چین چگونه به کمک فین‌تک از سد عقب‌ماندگی بانک‌هایش گذر کرد؟ / پیچ چین

مینا والی؛ ماهنامه عصر تراکنش / اگر ما و چین یک ویژگی مشترک در بانکداری‌مان داشته باشیم آن عقب‌ماندگی هر دوی ما در این صنعت است. روایت‌هایی که از بانکداری در چین می‌شنویم اوضاع را حتی بدتر از بانکداری در ایران نشان می‌دهد. تا همین سی چهل سال پیش صدای چرتکه انداختن کارمندان در بانک‌های چینی شنیده می‌شد. حتی در دهه ۹۰ کارمندان چینی برای استخدام باید در آزمون کار با چرتکه قبول می‌شدند. امروز اما اعداد و ارقام روایت دیگری از اوضاع خدمات مالی در این کشور کمونیستی دارد. اعداد به می‌گویند چین غول فین‌تک آسیاست؛ این در حالی است که بانکداری چینی هنوز هم از عقب‌ماندگی رنج می‌برد. البته که امروز چرتکه در چین به یک سمبل در بانکداری تبدیل‌شده است و صدای مهره‌های آن فقط در مناطق دورافتاده شنیده می‌شود، اما چینی‌ها ازنظر ابزارهای بانکداری مدرن با استانداردهای جهانی فاصله‌دارند. در عوض آن‌ها صاحب بزرگ‌ترین بسترهای پرداخت و انتقال پول، سپرده‌گذاری و سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی مالی و وام‌دهی در میان کشورهای آسیایی هستند.

چینی‌ها به‌جای انقلاب در بانکداری، فین‌تک را توسعه دادند. آن‌ها به‌جای افزایش تعداد شعب، تعداد ابزارهایی مانند خودپرداز، کارت‌خوان و غیره ابزارهای دیجیتال را گسترش دادند؛ البته نه از طریق بانک‌ها بلکه از طریق غیر بانکی‌ها. فرق ما و چین اینجا خودش را نشان می‌دهد. ما پول نفت داریم و عاشق واردکردن سخت‌افزار تا نشان دهیم که مدرن شده‌ایم و پول‌داریم، اما آن‌ها نیاز را به‌درستی شناسایی کردند و راهکار مناسب را با کمترین هزینه توسعه دادند و در این مسیر رگولاتور هم بیشترین همراهی را کرد.

بچه اژدها

از ژوئیه 2015 تا ژوئن 2016 سرمایه‌گذاری در فین‌تک چین به 8.8 میلیارد دلار رسید که بیشترین سرمایه‌گذاری فین‌تک در دنیا بود و رشدی 252 درصدی نسبت به سال 2010 را تجربه می‌کرد. گرچه نیویورک و سیلیکون ولی هنوز هم بزرگ‌ترین هاب‌های فین‌تک دنیا هستند اما بچه اژدهای چینی‌ها تازه از تخم بیرون آمده است.

گفته می‌شود چینی‌ها طی شش روز تعطیلات سال نو چینی در سال 2016 بیش از 32 میلیارد تراکنش از طریق اپلیکیشن وی‌چت انجام دادند، یعنی بیش از شش برابر کل تراکنش‌های پی‌پل از طریق اپلیکیشن و دسکتاپ در سال 2015! ویچت امروز 963 میلیون کاربر فعال ماهانه دارد و بعد از واتس‌آپ با 1.3 میلیارد کاربر دومین اپلیکیشن پیام‌رسان محبوب دنیاست. شرکت تنسنت مالک وی‌چت است و این روزها تلاش می‌کند بازار پرداخت همراه را از چنگ علی پی درآورد و تا اینجای کار هم موفق شده است؛ سهم بازارش را در سال 2016 بیش از یک‌سوم افزایش داد درحالی‌که سهم بازار علی‌پی در روزهای پایانی 2016 تقریباً به نصف رسید. پینگ‌آن که بزرگ‌ترین بستر وام‌دهی نفربه‌نفر در چین و وابسته به لوفاکس است تا پایان ژوئن سال گذشته بیش از 23 میلیون کاربر داشت یعنی دو برابر سال 2015.

آنت فایننشیال، بازوی مالی علی‌بابا هم یکی دیگر از غول‌های مالی چین و درواقع یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های آنلاینی است که 96 میلیارد دلار برای بیش از 295 میلیون مشتری در اواسط 2016 مدیریت کرد. این شرکت سه‌ماهه دوم 2016 مبلغ 4.5 میلیارد دلار روی فین‌تک سرمایه‌گذاری کرد که درواقع بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری خصوصی در این حوزه در سطح دنیا بود. با این سرمایه‌گذاری ارزش آنت فایننشیال به 60 میلیارد دلار رسید یعنی چیزی نزدیک به ارزش پنجمین بانک بزرگ چین. این آمار و ارقام نشان از پتانسیل عظیم چین در خدمات بانکداری دیجیتال دارد.

در چین 35 درصد سهم خدمات مالی در دست غیر بانکی‌هاست. در این میان پینگ‌آن با همکاری علی‌بابا و تنسنت رهبری بیمه دیجیتالی را در دست دارد، تِن‌پی، علی‌پی و یونیون‌پی نیز خدمات پرداخت و رمیتنس را در دست گرفته‌اند. این خبر جالبی است که از بین 27 تک‌شاخ فین‌تک دنیا 8 تک‌شاخ متعلق به چین هستند.

تخم اژدها چطور گرم شد؟

بانکداری چین طی این سال‌ها نتوانست همگام با دنیا رشد کند بنابراین بانک‌ها نمی‌توانستند برخی نیازهای مشتریان را پاسخ دهند. از طرف دیگر اقتصاد چین طی این سال‌ها به‌شدت رشد داشت. تولید ناخالص داخلی این کشور بعد از آمریکا بالاتر از بقیه کشورهاست. سال ۲۰۱۵ تولید ناخالص داخلی چین ۱۰.۹ هزار میلیارد دلار بود تقریباً برابر جمع تولید ناخالص داخلی ده کشور بعدی. رشد چشمگیر اقتصادی و افزایش قدرت خرید مردم، نیاز به خدمات مالی جدید را ایجاد کرد درصورتی‌که بخش بانکداری این کشور در مقایسه با سایر بخش‌ها توسعه ‌نیافته بود.

تقریباً ۲۰ درصد بزرگ‌سالان چین هیچ حساب بانکی ندارند. ضریب نفوذ وام خرد در این کشور فقط ۲۰ درصد است که جزو کمترین نسبت‌ها در دنیاست.

مطالعات نشان می‌دهد این ۲۰ درصد تأثیر زیادی روی خدمات مالی در شرایط رقابت کارمزد، عملکرد و تجربه دیجیتال، کیفیت و نوآوری دارند.

از طرف دیگر مردم چین ازنظر رفتارشناسی به‌شدت آمادگی دیجیتال شدن و استفاده از ابزارهای دیجیتالی به‌جای ابزارهای سنتی را دارند. سال ۲۰۱۶ چین ۷۱۰ میلیون کاربر اینترنت داشت یعنی بیشتر از مجموع کاربران آمریکا و اروپا. سال ۲۰۱۶ ضریب نفوذ اینترنت در چین ۵۱.۷ درصد بود که نمودار حکایت از رشد این ضریب دارد. ضریب نفوذ اینترنت در زمان مشابه در آمریکای شمالی ۸۹ و در اروپا ۷۳.۹ درصد بود که البته این ضریب در چین طی مدت کوتاهی رشد تصاعدی داشته است.

شهرهای بزرگ این کشور امروز دسترسی رایگان به اینترنت شهری را مهیا کرده‌اند و استفاده از اینترنت موبایل در میان کاربران به‌خوبی رواج پیداکرده است. باوجود نگرانی‌ها از امنیت فعالیت‌های مالی برپایه موبایل سال ۲۰۱۵، تعداد کاربران پرداخت آنلاین موبایل در چین به ۳۵۸ میلیون نفر رسید یعنی بیش از نیمی از دارندگان موبایل هوشمند از ابزار خود برای تراکنش‌های مالی از طریق علی‌بابا یا وی چت استفاده می‌کنند. فقط در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۱۶ تعداد ۶.۳ میلیارد تراکنش پرداخت موبایلی به ارزش ۴.۴ هزار میلیارد دلار در چین انجام‌شده است.

بی‌شک چین رهبر تجارت الکترونیکی دنیاست. سال گذشته میلادی ۴۷ درصد خرده‌فروشی دیجیتال دنیا از طریق بسترهای خرده‌فروشی چین انجام شد.

در کنار عواملی مانند عقب‌ماندگی بانک‌ها، آمادگی مردم برای دیجیتالی شدن و رشد تجارت الکترونیکی چین غول‌های اینترنتی مانند علی‌بابا و تنسنت هم با نوآوری‌های خود در زمینه پرداخت و خدمات مالی نقش تأثیرگذاری در پیشرفت فین‌تک در چین دارند. گرچه این بسترها به دلیل فیلتر بودن بسترهای بین‌المللی خدمات مالی توانسته‌اند در چین رشد کنند، بااین‌حال نمی‌توان منکر نوآوری آن‌ها بود. البته باید در نظر داشت که در چین به‌راحتی اجازه انحصار به هیچ‌کدام از این غول‌ها داده نمی‌شود به‌طوری‌که در حال حاضر تنسنت که چند سالی بعد از علی‌بابا بستر پرداخت را در وی‌چت راه انداخت توانست درصدی از این بازار را از چنگ علی‌بابا درآورد.

در کنار این عوامل ترکیب جمعیتی و نسلی مصرف‌کنندگان خدمات مالی را هم باید در نظر گرفت. چیزی حدود ۴۵ درصد مصرف‌کنندگان این خدمات نسل هزاره یا میلنیال هستند که آغوش خود را برای فین‌تک گشوده‌اند.

روندهای فین‌تک در چین نشان می‌دهد که آن‌ها به فراتر از پرداخت می‌اندیشند و احتمالاً در آینده نزدیک شاهد این خواهیم بود که فین‌تک چین جهانی شود.