پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
عماد ایرانی؛ مدیر پروژه CityPay بانک شهر / همه ما تاکنون بارها در رابطه با قابلیت‌های مختلف یک دستگاه تلفن هوشمند مطالبی را شنیده‌ایم. از ارسال و دریافت اطلاعات مختلف بین دستگاه‌ها تا اتصال به اینترنت و شبکه‌های مجازی و هزاران خدمت دیگر که تقریباً هر روزه با آن‌ها درگیر هستیم.
در این یادداشت سعی شده است یکی از قابلیت‌های ویژه تلفن‌های هوشمند در حوزه پرداخت‌های خرد روزانه موردبررسی قرار بگیرد. هرگاه صحبت از پرداخت می‌شود سریعاً در ذهن مخاطب دو رکن اصلی یک عمل پرداخت یعنی پرداخت‌کننده وجه و گیرنده وجه تداعی می‌گردد. در کنار این ارکان اصلی نقش‌های دیگری وجود دارند که به آن‌ها می‌پردازیم.
.
پرداخت‌کننده وجه یا مشتری
همه ما در طی روز پرداخت‌های خرد زیادی را تجربه می‌کنیم. از کرایه تاکسی و اتوبوس و مترو گرفته تا کیوسک‌های روزنامه‌فروشی و فروشگاه‌های مواد غذایی مثل سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های کوچک محلی.
در تمامی این مراکز نقشی که ما ایفا می‌کنیم نقش مشتری یا پرداخت‌کننده وجه است. بیشتر این پرداخت‌ها از طریق پول نقد انجام می‌شود که مجموع آن در طی روز رقم بسیار بالایی در سطح کشور است. البته با توجه به بالا رفتن قیمت‌ها اکثراً از کارت‌های بانکی برخط (کارت‌های شتابی) نیز استفاده می‌کنند که خود این موضوع نیز به دلیل ایجاد ترافیک غیرمعقول در شبکه بانکی کشور مفید فایده نیست.
البته در بخش‌های از خدمات پرداخت خرد، سازمان‌ها سعی کرده‌اند با ایجاد شبکه‌های محلی پرداخت با استفاده از رسانه‌های هوشمند اقدام به انجام عملیات پرداخت نمایند. برای مثال شبکه مترو و اتوبوس در اکثر کلان‌شهرهای کشور با استفاده از کارت‌های اعتباری پلاستیکی با چیپ هوشمند یا همان کارت بلیت الکترونیک مدیریت می‌گردد که این سامانه‌ها نقش عمده‌ای را در فضای پرداخت خرد حمل‌ونقل ایفا می‌کنند؛ اما مشکل زمانی بیشتر نمایان می‌شود که استفاده از این سامانه‌های اختصاصی صرفاً در محل‌های خاصی مثل همان مترو و اتوبوس امکان‌پذیر است و امکان استفاده از آن رسانه‌های اعتباری در مراکز خرید و غیره وجود ندارد.
اگر بیشتر به مشتری بپردازیم و نیازهای ایشان را طبقه‌بندی کنیم به گروهی از نیازهای مشترک دست خواهیم یافت که باید پاسخی را برای آن ایجاد کنیم:
- مشتری علاقه‌مند است پرداخت سریع و بدون معطلی انجام گردد.
- مشتریان تمایل ندارند حجم زیادی پول نقد را حمل کنند زیرا باعث سنگینی و افزایش حجم و همین‌طور افزایش احتمال مفقودی در آن می‌رود.
- مشتریان برخلاف نیاز فروشندگان علاقه‌ای به پول خرد ندارند و پول‌های خرد را صرفاً جهت رضایت فروشندگان حمل می‌کنند که اکثراً هم در محل خرید نهایتاً فروشنده می‌بایستی بخشی از پول نقد را خرد کند.
- مشتریان پیش‌بینی از میزان پول خرد موردنیاز خود در طی روز ندارند و زمان‌هایی پیش می‌آید که فرد متوجه می‌شود کیف پولش خالی است! در این زمان مشتریان سریعاً به دنبال خودپرداز جهت نقد کردن بخشی از حساب خود می‌گردند.
با توجه به موارد فوق، از نگاه مشتریان ایجاد راهی سریع جهت پرداخت‌های خرد روزانه، بدون توقف و بدون نیاز به استفاده از پول فیزیکی می‌تواند بهترین گزینه باشد؛ اما آیا تمامی نیازهای مشتریان منطبق بر نیازهای فروشندگان نیز است؟
.
دریافت‌کننده وجه یا فروشنده
دریافت‌کنندگان وجوه خرد در کشور دارای طبقه‌بندی‌های گوناگونی هستند که اگر فکر کنیم می‌بینیم که با چندین گروه از این فروشندگان خدمت یا کالا در طول روز در ارتباط هستیم. به‌صورت کلی تمامی پرداخت‌های زیر چهارصد هزار ریال (400.000) را جزو این گروه فرض کنید و حال با کمک ذهن خود می‌توانید بسیاری از آن‌ها را به خاطر بیاورید.
در بین فروشندگان خدمت یا کالا که می‌تواند یک راننده تاکسی و یا یک کیوسک روزنامه‌فروشی باشد، همیشه نگرانی از در اختیار داشتن پول خرد وجود دارد. دراین‌بین همیشه شاهد هستیم که در زمان پرداخت درصورتی‌که وجه نقد وجود ندارد یکی از طرفین از حق خود گذشت می‌کند که به‌طورقطع در بیشترین حالت فروشندگان متضرر هستند.
فارغ از مسئله وجود پول خرد، جمع شدن آن‌ها در طی روز نیز خود مشکل دیگری است. افزایش احتمال گم شدن و یا سرقت و همین‌طور عدم سهولت در استفاده از آن‌ها مشکلات دیگر فروشندگان خرد است. اکثراً این وجوه را جمع‌آوری کرده و در شعب بانک به حساب خود واریز می‌کنند که این موضوع زمان زیادی را تلف خواهد کرد.
همچنین به دلیل عدم وجوه تمامی نسبت‌های پول خرد در دست مردم مانند 100 تومانی، 200 تومانی و حتی کمتر، امکان قیمت‌گذاری کالاها به‌صورت اعشاری وجود ندارد و همیشه یکی از دو طرف پرداخت وجه معترض موضوع هستند. برای مثال کرایه تاکسی در یک خط مبلغ 1000 تومان است که بعد از مدتی رانندگان به این موضوع اعتراض خواهند کرد. در اولین افزایش مبلغ به 1500 تومان افزایش می‌یابد که از طرف مشتریان افزایش 50 درصدی یک کرایه بی‌معنی است.
وجود این مسائل باعث شده است که پذیرندگانی که دارای شبکه پرداخت بانکی هستند و محل ثابتی برای عرضه کالا یا خدمت دارند رقم‌های بسیار خرد را نیز بر روی دستگاه‌های خود قبول می‌نمایند که این موضوع باعث ایجاد ترافیک بسیار بالا در شبکه بانکی کشور شده است و خدمت‌رسانی در ساعات پیک به کلیه مشتریان اکثراً با مشکلاتی همراه است.
.
پرداخت هوشمند غیر نقدی
وقتی صحبت از پرداخت غیر نقدی به میان می‌آید به ناگاه بدون توجه به روش انجام آن به خیلی از سؤالات بالا پاسخ داده می‌شود. مثلاً وقتی خبری از دریافت اسکناس و سکه نباشد می‌توان رقم‌های ریالی خرد برای خدمات و کالاها در نظر گرفت. خبری دیگر از خرد کردن وجه و یا حمل آن و مخاطرات آن نیست. این موضوعات تنها بخشی از مزایای حذف پول خرد هستند. در این یادداشت قصد نداریم به موضوع هدررفت سرمایه‌های ملی که بر اثر چاپ اسکناس روی می‌دهد بپردازیم اما اگر بیشتر فکر کنیم به نتایج بسیار مفیدی می‌رسیم.
هنگامی‌که به سراغ پرداخت غیر نقدی می‌رویم در اصل منظورمان پرداخت الکترونیکی هوشمند است که در حالت کلی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شوند:
- برخط
- برون‌خط
پرداخت برخط یعنی کلیه عملیات پرداخت بین مشتری و فروشنده (پذیرنده) از طریق یک ارتباط شبکه‌ای فعال با مرکز مالی صورت می‌پذیرد و درصورتی‌که این ارتباط قطع باشد عملیات پرداخت شکل نخواهد گرفت.
پرداخت برون‌خط در حالت کلی به این معناست که در زمان پرداخت نیازی به ارتباط فعال شبکه نیست و بدون وجود آن، عملیات پرداخت شکل می‌گیرد و در زمانی در آینده تراکنش صورت پذیرفته به مرکز مالی منتقل خواهد شد و پذیرنده وجه آن را دریافت خواهد نمود.
حال سؤال پیش می‌آید که هر کدام از این دو دسته‌بندی چه مزایا و معایبی دارند و استفاده از کدام‌یک بیشتر به نفع هر دو طرف است؟
.
پرداخت برون‌خط با استفاده از تلفن هوشمند
پرداخت نقدی با استفاده از اسکناس یک پرداخت برون‌خط محسوب می‌شود! در زمانی که ما در یک تاکسی نشسته‌ایم و به مقصد خود می‌رسیم، مبلغ کرایه را به‌صورت اسکناس به راننده تحویل می‌دهیم. قطع بودن شبکه بانکی کشور، قطع بودن شبکه مخابرات و حتی برق شهری! هیچ تأثیری درزمینهٔ انتقال وجه ما به راننده ندارند.
زمانی که از پرداخت برون‌خط با استفاده از تلفن هوشمند صحبت می‌کنیم دقیقاً به دنبال این فواید هستیم. در پرداخت برون‌خط با هر رسانه‌ای (کارت‌های هوشمند الکترونیک و یا تلفن هوشمند) مشتری دارای یک رسانه هوشمند است و پذیرنده دارای یک دستگاه پذیرش رسانه.
تاکنون مدل‌های مختلفی از پرداخت برون‌خط با استفاده از تلفن هوشمند شبیه سازی شده است که آن‌ها را نام می‌بریم:
1. استفاده از تگ‌های هوشمند برچسب دار و اتصال آن به موبایل: در این روش، یک تگ هوشمند به پشت موبایل چسبیده می-شود و فرد با نزدیک کردن موبایل خود به دستگاه پذیرش عملیات خرید را به انجام می‌رساند. با توجه به اینکه این مدل دقیقاً مانند قرار دادن یک کارت هوشمند در قاب موبایل است، به هیچ وجه این روش را جزو روش‌های پرداخت با موبایل به حساب نمی‌آوریم و در اصل این مدل پرداخت با استفاده از کارت است.
2.استفاده از سیم‌کارت با آنتن داخلی NFC: چندین کارخانه در دنیا، اقدام به ساخت سیم‌کارت‌هایی کرده‌اند که بر روی خود دارای یک آنتن NFC است. این قبیل سیم‌کارت‌ها دارای مشکلات بسیار زیادی هستند. اول آنکه قطع سیم‌کارت در گوشی‌های موبایل نسل جدید به NanoSim تغییر یافته است که به دلیل سطح مقطع بسیار کم امکان نصب آنتن بر روی آن نیست. در دستگاه‌های تلفن همراه جدید از بدنه‌های فلزی استفاده می‌شود و سیم‌کارت برخلاف دستگاه‌های بزرگ قدیمی در داخل دستگاه با استفاده از یک خشاب قرار می‌گیرد که به طول کلی مانع از آنتن دهی NFC خواهد شد.
راه صحیح استفاده از تلفن همراه در پرداخت‌های خرد برون‌خط تنها دو روش کلی است که هم‌اکنون در بیشتر پرداخت‌های موبایلی شناخته شده در حال استفاده است. باید توجه داشت که این روش‌ها صرفاً در مورد تلفن‌های هوشمندی قابل‌استفاده هستند که بر روی آن‌ها ماژول NFC به‌صورت سخت‌افزاری وجود دارد.
روش اول: استفاده از SE دستگاه تلفن همراه: در داخل تلفن‌های همراه یک ماژول سخت‌افزاری امنیتی وجود دارد که بر روی آن کلیدهای امنیتی شبکه پرداخت قرارداده می‌شود و ترمینال فروشگاهی پذیرنده با ارتباط از طریق NFC با ماژول SE عملیات خرید را انجام می‌دهد.
روش دوم: استفاده از SWP SIMها که سیم‌کارت‌هایی هستند با قابلیت ویژه سخت‌افزاری جهت اتصال به آنتن داخلی تلفن همراه. برخلاف مدل ذکر شده در قسمت قبلی، این سیم‌کارت‌ها دارای آنتن بر روی خود نمی‌باشند و سازندگان تلفن همراه بر اساس استاندارد SWP آنتن داخلی تلفن همراه را از طریق ارتباط تماسی به این سیم‌کارت‌ها متصل می‌نمایند. باقی عملیات در زمان خرید همانند SE داخلی انجام خواهد شد.
.
مزیت روش SWP SIM به روش SE عدم نیاز به هماهنگی با تولیدکننده تلفن همراه و عدم وابستگی به یک تولیدکننده خاص است. سیم‌کارت‌های SWP بر روی کلیه تلفن‌های هوشمند NFC قابل‌نصب هستند و بعد از نصب تلفن هوشمند همانند یک کارت هوشمند بانکی عمل خواهد کرد.
اما سؤالی که پیش می‌آید این است که با توجه به نیاز SWP SIM به تلفن هوشمند دارای سخت‌افزار NFC چرا از همان مدل اول یعنی چسباندن TAG به پشت موبایل (قرار دادن یک کارت هوشمند در کیف یا قاب موبایل) استفاده نکنیم. پاسخ ساده است: زمانی که از تلفن هوشمند دارای NFC و SWP SIM استفاده می‌کنیم، بعد از اتمام عملیات خرید نرم‌افزار بانک یا موسسه مالی که بر روی تلفن نصب شده است این قابلیت را دارد که اطلاعات خرید را از سیم‌کارت (یا SE) دریافت نماید و شبیه گزارش بانکی در داخل نرم‌افزار نمایش دهد. در زمان استفاده از کارت‌های هوشمند نیازی به در اختیار داشتن تلفن NFC ندارید اما برای مشاهده اطلاعات کارت خود حتماً می‌بایستی به یک ترمینال ویژه مراجعه کنید و همین‌طور برای شارژ کارت خود نیز می‌بایستی به یک ترمینال شارژ، کیوسک یا خودپرداز مراجعه نمایید.
البته نسبت استفاده از کارت‌های هوشمند به موبایل NFC در پرداخت‌های سطح دنیا بیش از 99% به سمت کارت است.
.
پرداخت برخط با استفاده از تلفن هوشمند
با توجه به اینکه اکثر تلفن‌های هوشمند در کشور ما دارای ماژول NFC نمی‌باشند آیا نمی‌توان از دستگاه تلفن همراه برای پرداخت استفاده نمود؟
پاسخ منفی است. استفاده از راه‌کارهای پرداخت برخط به کمک آمده‌اند تا این مسئله رفع گردد. قبل از شروع این بخش لازم به ذکر است که یادآور شویم در کلیه روش‌های برخط دو اصل سرعت در پرداخت و عدم وابستگی به شبکه ارتباطی نقض می‌گردند. زمانی که از پرداخت برخط با تلفن هوشمند استفاده می‌کنیم حتماً خاطرمان هست که در صورت قطعی شبکه (اینترنت) و یا اختلال سامانه‌های بانکی امکان پرداخت را نخواهیم داشت.
در روش پرداخت برخط با استفاده از تلفن هوشمند به دو روش عمل می‌شود:
- ارتباط دو طرفه همزمان مشتری با مرکز و پذیرنده با مرکز
- ارتباط یک طرفه پذیرنده با مرکز و مشتری با پذیرنده
در روش اول، هر دو طرف پذیرنده و مشتری نیاز به ارتباط برخط اینترنت دارند. این روش دارای امنیت بسیار بالاتر و کاربری سهل‌تر است. در این روش اطلاعات پرداخت از طریق پذیرنده به مرکز مالی منتقل می‌شود و همزمان مشتری ارتباطی را نیز با مرکز مالی برقرار می‌کند. برداشت به‌صورت برخط از حساب مشتری انجام می‌شود و پاسخ نهایی برای هر دو طرف تراکنش ارسال می‌گردد. مشتری گزارش تراکنش را بر روی دستگاه خود مشاهده می‌کند و پذیرنده نیز پاسخ تراکنش را بر روی دستگاه خود نظارت خواهد کرد. عملیات پایان یافته است و مشتری خدمت یا محصول خود را تحویل می‌گیرد.
در روش دوم، مشتری ارتباط فعال با اینترنت ندارد. در این روش ابتدا پذیرنده اطلاعات پذیرندگی خود به همراه مبلغ تراکنش و یک مقدار تصادفی از سمت مرکز مالی را به‌صورت یک نمایه دوبعدی (QR Code) به دستگاه مشتری منتقل می‌نماید. مشتری بعد از مشاهده مبلغ و اطلاعات پذیرنده اقدام به ورود رمز بر روی دستگاه خود می‌نماید و یک نمایه دوبعدی امضای دیجیتال تولید خواهد گردید. پذیرنده با اسکن کردن نمایه دوم و ارسال آن به مرکز مالی تأییدیه تراکنش را دریافت می‌کند و تراکنش پایان یافته است. در این روش فارغ از موضوعات امنیتی مشتری تأییدیه تراکنش را دریافت نخواهد کرد (مگر از طریق پیامک) و بر روی دستگاه خود قابلیت در اختیار داشتن گزارش‌های تراکنش را نخواهد داشت (مگر در ارتباط آتی با اینترنت و دریافت گزارش‌ها).
.
جمع‌بندی نهایی
پرداخت‌های خرد هوشمند چه به‌صورت برخط و چه به‌صورت برون‌خط انجام شوند، مزایای بسیاری را برای مشتریان و پذیرندگان و سرمایه‌های ملی کشور در بر خواهند داشت. بسته به نیاز مشتریان استفاده از کارت‌های هوشمند و یا تلفن‌های هوشمند قابل انجام است و بر اساس نیاز، شرایط عمومی، رقم تراکنش و سایر پارامترهای کنترلی و مدیریت ریسک یک تراکنش چه با استفاده از کارت و چه با استفاده از دستگاه تلفن هوشمند می‌تواند برون‌خط یا برخط باشد که هرکدام دارای مزایا و معایبی هستند.
امیداست در آینده نزدیک شاهد استفاده هرچه بیشتر مشتریان و پذیرندگان از خدمات پرداخت هوشمند باشیم تا ضمن ایجاد شفافیت مالی در پرداخت‌های روزانه، مدیریت و کنترل نقدینگی در جهت مهار تورم و عدم هدر رفت سرمایه‌های ملی شاهد رشد و پیشرفت کشور در تمامی زمینه‌ها باشیم.
e.irani@faash.ir