پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حمید بکامیری، معاون اداره کل بازاریابی و فروش خدمات بانک کشاورزی و علی اسلام بیگی، کارشناس اداره کل بازاریابی و فروش خدمات بانک کشاورزی؛ ماهنامه عصر تراکنش / صندوق‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز در ایران سابقه طولانی دارند. با نفوذ فناوری و نگاه‌های جدید به فضای مالی این صندوق‌ها هم باید به فکر تغییر باشند. اینجا از زاویه دید استارت‌آپی به مدیریت این صندوق‌ها نگاه می‌کنیم. حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عملیات بانکداری تغییرات زیادی را ایجاد کرده و مفاهیم جدیدی در عملیات بانکداری شکل گرفته است. کارآفرینان، خدمات و سرویس‌های جدید مالی را در قالب سامانه‌های نرم‌افزاری تدارک و به مشتریان عرضه می‌کنند. این کسب‌وکار جدید که به آن فین‌تک اطلاق می‌شود، شکل و محتوای تولید، ارائه و بهره‌برداری از خدمات بانکی را متحول کرده و با نوآوری دادوستدهای مالی را تسهیل کرده است.
فین‌تک‌ها به سه حوزه اصلی پرداخت، قرض‌دهی و پس‌انداز تقسیم می‌شوند. فین‌تک‌های حوزه پرداخت، شرایط جابه‌جایی وجوه را در تبادلات پولی در بازارهای مالی فراهم کرده است. حوزه بعدی، رویه‌های قرض‌دهی و تأمین مالی (Lending & Financing) است و حوزه دیگر هم فین‌تک‌های پس‌انداز (Saving Account) است. البته دو حوزه فرعی دیگر شامل Forein Exchange و Account Manegement هم مطرح هستند.
فین‌تک‌ها در ایران نیز برای ایفای نقش مؤثر در فضای کسب‌وکار بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت، خدمات جدیدی را طراحی و عرضه کرده‌اند. این محصولات در حوزه پرداخت تنوع بیشتری داشته و فعالیت‌های طیف بیشتری از این شرکت‌ها در این سرویس متمرکز شده است. قطعاً فین‌تک‌ها باید در سایر حوزه‌ها هم برنامه‌ریزی و خدماتی متناسب با نیازهای مشتریان در حوزه‌های قرض‌دهی و سرمایه‌گذاری و همچنین پس‌انداز تدارک و ارائه کنند.
تولید و ارائه محصولات جدید و کارا درگرو نیازسنجی مشتریان است و درصورتی‌که نمونه موفقی نیز در سایر کشورها پیاده‌سازی شده و جذابیت لازم را هم برای تولید و ارائه در کشور دارد، باید به نحو شایسته‌ای مطابق با شرایط فرایندهای داخلی کشور، ساماندهی یا بومی‌سازی شود. این فرایند درصورتی‌که بر شناخت رویه‌های سنتی دادوستدهای مالی نیز استوار باشد و فرایند مشخصی را هم در فعالیت‌های مالی روزمره مردم هدف قرار دهد، پویایی و کارایی لازم را برای ارائه در بازارهای داخلی خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین موفقیت‌های شرکت‌های نوپا، تغییرات عمده‌ای است که این قبیل شرکت‌ها در فرایندهای سنتی پدید می‌آورند. تولید محصولات جدیدی که متناسب با نیازهای مشتریان تدارک دیده شود و رویه‌های پیچیده و سنتی در هر زمینه‌ای را تسهیل کند، ضریب موفقیت افزون‌تری خواهد داشت.
خدمات قرض‌دهی در قالب سامانه‌های نرم‌افزاری P2P
از مهم‌ترین فعالیت‌های مالی که در کشورهای پیشرفته برای آن برنامه‌ریزی صورت گرفته، سازوکار قرض‌دهی و تأمین منابع مالی خرد است که به آن Peer to Peer Lending (P2P) گفته می‌شود. در کسب‌وکار جدید حوزه فناوری در فضای اقتصادی روز دنیا، سامانه‌های نرم‌افزاری بستر مناسبی را برای امکان قرض دادن و تأمین منابع مالی خرد فراهم آورده‌اند. در سازوکار جدید فین‌تک‌های ارائه‌دهنده خدمات P2P، افراد می‌توانند بدون هیچ واسطه‌ای قرض داده یا قرض بگیرند. این دادوستدها با استفاده از سامانه‌های نرم‌افزاری که برای این مهم تدارک دیده شده‌اند، صورت می‌پذیرد. با استفاده از اپلیکیشن‌های شرکت‌های فعال در این حوزه، افراد می‌توانند سپرده‌گذاری یا منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کنند و از سود حاصله در کسب‌وکار مربوط به خود، قرض‌دهندگان نیز منتفع شوند. این تبادلات بدون هیچ واسطه مالی و صرفاً از طریق سامانه‌های تحت وب و اپ‌های موبایل انجام می‌پذیرد.
بر اساس آمار منتشرشده در سایت www.P2P-banking.com که ماهانه آمارهای عملیات منابع حوزه P2P را در کشورهای مختلف بررسی می‌کند، در ماه ژوئیه سال 2017 حجم گردش مالی تبادل‌شده از طریق پلتفرم‌های P2P به مبلغ 491 میلیون یورو رسیده است. این سایت که آمار کمپانی‌های مطرح در این حوزه را استخراج و تحلیل می‌کند، برای ماه ژوئن نیز حجم گردش مالی را 530 میلیون یورو گزارش داده است. شرکت‌های Zopa، Ratesetter، Lending Circle و Lendinvest از معتبرترین شرکت‌های فعال در حوزه P2P در انگلستان هستند که طی ماه‌های اخیر، همواره گردش مالی قابل توجهی نیز نسبت به سایر فعالان این حوزه در سایر کشورها داشته‌اند.
مدیران شرکت زوپا که از شرکت‌های معتبر این حوزه هست، هدف اولیه از ارائه چنین خدماتی را تسهیل فرایند قرض بین سرمایه‌گذاران و وام‌گیرندگان عنوان کرده و برای مشتریان در سطح‌های مختلف، محصولات متنوعی را هم تدارک دیده‌اند. این شرکت از سال 2005 فعالیت خود را در کشور انگلستان آغاز کرده و تاکنون 2.60 میلیارد پوند گردش مالی داشته است. کارکرد 12 ماه گذشته این کمپانی 800 میلیون پوند بوده و تاکنون 60.000 سرمایه‌گذار فعال و 277.000 وام‌گیرنده داشته‌اند.
کسب‌وکارها در حوزه P2P روند روبه‌رشدی را طی کرده‌اند و طبق پیش‌بینی تحلیلگران تا سال 2025 گردش مالی این سامانه‌ها به 1.000 بیلیون دلار خواهد رسید.
استانداردهای اعتبارسنجی، ضمانت سپرده‌ها و بازپرداخت اقساط تسهیلات در کسب‌وکار این شرکت‌ها، بسیار مهم و تأثیرگذار خواهد بود. این رویه‌ها ضریب اطمینان به محصولات این شرکت‌ها را افزایش داده و ضریب ریسک همکاری را برای مشتریان در وضعیت‌های مختلف (قرض دادن یا قرض گرفتن) کاهش خواهد داد.
صندوق‌های قرض‌الحسنه؛ راه‌حل فعالیت بنگاه‌های مالی در حوزه P2P
شرایط فعالیت کسب‌وکارهای نوپا در کشورهای مختلف به‌دلیل تنوع در شرایط فرهنگی، ویژگی‌های بازارهای مالی و پولی و حتی مناسبات سیاسی و اجتماعی متفاوت خواهد بود. موفقیت در مدل‌های جدید کسب‌وکار در هر منطقه یا کشوری دلیل بر موفقیت مدل پیاده‌سازی‌شده در کشورهای دیگر نخواهد بود. بر همین اساس است که صرفاً کپی محصولات موفق و ارائه آن در بازارهای داخلی، نمی‌تواند موفقیت برنامه‌های کاری را تضمین کند، بلکه کارآفرینان باید با الهام از نمونه‌های موفق، بر اساس شناخت از رویه‌های سنتی در بازارهای مالی و پولی، محصولات جدید و خاص متناسب با بازارهای کشور را تولید و ارائه کنند.
صندوق‌های قرض‌الحسنه کارکرد مشابهی با خدمات حوزه P2P در بازار پولی کشور دارند. فرهنگ قرض دادن در مناطق مختلف کشور، امری پسندیده و در آیات و روایات اسلامی نیز بسیار به آن سفارش شده است. در قرآن کریم و در آیه 17 سوره تغابن (اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد و خداوند شکرکننده و بردبار است) این رفتار پسندیده مورد توجه قرار گرفته و سفارش شده است.
کارکرد حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز در شبکه بانکی کشور نیز برای منابع و مصارف پس‌اندازهای قرض‌الحسنه است و ماهیت حقوقی آن نیز بر مبنای قرض قرار گرفته است. از منظر فقهی و حقوقی، رابطه بانک و سپرده‌گذار در حساب‌های جاری و پس‌انداز، قرض‌الحسنه است. ویژگی این قرارداد آن است که منابع از ملکیت مشتری خارج شده و در ملکیت بانک قرار می‌گیرد. بر این اساس، بانک مالک منابع مشتری شده و در عوض مکلف به بازپرداخت اصل منابع مذکور است. در این شرایط بانک مالک سپرده‌های مشتریان است و می‌تواند از آنها هر نوع استفاده‌ای که صلاح می‌داند (در چارچوب قوانین و مقررات) انجام دهد. این دسته از منابع بانک اصطلاحاً منابع تملیکی نامیده می‌شود.
با توجه به شرایط حقوقی و فقهی حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز در کشور و همچنین فرهنگ مشارکت و استفاده از تسهیلات قرض‌الحسنه پس‌انداز و عضویت در صندوق‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز، بستر مناسبی را برای کارآفرینان در این بخش فراهم آورده است تا با الگو گرفتن از سرویس‌های خدمات P2P، سازوکارهای جدید برای مدیریت منابع صندوق‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز را پدیدآورند. هرچند به‌دلیل فرایندهای سنتی این مجموعه‌ها، تاکنون آمار مشخص و مستدلی از این بازار وجود ندارد، اما طبق آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بیش از 3000 صندوق در کشور فعالیت داشته و تعداد کثیری از این صندوق‌ها هم به‌صورت خانوادگی یا در قالب‌های دیگر مدیریت می‌شوند. توزیع فراوانی صندوق‌ها نیز بسیار پراکنده و در کلیه استان‌ها فرهنگ مشارکت در این صندوق‌ها وجود دارد. این سطح آشنایی و فرهنگ مشترک در سطح جامعه، شرایط مناسبی برای ارائه محصولات جدید متناسب با این رفتار را فراهم می‌آورد.
سازوکار صندوق‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز در خدمات و سرویس‌های فین‌تک
با قابلیت‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و ویژگی‌های حقوقی این حساب‌ها شرایط برای طراحی و ارائه کسب‌وکاری نوپا و جدید در بازار پولی کشور برای فعالان در این بخش وجود دارد. این برنامه باید رویه‌هایی برای تسهیل فرایند سپرده‌گذاری و اعطای وام در صندوق‌های مختلف اتخاذ کند و به کار ببندد. در فازهای ابتدایی برای صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی با عضویت تعداد افراد معدود و در گام‌های بعد تشکیل صندوق‌های مجازی با عضویت افراد بیشتر باید در رأس برنامه‌های عملیاتی مجریان قرار گیرد. در این شرایط امکان مدیریت مالی مطلوب منابع سپرده‌گذاری‌شده برای تأمین هزینه‌های جاری و اجرایی نیز موضوع بسیار مهمی است که جذابیت تشکیل مجموعه‌های اجرایی را فراهم می‌آورد. بر همین اساس باید پلتفرم‌هایی متناسب با سازوکار صندوق‌های قرض‌الحسنه تدارک دیده شود تا متقاضیان با استفاده از سازوکار جدید، تبادلات مربوط به امور مالی صندوق را انجام دهند. این سازوکار سرعت و سهولت زیادی در تبادلات مالی و پولی صندوق ایجاد خواهد کرد و رضایت افرادی را که با این مجموعه‌ها مرتبط هستند حاصل خواهد کرد.
شکل و نحوه پذیرش اعضا در صندوق‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز تا حد زیادی، مشکل اعتبارسنجی پرداخت تسهیلات را در پلتفرم جدید مرتفع کرده و ضمانت‌های زنجیره‌ای برای تضمین بازپرداخت اقساط تسهیلات نیز بسیار کارساز خواهد بود.
سپرده‌گذاری در این پلتفرم‌ها به نیت‌های خیرخواهانه یا دریافت تسهیلات با نرخ‌های کمتر از نرخ شبکه بانکی فراهم شده و برای تسهیلات پرداختی هم از شکل‌های نقدی یا غیرنقدی به‌همراه تخفیف‌های ویژه فروشگاه‌های اینترنتی می‌توان استفاده کرد. با توجه به اینکه طراحی و پیاده‌سازی چنین پلتفرم‌هایی، شرایط مناسبی را برای تعامل و مشارکت با سایر کسب‌وکارهای اینترنتی فراهم آورده، بنابراین از این طریق می‌توان خدمات و سرویس‌های جذاب دیگری نیز به مشتریان ارائه داد.
قطعاً ارائه چنین خدماتی که متناسب با نیازهای فعلی مشتریان است، زمینه فعالیت در بازارهای پویای مالی دیگر به‌خصوص سرمایه‌گذاری‌های خرد را هم برای اداره‌کنندگان این کسب‌وکارها فراهم خواهد کرد. فرهنگ‌سازی، مدیریت مطلوب امور مالی، اعتمادسازی و آزمون مدل‌های ضمانت سپرده‌ها و بازپرداخت اقساط و چگونگی تعامل با واحدهای دیگر، مقدماتی است که اداره‌کنندگان را برای برنامه‌های دیگر در حوزه تجارت الکترونیکی P2P یاری خواهد کرد.