پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
کدام شهر ژنرال فین‌تک ایران می‌شود؟ / چه راه‌هایی برای رسیدن به هاب فین‌تک داریم؟
ماهنامه عصر تراکنش / برای اینکه شهر یا منطقه‌ای به هاب فین‌تک تبدیل شود باید شرایطی داشته باشد. علاوه بر آن باید بتواند ویژگی‌هایی را در کنار هم قرار دهد تا اکوسیستمی برای جذب و در نتیجه هم‌افزایی به وجود آورد.
کمتر از 10 سال از فعالیت جدی استارت‌آپ‌های فین‌تک در ایران گذشته و کسانی که در این حوزه مشغول کارند، سعی می‌کنند همگام با لبه فناوری در دنیا حرکت کنند و از این موج عقب نمانند. یکی از عواملی که به رشد استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای جدید کمک می‌کند، محیطی است که در آن کار خود را شروع می‌کنند. وقتی فضایی وجود داشته باشد که عوامل تسهیل‌کننده و همکارهای مشترک در زمینه‌های کاری در کنار هم جمع شوند، فضای رقابتی به وجود آید و شرایط دسترسی به دانش روز دنیا در زمینه‌های کاری وجود داشته باشد، سرعت تغییر و رشد بالا می‌رود.
وقتی از تبدیل شدن به هاب فناوری و به‌وجود آوردن تمرکز در یک موضوع خاص حرف می‌زنیم، منظورمان فیل هوا کردن نیست. تبدیل شدن به یکی از غول‌های منطقه تقریبا مانند این است که بخواهیم یکی از خیابان‌ها یا مناطق یک شهر را مثلا به بورس رینگ اسپرت و لوازم جانبی ماشین تبدیل کنیم. اولین نکته‌ای که به نظر می‌رسد این است که این خیابان نباید در منطقه طرح ترافیک باشد، چون آن‌وقت فقط تاکسی‌ها مشتری‌اش می‌شوند. این خیابان باید ویژگی‌ها و امکانات خاصی داشته باشد تا بتواند با قرار گرفتن چند عامل مختلف در کنار هم به بورس تبدیل شود. بعضی از این بورس‌ها کم‌کم پا گرفته‌اند و در یک روال رشد طبیعی با توجه به ظرفیت و پتانسیلی که داشته‌اند، به بازار اصلی و بورس تبدیل شده‌اند. بعضی‌ها هم آنهایی هستند که با چیدن فاکتورهای یک بورس کنار هم، مانند تعداد زیادی از مغازه‌های آن صنف، قرار گرفتن امکانات جانبی و خدمات پس از فروش مربوطه، فراهم کردن امکان رفت‌وآمد، در نظر گرفتن امکانات رفاهی و هزار و یک عنوان دیگر امکانی را فراهم آورده‌اند تا به راسته اصلی یک کالا یا خدمت تبدیل شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
هاب فین‌تک، همان راسته یا بورس فین‌تک است
وقتی از هاب شدن صحبت می‌کنیم، بد نیست که به ریشه آن هم نگاه کنیم. طبق یک تعریف قدیمی، هاب، توپی داخل چرخ است که محور را به بدنه چرخ وصل می‌کند و در واقع محور اصلی را به اطرف وصل کرده، یعنی متصل کردن یک ویژگی کلیدی است. در تعریف دیگر به معنای قطب است، شاید به قول بازاری‌ها بتوانیم بگوییم بورس فلان کالا. یعنی یک کالا یا سرویس خاص یک راسته، مرکزیت و قطبی در بازار دارد. همه به آن مراجعه می‌کنند یا کالا را به آنجا ارائه می‌کنند و از آنجا بازتوزیع می‌شود. در شکل گیری یک قطب، نقش سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی و امنیت سرمایه گذاران و همچنین تامین شرایط زندگی برای ساکنلن آن قطب بسیار مهم است.
[/mks_pullquote]
موضوعی که می‌خواهیم بررسی کنیم این است که چطور می‌شود در منطقه و کشور خودمان شرایطی را ایجاد کنیم تا سایر استارت‌آپ‌ها، کسبوکارها و شرکت‌های بزرگ و کوچک مانند آهنربایی به آن جذب شوند و شرایط ویژه‌ای برای کار کردن ایجاد شود.
برای اینکه منطقه‌ای بتواند هاب شود، عوامل مختلفی دخیل است. اهمیت موقعیت مکانی یک قطب فین‌تک هم بسیار مهم است و نباید از سرمایه‌های تاریخی و محلی غافل شد. برای موفقیت چنین قطب‌هایی باید تعداد زیادی از صنایع و سازمان‌ها در یک محیط جمع شوند؛ از طراحان و نویسندگان گرفته تا گروه‌های تجاری. این قطب‌ها باید به دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها، بدنه‌های تجاری، مراکز داده، ارائه‌دهندگان حرفه‌ای خدمات و جوامع مشاوران ارشد متصل باشند.
پرورش جوامع نوظهور فین‌تک
سیلیکون‌ولی یکی از مهم‌ترین مراکز نوآوری و فناوری‌های جهان بوده و هست. به‌دلیل حضور غول‌های فناوری، دانشگاه‌های برتر در کلاس جهانی، وجود استعدادها، سرمایه‌گذاری‌های فراوان و فرهنگ مشارکتی به‌شدت رقابتی برای خلق نوآوری، دستورالعمل رایج خلق نوآوری در شمال کالیفرنیا به‌ندرت نمونه مشابهی در سایر نقاط جهان دارد.
بعد از منطقه‌هایی مانند سیلیکون‌ولی که توانست به یکی از مهم‌ترین هاب‌های فناوری تبدیل شود، شهرهای دیگر هم با توجه به پتانسیل‌های منطقه‌ای و پیشینه شهری خود توانسته‌اند نسخه‌هایی از هاب فناوری و فین‌تک ارائه کنند. شهرهایی هم با پیاده کردن امکانات و شرایط لازم برای به وجود آوردن چنین اکوسیستم کسب‌وکاری سعی کردند به الگوهای منطقه‌ای خود تبدیل شوند.
سیلیکون‌ولی، میامی، نیویورک و آستین در آمریکا، پاریس، لوکزامبورگ، وین، دهلی و سنگاپور این روزها به هاب استارت‌آپ‌های فین‌تک جهان تبدیل شده‌اند. بسیاری از استارت‌آپ‌های مالی و بانکی در این شهرها رشد کرده‌اند و خدمات‌شان را گسترش داده‌اند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
نگاه ویژه سنگاپور در مسیر فین‌تک
سنگاپور از بسیاری از جهات یک نمونه جهانی موفق از توسعه شگرف و رشد غیرموازی در طول 50 سال گذشته است. بر اساس فهرست مراکز مالی جهانی (GFCI) سنگاپور چهارمین مرکز بزرگ دنیاست و همچنین رتبه نخست را در گزارش جهانی فناوری اطلاعات نشست جهانی اقتصاد سال 2015 در اختیار دارد. این بلوغ مالی و آمادگی فناورانه برای شتاب‌دهی صنعت فین‌تک حیاتی است و طبیعتا به سنگاپور به عنوان یک قطب فین‌تک اشاره می‌کند. با نگاهی وسیع‌تر به اکوسیستم فین‌تک در سنگاپور می‌بینیم شرکت کنندگان اصلی این بازار شامل نهادهای دولتی و مقرراتی، سرمایه‌گذاران، شرکت‌های فین‌تک، سازمان‌های مالی، شرکت‌های فناوری و ارتباطات همراه، انجمن‌ها/جوامع تجاری و دیگر سهامداران هستند. این بازیگران بازار سنگاپور با مشاهده برخی اقتصادهای بالغ‌تر در اروپا و آمریکا نگاهی ویژه به آینده دارند.
[/mks_pullquote]
در خاورمیانه هم منطقه‌هایی هستند که قدم‌هایی برداشته‌اند. چین، سنگاپور و هند توانسته‌اند به قطب‌های قدرتمندی در بخش فناوری‌های مالی تبدیل شوند. دوبی تلاش‌هایی برای هوشمندسازی شهری انجام داده و با توجه به شرایط ویژه‌ای که برای کار کردن شرکت‌های خارجی و جذب سرمایه در امارات وجود دارد، به نظر می‌رسد شرایط خوبی برای رشد فین‌تک در این اکوسیستم وجود دارد.
مجاورت؛ کلید طلایی هاب‌ها
مجاورت و ایجاد فرصت‌های گردهمایی خود به خود باعث تمرکز می‌شود. افراد ذی‌نفع می‌توانند در مسافت‌های کوتاه با تعداد زیادی از شرکت‌ها ملاقات کنند و ارتباط‌شان با این اکوسیستم را به حداکثر برسانند. یک پرواز به سیلیکون‌ولی برای سرمایه‌گذاران ارزشش را دارد، زیرا می‌دانند با توجه به وجود صدها شرکت فناوری که در نزدیکی یکدیگر قرار دارند، تنها در چند روز می‌توانند با چندین شرکت ملاقات کنند. این مجاورت که ارزش افزوده‌های زیادی دارد، می‌تواند دانش تولید کند و باعث به وجود آمدن شبکه بزرگی از همکاران شود؛ جایی که یک نشست و ملاقات به آشنایی دیگری منجر می‌شود که می‌تواند به ادغام دو شرکت، سرمایه‌گذاری مشترک، یا مشارکت منتهی شود. این شرایط همچنین عامل رقابت می‌شود؛ به‌طوری که در آن یک شرکت، محرک ارتقای محصولات و خدمات شرکتی دیگر می‌شود. همین شرایط است که سیلیکون‌ولی را به هاب منحصربه‌فرد فناوری و فین‌تک تبدیل کرده است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
نسخه‌ای به سبک اروپای شمالی در فین‌تک
با توجه به رونق گرفتن پرداخت‌های غیرنقدی در سوئد زمینه برای رشد فین‌تک در این کشور فراهم شد. طی پنج سال گذشته استکهلم توانست بیش از ۴۰ درصد از سرمایه‌گذاری خصوصی در حوزه فین‌تک اروپا را به خود اختصاص دهد و با روندی که در حال حاضر در پیش گرفته، شاید بتواند در آینده‌ای نزدیک به هاب فین‌تک اروپا تبدیل شود. زمینه مساعد کسبوکارهای فین‌تک در سوئد باعث شده این صنعت بیش از پیش رونق بگیرد و استعدادهای دیگر کشورها در این زمینه را برای همکاری در این حوزه به خود جلب کند. قانون‌گذاری در سوئد زمینه را برای رشد این صنعت فراهم کرده است. نوآوری و استفاده از روش‌های خلاقانه باعث شده بسیاری از شرکت‌ها برای گسترش صنعت خود به این کشور جذب شوند. قانون‌گذاری و حمایت بانک‌ها و به کار گرفتن سازوکارهایی که امکان فعالیت برای استارت‌آپ‌های فین‌تک را فراهم می‌آورد نیز به عاملی برای رشد این صنعت در سوئد تبدیل شده است.
[/mks_pullquote]
اما هر کدام از مراکزی که توانسته‌اند غول‌های فناوری را جلب کنند و به مراکز مهمی در زمینه خود تبدیل شوند، ویژگی منحصربه‌فردی داشته‌اند یا توانسته‌اند شرایطی را فراهم کنند که به نسبت شرایط منطقه‌ای بتواند ارزش متفاوت و جدیدی ایجاد کند.
هابی به سبک فرانسوی در فین‌تک
فرانسه با تکیه بر دانش خود در زمینه‌های مختلف توانست از مزیت در ارائه باکیفیت برنامه‌های دانشگاهی در رشته‌های مختلف استفاده کند و با تطبیق در زمینه‌های قانون‌گذاری و مقرراتی زمینه را برای حضور استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای جدید فراهم کند. دولت اقدامات عمومی زیادی را برای حمایت از کارآفرینان کرده است.
فرانسه اقتصاد متنوع و قدرتمندی دارد. با توجه به قرارگیری آن در قلب اروپا، بزرگ‌ترین بازار جهان، سکوی پرش ایده‌آلی برای بازارهای دیگر کشورهای اروپایی به‌علاوه آفریقا و خاورمیانه نیز هست. فرانسه پایه‌ای قدرتمند از مهارت‌های مالی و فناوری، زیرساخت مناسب و در حال رشد و مشوق‌های مالیاتی قابل توجه از سوی دولت فرانسه است.
از طرفی فرانسه به‌دنبال جذب استعدادهای بین‌المللی در عرصه کارآفرینی است و در راستای این خواسته یک مزیت ذاتی هم دارد. کیفیت زندگی در فرانسه در جهان تحسین‌شده است و طبق بسیاری از مطالعات بین‌المللی بهترین مکان برای زندگی معرفی شده است. فرانسه به نسبت بسیاری از کشورهای دیگر در فهرست زندگی برتر OECD عملکرد بسیار خوبی در بسیاری از زمینه‌های سلامت دارد.
این ویژگی‌های اولیه در کنار قانون‌گذاری و حمایت‌های صحیح توانست فرانسه را به یکی از قطب‌های مهم در فناوری‌های مالی تبدیل کند.
لندن، بزرگ‌ترین هاب اروپا؛ درس‌هایی از یک پیشرو
نمونه دیگر لندن است که با توجه به زمینه تاریخی و مستقر بودن گروه‌های مالی بزرگ با استفاده از نوآوری در زمینه‌های فناوری‌های مالی و بانکی و به‌کارگیری زمینه‌هایی مانند استفاده از استعدادهای چندزمینه‌ای و چندملیتی توانست به بزرگ‌ترین قطب فین‌تک اروپا تبدیل شود.
لندن برای قرن‌ها قلب تجارت جهانی بوده است؛ صنعت خدمات مالی شناخته‌شده و مستحکمی را در خود پرورانده است؛ بانک‌هایی بزرگ با سرمایه‌های مخاطره‌ای جدید، حامیانی که بر فین‌تک متمرکز هستند و سرمایه‌داران مخاطره‌ای که در لندن حضور دارند و همچنین گزینه‌های جایگزین مالی قابل‌توجهی مانند سرمایه‌گذاری جمعی و وام‌دهی نظیربه‌نظیر برای تامین سرمایه اولیه کاری استارت‌آپ‌های فین‌تک بسیار جذاب و راهگشاست. علاوه بر این دولت با وضع مقررات تسهیل‌کننده مانند مالیات‌های شرکتی با نرخ‌های پایین، قوانین کار، حمایت از کارآفرینان و… سعی کرده است شرایط مطلوبی را برای تبدیل شدن به بزرگ‌ترین قطب اروپا در زمینه فین‌تک فراهم کند. همه این ویژگی‌ها لندن را به جایی تبدیل می‌کند که جذابیت لازم برای ورود شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها را دارد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تقابل سیلیکون‌ولی و لندن
لندن پایتخت انگلستان را می‌توان هاب فین‌تک اروپا و حتی دنیا تلقی کرد. در سال ۲۰۱۶ بازاری به بزرگی شش میلیارد پوند در حوزه فین‌تک در لندن شکل گرفته بود که حدود ۶۰ هزار نفر در کسبوکارهای مرتبط با این حوزه مشغول به کار هستند. به گفته کارشناسان، با وجود اینکه ایالات متحده تلاش زیادی برای تبدیلشدن به پایگاه فین‌تک دنیا داشته، اما جدایی مرکز فناوری (سیلیکون‌ولی) و مرکز مالی (وال‌استریت در نیویورک) باعث شده تا در تقابل با شهر لندن که هم مرکز فناوری و هم مرکز مالی است، نتواند موفق باشد.
در مسیر موفقیت لندن به‌عنوان مهم‌ترین پایگاه فین‌تک حال حاضر دنیا، هرچند عوامل زیادی دخیل هستند، اما نمی‌توان از ید طولا و سابقه زیاد این شهر در ارائه خدمات مالی به‌راحتی صرف نظر کرد. لندن برای قرن‌ها قلب تجارت جهانی بوده و صنعت خدمات مالی شناخته‌شده و مستحکمی در اختیار دارد.
[/mks_pullquote]
علاوه بر این یکی از موارد مهم دیگری که لندن از آن بهره برده است استعداد چندزمینه‌ای و چندملیتی در این شهر است. منابعی از استعداد در لندن وجود دارد. همه اینها وقتی با سازمان‌های آموزشی برتر دنیا مانند دانشگاه کالج لندن و ایمپِریال کالج جمع می‌شود زمینه را برای مطالعات فنی، تخصصی و دانشگاهی فراهم می‌کند.
هر منطقه، نسخه‌ای منحصربه‌فرد در فین‌تک
الگوهای دیگری هم برای به وجود آمدن مرکزی برای جذب استعدادها و کارآفرینان به مناطق وجود دارد. مشابه‌سازی امکانات و الگوبرداری از شرایطی که در شهرهای موفق وجود داشت و به وجود آوردن تسهیل‌گری‌هایی در زمینه‌های مختلفی مانند جذب سرمایه، قانون‌گذاری و استفاده از مزیت‌های سرمایه‌های اجتماعی می‌تواند شرایط را برای جذب استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان فراهم کند.
نمونه‌هایی مانند دوبی که توانستند با الگوبرداری از نمونه‌های موفق و به‌کارگیری ارزش مضاعفی مانند به وجود آوردن مناطق آزاد تجاری بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا را به‌دلیل نیروی کار ارزان و مجاورت با بسیاری از شرکت‌ها به این منطقه جذب کنند و به یک قدرت فناوری در منطقه تبدل شوند.
استفاده از توان بالقوه نیز یکی از مواردی است که در کشورهایی مانند هند و چین به کار گرفته شده است. این کشورها با تکیه به فاکتورهایی مانند جمعیت خود و تمرکز بر عناصری که بیشترین سهم تراکنش و مبادلات را شکل می‌دهد توانستند، تغییراتی جدی در منطقه خود به وجود آورند.
همه چیزهایی که در هاب فین‌تک‌مان نداریم
به نظر می‌رسد آنچه برای شکل گرفتن هاب فین‌تک در یک منطقه لازم است چیزی بیشتر از احداث فضایی است که استارت‌آپ‌ها و مجموعه‌های آموزشی در کنار هم در آن به فعالیت بپردازند و مسائلی که در این زمینه وجود دارد بیشتر از فراهم کردن و کنار هم قرار دادن بعضی از پارامترهای لازم برای شکل‌گیری هاب منطقه است. علاوه بر این موضوعات دیگری نیز وجود دارد که رسیدن به هدف برنامه‌ریزی‌شده تبدیلشدن به هاب فین‌تک را سخت‌تر می‌کند. موضوعاتی که شاید در بسیاری از نقاط دنیا سال‌هاست حل شده، ولی ما هنوز هم با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.
ما هنوز نتوانسته‌ایم سیستمی را طراحی کنیم که خروجی دانشگاه‌ها و مدارس‌مان به درد صنعت و راه‌انداختن کارهای کوچک بخورد. همین می‌شود که نیروی کار حرفه‌ای سخت پیدا می‌شود، منابع و سرمایه انسانی آموزش‌دیده نیستند و تازه با وارد شدن به محیط کار قرار است فرایند یادگیری‌شان آغاز شود.
در ایران به هر صورتی که کار می‌کنید و بدون در نظر گرفتن میزان درآمد باید مالیات بپردازید، مگر اینکه خلافش ثابت شود. همه چیز پیچیده است و بر ضد شرکت‌ها. استارت‌آپ‌ها هم از این قاعده مستثنی نیستند. مالیات شکل کسبوکار استارت‌آپی را نمی‌فهمد و این موضوع مشکلات زیادی را برای ادامه کار ایجاد می‌کند. شرکت‌هایی که بدون تولید موضوعات ملموس و فیزیکی قابل اندازه‌گیری پول درمی‌آورند یک جعبه سیاه برای مالیات هستند.
تا زمانی که در ایران کارمزد بانکی و پرداختی مرسوم نشده، رشد و توسعه استارت‌آپ‌های فین‌تک به‌سختی صورت می‌گیرد. وقتی کارمزدی وجود ندارد و بانک‌ها هزینه کارمزدها را به شکل سود بانکی به مردم تحمیل می‌کنند، استارت‌آپ‌های فین‌تک چندان نمی‌توانند رشد کنند، چه رسد به اینکه بتوانند تمرکزی ایجاد کنند و هاب تشکیل دهند.
کدام شهر هاب فین‌تک می‌شود؟
آنچه به نظر می‌رسد این است که راه‌اندازی قطبی برای فین‌تک و فناوری به کنار هم چیدن عناصر لازم خلاصه نمی‌شود و به چیزی بیشتر از یک گردهمایی نیاز دارد. هر شهر و کشوری با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد خودش می‌تواند نسخه‌ای جدید ارائه کند. تبدیلشدن به نقطه‌ای برای جذب کسبوکارها و استارت‌آپ‌ها فرمول یکسانی ندارد که با قرار دادن آن در هر معامله‌ای نتیجه یکسانی به دست بیاید.
اگر ساز‌و‌کارها به شیوه درستی عمل کنند و عواملی که باید در کنار هم قرار بگیرند، در جای درستی باشند، با توجه به ویژگی‌ها و فاکتورهایی که در هر منطقه وجود دارد، می‌توان امیدوار بود اکوسیستمی شکل گیرد که با تعامل و هم‌افزایی راه خود را پیدا کند و بتواند به خلق ارزش‌های جدید منجر شود.
در ابتدا شاید بتوانیم به این موضوع از این منظر که کدام شهر ایران می‌تواند ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای تبدیلشدن به مرکزی برای تمرکز فناوری و فین‌تک داشته باشد، بپردازیم.
اما اینکه کدام‌یک از شهرها می‌تواند با استفاده از توان و ظرفیت بالقوه یا الگوبرداری از نمونه‌های موفق به قطب فناوری تبدیل شود به بررسی نیاز دارد.
مطابق گزارش فین‌تک ایران در شماره ۱۱ عصر تراکنش، ۸۶ درصد استارت‌آپ‌های فین‌تک ایران در سه استان تهران، فارس و آذربایجان شرقی قرار دارند. حدود ۷۰ استارت‌آپ فین‌تک تا پایان سال ۱۳۹۶ در کشور فعالیت داشتند که به‌جز این چهار استان، در شهرهای مشهد، نیشابور، کرج، رشت، آستارا، لنگرود، بابل، بهشهر، ارومیه و شهر اوتاوا کانادا و در هر شهر تنها یک استارت‌آپ حضور داشت و تهران به‌تنهایی ۷۴ درصد از این استارت‌آپ‌ها را در خود جای داده است.
همه عوامل در تهران برای هاب‌شدن مهیاست
همان‌طور که از آمارها پیداست، تهران با جذب بیشترین تعداد استارت‌آپ تا امروز پایتخت استارت‌آپ کشور است؛ موضوعی که چندان هم دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. در تهران امکانات، تجهیزات، زیرساخت‌ها، فرصت‌ها و انگیزه‌های بیشتری برای کار و فعالیت وجود دارد و از طرفی هر فردی که به‌دنبال پیشرفت باشد، جایی را انتخاب می‌کند که شرایط بهتری داشته باشد.
تمرکز دفاتر مرکزی بانک‌ها و کسبوکارهای بزرگ در تهران، دسترسی سریع به امکانات آموزشی، تمرکز سایر کسبوکارهای جدید و استارت‌آپ‌های حوزه‌های مختلف همه و همه شرایطی را فراهم می‌کند که تهران را به مرکزی برای جذب استارت‌آپ‌ها تبدیل کند.
از همه مهم‌تر اینکه مشتری و سرمایه‌گذاران هم اینجا هستند؛ یعنی در تهران. چیزی بین ۷۰۰ میلیون تا دو میلیارد تومان سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌های فین‌تک ایران در شهرستان انجام شده که کمتر از ۲۰۰ میلیون آن از طریق شتاب‌دهنده و یا وی‌سی تامین شده است. بقیه این رقم سرمایه شخصی خود بنیان‌گذاران این استارت‌آپ‌ها بوده است. اگر بگوییم فقط یک استارت‌آپ شهرستانی توانسته این سرمایه را جذب کند، اوضاع بدتر هم می‌شود.
در اکوسیستم فین‌تک ایران از هر چهار استارت‌آپ فین‌تک ایران سه استارت‌آپ در تهران هستند. ۸۶ درصد آنها فقط در سه استان تهران، فارس و آذربایجان شرقی فعالیت می‌کنند. بقیه هم فقط در چند شهر مشهد، نیشابور، کرج، رشت، آستارا، لنگرود، بابل، بهشهر و ارومیه به دنبال توسعه کسبوکار خود هستند.
در کلاس درس هاب‌های فین‌تک دنیا
اما در مورد ایران و اینکه چه برنامه‌هایی دارد تا بتواند مرکزی برای فناوری و فین‌تک تشکیل دهد، تبدیل شدن به مرکز فناوری و هاب فین‌تک به شرایطی نیاز دارد که می‌تواند ارزش جدیدی را ایجاد کند یا مزیت رقابتی در آن شهر به وجود آورد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
مدل خاص ژاپنی‌ها
بعد از جنگ جهانی دوم، ژاپن در مسیر توسعه قرار گرفت و توانست در زمینه فناوری گوی سبقت را از کشورهای آسیایی برباید. ژاپنی‌ها از نظر فرهنگی تفاوت‌هایی با بقیه دنیا دارند؛ شاید به همین دلیل است که وقتی همه‌جای دنیا تب استارت‌آپ بالا می‌گیرد، در ژاپن شاهد این تب نیستیم. سال ۲۰۱۶ شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر ژاپن فقط ۹۶۰ میلیون دلار در استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری کردند؛ در حالی که این رقم در آمریکا در همان سال ۴۸ میلیارد دلار بود؛ گفتنی است استقبال از استارت‌آپ‌ها طی سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است.
[/mks_pullquote]
پارک فناوری پردیس تهران، مرکزی که از همه‌جا دور است
پارک فناوری پردیس که از سال ۱۳۸۴ کار خود را به‌عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پارک فناوری کشور آغاز کرده است، هنوز نتوانسته انتظارات را برای تبدیلشدن به مرکزی مورد توجه در زمینه جذب استارت‌آپ‌ها برآورده کند. امکاناتی که این مرکز در اختیار استارت‌آپ‌ها قرار می‌دهد، در وهله اول فضای کاری و فیزیکی است که شاید بتواند از لحاظ اجاره‌بها کمک‌حال استارت‌آپ‌ها باشد، ولی با در نظر گرفتن بعد مسافت به نظر نمی‌رسد این ویژگی چندان کمک‌کننده باشد. از دیگر امکانات این مجموعه می‌توان به منتوری، کمک‌های مالی و حسابداری، مشاوره‌های ورود به بازار کار و امکان ملاقات با سرمایه‌گذاران اشاره کرد.
اکبر قنبرپور، مدیر سابق مرکز رشد پارک فناوری پردیس و در حال حاضر رئیس فن‌بازار ملی ایران است. او درباره امکانات و تسهیلاتی که در پارک فناوری پردیس به استارت‌آپ‌ها و کسبوکارها اختصاص داده شده است، می‌گوید: «در پارک امکانات مختلفی برای استقرار استارت‌آپ‌ها در نظر گرفته شده است. مرکز رشد فناوری نخبگان فضای استقرار بیش از 50 استارت‌آپ را در یک ساختمان فراهم آورده و یک فضای کار اشتراکی نیز برای قبل از شروع دوره رشد تعریف شده است. دو شتاب‌دهنده شزان و یاس هم در پارک مستقرند. شرکت‌های بزرگ‌تر در پارک نقش منتور را برای شرکت‌های کوچک‌تر ایفا می‌کنند و هر شرکت با طی یک مسیر کوتاه می‌تواند به افراد فنی، مدیران عامل و مشاوران مختلفی در پارک دسترسی داشته باشد.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
اکبر قنبرپور را بیشتر بشناسیم
اکبر قنبرپور تحصیل‌کرده رشته کارآفرینی دانشگاه تهران است. او پیش‌تر مدیر مرکز رشد پارک فناوری پردیس بوده و در حال حاضر رئیس فن‌بازار ملی ایران است. او در رویدادهای مختلفی چون استارت‌آپ ویکندها، جشنواره ملی ایده‌های برتر و… داور بوده و در شتاب‌دهنده یاس هم منتور کسبوکارهای نوپاست. از تجربیات او می‌توان به راه‌اندازی مرکز شتاب‌دهی نوآوری در پارک فناوری پردیس، برگزاری فستیوال‌های عرضه اختراعات و مسئولیت شبکه تبادل فناوری D8 اشاره کرد. او دبیر هفتمین رویداد INOTEX هم بود که تیرماه 1397 در تهران برگزار شد.
[/mks_pullquote]
قنبرپور با اشاره به ارائه خدمات به کسبوکارها در این پارک می‌گوید: «همچنین مشاوره‌های مختلف کسبوکار از سوی یک مرکز مستقل با عنوان مرکز توسعه کسبوکار فناوری به استارت‌آپ‌ها ارائه می‌شود. ارائه‌کنندگان این خدمات بیش از 50 عنوان مشاوره و آموزش ارائه می‌دهند و همگی از بخش خصوصی هستند و در این مرکز به‌صورت دائمی یا در ساعات مشخصی مستقرند. مراکز دیگری هم در پارک هستند که به بازاریابی و توسعه محصولات شرکت‌ها کمک می‌کنند. این وظیفه بیشتر بر عهده مرکز فن‌بازار ملی ایران است.»
مدیر سابق مرکز رشد پارک فناوری پردیس درباره دیگر امکانات این پارک فناوری توضیح می‌دهد: «مزایایی همچون امکان برخورداری از معافیت مالیات حقوق پرسنل، امکان جذب و به‌کارگیری اتباع خارجی، گذراندن دوره نظام وظیفه در شرکت‌های مستقر در پارک، معافیت‌های مالیات عملکرد و عوارض معمول کشور و… از مواردی هستند که در قانون برای حمایت از شکل‌گیری اکوسیستم نوآوری در پارک فناوری پردیس و سایر پارک‌های کشور در نظر گرفته شده است. هم‌جواری با سایر استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های بزرگ و همچنین بازدیدهای مختلفی که با پیگیری و دعوت پارک از شرکت‌ها می‌شود، از دیگر مزایای حضور در پارک است.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پارک فناوی پردیس
پارک فناوری پردیس با این عنوان کار خود را شروع کرد: این پارک به‌عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پارک فناوری کشور با مجوز شورای گسترش آموزش عالی در سال 1384 در زیرمجموعه نهاد ریاست‌جمهوری و با همکاری تعدادی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی با هدف تجاری‌سازی دستاوردهای فناوری و ایجاد بستر مناسب برای رشد و توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان تاسیس شد.
پارک فناوری پردیس در 20 کیلومتری شمال شرق تهران واقع شده و قرار است شرایط را برای نوآوری، تولید دانش، هم‌افزایی، خلاقیت، تحول، توسعه، کارآفرینی، بهره‌وری و… برای کسانی که در این پارک مشغول به فعالیت هستند، تسریع کند.
[/mks_pullquote]
به نظر می‌رسد بعد مسافت یکی از مواردی است که باعث شده این پارک به اقبالی که مد نظر داشته، نرسد. دوری از شهر، مراکز علمی، مشتریان و سرمایه‌گذاران یکی از موضوعاتی است که اوضاع را کمی پیچیده کرده است. البته قنبرپور معتقد است نمی‌شود گفت مسیر دور نیست، ولی طولانی نیست. او ادامه می‌دهد: «برای نیمه شرقی تهران، این مسیر بین 30 تا 45 دقیقه طول می‌کشد و روزانه چهار هزار نفر به پارک تردد دارند.»
قنبرپور معتقد است فرهنگ کسبوکار دیگری هم شکل گرفته است و آن هم کوچ به پردیس و دماوند است. او می‌گوید: «ولی از نظر دسترسی به سرمایه‌گذار و مشتری، حق با شماست و این دسترسی موجود نیست. برای کسب‌وکارهایی که نیاز دارند به‌صورت حضوری با مشتری سروکار داشته باشند، حضور در پارک شاید مزیتی نباشد، ولی دسترسی به سرمایه‌گذار، مساله حادی نیست؛ جلسه با سرمایه‌گذار تواتر زیادی ندارد و کسبوکارها ممکن است تعداد زیادی از این جلسات را تجربه نکنند؛ ضمن اینکه در حال حاضر سرمایه‌گذارانی در پارک مستقرند و رفت‌وآمد دارند و وضع نسبت به قبل تغییر کرده است. به نظر می‌رسد پارک و منطقه پردیس کم‌کم دارد اکوسیستم خودش را شکل می‌دهد؛ اکوسیستمی که می‌تواند تفاوت‌های معناداری با تهران داشته باشد.»
مدیر سابق مرکز رشد پارک فناوری پردیس درباره تسهیل شرایط ورود به بازار استارت‌آپ‌ها می‌گوید: «به نظرم در موضوع بازار پارامترهای مختلفی نقش دارند، ولی روندی که می‌تواند به توسعه بازار شرکت‌ها کمک کند، آژانس‌هایی هستند که اطلاعات و دانش کافی از بازار دارند که در استارت‌آپ‌ها کمتر دیده می‌شود. از طریق واسطه‌های حرفه‌ای فروش یا صادرات می‌توان کمی به این موضوع کمک کرد؛ ولی کسبوکارها نیاز دارند رصد دائمی از بازار داشته باشند. موضوعی که این امر را کند می‌کند این است که مدیرعامل شرکت، مغز متفکر فنی شرکت نیز هست و تمرکز استارت‌آپ روی تولید محصولش است؛ این تمرکز باعث غفلت از بازار می‌شود.»
از نظر قنبرپور بستر آماده‌تری از پارک سراغ نداریم که بتواند به‌عنوان مرکزی برای رشد و جذب کسبوکارها و تبدیلشدن به هاب تهران نقش‌آفرینی کند. او می‌گوید: «شرکت‌های زیادی در حوزه‌های مختلف نوآوری و فناوری در پارک مستقر شده‌اند و نزدیک به یک‌هزار محصول و خدمت در آن تولید می‌شود. نگاه پشتیبانی دولت هم وجود دارد. یک مرکز رشد و دو شتاب‌دهنده و یک مجموعه سرمایه‌گذاری در فاصله کمتر از 500 متر در پارک مستقر شده‌اند.
از طرف دیگر امکان تبدیل فضای پارک به یک کمپ بزرگ استارت‌آپی فراهم است و امکانات زیرساختی در پارک در این راستا هم تکمیل شده است و کلیه حامل‌های انرژی، مسیرهای ارتباطاتی، هتل، رستوران، فضاهای تفریحی، دفاتر کار و… یکجا در دسترس است. نکته دیگر اینکه این فضا قابلیت توسعه دارد و در کنار 38 هکتار کنونی، یک زمین 22 هکتاری دست‌نخورده داریم که می‌تواند با این نگاه بهره‌برداری شود. به نظرم با مشکلاتی که در کلان‌شهر تهران با آن مواجه هستیم، با یک بازتعریف در برنامه‌ها و تجمیع قوا، می‌توانیم پارک را به یک هاب تبدیل کنیم.»
فرمولی یکسان برای ایجاد هاب‌ها وجود ندارد
به‌تازگی زیرساخت جدیدی به نام کارخانه نوآوری در نزدیکی شهرک اکباتان تهران برای حضور استارت‌آپ‌ها و فعالان حوزه کارآفرینی شکل گرفته است. می‌توان امیدوار بود جامعه متنوعی از صاحبان ایده، استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهایی که قبلا کار خود را شروع کرده‌اند، در این کارخانه مشغول فعالیت شوند. سرمایه‌گذاران هم می‌توانند با استقرار در کارخانه یا حضور به‌عنوان عضو، ضمن ارتباط گرفتن با این کسبوکارها از طریق سرمایه‌گذاری در طرح‌های نوآورانه شریک شوند.
فاز اول کارخانه نوآوری از آبان‌ماه 1396 شروع به کار کرده و فاز نهایی قرار است تا پایان سال 1397 و بعد از تکمیل عملیات بازسازی فضای سوله‌ها اجرایی شود. این کارخانه اولین واحدی است که بر اساس آیین‌نامه ایجاد واحدهای اقماری پارک علم و فناوری پردیس به‌عنوان شعبه‌ای از پارک فعالیت خواهد کرد.
دسترسی به مشاوران خبره، بررسی و ارزیابی ایده‌ها و پروژه‌های نوآورانه از سوی سرمایه‌گذاران، دیده‌شدن و امکان گفت‌وگو با مسئولان و مدیران ارشد شرکت‌ها و بنگاه‌های بزرگ اقتصادی، دسترسی به زیرساخت‌هایی مانند شبکه و سرور و… از امکاناتی است که این کارخانه برای استارت‌آپ‌ها در نظر گرفته است.
محمود کریمی، مدیرعامل شرکت کارخانه نوآوری هم‌آوا معتقد است ماموریت پارک فناوری پردیس و کارخانه نوآوری متفاوت است. اوهم‌افزایی ایجادشده در فضای کارخانه به‌واسطه هم‌نشینی ساکنان آن را مزیت اصلی کارخانه می‌داند. او همچنین نزدیکی به محدوده صنعتی غرب تهران، دسترسی راحت‌تر و واقع شدن در مرکز شهر تهران را به‌عنوان مزیت‌های دیگر کارخانه نوآوری نام می برد. علاوه بر این طراحی معماری کارخانه کاملا متناسب با نیاز شکل‌دهی کسبوکارها و طی کردن دوره رشد آنها انجام شده است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
محمود کریمی
محمود کریمی در زمینه نوآوری‌های نظام‌يافته و تسهیل‌گری پروژه‌ها در حل مساله، صرفه‌جویی‌های مالی و کاهش هزینه مدرس بوده و مشاوره می‌دهد. او همچنین در زمینه تفکر خلاقانه برای رسیدن به نوآوری فعالیت کرده و در حال حاضر مدیرعامل شرکت کارخانه نوآوری هم‌آوا است. جایی که قرار است زمینه فعالیت‌های نوآوری را تقویت کند.
[/mks_pullquote]
کریمی درباره اتفاقاتی که قرار است در کارخانه نوآوری بیفتد، گفت: «خدمات کامل از ایده تا نوآوری در کارخانه نوآوری انجام می‌شود. در فضای کارخانه نوآوری و با توجه به مسیری که در شش یا هفت سال پیش در کشور آغاز شده، تلاش کردیم از طریق دور هم جمع کردن همه فعالان این اکوسیستم، کاری کنیم که سرعت رشد استارت‌آپ‌ها بیشتر شود و ریسک شکست در کسبوکارهای نوپا پایین‌تر بیاید.»
او درباره نقش فعالان اکوسیستم کارآفرینی در کارخانه گفت: «در واقع کارخانه نوآوری یک فضای کاری مشترک است برای شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و بنگاه‌های بزرگی که در تعامل با استارت‌آپ‌ها هستند و نوآوران و صاحبان ایده که در این زمینه فعالیت می‌کنند. به این صورت زنجیره کامل‌تری برای کارآفرینان به وجود می‌آید.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
کارخانه نوآوری
به‌تازگی زیرساخت جدیدی به نام کارخانه نوآوری در نزدیکی شهرک اکباتان تهران برای حضور استارت‌آپ‌ها و فعالان حوزه کارآفرینی شکل گرفته است. این مرکز علاوه بر اینکه به دانشگاه شریف و دانشگاه تهران نزدیک است، با توجه به نزدیکی به ایستگاه مترو، فرودگاه و ترمینال دسترسی خوبی از نظر شهری دارد. به همین دلیل می‌توان امیدوار بود جامعه متنوعی از صاحبان ایده، استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهایی که قبلا کار خود را شروع کرده‌اند، در این کارخانه مشغول فعالیت شوند.
[/mks_pullquote]
مدیرعامل شرکت کارخانه نوآوری هم‌آوا درباره روندی که در کارخانه نوآوری طی می‌شود، گفت: «یک ایده شکل می‌گیرد، محصول اولیه آماده می‌شود، اعضای تیم جذب می‌شوند، شرکت شکل می‌گیرد و آماده طی کردن مسیر رشد و مقیاس‌پذیری در بازار می‌شود. برای تمام این مراحل ما به ازایی در کارخانه وجود دارد. از فضای کاری مشترک که مناسب استقرار صاحبان ایده و کسبوکارهای کوچک است، بگیرید تا شتاب‌دهنده‌هایی که در زمینه‌های مختلف فعال‌اند یا در کارخانه مستقر می‌شوند یا در قالب برگزاری و شرکت در رویدادها نیازهایشان را در کارخانه برطرف می‌کنند. بنگاه‌های بزرگی که دغدغه نوآوری دارند و دیگر نمی‌خواهند کار خود را به واحدهای تحقیق و توسعه یا واحدهای درون‌سازمانی محدود کنند هم می‌توانند با حضور در کارخانه از پتانسیل استارت‌آپ‌ها استفاده کنند.»
در حال حاضر استارت‌آپ‌هایی مانند کشمون (پلتفرم فروش مستقیم زعفران)، فول‌فکر (اپلیکیشن مشاوره آنلاین روان‌شناسی) و شرکت‌های بزرگی مثل علی‌بابا در کارخانه حضور دارند.
کریمی درباره نزدیکی این کارخانه به مرکز شهر گفت: «یکی از امتیازاتی که این کارخانه دارد نزدیکی آن به خط مترو و مراکز دانشگاهی مانند دانشگاه‌های شریف، تهران، امیرکبیر و… است. همین‌طور این کارخانه در فاصله بسیار نزدیک به فرودگاه مهرآباد و پایانه غرب تهران قرار دارد که تردد را بسیار ساده می‌کند.»
مرکز رشد انزلی می‌تواند تمرکز فین‌تک را تغییر دهد؟
استان‌های دیگر در کشور قدم‌هایی برداشته‌اند تا بتوانند از کسبوکارها و استارت‌آپ‌های خود حمایت کنند. این تلاش به‌خصوص از طریق دانشگاه‌های بزرگ و مطرح کشور انجام شده است.
نمونه‌ای از این مراکز در استان‌ها، پارک علم و فناوری گیلان است که با احداث مركز رشد واحدهاي فناور بندر انزلي به‌دنبال شناسایی افراد صاحب ایده است و مرکزی برای ایجاد فضایی جهت بحث و تبادل نظرات افراد خلاق ایجاد کرده است. این مرکز با هدف انتقال تجارب، ایجاد هم‌افزایی، شکل‌گیری و هدایت ایده‌ها و همچنین ارائه مشاوره برای تجاری‌سازی ایده‌های خلاق و نوآورانه امیدوار است بتواند زمینه‌ها و شرایطی را برای جذب استارت‌آپ‌ها به این استان فراهم کند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
مركز رشد واحدهاي فناور بندر انزلي
مركز رشد واحدهاي فناور بندر انزلي سال ۱۳۸۴ تاسیس شد. این مرکز با توجه به ظرفیت‌های صنعتي و تجاري انزلي و برخورداري از امكانات منطقه آزاد تجاري ـ صنعتي به‌عنوان اولين مركز رشد مستقل شهرستان‌هاي كشور با موافقت معاون فناوري وزارت علوم، تحقيقات و فناوری کار خود را شروع کرد. تسهيل در انتقال فناوري از مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي به صنعت، توسعه فعاليت‌هاي كارآفريني فناورانه سازگار با قابليت‌هاي منطقه، تسهيل در تجاري‌سازي فناوري و كمك به رونق و توسعه اقتصادي منطقه از اهدافی است که این مرکز دنبال می‌کند.
[/mks_pullquote]
فعالیت‌های دیگری نیز در سایر استان‌ها برای جذب استارت‌آپ‌ها و کسبوکارها انجام شده است. اما با توجه به مواردی که درباره فاکتورهای تبدیلشدن به مرکز فناوری یا هاب فین‌تک مرور کردیم، به نظر می‌رسد راه طولانی تا تحقق فاکتورهای ضروری تبدیلشدن به یک قطب منطقه‌ای یا کشوری در پیش است.
