پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تبادل کالا از دیر باز یکی از اساسی‌ترین دل‌مشغولی‌های مردم در هر عصری بوده است. با گذشت زمان، پول نقد به عنوان کالایی قراردادی برای تبادل مورد استفاده قرار گرفته است. در عصر اطلاعات اما، شاهد جایگزین شدن پول نقد با پول دیجیتال هستیم. عدم تمایل افراد به حمل پول نقد، به‌خصوص مبالغ بالا و همچنین امکان استفاده از پول الکترونیکی در مکان‌هایی که دسترسی به بانکها وجود ندارد، مهم‌ترین دلایلی بوده‌اند که در ابتدای ظهور این نوع پرداخت‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند.
با توجه به پیشرفت‌های حاصل شده در فناوری‌های ارتباطی و به وجود آمدن بسترهای مورد نیاز، شاهد رشد روز افزون صنعت پرداخت‌های الکترونیکی هستیم. در کشور ما نیز نزدیک به یک دهه است که این صنعت به شکل کاربردی وارد عرصه تبادلات مالی شده است.
در این نوشته سعی شده است تا با نگاهی به سیر تکاملی شیوه‌های پرداخت از ابتدا تا به امروز، به انواع روش‌های روزمره و شایع پرداخت اشاره شود. در ادامه به معرفی ابزار پرداخت نوظهوری موسوم به پرداخت‌های موبایلی، در صنعت تجارت الکترونیکی می‌پردازیم. همچنین یکی از جدید‌ترین و ایمن‌‌ترین روش‌های پرداخت از طریق تلفن همراه را با عنوان USSD که برای اولین بار در کشور توسط شرکت پرداخت الکترونیک سامان و شرکت TKC راه‌اندازی شده است، معرفی و بررسی می‌‌کنیم.
پرداخت الکترونیکی در جهان
پول الکترونیکی در سال ۱۹۱۸ توسط بانکهای فدرال رزرو
(Federal Reserve Banks) و به شیوه پرداخت و انتقال وجوه از طریق تلگراف به‌وجود آمد. زمانی که مؤسسات تهاتری خودکار (Automated Clearinghouse (ACH)) توسط فدرال رزرو آمریکا در سال ۱۹۷۲م. ایجاد شد، استفاده از پول الکترونیکی به شکل همه‌گیر و گستردهای درآمد. همین اقدام شرایطی برای خزانه‌داری آمریکا و بانکهای تجاری فراهم کرد تا بتوانند فرایند پردازش چک‌ها را به شیوه الکترونیکی انجام دهند.
در سال ۱۹۳۹م. چند مخترع به نام‌های لا‌تر، جرج و سیمجیان اولین دستگاه خود‌پرداز را اختراع کردند. سپس از شرکتی که امروزه سیتیت کورپ (Cititcorp) نامیده میشود، خواستند تا به صورت آزمایشی از این دستگاه استفاده کند. پس از شش ماه، بانک گزارشی مبنی بر عدم وجود تقاضا برای این محصول ارائه داد. در سال ۱۹۶۸م. دان وتزل، تام بارنز و جرج چستین مفهوم دستگاه خود‌پرداز مدرن را خلق کردند. در سال ۱۹۶۹م. با صرف پنج میلیون دلار، اولین نمونه از دستگاه خود‌پرداز مدرن ساخته شد و در سال ۱۹۷۳م. انتشار یافت. اولین دستگاه خود‌پرداز در بانک کمیکال (Chemical bank) در شهر نیویورک نصب و مورد استفاده قرار گرفت. دستگاه‌های خود‌پرداز اولیه به‌صورت آف‌لاین کار می‌کردند؛ به این معنا که پول به‌صورت خودکار از حساب مشتریان کسر نمی‌شد. بنابراین فقط مشتریان ویژه‌ای که از اعتبار خوبی برخوردار بودند، می‌توانستند به برداشت وجه و استفاده از دستگاه‌های خود‌پرداز بپردازند. امروزه هرکسی قادر است از دستگاه‌های خود‌پرداز استفاده جوید و پراکندگی جغرافیایی این دستگاه‌ها منجر به رضایت مشتری در استفاده از آن‌ها شده است.
اولین نمونه دستگاه کارت‌خوان خرده فروشی دیجیتال در سال ۱۹۷۰م. به‌وجود آمد؛ زمانی که شرکت آی. بی.ام. (IBM) شبکه دریافت وجه نقد را برای برخی از خرده‌فروشان اصلی در آمریکا پیشنهاد داد. این دستگاه‌ها هیچ‌گونه فعالیت خودکاری نداشتند و تنها قادر به انجام فرایند پرداخت بر روی کارت اعتباری یا چاپ رسید بودند. اولین دستگاه کارت‌خوان جهت ثبت تراکنشها در سال ۱۸۷۰م. برای پیگیری معاملات پولی و جلوگیری از دست‌برد کارگران به وجه نقد در زمان خرید و فروش کالا‌ها توسط فردی به نام جیمز ریتی به‌وجود آمد. در سال ۱۸۸۵م. و با پیشرفت این دستگاه‌ها، از رول کاغذی برای چاپ رسید مشتری و فروشنده استفاده شد. در سال ۱۹۷۰ اولین پایانه کارت‌خوان ایجاد و در سال ۱۹۷۹م. دستگاه کارت‌خوان با قابلیت اسکن ساخته شد. پیشرفت عظیم این دستگاه‌ها در قرن ۲۰ و با اتصال دستگاه‌های کارت‌خوان به رایانه‌ها شکل گرفت. به این صورت که تراکنش از طریق رایانه صورت میگیرد و با کنترل پایانه‌های کارت‌خوان، اطلاعات تراکنش بر روی رسید کارت‌خوان چاپ میشود. در واقع این ماشین‌ها دریافت و پردازش پرداخت را مانند یک حسابدار تسهیل میکنند.
پرداخت الکترونیکی در ایران
سابقه فعالیت‌های بانکداری الکترونیکی در ایران به سال ۱۳۵۰ برمی‌گردد. در آن زمان بانک تهران با در اختیار گرفتن بین ۷ تا ۱۰ دستگاه خود‌پرداز در شعبه‌های خود، نخستین تجربه پرداخت خودکار پول را تنها در همان شعبه نصب شده بر عهده داشتند. اواخر دهه ۱۳۶۰ بانکهای کشور با توجه به کاربرد رایانه شخصی و احساس نیاز به خودکارسازی عملیات بانکی به رایانه‌ای کردن عملیات بانکی پرداختند. طرح جامع خودکارسازی بانکی پس از مطالعه و بررسی‌های گوناگون در قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت‌های انفورماتیکی بانکها به مسئولان شبکه بانکی ارائه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانکها در سال ۱۳۷۲ طرح جامع اتوماسیون سیستم بانکی شکلی رسمی به خود گرفت. در همان سال بانک مرکزی، شرکت خدمات انفورماتیک را به عنوان سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی تأسیس کرد. طی سال‌های ۱۳۷۲و ۱۳۷۳ جرقه‌های ایجاد سوئیچ ملی جهت بانکداری الکترونیکی زده شد و در همان راستا شبکه ارتباطی بین بانک ملی و فروشگاه‌های شهروند ایجاد شد. در خرداد ۱۳۸۱ مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به شتاب به تصویب رسید. بدین‌سان اداره شتاب بانک مرکزی در ۱/۴/۱۳۸۱ تأسیس و با هدف فراهم کردن زیر ساخت بانکداری الکترونیکی آغاز به کار کرد. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه‌های خود‌پرداز سه بانک رسماً متولد شد. بانکهای کشاورزی، توسعه صادرات و صادارت ایران در آزمایش اولیه طرح حضورداشتند و بانکهای خصوصی سامان و کارآفرین نیز درخواست کردند که در این آزمایش‌ها حضور داشته باشند. در حال حاضر بیشتر بانکهای ایران به‌طور مستقیم طرح‌های بانکداری الکترونیکی خود را پیش برده و می‌برند. بانک ملی با طرح سیبا، بانک تجارت، بانک صادرات با طرح سپهر، بانک رفاه با طرح جاری همراه، بانک کشاورزی با طرح مهر، بانک ملت با طرح جام و بانکهای خصوصی با طرح بانکداری ۲۴ ساعته و به صورت مجزا و منفرد، بانکداری الکترونیکی را در حوزه تحت پوشش خود تجربه کرده و میکنند.
سابقه استفاده از دستگاه کارت‌خوان در ایران نیز به شرکت داده‌پردازی بازمی‌گردد. شرکت داده‌پردازی ایران در سال ۱۳۳۶ فعالیت خود را به‌عنوان شعبه‌ای از شرکت آمریکایی آی. بی.ام. در ایران آغاز کرد و اولین بار دستگاه‌های کارت خوان را برای پردازش و ذخیره اطلاعات نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۳۵ به‌کار گرفت. پس از آن به دلیل فراگیر شدن کاربرد رایانه در محاسبات و ذخیره‌سازی اطلاعات، دامنه فعالیت این شرکت توسعه یافت و تا سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷، با به‌کارگیری ۴۰۰ نیروی متخصص، به‌طور تقریباً انحصاری تمامی فعالیت‌های پردازش و محاسبات الکترونیکی در مراکز مهم کشور را که نیاز به رایانه در آن‌ها احساس می‌شد، پشتیبانی می‌کرد. پس از انقلاب اسلامی، این شعبه از
ای. بی.ام، با واگذاری تمامی امکانات و تجهیزات، با عنوان شرکت‌ای. بی.ام. سابق به فعالیت‌های خود ادامه داد. در سال ۱۳۶۳ سازمان برنامه و بودجه، شرکتی با عنوان داده‌پردازی ایران را به ثبت رساند و تمامی حقوق مادی و معنوی شرکت سابق را به این شرکت منتقل کرد.
پرداخت‌های الکترونیکی، الزام‌ها
سهولت خرید و فروش کالا یا خدمات به‌شکل الکترونیکی منجر به رشد روز افزون صنعت پرداخت‌های الکترونیکی و تراکنش‌های مالی الکترونیکی گشته است. شکوفایی این صنعت متأثر از راحتی، در دسترس بودن و سرعت انجام مبادلات مالی بوده است. با این وجود مهم‌ترین موضوع حائز اهمیت در این بحث، حفظ امنیت اطلاعات در هنگام تبادل دادهها است. بدین منظور سیستم پرداخت الکترونیکی مورد استفاده باید مشخصاً جهت پرداخت‌های الکترونیکی طراحی شده، مشخصه‌هایی مانند احراز هویت مشتری و فروشنده و همچنین اطلاعات مبادله شده را مورد بررسی قرار دهد. سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، عموماً در چند حوزه باید از شرایط مورد نیاز برخوردار باشند. این حوزه‌‌ها در ادامه ذکر شده‌اند.
*بسترهای قانونی و حقوقی
برای شروع و توسعه هر کسب و کاری لازم است تا قوانین آن از طرف نهادهای نظارتی و حکومتی تبین شود. پر واضح است که قانون و مقررات به‌مانند ظرفی است که کسب و کار را شکل میدهد. وجود قوانین همه‌جانبه برای حراست از سرمایه‌های بخش‌های مختلف و ایجاد اطمینان برای مصرف‌کنندگان بسیار حیاتی است. برای شفاف شدن موضوع تنها کافی است نگاهی به وضعیت این کسب و کار داشته باشیم که به مانند درختی خودرو از هر جهت رشد نامتناسبی داشته و هم اکنون همه دست‌اندرکاران از مقامات دولتی و حکومتی و نظارتی و مصرف‌کنندگان و ارائه دهندگان خدمات به‌نحوی از وضعیت موجود گلایه‌مندند.
*فناوری
سیستم‌های پرداخت باید قابلیت گسترش و ارتقا را، حتی در استفاده و سازگاری با سایر سیستم‌های پرداخت داشته باشند. اما بیش از همه، امنیت یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های فنی یک سیستم پرداخت است. فعالیت‌های تجاری و مالی نیازمند بستری ایمن برای تبادل اطلاعات مربوط به حساب‌های بانکی مشتریان و شرکتها هستند. تمامی تراکنشها در سیستم باید ابتدا از نظر اعتبار مورد بررسی قرار گیرند. منظور از بررسی اعتبار، احراز صحت تمامی اطلاعات یک تراکنش برای جلوگیری از سوء استفاده از اطلاعات آن یا ارسال اطلاعات مربوط به یک تراکنش تقلبی است. از سوی دیگر اطلاعات ارسالی باید به‌گونه‌ای باشد که دسترسی سایرین به آن به هیچ روشی امکان پذیر نباشد. ضمن آنکه فرایند انجام تراکنش باید چنان انجام پذیرد که امکان تکذیب انجام تراکنش از سوی مشتری یا پذیرنده وجود نداشته باشد.
* اقتصادی
یک سیستم پرداخت الکترونیکی باید از نقطه نظرات ساخت برنامه‌های کاربردی مرتبط، راه‌اندازی و نگهداری و همچنین به‌روز رسانی، توجیه اقتصادی داشته باشد. همچنین از نظر مشتری نیز دسترسی به آن، پرهزینه نباشد. در پرداخت‌های خرد، مهم‌ترین عامل میزان هزینه ثابت یک تراکنش است و توجه به این مورد ضروری به‌نظر می‌رسد. از سوی دیگر ریسک اقتصادی تراکنشها نیز نقشی اساسی دارد. اینکه خسارت ناشی از بروز مشکلات امنیتی برای هر یک از طرفین تا چه حد میتواند باشد، موضوعی حائز اهمیت است.
*اجتماعی
علاوه بر جنبه‌های اقتصادی و فنی سیستم‌های پرداخت، جنبه اجتماعی آن نیز اثرگذار است. مقبولیت و مورد اطمینان بودن یک سیستم پرداخت از دید مشتریان عاملی کلیدی در موفقیت یک سیستم پرداخت است. راحتی کار با سیستم‌های پرداخت برای کاربران و همچنین حفاظت از اطلاعات شخصی آن‌ها نیز از عوامل تأثیرگذار در استقبال کاربران از یک سیستم پرداخت به‌شمار می‌آید.
علاوه بر موارد فوق، امکانات فنی و اقتصادی و همچنین آموزش‌های مورد نیاز، که در حوزه فعالیت‌های دولتی قرار میگیرد، نقشی مهم در این بین ایفا میکند.
در سیستم‌های پرداخت امروزی استفاده از ابزارهای پرداخت متفاوت، متناسب با نیاز مشتریان متداول است. کارتخوانها، فروشگاه‌های اینترنتی، تلفن و حتی تلویزیون‌‌ها نیز قابلیت انجام پرداخت‌های الکترونیکی را دارند. پیشرفت فناوری‌های جدید و آشنایی بیشتر کاربران با سیستم‌های پرداخت، فرصت‌های قابل توجهی را در اختیار ارائه‌کنندگان این خدمات قرار میدهد. در این نوشته این ابزار‌ها، خصوصاً فناوری‌های موجود برای پرداخت‌های تلفن همراه را مورد بررسی قرار داد‌‌ه‌ایم.
کارت‌خوان
پایانه فروش یا کارت‌خوان (EFT Pos) شایع‌ترین نوع ابزار پرداخت است که امروزه استفاده از آن بسیار رایج است. در حال حاضر با توجه به آمارهای اعلام شده نزدیک به دو میلیون کارت‌خوان در کشور نصب شده است. در این روش، پرداخت با استفاده از کارت‌های متصل به حساب بانکی (Debit Card) یا کارت‌های اعتباری (Credit Card) یا کارت‌های پیش پرداخت (Pre-Paid Card) قابل انجام است. در حال حاضر امکاناتی نظیر پرداخت قبض یا دریافت شارژ تلفن‌های همراه اعتباری از طریق کارتخوانها در دسترس است که به استقبال بیشتر مشتریان از این ابزار انجامیده است. این ابزار پرداخت در سطح کشور تقریباً به مرحله بلوغ و اشباع رسیده است و رقابت شدیدی در بین بانکها برای تشویق مشتریان به استفاده از کارت‌خوان‌های آن‌ها وجود دارد.
پرداخت‌های اینترنت
خرید از اینترنت از نظر بیشتر مردم، حداقل در کشورهایی که اینترنت با پهنای باند وسیع در دسترس قرار دارد و در بین کشورهایی که از وضعیت پرداخت‌های الکترونیکی کاملاً پیشرفته برخوردارند، یک نوع تجارت محسوب میشود.
علاوه بر وبگاههای بزرگی مانند آمازون که از طریق آن‌ها خرده فروشی صورت میگیرد، بیشتر پذیرندگان تأسیساتی و ساختمانی جهت فروش محصولات خود به‌صورت آنلاین، از طریق وبگاه‌هایی با طراحی خوب و عملکرد قوی در دسترس کاربران و خریداران هستند. سوپرمارکت‌‌ها نیز محصولات خود را از طریق اینترنت به‌فروش می‌‌رسانند و برای مشتریانی که فرصت رفتن به فروشگاه‌های آنان را ندارند، سرویس تحویل درب منزل ارائه می‌دهند. روزبه‌روز به تعداد مشترانی که تمایل به خرید از طریق اینترنت دارند افزوده میشود و این موضوع حداقل در بین افرادی که در حومه شهر‌ها زندگی میکنند، رایج است. از آنجا که خرید اینترنتی به‌راحتی از هر نقطه در جهان قابل انجام است، هم پذیرندگان و هم مشتریان از تجارت آنلاین خشنودند. بر اساس آمارهای جهانی (نمودار شماره ۱) و نظرسنجی‌های انجام شده، پرداخت‌های آنلاین نسبت به سایر روش‌های پرداخت سهم بیشتری از کاربران را به خود جذب کرده‌اند. پیش‌بینی میشود که در سال‌های آینده نیز سهم بازار خریدهای آنلاین، روند رو به افزایش خود را حفظ کند.
این استقبال از پرداخت‌های آنلاین در بین کاربران ایرانی نیز روز به‌روز رو به افزایش است. امکان خرید کالا، پرداخت قبوض و پرداخت هزینه خدمات دولتی از طریق پرداخت‌های اینترنتی ایجاد شده است. از این رو میتوان گفت که این بازار در مرحله رشد خود قرار گرفته، فرصت‌های زیادی برای تأمین‌کنندگان سیستم‌های پرداخت وجود دارد. حوزه پرداخت ها در این بازار بسیار گسترده است، به طوری که انواع پرداخت ها می‌توانند در این روش پرداخت پشتیبانی شوند. پرداخت مبالغ کمتر از ۱۰۰۰۰ ریال تا مبالغ بالا جهت پرداخت در صرافی‌ها و کارگزاری‌‌ها از طریق این ابزار امکان پذیر است. اما همچنان تامین امنیت سیستم پرداخت کلیدی‌ترین فاکتور است.
پرداخت از طریق تلفن همراه
هنگامی که تلفن همراه اختراع شد، از آن به‌عنوان یک وسیله ارتباطی بی‌سیم و سیار جهت تماس‌های تلفنی استفاده می‌کردند. اکنون پس از گذشت چندین دهه از برقراری اولین تماس تلفنی به کمک این وسیله، هر ساله شاهد توسعه پروتکل GSM و افزایش کاربری این وسیله هستیم؛ این در حالی است که ابعاد این وسیله کوچک‌تر شده و در مدل‌ها و شکل‌های متفاوت و با هدف پوشش نیازهای کلیه طبقات اجتماعی در دسترس همگان قرار گرفته است؛ به‌طوری که تا پایان سال ۲۰۱۰ م. تعداد کاربران تلفن همراه در جهان از رقم ۳ میلیارد نفر نیز گذشته است. با توجه به افزایش چشمگیر تعداد تلفن همراه و تنوع خدمات آن، این وسیله در حال تبدیل شدن به یک ابزار همه کاره با قابلیت‌هایی مانند عکاسی و فیلم‌برداری، دستگاه پخش موسیقی و فیلم، دریافت و ارسال پیام و پست الکترونیک، بازی، وبگردی و بسیاری قابلیت‌های دیگر شده است؛ پدیده‌ای که در مباحث جامعه‌شناسی «فرهنگ موبایلی» خوانده میشود. تلفن همراه جایگاه خود را در تجارت الکترونیکی نیز باز کرده است. تحقیقات نشان میدهد حجم تراکنش‌های مالی انجام گرفته با این وسیله در سال ۲۰۰۳ م. معادل ۳/۲ میلیارد دلار، در سال ۲۰۰۵ م. ۱۱/۷ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۰ م. بیش از ۵۰ میلیارد دلار بوده است. افزایش چشمگیر کاربرد تلفن همراه در تجارت الکترونیکی، حاکی از جذابیت و راحتی این وسیله برای انجام تراکنش‌های مالی در میان مردم است.
روش‌های پرداخت همراه در جهان
به منظور نقل و انتقال اطلاعات تراکنشها چه در مرحله درخواست انجام و چه در مرحله پاسخ به درخواست آن تراکنش، باید یک ارتباط شبکه‌ای با کیفیت و با SLA بسیار مطلوب و کاملأ امن بین مرز داده اپراتور و بانک ایجاد شود. فناوری‌های متفاوتی برای انتقال اطلاعات تراکنش از تلفن همراه به بانک وجود دارد که هر یک مزایا و معایبی دارند. در ادامه به‌طور خلاصه، مزیت‌ها و معایب هر یک را برخواهیم شمرد.
*پیامک (SMS):
این روش، ساز و کاری برای تحویل یک پیام متنی کوتاه تحت شبکه و یک روش Store and Forward برای ارسال پیام بین شبکه و موبایل است. پیامی که از گوشی همراه فرستنده می‌رسد، در سرور شبکه ذخیره میشود؛ سپس از آن میتوان جهت پردازش یک درخواست یا ارسال به یک گوشی دیگر استفاده کرد. هر پیام کوتاه میتواند حداکثر ۱۴۰ کاراکتر ۸ بیتی یا ۱۶۰ کاراکتر ۷ بیتی را به صورت متن ارسال کند. از قابلیت‌های خوب این روش جهت استفاده در سرویس‌های پرداخت همراه، امکان دریافت تایید رسید پیام است؛ گرچه با توجه به ترافیک بالای پیامک بین اپراتور‌ها و فعال نبودن سرویس اعلام رسید (Delivery Report) بر روی همه گوشی‌ها، نمیتوان از رسیدن پیام به مقصد یا رسیدن کامل آن اطمینان حاصل کرد. یکی دیگر از معایب آن، حساسیت به متن است که در صورت اشتباه در متن پیام و عدم تشخیص متن در سرور، کل عملیات بانکی مختل میشود. از دیگر معایب این روش استفاده از یک مجرای ارتباطی غیر صوتی با سرور شبکه است که به شلوغی شبکه ارتباطی دامن می‌زند. این پیغام میتواند حاوی اطلاعات مربوط به تراکنش باشد؛ ولی بدون هیچ‌گونه محرمانگی از کلیه مسیرهای ذکر شده عبور میکند و قابل سوء استفاده است. برخی از بانکها اقدام به تولید نرم‌افزارهایی کرده‌اند که متن پیام را درون گوشی رمزنگاری و سپس ارسال میکند. این روش فقط امکان سوء استفاده از اطلاعات تراکنش را از بین می‌برد؛ ولی سایر معایب ذکر شده همچنان به قوت خود باقی است. علاوه بر این، عملیات رمزنگاری و رمزگشایی خود کمی زمان‌بر است و کلیه افراد حتمأ باید نرم‌افزار ذکر شده را روی گوشی خود نصب کنند. نبود امکان نصب نرم‌افزار بر روی تمامی گوشی‌ها، خود معضلی دیگر است که جذابیت استفاده از این سرویس را بسیار کاهش داده است. در کل هرگونه راهکار مبتنی بر پیامک با عنایت به موارد ذکر شده مطلوب نیست. بزرگ‌ترین مزیت استفاده از سرویس پیامک در هر یک از حالت‌های بالا این است که به هیچ عنوان نیاز به مذاکره با اپراتور و ایجاد سرویس جدید یا تغییر در سرویس‌های موجود آن نیست که خود جای تأمل دارد.
*نرم‌افزارهای مبتنی بر سیم‌کارت (SIM-Based Applications):
شبکه‌های بی‌سیم GSM می‌توانند از (SIM Subscriber Identifier Module) به‌عنوان یک کارت هوشمند استفاده کنند. این سیمکارتها از ضریب امنیتی بسیار بالایی برخوردارند. اطلاعات به صورت محرمانه به کمک الگوریتم‌های رمزنگاری می‌توانند بر روی این کارت‌‌ها ذخیره و به محلی مطلوب برای قرارگیری نرم‌افزارهای بانکی تبدیل شوند.
از معایب این روش میتوان به عدم امکان کپی نرم‌افزار بر روی سیم‌کارت توسط سایر شرکتها و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار اشاره کرد و این عمل صرفاً توسط تولیدکنندگان سیم‌کارت یا شبکه موبایل امکان‌پذیر است.
در برخی کشور‌ها سرویس‌هایی بر روی سیم‌کارت به صورت نرم‌افزار (SIM Services) تعریف شده است. از این نوع سیمکارتها (که اپراتور ایرانسل نیز فقط نام منو خالی آن را روی سیم‌کارت‌های خود قرار داده) میتوان بدون توجه به نوع و مدل گوشی استفاده جست. در این شیوه، کلیه سیمکارتها باید سرویس مورد نظر را داشته باشند که این خود یعنی عدم راه‌اندازی پروژه و تحمیل هزینه‌هایی گزاف جهت تغییر میلیون‌‌ها سیم‌کارت؛ چون از نظر حافظه و پردازشگر باید امکان پیاده‌سازی نرم‌افزار مورد نظر در سیم‌کارت موجود باشد. علاوه بر آن نرم‌افزار مورد نظر باید در زمانی خاص بر روی آن سیم منتقل شود و اگر در آینده نیازمند به‌روز رسانی باشد، از نظر فنی راهکاری برای آن موجود نیست. پس این راه کار در حال حاضر از نظر فنی چالش‌های اساسی دارد.
* (WAP (Wireless Application Protocol:
روشی است بر روی شبکه‌های GSM جهت انتقال داده بین گوشی همراه و شبکه. در این روش امکان فعال‌سازی دسترسی بهWAP و MMS و ارتباط اینترنتی فراهم میشود. بدین ترتیب مشترک به‌راحتی و بدون نیاز به نصب هیچ‌گونه نرم‌افزار، امکان استفاده از اینترنت و کلیه خدمات پرداخت اینترنتی را بر روی درگاه‌های مرتبط به دست می‌آورد. استفاده از بستر اینترنت به کمک پروتکل ارتباطیGPRS را نمیتوان پرداخت همراه دانست؛ چون در حقیقت از همان اینترنت و وبگاههای اینترنتی استفاده میشود و تنها به جای رایانه، از تلفن همراه به‌عنوان وسیله ارتباط استفاده شده است. به این ترتیب نوع ارتباط به جای ارتباط تلفن یا ADSL از نوع GPRS است.
استفاده از( USSD (Unstructured Supplementary Service Data:
USSD یک قابلیت منحصر به‌فرد شبکه GSM است. به کمک آن میتوان روی بستر شبکه GSM و از طریق نشانک‌های رادیویی، ارتباط داده‌ای و نرم‌افزاری با سیستم‌های دیگر برقرار کرد. این سیستم قابلیت‌های فراوانی را بر روی شبکه‌های مخابراتی جهت برقراری تعامل با کاربران و مشتریان ایجاد میکند. این روش بر مبنای تعامل با سرور اپراتورهای تلفن همراه استوار است. در این روش، داده ارسالی به سرور بدون ذخیره‌سازی، پاسخ داده میشود. به این روش اصطلاحاً Session-Based می‌گویند؛ بدین معنی که بلافاصله پس از دریافت یک درخواست USSD از گوشی همراه، یک ناحیه کاری توسط سرور برای درخواست رسیده ایجاد میشود و نرم‌افزار مبادرت به برقراری ارتباط با گوشی همراه مربوطه میکند. در این روش که بر مبنای منوبندی است، مشتری با ارسال یک درخواست (به‌طور مثال به شکل #۱nn*) به شبکه، گزینه‌هایی از درخواست‌های ممکن را مشاهده میکند که با انتخاب شماره هر گزینه و ارسال آن به سرور شبکه، درخواست خود را مطرح می‌سازد. سرور شبکه، با دریافت این شماره و با استفاده از ناحیه کاری ایجاد شده، به خواسته‌های مشتری پاسخ می‌گوید. نکته بسیار جالب در خصوص سرویس USSD این است که مبتنی بر دستور است (Command Base) و به ازای هر دستور بلافاصله سرور مقصد، پاسخی حداکثر تا ۱۲۸ بایت ارسال میکند. این پاسخ خود میتواند برای یک تراکنش مالی حکم رسید نمایشی را داشته باشد و در مقایسه با پیامک، دیگر نیازی به Delivery Report نیست. یکی دیگر از بزرگ‌ترین مزایای استفاده از USSD این است که کلیه عملیات پردازش سمت مرکز (Server Side) انجام میگیرد و از این‌رو نیاز به ارتقا یا هرگونه تغییری سمت گوشی همراه نخواهد بود و میتوان با یک تغییر در مرکز در کل شبکه، سرویس جدیدی را راه انداخت.
از مزیت‌های عمده این روش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– استفاده از فضاهای خالی کانال صوت و عدم اشغال سایرکانال‌‌ها؛
– سرعت انتقال و پاسخ‌دهی بسیارسریع به‌دلیل عدم نیاز به ذخیره‌سازی درخواست‌ها؛
– عدم ورود به منوی خاصی از گوشی، و ارسال آسان با شماره‌گیری و فشردن دکمه مکالمه؛
– عدم نیاز به نصب نرم‌افزارهای جانبی پرداخت همراه، بر روی گوشی مشتری درصورت استفاده مستقیم از دستورات خط فرمان؛
– عدم نیاز به رومینگ داده، به دلیل ارسال سریع دادهها به سرور اصلی شبکه تلفن همراه.
ساز و کار عملکرد USSD:
به صورت کلی عملکرد USSD به دو حالت تقسیم‌بندی میشود:
۱- مدیریت در سمت موبایل (PULL)
۲-مدیریت در سمت شبکه (PUSH)
در بعد امنیتی، USSD ساختاری مجزا برای تأمین امنیت ندارد و از استاندارد‌ها و ساز و کارهای امنیتی شبکه GSM/UMTS استفاده میکند. در واقع یکی از مشخصه‌های اصلی پیام‌های USSD عدم ذخیره‌سازی در سمت کاربر یا همان موبایل است. در مقام مقایسه، USSD بیشتر مشابه TELNET و SMS مشابه EMAIL است.
همراه ۲۴
شرکت پرداخت الکترونیک سامان به‌عنوان پیشرو در نوآوری خدمات بانکداری الکترونیکی و با رویکرد ارائه جدید‌ترین فناوری خدمات بانکداری الکترونیکی، از اوایل سال ۱۳۸۵ در راستای توسعه ابزارهای خدمات بانکی خود اقدام به تحقیق و توسعه این خدمات بر روی تلفن همراه و در سال ۱۳۸۶ اقدام به توسعه و بهره‌برداری موقت نرم‌افزاری جهت نصب بر روی گوشی‌های همراه کرد.
با توجه به مشکلاتی که در خصوص نرم‌افزارهای تلفن همراه و سیاست مشتری محوری، طولی نکشید که سایرین به تولید نرم‌افزارهای مشابه دست زدند. پس از بررسی و تحلیل انواع روش‌‌ها، امکانات و زیرساخت‌های فنی و مالی کشور و نیاز بازار، در سال ۱۳۸۷ و پس از مذاکرات مفصل با اپراتورهای تلفن همراه کشور جهت همکاری مشترک مدل اجرایی بر پایه فناوری USSD، مراحل طراحی و توسعه این سرویس در شرکت پرداخت الکترونیک سامان انجام گرفت و در اوایل سال ۱۳۸۸به صورت کامل آماده بهره‌برداری شد. نظر به طراحی و پیاده‌سازی استاندارد و مطابقت کامل آن با پروتکل‌های رایج بانکداری الکترونیکی، این سرویس موفق به کسب مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران شد تا بار دیگر شاهد تولد یک خدمت نوین در صنعت بانکی ایران و توسط شرکت پرداخت الکترونیک سامان باشیم.
همان‌طور که اشاره شد، کارت، بهترین وسیله و در واقع ابزار منتخب و استاندارد سیستم‌های بانکداری الکترونیکی است. با در نظر گرفتن این نکته و در راستای گسترش فرهنگ استفاده از پول الکترونیکی، سامانه همراه ۲۴ به عنوان ابزاری نوین در صنعت بانکداری کشور به منظور ارائه خدمات بانکی برای کلیه دارندگان تلفن همراه و مبتنی بر کارت، برای کلیه دارندگان کارت‌های بانکی عضو شبکه شتاب راه‌اندازی شده است. این مدل برای اولین بار در ایران، با همکاری شرکت پرداخت الکترونیک سامان و اپراتور تلفن همراه کیش پیاده‌سازی شد تا گامی مهم و اساسی در جهت ارائه هرچه بیشتر خدمات دولت الکترونیکی بردارد. این سیستم امکان انجام انواع تراکنش‌های مالی و پرداخت وجه برای دریافت کالا یا سایر خدمات دیگر را برای مشترکین اپراتورهای ایرانسل، تالیا و موبایل کیش که دارای یکی از کارت‌های بانکی عضو شتاب هستند، فراهم می‌آورد.
*خدمات قابل ارائه همراه ۲۴
سرویس‌های پرداخت:
– خرید کارت ثبت نام آزمون‌‌ها؛
– پرداخت کلیه قبوض؛
– خرید شارژ کارت تلفن همراه (تالیا، ایرانسل و همراه اول)؛
– خرید کارت اینترنت؛
– پرداخت کرایه تاکسی (قابل ارائه برای ساکنان و مسافران جزیره کیش)؛
– خرید بلیت الکترونیکی هواپیما و شارژ بلیت‌های مترو و اتوبوس؛
– پرداخت فروشگاهی (در حال راه‌اندازی)؛
و بسیاری از خدمات متنوع دیگر
خدمات بانکی:
– انتقال وجه داخلی؛
– اعلام مانده موجودی؛
– انتقال وجه شتابی (در حال راه‌اندازی)؛
– دریافت صورت‌حساب (در حال راه‌اندازی)؛
– استعلام مانده حساب (در حال راه‌اندازی)؛
– دریافت نرخ ارز (در حال راه‌اندازی).
* مزایای استفاده از همراه ۲۴:
با توجه به اینکه تمامی جوانب و استاندارد‌ها در طراحی و توسعه سامانه همراه ۲۴ صورت گرفته است، در مقایسه با سایر سرویس‌های بانکداری و پرداخت تلفن همراه در سایر بانکها، مزایای متفاوتی در این سامانه وجود دارد. این مزایا به این شرح‌اند:
– نیاز به مراجعه به شعب بانک و شرکت پرداخت الکترونیک سامان جهت فعال‌سازی ندارد؛
– نیاز به نصب هیچ‌گونه نرم‌افزار یا تغییری در تنظیمات پیش‌فرض گوشی تلفن همراه نیست؛
– پشتیبانی از کلیه مدل‌های گوشی‌های همراه بدون وابستگی به سیستم عامل گوشی؛
– کلیه خدمات همراه ۲۴ کاملأ رایگان است؛
– استفاده از دو زبان فارسی و انگلیسی به انتخاب کاربر؛
– کاملأ ساده و برای طبقات مختلف جامعه تنها با شماره‌گیری کد دستوری *۷۲۴# قابل استفاده است؛
– برای کلیه دارندگان کارت‌های عضو شبکه شتاب قابل استفاده است؛
– امکان استفاده از چندین کارت بانکی از انواع مختلف (اعتباری، پیش پرداخت، هدیه و..) برای یک کاربر؛
– قابل دسترسی در هر ساعت از شبانه روز و هر نقطه تحت پوشش شبکه تلفن همراه، حتی در کشورهای خارجی که از سرویس رومینگ پشتیبانی میکنند؛
– امکان مشاهده گزارش کلیه تراکنش‌های مربوط به هر کاربر در محیط کاربری اختصاصی اینترنتی؛
– امکان ذخیره‌سازی و استفاده از کدهای دستوری میانبر جهت سهولت دسترسی به زیر منوهای خدماتی؛
– سرمایه‌گذاری بسیار محدود.
روش‌های توسعه
راهبرد توسعه این محصول بر مبنای دو مسیر راه‌اندازی خدمات برای بانکهای مختلف و افزایش تعداد خدمات استوار است. راه‌اندازی این محصول برای هر بانک، بسته به انتخاب بانک، به یکی از دو روش زیر است:
* تخصیص کد جدید
در این روش میتوان کد جدیدی برای اتصال مشتری به سرور USSD تعریف کرد (برای مثال #۷۳۰*). در چنین حالتی، مشتری مستقیماً به سرور USSD بانک مورد نظر متصل میشود و کد ثبت نام جهت استفاده از سرویس‌های بانک مورد نظر را دریافت و پس از تکمیل سایر مراحل ثبت نام، از سامانه مربوطه استفاده میکند.
از مزایای این روش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• ایجاد کد اختصاصی جهت بانک مورد نظر (کد انحصاری)؛
• اختصاص سرورهای انحصاری USSD جهت بانک مورد نظر؛
• ایجاد امکان تبلیغات و اطلاع‌رسانی مناسب و به‌شکل انحصاری برای بانک.
با توجه به نیاز بانک به سرورهای USSD مجزا برای این سرویس، بالا بودن هزینه راه‌اندازی را شاید بتوان از عمده‌ترین معایب این روش دانست. از دیگر معایب این روش، بالا بودن زمان راه‌اندازی است.
* ترجیح مشتری در حین ثبت اطلاعات
در این روش تنها از یک کد #۷۲۴* استفاده میشود؛ با این تفاوت که در مرحله اول ثبت نام کاربر میتواند بانک مورد نظر خود را انتخاب کند تا بر اساس آن، منوی بانک انتخاب شده به کاربر نمایش داده و سرویس‌های بانک مذکور به کاربر ارائه شود.
از مزایای این روش میتوان به این موارد اشاره کرد:
– هزینه پایین راه‌اندازی؛
– زمان بسیار کوتاه برای راه‌اندازی؛
– جلوگیری از تعدد کدهای USSD برای استفاده کاربران.
معصومه مجیدی‌پور و فرید ستاره
کار‌شناسان شرکت پرداخت الکترونیک سامان
منبع: نشریه بانکداری الکترونیک مرکز فابا