پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پشت پرده حمله برخی جایگاه‌های سوخت و فروشگاههای بزرگ به پرداخت الکترونیکی چیست؟
چرا بعضی فروشگاههای بزرگ و پمپ بنزین‌ها در هفته گذشته مشتری‌هایشان را مجبور کردند پرداخت‌هایشان را به شکل نقدی انجام دهند؟ این پرسشی است که روزنامه هفت صبح سعی می کند در گزارشی مفصل به آن پاسخ دهد.
میثم فرزیان؛ روزنامه هفت‌صبح / دستگاههای POS از میانه هفته گذشته به شکلی عجیب یکی‌یکی خاموش شدند. مردم می‌گویند از روز دوشنبه در فروشگاههای بزرگ و پمپ بنزین‌ها، با بنرهایی روبه‌رو شدند که به آنها اطلاع می‌داد باید پرداخت‌هایشان را به شکل نقدی انجام دهند. ظاهرا این رویه واگیردار بود و خیلی زود به فروشگاهای کوچک رسید. کمی بعد صدای فروشنده‌ها هم درآمد. آنها که پیش از این عادت کرده بودند ظرف مدتی کمتر از چهارساعت پول‌هایشان را دریافت کنند، می‌گفتند پولی در حساب‌شان نیست و بعد از مدتی طولانی به آن می‌رسند. شایعه‌ها را هم که خودتان بهتر می‌شناسید، به محض انتشار شاخ و برگ پیدا می‌کنند و با سرعتی عجیب در همه‌جا تکثیر می‌شوند. مثلا حرف‌هایی درباره کمبود موجودی مطرح شد و بعضی‌ها هم موضوع را از چشم فروشنده‌هایی دیدند که می‌خواهند با کنارگذاشتن دستگاههای کارتخوان از زیر بار مالیات فرار کنند. ولی مگر کسبوکار پمپ بنزین‌ها حساب و کتاب ندارد که بتوان با خاموش‌کردن دستگاه کارتخوان اداره مالیات را دور زد؟ پیگیرها اگرچه کند اما بالاخره انجام گرفت و دیروز مشخص شد مشکل دقیقا از کجا آب می‌خورد.
فروشگاه‌ها و مغازه‌هایی که به دستگاه کارتخوان مجهز هستند پیش از این پول‌هایشان را سر موقع و براساس دوره‌های منظم دریافت می‌کردند؛ هفت‌بار در طول یک‌روز! تصور کنید برای خرید به فروشگاهی می‌روید و برای پرداخت وجه، کارت می‌کشید. این پول با اینکه بلافاصله پس از کشیدن کارت از حساب شما کم می‌شود اما به طور مستقیم به حساب فروشنده واریز نمی‌شود.
بانک‌ها پیش از این برنامه منظمی برای تسویه‌حساب با دارندگان دستگاههای کارتخوان داشتند که تحت سامانه‌ای به نام پایا انجام می‌شود.
در این سیستم بعد از هربار کارت‌کشیدن، پول از حساب مشتری کسر می‌شود، به شبکه پایاپای بانک مرکزی می‌رود و بعد طی دوره‌های زمانی مشخص به حساب فروشنده واریز می‌شود. ظاهرا از میانه‌های هفته گذشته این رویه به شکل ناگهانی تغییر می‌کند.
پیش از این عملیات تسویه‌حساب در هفت‌دوره انجام می‌شد. یعنی در حدود هر ۳٫۵ساعت. شنیده‌ها حاکی از این است که در شیوه جدید کار تسویه هر ۲۴ساعت یکبار انجام می‌شود. یعنی هرچقدر روی دستگاه کارتخوان شما تراکنش انجام شود، پول‌ها در شبکه پایاپای بانکی جمع می‌شود.
این شبکه متعلق به هیچ‌کدام از بانک‌ها نیست و خود بانک مرکزی آن را مدیریت می‌کند. زمان تسویه‌حساب که می‌رسد، سدها کنار می‌روند و پول به حساب صاحبش ریخته می‌شود. اما چرا باید کسی بخواهد با طرح و نقشه قبلی مانع نقلوانتقال پولی شود که مال شماست و اول و آخر ماجرا باید به حسابتان واریز شود؟
پای دلار در میان است
حدود چهار،پنج‌سال پیش، صاحبان دستگاههای کارتخوان شاهد واریز آنی پول به حساب‌شان بودند. در آن زمان به محض اینکه کارتی روی دستگاه POS کشیده می‌شد، پول به حساب صاحب کارتخوان می‌رفت. از سال ۹۱، ۹۲ این رویه تغییر کرد و شاهد هفت‌دوره حدود ۳٫۵ساعته در طول یک‌روز بودیم. به این معنی که پول‌ها در یک حساب متمرکز باقی می‌ماند، پردازش می‌شد و بعد رأس ساعت، مجوز انتقال پول به حساب دارنده دستگاه کارتخوان می‌آمد. از دوم بهمن امسال یعنی دوشنبه هفته گذشته این رویه یکبار دیگر دستخوش تغییر شد.
از حالا به بعد قرار است پول‌ها نه در هفت‌دوره زمانی، بلکه هر ۲۴ساعت یکبار تسویه شوند. چرا بانک مرکزی چنین تصمیمی گرفته است؟ جواب این سوال احتمالا شگفت‌زده‌تان می‌کند؛ وقتی دلار گران می‌شود، همه‌چیز به‌هم می‌ریزد؛ قیمت طلا بالا می‌رود، فروشنده‌های موبایل و لوازم کامپیوتری و دیجیتالی و حتی لوازم خانگی را با قیمت بیشتری می‌فروشند و… بالاخره باید کاری کرد و چه کسی در این مواقع در صف اول مبارزه است؟ بانک مرکزی! آنها پیش خودشان به این نتیجه رسیده‌اند که علاوه بر کمبود دلار، دخالت صرافی‌ها و دلال‌های غیرمجاز و… سرعت خرید و فروش ارز نیز یکی از دلایل رشد قیمت دلار است. یعنی کسانی عامدانه دلار می‌خرند و بلافاصله می‌فروشند و با این کارشان توهم تقاضا در بازار ایجاد می‌کنند. یکی از راه‌های کنترل این اوضاع، اجرای سیاست‌های کنترل بازار است. مثلا چطور می‌شود اگر پول را از جلوی دست دلال‌ها برداریم و به این ترتیب اجازه ندهیم معامله‌های صوری انجام دهند؟
اینجاست که سیستم پایا توانایی‌های خودش را نشان می‌دهد. تحربه نشان داده اگر سرعت تسویه‌حساب در سامانه پایا را بگیریم، دیگر پول به راحتی گردش نمی‌کند. درست است که پمپ بنزین‌ها و فروشگاههای بزرگ و حتی فروشنده‌های خرد دیرتر از همیشه به پولشان می‌رسند اما با این کار دست دلالان ارز هم خالی می‌ماند.
تجربه‌ای که قبلا انجام شده بود
لابد الان دارید از خودتان می‌پرسید که چرا و به چه دلیل باید فروشنده‌ها پاسوز دلالان بازار ارز شوند. کارشناسان مسائل بانکی اما توجیهات خاص خودشان را دارند و می‌گویند مسئله تنها و تنها به سرکوب معاملات صوری ختم نمی‌شود. آنها از واژه «اقدامات اصلاحی» استفاده می‌کنند و می‌گویند هیچ کجای دنیا کار تسویه‌حساب‌های تراکنش الکترونیکی آنطور که در ایران رایج است انجام نمی‌شود.
بالاخره هر تراکنشی خرج روی دست شبکه می‌گذارد. شاید برای شما نقلوانتقال ۱۲، ۱۳هزار تومان خرج خرید تخم‌مرغ عدد بزرگی نباشد اما همین کار یعنی تراکنش‌های الکترونیکی در طول یک‌سال رقمی معادل ۹۵۰۰میلیارد تومان هزینه برای شبکه بانکی ایجاد می‌کند. طبیعی است که بانک‌ها برای دفاع از منافع خود بخواهند هزینه‌ها را با افزایش بازه‌های زمانی تسویه‌حساب پایین بیاورند. پس هم تصمیم سال ۹۱، ۹۲ و هم تصمیم هفته اخیر از طرف بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور قابل توجیه است.
هرچند تصمیم ناگهانی آنها خیلی بدون تبعات نیست. مثلا همین غافلگیری صاحبان کسبوکار! فروشنده‌هایی را تصور کنید که انتظار داشته‌اند پول کالاهای به‌فروش‌رفته‌شان طبق معمول به حساب‌شان واریز شود اما با گذشت زمانی هیچ خبری از آن نبوده است. برای اینکه مسئله را درست‌تر متوجه شوید، باید مثال سوپرمارکت‌ها را در نظر بگیریم. آنها در میانه روز مراجعاتی از طرف بازاریاب شرکت‌ها دارند. اگر کالای جدیدی سفارش دهند، پولش را از کجا بیاورند؟
اوضاع بدتر هم می‌شود اگر خودتان را صاحب چکی بدانید که باید در ساعتی مشخص پاس شود اما با تغییر رویه سامانه پایا کار به مشکل خورده، حسابتان خالی است و قول‌تان روی هوا مانده است.
آیا دستگاههای کارتخوان کنار گذاشته می‌شوند؟
خاموش‌کردن و کنارگذاشتن دستگاههای کارتخوان وحشتناک است. خود شما چقدر پول نقد همراه‌تان این‌طرف و آن‌طرف می‌برید که بتوانید از عهده چنین تغییری بربیایید؟ کارشناسان بانکی می‌گویند یکی از ترکش‌های چنین تصمیمی کاهش جذابیت دستگاههای POS است. به این معنی که به احتمال زیاد، فروشنده‌ها از خرده‌پا گرفته تا فروشگاههای بزرگ و پمپ بنزین‌ها، دستگاه‌هایشان را خاموش می‌کنند و از مردم می‌خواهند پرداخت‌شان را به شکل نقدی انجام دهند. با این‌حال آنها این فرایند را موقتی ارزیابی می‌کنند. برای این مسئله هم دلایل خودشان را دارند و می‌گویند فروشگاه پا پمپ‌‌بنزینی که دستگاه کارتخوان ندارد، برای مشتری‌ها جذاب نیست. حالا هر چقدر هم که می‌خواهد به دستگاه عابربانک نزدیک باشد. در نتیجه طولی نمی‌کشد که فروشنده‌ها از تصمیم احساسی خود کوتاه می‌آیند و دوباره برمی‌گردند سراغ دستگاه کارتخوان.
چه کسی از این تغییر نفع می‌برد؟
واکنش اولیه صاحبان دستگاههای کارتخوان حسابی تند و تیز بود. آنها که عادت کرده بودند سر ساعت مشخص پول به حساب‌شان واریز شود، درست از همان میانه هفته گذشته بنای ناسازگاری گذاشتند. خاموش‌کردن و کنارگذاشتن دستگاههای کارتخوان بخشی از اقدامات آنها بود اما صدای اعتراض‌شان در شبکه‌های اجتماعی هم بلند شد. یکی از آنها می‌گوید: «قبلا واسه هر خرید یه SMS جداگانه دریافت می‌کردم اما الان یک انتقال وجه پایا اطلاع‌رسانی می‌شه و نمی‌دونم چندتا از خرید‌ها محاسبه شده.» یکی دیگر نوشته: «هرکی کارت می‌کشه، ٢۴ساعت بعد می‌یاد توی حساب.» بعضی‌ها هم که آتش‌شان داغ است انگشت اتهام به سمت سیستم بانکی کشور می‌گیرند و می‌گویند پولشان بدون حساب و کتاب پیش دیگران می‌ماند. شبکه بانکی کشور در مقام دفاع از خود می‌گوید، کار تسویه‌حساب‌های پایا، با سامانه پایاپای بانک مرکزی است. به این معنی که این سامانه به هیچ بانکی تعلق ندارد. به پول‌هایی که به شکل موقت روانه این سامانه شده‌اند، هیچ سودی تعلق نمی‌گیرد. یعنی اگر شما کارت بکشید پول از حسابتان کم شده اما در سامانه پایاپای بانک مرکزی می‌رود. وقتی دوره ۲۴ساعته تکمیل شد، سیستم بانکی عوض هفت‌بار انجام یک‌عملیات در طول شبانه‌روز، تنها یکبار کار تسویه را تکرار می‌کند. تنها اعتراضی که این وسط وارد است، تغییر و تحول بی‌سروصدا است که البته بانک مرکزی می‌گوید، به خاطر مقابله با دلالان ارز در روزهای پر از بحران هفته‌های گذشته ناچار به انجامش بوده است.