پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در دنیای مدیریت مالی شخصی ایران چه می‌گذرد؟ / کسب‌وکارهایی برای آینده
مدیریت مالی شخصی بخشی از خدمات مالی است که در ایران موانع رشد جدی دارد؛ از فرهنگ و سبک زندگی مردم گرفته تا ممانعت بانک‌ها برای همکاری با این کسب‌وکارها، اما به نظر می‌رسد گذشت زمان بتواند این موانع را برطرف کند.
دانلود کنید: فایل PDF گزارش «در دنیای مدیریت مالی شخصی ایران چه می‌گذرد؟» در شماره ۱۹ ماهنامه عصر تراکنش
ماهنامه عصر تراکنش /مدیریت مالی شاخه بسیار مهمی از فعالیت شرکت‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ است که شاید بدون آن نتوانند به فعالیت خود ادامه بدهند. سال‌هاست که استفاده از نرم‌افزارهای مالی و حسابداری به امری رایج در این‌گونه شرکت‌ها تبدیل شده و از طرفی شرکت‌های بزرگی نیز شکل گرفته‌اند که تولید این نرم‌افزارها را بر عهده دارند. با این حال مدیریت مالی شخصی در قیاس با حسابداری و مدیریت مالی شرکتی و اداری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در ایران این مفهوم برای بسياري از مردم همچنان بیگانه است. در ادامه گزارشی از وضعیت پي‌اف‌ام در ایران و جهان را می‌توانید مطالعه کنید.
پي‌اف‌ام‌ها دقیقا چه امکاناتی به کاربر ارائه می‌دهند؟
نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های حوزه مدیریت مالی شخصی (PFM) در ابتدای ظهورشان، امکانات زیادی را به کاربران خود ارائه نمی‌دادند. کاربران با محیط ساده‌ای مواجه بودند که باید تمام اطلاعات مربوط به هزینه‌کرد و درآمدهای خود را در آن به‌صورت دستی وارد می‌کردند، اما به‌تدریج و با پیشرفت تکنولوژی این حوزه تحول زیادی را به خود دیده است. استفاده از هوش مصنوعی در این حوزه انقلابی را ایجاد کرده و اکنون ابزارها و اپلیکیشن‌های حوزه مدیریت مالی شخصی امکانات زیادی را برای کاربران‌شان فراهم می‌کنند. استفاده از API بانکی این امکان را در اختیار این ابزارها گذاشته تا بتوانند میزان و نوع هزینه‌کرد کاربران را تشخیص بدهند و به‌صورت اتوماتیک هزینه‌ها را دسته‌بندی کنند و تشخیص دهند که برای مثال در طول ماه چقدر به پوشاک یا وسایل مصرفی اختصاص پیدا کرده و چه مقدار به آموزش و در انتهای ماه نیز به کاربر اطلاع می‌دهند که بیشترین هزینه را در چه زمینه‌هایی داشته است. کاربر با این اطلاعات می‌تواند با دید روشن‌تری برنامهریزی مالی انجام دهد. متوجه می‌شود در این ماه بیش از آنچه فکر می‌کرده در کافی‌شاپ‌ها وقت گذرانده و هزینه کرده است، تعمیرات ماشین علت کم‌شدن بودجه پس‌اندازش بوده و اگر بخواهد پول بیشتری جمع کند، باید کمتر لباس بخرد.
از طرفی کاربران می‌توانند برای پي‌اف‌ام‌ها هدف مشخصی نظیر خرید اتومبیل را تعریف کنند تا نرم‌افزار بتواند برنامهریزی مالی برای رسیدن به آن هدف را برای آنها انجام دهد. خود نرم‌افزار بودجه مورد نیاز کاربر را با مشورت او مشخص می‌کند. به او پیشنهاد می‌دهد باید چه مدت (ماه یا سال) بودجه جمع‌آوری کند یا با توجه به اینکه در چه بانک‌هایی چه نوع حساب‌هایی دارد، چه نوع وام یا تسهیلات بانکی به او تعلق می‌گیرد که می‌تواند از آنها استفاده کند. اگر کاربر از رفتاری که نرم‌افزار برایش تعیین کرده، تخطی کند، به او تذکر می‌دهد، چشم‌اندازش تغییر می‌کند و از هدفش دورتر می‌شود.
تاریخچه پي‌اف‌ام در دنیا
اسکات کوک و تام پرولوکس؛ بنیان‌گذاران شرکت اینتوئیت در سال 1983 شاهد رشد کامپیوترهای شخصی در بین مردم بودند و این موضوع را به‌مثابه فرصتی دیدند تا بتوانند نرم‌افزاری را در حوزه مدیریت مالی شخصی توسعه دهند. کوئیکن نام نرم‌افزاری بود که اسکات و تام ساختند و تا به امروز ورژن‌های مختلفی از آن ارائه شده و همچنان توسط شرکت اینتوئیت به‌روزرساني می‌شود.
تقریبا در همان زمان محصول مشابه دیگری نیز توسط شرکت نرم‌افزاری مکا با نام MYM (Managing-Your-Money) رونمایی شد که در کامپیوترهای «اپل» و «آی‌بی‌ام» به کار گرفته شد. بعدها در سال 1990 مایکروسافت، پلتفرم مدیریت مالی شخصی خودش با نام «مایکروسافت‌مانی» را معرفی کرد.
با افزایش استفاده از اینترنت در بین مردم در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی برخی بر آن شدند که از بستر وب و فضای آنلاین نیز استفاده کنند. «یودلی» یکی از این شرکت‌ها بود که در سال 1999 تاسیس شد و با وب‌سایتی با همین نام شروع به کار کرد. یودلی به کاربرانش این امکان را می‌داد که ایمیل‌ها، حساب‌های بانکی و اخبار را مشاهده کنند و حتی خرید روزانه‌شان را در این وب‌سایت انجام دهند، اما بنیان‌گذاران این وب‌سایت خیلی زود تصمیم گرفتند تمرکز خود را صرفا روی مسائل مالی قرار دهند. یودلی آغازگر روندی بود که به‌تدریج سایر شرکت‌ها نیز به آن روی آوردند.
در سال 2006 موجی از ابزارهای مدیریت مالی شخصی آنلاین در جهان شکل گرفت که معروف‌ترین آنها «مینت» و «ویساب» بودند. مینت در سال 2009 توسط اینتوئیت به مبلغ 170 میلیون دلار خریداری شد. اما ویساب تنها توانست تا سال 2010 دوام بیاورد و بعد قافیه را به مینت باخت. مدیرعامل ویساب دلیل شکست خود را یکپارچه‌کردن حساب‌ها و تراکنش‌های بانکی در مینت عنوان کرده که باعث شده سهم بازار ویساب را بگیرد.
از سال 2008 حوزه پي‌اف‌ام گسترش بیشتری پیدا کرد. شرکت‌های مشاوره مالی نظیر «لرن وست»، «پرسونال کپیتال» و «کردیت کارما» فیچر پي‌اف‌ام یا همان مدیریت مالی شخصی را به نرم‌افزارهای خودشان اضافه کردند. برخی بانک‌ها نظیر سمپل و موون نیز همین رویه را در پیش گرفتند. علاوه بر این چندین شرکت نظیر منیگا، دیجیتال اینسایت و گیزو نيز روی فروش نرم‌افزارهای پي‌اف‌ام به کسب‌وکارهای کوچک متمرکز شدند.
با افزایش استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند در دنیا، طراحی و تولید اپلیکیشن‌های موبایلی در حوزه مدیریت مالی شخصی نیز رونق پیدا کرد. استفاده از هوش مصنوعی در پي‌اف‌ام‌ها موضوعی است که از سال 2015 مورد توجه قرار گرفته و توسط شرکت‌هایی نظیر مانی‌تور و پرسونتیک دنبال شده است.
10 پي‌اف‌ام مطرح دنیا
1. کوئیکن
همان‌طور که پیش از نیز ذکر شد، کوئیکن اولین نرم‌افزاری است که برای مدیریت مالی شخصی در دنیا طراحی و ارائه شد. این نرم‌افزار پس از گذشت 34 سال از اولین رونمایی، همچنان با قدرت به کار خود ادامه می‌دهد و سهم گسترده‌ای از بازار مدیریت مالی شخصی در دنیا را دارد. کوئیکن یک راهکار چندمنظوره یا همه‌کاره (All in one) برای مدیریت مالی است. این اپلیکیشن به شما این امکان را می‌دهد که به موسسات مالی خود متصل شوید، اطلاعات مالی بین ابزارهای مختلف را همگام‌سازی کنید و تراکنش‌های مالی‌تان را ردیابی کنید. کوئیکن یک ابزار مناسب برای پیگیری سرمایه‌گذاری‌ها، پرداخت صورت‌حساب‌ها و کنترل بودجه شماست.
2. مینت
اگر می‌خواهید دارایی‌ها، درآمد، بدهی‌ها و کلیه امور مالی خود را پیگیری کنید، مینت یکی از بهترین ابزارهایی است که می‌تواند به شما کمک کند تا ببینید پول‌هایتان کجا قرار دارد! مینت می‌تواند سرمایه‌گذاری‌ها، حساب‌های بانکی و کارت‌های اعتباری‌تان را پیگیری کند و به شما یک تصویر روشن از عملکرد مالی‌تان بدهد. این ابزار به شما دیدی کلی از وضعیت مالی‌تان ارائه و به شما نشان می‌دهد که کجاها پول‌تان را خرج می‌کنید. از مینت می‌توانید برای بودجه‌بندی و برنامهریزی هزینه‌های آتی زندگی نیز استفاده کنید. این دقیقا همان چیزی است که مدیریت مالی شخصی نام دارد.
3. YNBE
با حروف ابتدایی کلمات عبارت You Need A Budget، نام این ابزار مدیریت مالی شخصی شکل گرفته است. مزیت رقابتی YNBE که آن را از دیگر رقبا متمایز می‌کند و از نام آن نیز مشخص است، مناسب‌بودن آن برای تنظیم یک بودجه منطقی برای دخل‌وخرج افراد است. YNBE می‌تواند به شما برای یک تصمیم‌گیری دقیق مالی کمک کند و شما می‌توانید بودجه ماهانه بر اساس درآمد خود ایجاد کنید و در این مسیر از نمودارها و گزارش‌های قدرتمندی بهره ببرید. نقطه‌ضعف YNBE این است که به‌صورت آفلاین کار می‌کند و شما نمی‌توانید اطلاعات را به‌صورت اتوماتیک به اپلیکیشن وارد کنید.
4. پرسونال کپیتال
این اپلیکیشن تصویر روشنی از بودجه و سرمایه‌گذاری به شما ارائه می‌دهد. وجه تمایز این اپلیکیشن این است که به فکر دوران بازنشستگی شما نیز هست. شما می‌توانید با استفاده از این اپلیکیشن برنامهریزی مالی برای دوران بازنشستگی خود داشته باشید و با پس‌انداز ماهانه بخشی از درآمد خود برای دوران بازنشستگی آماده شوید. پرسونال کپیتال با استفاده از داده‌های مالی شما شفافیت بی‌سابقه‌ای را برای حساب‌های بانکی و سرمایه‌گذاری‌های شما فراهم می‌کند تا بتوانید به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت مالی خود برسید.
5. باجت پلاس
سادگی و کارایی دو ویژگی است که باجت پلاس از آن برخوردار است. این اپلیکیشن تاکید خود را بر برنامهریزی بودجه قرار داده و این امکان را به کاربر می‌دهد تا به‌سادگی امور مالی خود را کنترل کرده و هزینه‌ها و درآمدهای خود را پیگیری کند. از آنجایی که این نرم‌افزار قابلیت اتصال به حساب‌های بانکی کاربر به موسسات مالی را ندارد، بنابراين باید داده‌ها را به‌صورت دستی به اپلیکیشن وارد کرد.
6. باجت سیمپل
این ابزار مدیریت مالی شخصی برای صورت‌حساب‌ها، تنظیم بودجه و آموزش این موضوع است که چطور با بودجه در نظر گرفته‌شده برای ماه یا سال خود برنامهریزی کنید و چطور بتوانید هزینه‌های خود را کاهش دهید. پیوند با حساب‌های بانکی یکی دیگر از ویژگی‌هایی است که می‌تواند به مدیریت مالی شخصی افراد در این ابزار کمک کند.
7. گودباجت
این ابزار مدیریت مالی شخصی روش ویژه‌ای را برای دسته‌بندی مخارج هر کاربر نشان می‌دهد و با استفاده از نمودارها و چارت‌های متعدد میزان هزینه‌کرد را در دسته‌های مشخص فراهم می‌آورد.
8. اینکس فایننس
با استفاده از این نرم‌افزار مدیریت مالی شخصی، شما می‌توانید همه حساب‌های خود را یکجا گردآوری کنید. طراحی کاربری و گرافیک جذاب یکی از نقاط عطف این محصول است. با استفاده از اینکس فایننس شما می‌توانید اقساط خود را به‌صورت موثر مدیریت و پرداخت کنید و برنامه و اهداف کوتاه و بلندمدت را تنظیم كرده و پیشرفت این برنامه‌ها را در طول زمان بررسی کنید.
9. باجت‌باس
این نرم‌افزار به شما کمک می‌کند که در عرض چند دقیقه بودجه مناسب خود را تعیین کنید و از طرفی عادت‌های مصرفی شما را درک کرده و بر اساس آن به شما کمک می‌کند تا بودجه بهتری را تنظیم کنید.
10. ریدی فور زیرو
اگر می‌خواهید بدهی‌های خود را مدیریت کنید و دنبال ابزاری مناسب برای این کار هستید، ریدی فور زیرو می‌تواند به شما کمک کند. در این ابزار می‌توانید بدهی‌های خود را وارد کنید و این برنامه به شما یک برنامه ارائه می‌دهد تا بتوانید مبلغی را به‌صورت ماهانه کنار بگذارید و هر چه سریع‌تر بدهی‌های خود را پرداخت کنید.
پي‌اف‌ام در ایران
مدیریت مالی شخصی به مفهوم استفاده از یک نرم‌افزار کامپیوتری یا یک اپلیکیشن در ایران، به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران این حوزه هنوز دوران طفولیت خود را پشت سر می‌گذارد. از زمان‌های قدیم بسیاری از خانواده‌های ایرانی به طرق سنتی نظیر وارد کردن هزینه‌ها در دفترهای کاغذی، دخل‌وخرج خود را حسابوکتاب می‌کردند و هنوز هم این روند ادامه دارد و استفاده از ابزارهای نرم‌افزاری مدیریت مالی شخصی فراگیر نشده است. هرچند این مفهوم در دنیا حدود 40 سال است که توسعه پیدا کرده و اکنون به موضوعی جاافتاده در کشورهای توسعه‌یافته غربی تبدیل شده، اما در ایران این موضوع چندان مورد توجه واقع نشده است. دلایل متعددی برای این موضوع می‌توان ذکر کرد که از بین آنها ما به سه موضوع اشاره می‌کنیم.
اخلاق اقتصادی ایرانیان
ماکس وبر در کتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری که یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها در حوزه جامعه‌شناسی است، این ادعای کلی را مطرح می‌کند که نظام اقتصادی سرمایه‌داری عقلانی که در غرب ظهور کرده و بر بخش اعظم جهان چیرگی داشته و رشد چشم‌گیری را در تکنولوژی به بار آورده، تا اندازه زیادی ریشه در تحولات مذهبی مسیحیت و ظهور اصول اخلاقی پروتستان دارد. خیر اعلی در این اصول اخلاقی که کسب پول بیشتر است، آمیخته با پرهیز شدید از تمام لذایذ آنی زندگی و بالاتر از همه کاملا عاری از هر آمیزه لذت‌گرایانه است. در اصول اخلاقی مذهب پروتستان آدمی محکوم به پول درآوردن و «کسب» و «کار» به‌عنوان هدف غایی زندگی‌اش است. همین نحوه تفکر و نوع نگاه به مسائل اقتصادی است که به مفهوم مدیریت مالی شخصی اهمیت فراوانی می‌دهد و به همین ترتیب کسب‌وکارهایی که در این حوزه فعال هستند نیز می‌توانند این امید را داشته باشند که در صورت ارائه تجربه‌ای خوب به کاربران‌شان بازار خوبی را برای خودشان دست‌وپا کنند.
بر خلاف این موضوع، بسیاری از ایرانیان چندان اهل حسابوکتاب و برنامهریزی مالی در مقایسه با شهروندان غربی نیستند و بیشتر از آنکه به فکر مدیریت مالی شخصی باشند، در حال زندگی می‌کنند و برنامهریزی مالی اولویتی برایشان ندارد. به اعتقاد بسیاری از نظریه‌پردازان، فرهنگ کار در ایران؛ فرهنگ غالبی نیست. فرهنگ سودجویی؛ راحت‌طلبی یک فرهنگ غالب است. بنابراين در چنین فرهنگی، کسب‌وکار یا استارت‌آپی که بخواهد در زمینه مدیریت مالی شخصی قدم بگذارد، راه سختی را در پیش دارد.
چالش همکاری بانک‌ها
علاوه بر مسائل فرهنگی و اخلاق اقتصادی ایرانیان که پيش‌تر به آن اشاره شد و آن را یکی از دلایل عدم توجه به موضوع مدیریت مالی شخصی برشمردیم، می‌توان به همکاری پایین بانک‌ها با کسب‌وکارهای این حوزه به‌عنوان دومین دلیل عمده استقبال نسبتا کم کاربران ایرانی از ابزارهای مدیریت مالی شخصی اشاره کرد. برخی از این ابزارها صرفا با تعداد اندکی از بانک‌ها در تعامل مستقیم هستند و به اصطلاح API (رابط کاربردی برنامه‌نویسی) این بانک‌ها را دارند و برای اینکه بتوانند به‌صورت اتوماتیک هزینه‌کردها و درآمدها را کسب کنند، به ناچار به صندوق پیامکی مشتریان متصل می‌شوند و از طریق پیامک‌هایی که از سمت بانک ارسال می‌شود، کار می‌کنند که این موضوع خود مشکلات فراوانی به همراه دارد.
برخی از بانک‌ها برای تراکنش‌های زیر 10 هزار یا 20 هزار تومان پیامکی به مشتری ارسال نمی‌کنند و برخی دیگر بانک‌ها هرچند وقت یک بار شماره‌هایی که با آن پیامک می‌فرستند را تغییر می‌دهند. این در حالی است که بانک‌ها با وجودی که سالانه هزینه‌های گزافی بابت ارسال پیامک‌های بانکی متحمل می‌شوند، از اطلاعات کامل تراکنش‌ها استفاده‌ای نمی‌برند و تنها آنها را ذخیره می‌کنند و از طرفی به استارت‌آپ‌های مدیریت مالی هم اعتماد کافی پیدا نکرده‌اند تا این اطلاعات را در اختیار آنها قرار دهند. از طرفی خواندن پیامک‌های کاربران خود حس ناامنی را برای کاربر به همراه می‌آورد و دسترسی اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی به پیامک کاربران می‌تواند یکی از دلایلی باشد که کاربر عطای مدیریت مالی شخصی را به لقایش ببخشد.
از طرفی اگر اپلیکیشن به پیامک‌ها دسترسی پیدا نکند، راه دیگری برای ثبت درآمدها و هزینه‌ها وجود ندارد، بنابراين کاربر باید به‌صورت دستی آنها را وارد اپلیکیشن کند؛ موضوعی که از اساس نفس وجود یک ابزار الکترونیک را زیر سوال می‌برد، چراکه قطعا ثبت هزینه‌ها و درآمدها در یک دفتر به‌مراتب راحت‌تر و سریع‌تر از ثبت آنها در یک اپلیکیشن است. پس تا زمانی که بانک‌ها همکاری لازم با پي‌اف‌ام‌ها را نداشته باشند و از دادن API خودداری کنند، این مشکلات همچنان گریبان‌گیر بازیگران این حوزه است.
عدم بلوغ پي‌اف‌ام‌‌های ایرانی
سومین دلیل عمده‌ای که می‌توان به کم‌توجهی کاربران ایرانی به ابزارهای مدیریت مالی شخصی عنوان کرد، این است که این ابزارها آن‌طور که باید، نتوانسته‌اند آن ارزش ویژه‌ای را که سبب جذب کاربر و حفظ آن می‌شود، برای کاربران به ارمغان بیاورند. قطعا صرف ثبت هزینه‌ها و درآمدها نمی‌تواند برای بخش قابل توجهی از کاربران آنقدری جذاب باشد که آنها را به استفاده مدام از یک اپلیکیشن مجاب کند و حتی برای این استفاده حاضر به پرداخت پول هم باشد. بنابراين کسب‌وکارهایی که در این زمینه فعال هستند، باید بتوانند با ارائه فیچرهای جذاب و محیطی کاربرپسند و ساده، کاربران خود را راضی نگه دارند.
بازیگران مطرح حوزه پي‌اف‌ام در ایران
با این حال در سال‌های گذشته و با افزایش ضریب نفوذ اینترنت و تلفن همراه هوشمند در کشور، کسب‌وکارهای بزرگ و کوچکی به حوزه فناوری‌های مالی یا همان فین‌تک در ایران ورود کرده‌اند. استارت‌آپ‌های حوزه فین‌تک به‌خصوص در حوزه پرداخت، طی دو سال گذشته سروصدای زیادی داشته‌اند. رشد قارچ‌گونه این استارت‌آپ‌ها در کنار فیلترینگ گاه و بیگاه آنان، باعث شده همواره حواشی زیادی حول‌وحوش این حوزه وجود داشته باشد. بر خلاف این موضوع، اما کسب‌وکارهای حوزه مدیریت مالی شخصی دور از این جنجال‌ها و به‌آرامی در حال فعالیت هستند. شاید دلیل اصلی این فعالیت بی‌سروصدا و آرام این باشد که پي‌اف‌ام‌ها نه به درگاه بانکی نیاز دارند و نه بخشی از بودجه کاربران را نگهداری می‌کنند، البته نهادهای رگولاتوری و سیاست‌گذاری نیز دغدغه و مشکل خاصی با آنها ندارند. این دسته از استارت‌آپ‌های فین‌تکی بدون حاشیه کار خود را در داخل کشور شروع کردند و در مسیر تعامل با بانک‌ها برای گسترش فعالیت‌های خود هستند.
نیو، پارمیس، فانوس، دراپز، هلو و قیاس تقریبا مطرح‌ترین بازیگران این حوزه در کشور هستند. در خوش‌بینانه‌ترین حالت و با تجمیع تعداد نصب اپلیکیشن‌های فوق در کافه‌بازار و گوگل‌پلی می‌توان به عدد 350 هزار نصب فعال رسید؛ عددی که در صورت برطرف شدن چالش‌ها و موانع موجود، ظرفیت این را دارد که در آینده‌ای نه‌چندان دور حداقل 10 برابر شود.
با وجود همه مشکلات و چالش‌هایی که پي‌اف‌ام‌‌های ایرانی با آن مواجه هستند، آینده برای آنها روشن است و این چشم‌انداز که روزی هر کس حداقل یکی از این اپلیکیشن‌ها را روی گوشی تلفن همراه خود داشته باشد و از آن استفاده کند، نباید چندان دور از ذهن باشد.
