدل‌هایی بر اساس آن بپردازند.
در نیمه اول دهه ۹۰، اینترنت گسترش بسیاری پیدا کرد و به‌تدریج از حیطه دانشگاهی و نظامی خارج شد و کاربران بسیار زیادی در بین افراد جامعه پیدا کرد. گسترش شبکه اینترنت و استانداردها و پروتکل‌های مربوطه ازیک‌طرف باعث جذب هر چه بیشتر کاربران به اینترنت شد و استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات در این زمینه را عمومی نمود و از طرف دیگر این امکان را برای شرکت‌ها و مؤسسات ایجاد کرد که به‌گونه‌ای آسان و کم‌هزینه، به انجام فرآیند اطلاع‌رسانی بپردازند. مدل‌های تجارت الکترونیکی متنوعی در این دوره ایجادشده و مورداستفاده قرار گرفتند. تجارت الکترونیکی به‌تدریج رونق گرفت و مدل‌های تجارت الکترونیکی به‌عنوان دسته‌ای از مدل‌های دنیای تجارت، مطرح شدند. ایجاد بسترهای مناسب و ارزان برای تجارت الکترونیکی و رشد کاربران این بسترها از دلایل رشد سریع تجارت الکترونیکی در این دوره بود. رشد فشارهای رقابتی بین شرکت‌ها نیز از دیگر دلایل توجه شرکت‌ها به مدل‌های تجارت الکترونیکی بود.
مدل‌های مطرح‌شده در این زمان، مدل‌های تجارت الکترونیکی ساده و اولیه بودند؛ به‌عبارت‌دیگر استفاده از تجارت الکترونیکی در ساده‌ترین سطح آن انجام می‌شد. مشکلات فنی و نقایص موجود به‌علاوه ناآشنایی کاربران و شرکت‌ها که مانع سرمایه‌گذاری آن‌ها می‌شد، باعث گردید تا در این دوره تنها مدل‌های اولیه تجارت الکترونیکی مورداستفاده قرار گیرند. این مدل‌ها معمولاً فقط به اطلاع‌رسانی به مشتریان خود در مورد شرکت و محصولات آن محدود می‌شدند. به‌تدریج و با گذر زمان، شناخت کاربران و شرکت‌ها از مزایای مدل‌های تجارت الکترونیکی افزایش یافت. از طرف دیگر مسائل فنی و فنّاوری مورداستفاده نیز به‌مرور ارتقاء پیدا کردند. به‌تدریج مدل‌های تجارت الکترونیکی تکامل‌یافته و مدل‌های جدید و پیچیده‌تری، ایجادشده و مورداستفاده قرار گرفتند.
در نیمه دوم دهه نود میلادی کاربران و شرکت‌ها به‌صورت روزافزونی با نوآوری‌ها و ارتقاء فنّاوری اطلاعاتی به‌عنوان بستر مدل‌های تجارت الکترونیکی روبرو شدند. در این دوره یکی از مهم‌ترین تحولات در اینترنت، به‌عنوان یکی از بسترهای تجارت الکترونیکی، رخ داد. این تحول افزوده شدن قابلیت پردازش به مسائل اطلاعاتی بود. وجود قابلیت پردازش، امکانات زیادی را برای تجارت الکترونیکی ایجاد نمود و باعث گسترش مدل‌های تجارت الکترونیکی و افزایش کارایی این مدل‌ها گردید. در این دوره مدل‌های تجارت الکترونیکی و حجم مبادلات انجام‌شده توسط این مدل‌ها به‌صورت نمایی رشد پیدا کرد. عموم شرکت‌های بزرگ و موفق که موفقیت خود را مدیون مدل‌های تجارت الکترونیکی بوده‌اند، در نیمه دوم دهه ۹۰ پا به عرصه وجود نهاده‌اند.
اگر بخواهیم تایم‌لاینی از تاریخ تجارت الکترونیکی طراحی کنیم مواردی که در ادامه آمده از اهمیت برخوردارند:
۱۹۷۱: اولین مبادله الکترونیکی بین جان مارکوف کارآموز لابراتوار تحقیقاتی هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد و یک دانشجوی دیگر از ام‌آی‌تی شکل می‌گیرد. جنس خریداری‌شده چند گرم مواد مخدر بود!
۱۹۷۹: مایکل آلدریچ اولین سیستم خرید آنلاین را ایجاد کرد.
۱۹۸۱: تامسون هالیدیز اولین سیستم خرید آنلاین برای خریدهای بین بنگاهی را راه‌اندازی نمود.
۱۹۸۴: کمپانی خرده‌فروشی‌های زنجیره‌ای تسکو سیستم خرید آنلاین را راه‌اندازی کرد. در شهر گیت‌شید انگلستان، اولین کالا توسط خانمی بانام اسنوبال خریداری شد.
آوریل ۱۹۸۴: کمپانی کامپوسرو (که هم‌اکنون بخشی از اِی‌اوال) است اقدام به فروش اینترنتی، «کارت اینترنتی (دسترسی به اینترنت)» نمود. اندکی بعد این شرکت سرویس ایمیل خود را در کانادا و آمریکا ارائه داده، به این ترتیب اولین شرکت تجاری توانست، خدماتی را از طریق اینترنت به مشتریان خود بفروشد.
۱۹۹۰: آقای تیم برنرزلی مفهوم شبکه جهانی وب را مطرح ساخت و اولین نرم‌افزار مرورگر وب را نوشت، به این ترتیب اینترنت از صفحه‌ای سیاه و دستوراتی نچسب و سخت، به صفحه‌ای سفید با کاربری راحت در دید عموم، تغییر پیدا کرد.
۱۹۹۲: در کلیولند آمریکا، کمپانی بوک استاکس آنلیمیتد سایت تجاری را باهدف فروش کارت، با کارت اعتباری راه انداخت، نام سایت بوک‌دات‌کام بود.
۱۹۹۲: انتشارات سنت مارتین کتابی را با عنوان خرید آینده منتشر کرد که در آن به خریدهای اینترنتی به‌عنوان نسل بعدی خریدها اشاره‌شده بود.
۱۹۹۳: کمپانی پاگت اولین اپ‌استور را راه‌اندازی کرد، نام آن اکلترونیک اپ‌رپر بود.
۱۹۹۴: کمپانی تن‌اسکیپ اولین مرورگر خود را بانام موزیلا منتشر کرد. در همان سال، این کمپانی امکان اس‌اس‌ال را به آن افزود که امکان خرید امن در اینترنت را فراهم می‌ساخت.
۱۹۹۴: حاصل همکاری دو شرکت آی‌پی‌سوئیچ و اپن مارکت، نرم‌افزار میل سروری بانام آی‌پی‌سوئیچ میل روی اینترنت برای فروش قرار گرفت، این امکان فراهم بود که بلافاصله پس از خرید، این نرم‌افزار را به‌طور کامل از وب‌سایت دانلود کرد.
۱۹۹۴: امکان اولین خرید امن اینترنتی انجام‌شده و طی آن آلبوم (جُنگ) قصه‌های تِن سامونرز اثر هنرمند معروف یعنی استینگ، به‌فروش رفت.
۱۹۹۵: در آمریکا برخی از قوانین محدودکننده بر سر راه فعالیت کسب‌وکارها در اینترنت برداشته شد.
۱۹۹۵: اولین خرید نمادین اینترنتی در انگلستان روی سامانه‌ای صورت گرفت که تمام اجزای آن محصول شرکت‌های انگلیسی بود.
۱۹۹۵: نوابغ وارد شدند! جف بزوس سایت کتاب‌فروشی آمازون را راه‌اندازی کرد و پیر امیدیار با ای‌بی وارد شد.
۱۹۹۵: اولین رادیوی فقط اینترنتی بانام نت‌رادیو راه‌اندازی شد.
۱۹۹۶: ایندین‌مارکت بازار اینترنتی B2B هند راه‌اندازی شد. ای‌سی‌پلازا بازار اینترنتی B2B کره جنوبی راه‌اندازی شد.
۲۰۰۰: بسیاری از شرکت‌های مرتبط با فناوری اطلاعات به خاطر از بین رفتن حباب اقتصادی ورشکست شدند.
۲۰۰۴: دی‌اچ‌گیت بازار اینترنتی B2B چین راه‌اندازی شد. تجارت الکترونیکی، توسعه اقتصادی و جهانی‌سازی تجارت موضوعی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
وحید صیامی
منبع: ویژه‌نامه بانکداری الکترونیک عصر ارتباط؛ شماره 14