پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حادثه اخیر در منطقه شهران تهران که به قطعی تلفن همراه، اینترنت، شعب بانک و … در منطقه منجر شد؛ نگرانی‌هایی را زنده کرده که پیش‌ازاین هم وجود داشت؛ اما گرد فراموشی به خود گرفته بود. ازجمله اینکه اگر حادثه‌ای با وسعت بیشتر رخ دهد و به قطعی شبکه‌ها و زیرساخت‌های حیاتی منجر شود؛ چه تدابیری اندیشیده شده یا خواهد شد تا ضمن کم کردن زمان اختلال، به احیای سریع‌تر آن‌ها بیانجامد. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در این خصوص هم قطع ارتباط شبکه بانکی است که با وقوع حادثه شهران اهمیت آن بیشتر از گذشته نمایان شد. دراین‌بین، دغدغه‌های ناشی از حفظ پایداری ارائه خدمات مالی در هنگام بروز بحران ازجمله اموری است که تأثیر فراوانی در افزایش اطمینان خاطر مردم و تأمین آرامش آن‌ها پس از بحران دارد.
طی سال‌های اخیر اغلب بانک‌ها تمامی خدمات خود را بر بستر خطوط زمینی ارائه می‌دهند که همین امر در نمونه کوچکی چون حادثه شهران، نشان از یک استراتژی پر ریسک در تأمین پایداری خدمات دارد. از همین روزنامه فناوران اطلاعات مصاحبه‌ای با مهندس مهدی جعفری نجفی رییس گروه توسعه شبکه فضایی شرکت خدمات انفورماتیک انجام داده است که مشروح آن در ادامه آمده است.
.
آقای جعفری در حادثه اخیر شهران سرویس‌دهی بانک‌ها و مؤسسات مالی در این منطقه از تهران با اختلال مواجه شد که ظاهراً در مواردی این اختلال کماکان ادامه دارد. اساساً برای جلوگیری از حوادث مشابه به‌خصوص در حوزه پایداری شبکه بانکی چه راهکارهایی وجود دارد؟
انجام اتوماسیون سیستم بانکی روندی بود که تقریباً از اواسط دهه 70 با نصب شبکه ماهواره‌ای آغاز شد. چون در آن مقطع زمانی زیرساخت شبکه مخابرات زمینی آمادگی پذیرش سیستم اتوماسیون بانکی را نداشت. با توجه به پهنای جغرافیایی کشور، بهترین راه برای برقراری ارتباط شعب با مراکز داده بانک در این حوزه، شبکه ماهواره‌ای بود. به‌این‌ترتیب اتوماسیون شبکه بانکی بر بستر ارتباطات ماهواره‌ای شکل گرفت و در ادامه این روند، شرکت مخابرات در اوایل دهه 80 فرآیند توسعه خود را کلید زد؛ درنتیجه در اواسط دهه 80 تقریباً نزدیک به 50 درصد خطوط ارتباط بانکی به بستر شبکه مخابرات زمینی انتقال یافت.
هرچند که همچنان دو بانک عمده ملی و صادرات از بستر مخابرات ماهواره‌ای برای ارتباطات بانکی و بین‌بانکی خود استفاده می‌کردند؛ البته این دو بانک نیز تقریباً از سال 86 به دلیل نیاز به پهنای باند بیشتر سوئیچ به خطوط زمینی را آغاز کردند. ضمن اینکه حساسیت برخی از پروتکل‌های ارتباطی سیستم‌های بانکی به تأخیر موجود در ارتباط ماهواره‌ای حساس بود و این تأخیر عملکرد آن‌ها را بعضاً با اختلال همراه می‌کرد. با این همه همچنان ارتباط ماهواره‌ای به‌عنوان لینک «بک آپ» و پشتیبان در اختیار آن‌ها قرار داشت. چون خطوط ارتباط زمینی با توجه نوپا بودن با قطعی مکرر و ناپایداری مواجه بود؛ این بانک‌ها می‌توانستند در زمان ضرورت ترافیک شبکه خود را به خطوط ماهواره‌ای منتقل کرده و پایداری سرویس‌دهی خود را حفظ کنند.
درنهایت اینکه تقریباً از اوایل دهه 90 یعنی سال‌های 91 و 92 بیش از 90 درصد ارتباطات بانکی و خطوط مخابراتی بر بستر شبکه زمینی قرار گرفت و عمده ترافیک هم به این خطوط انتقال یافت؛ با این‌همه لینک‌های ماهواره‌ای کماکان نقش پشتیبان خود را حفظ کردند.
البته با پیشرفت تکنولوژی، خطوط ارتباطی ماهواره‌ای به دلیل قابلیت‌های ویژه‌ای همچون سرعت در نصب تجهیزات و برقراری ارتباط سریع توانسته جایگاه خود را حفظ کند چراکه عملاً در کمتر از دو تا سه ساعت امکان راه‌اندازی یک ارتباط ماهواره‌ای در هر نقطه کشور که تنها دارای برق باشد وجود دارد. از سوی دیگر پوشش گسترده ماهواره در منطقه وسیع جغرافیایی؛ باعث می‌شود تا برقراری ارتباط از این طریق در هرلحظه میسر شود. یکی دیگر از مزیت‌های ارتباط ماهواره‌ای، سادگی بستر ارتباطی آن –یعنی فقط یک ماهواره- است که آن هم در شرایطی که ضریب ماندگاری آن نزدیک به 100 درصد است راهبری شبکه، عیب‌یابی و رفع اشکال در هر نود شبکه را بسیار آسان، سریع و کم‌هزینه کرده و قابلیت اطمینان به لینک ارتباطی را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد.
نکته دیگر اینکه در ارتباط از نوع ماهواره‌ای امکان برقراری ارتباط و ارائه سرویس در وسایل متحرک (نقلیه)؛ مانند هواپیما، قطار، اتوبوس‌های بین‌شهری هم وجود دارد. ضمن آن که استقلال کامل ارتباطات ماهواره‌ای خود یکی از مهم‌ترین ویژگی این نوع از شبکه ارتباطی به شمار می‌رود؛ به‌عبارت‌دیگر کلیه خطوط زمینی، وایرلس و موبایل به زیرساخت مخابرات زمینی وابستگی دارند. قطعی کلی و جزئی در شبکه مخابرات زمینی، سایر بسترها را بعضاً متأثر کرده و ارائه سرویس را مختل می‌کند اما ارائه سرویس از طریق خط ماهواره‌ای مشمول این محدودیت نمی‌شود. افزون بر موارد یاد شده امکان ارائه (SLA) یا سطح توافق خدمات به استفاده‌کنندگان ارتباطات ماهواره‌ای وجود دارد.
.
با وجود این مزیت‌ها چگونه می‌توان از ارتباطات ماهواره‌ای به‌منظور تداوم سرویس‌دهی به مشتریان بانک‌ها در شرایط بحران استفاده کرد؟
یکی از این اقدامات می‌تواند تجهیز تعدادی از شعب به لینک ماهواره‌ای باشد توجه به شرایط فعلی پایداری و دسترس‌پذیری سایر بسترهای مخابراتی کشور اعم از زمینی، وایرلس و موبایل، حداقل 15 تا 20 درصد نقاط ارائه سرویس‌های بانکی نیازمند لینک ماهواره‌ای به‌منظور حفظ حداقل سطح قابل‌قبول برای ماندگاری سرویس‌های قابل‌ارائه به مشتریان هستند. تهیه و اجرای طرح‌های Business Continuity Plan (BCP) و Disaster Recovery Plan (DRP) ازجمله دیگر راهکارهاست. ضمن اینکه می‌توان تهیه مستندات، نصب و راه‌اندازی تجهیزات طرح‌های BCP و DRP، ارائه آموزش‌ها و انجام مانورها و تست‌های ادواری را در فهرست اقدامات بعدی قرار داد.
به‌جز آنچه گفته شد راه‌اندازی سایت Geographical Redundancy برای مرکز داده بانک و تجهیز آن به لینک ماهواره‌ای، تهیه و راه‌اندازی کیوسک‌های سیار جهت ارائه سرویس‌های بانکی به مشتریان به‌صورت کاملاً الکترونیکی (و مبتنی بر بستر لینک‌های ماهواره‌ای) و تهیه و راه‌اندازی مرکز داده سیار برای بانک جهت ارائه حداقل سرویس‌های بانکی به مشتریان در شرایط وقوع بحران از دیگر روش‌هایی است که می‌توان از طریق آن با کمک شبکه ارتباط ماهواره‌ای در زمان ضرورت و احتمالاً بحران؛ حل‌وفصل شرایط را مدیریت کرد.
.
در کشورهای توسعه‌یافته چگونه از خطوط ارتباط ماهواره‌ای به‌خصوص در روزهای بحران استفاده می‌شود؟
واقعیت این است که عملکرد آن‌ها در این خصوص قابل‌مقایسه با ما نیست، چون این کشورها تقریباً رشد موزونی را در خصوص گسترش و افزایش پایداری انواع بسترهای مخابراتی تجربه کرده‌اند. از همان زمانی که استفاده از خطوط زمینی برای تبادل داده‌ها آغاز شد، یعنی حدود دهه 80 میلادی، ارتباطات ماهواره‌ای برای استفاده در ارتباط دیتا هم توسعه یافت به‌این‌ترتیب رشد موزونی در هر دو بخش به وجود آمد. ضمن اینکه پایداری خطوط مخابراتی در این کشورها بسیار بیشتر از کشور ماست. ولی به‌هرحال به‌منظور پایداری بیشتر شبکه‌های ارتباطی به‌ویژه در زمان‌های بحران استفاده از ارتباطات ماهواره‌ای جزء لاینفک طرح‌های اجرایی آن‌ها بوده و هست.
در کشورهای درحال‌توسعه ازجمله هند و برزیل که از پهنای جغرافیایی وسیعی برخوردارند و هم ساختار آن‌ها و میزان و زمان آغاز رشد اقتصادیشان شبیه به ایران است، بستری که به‌منظور توسعه فناوری اطلاعات به‌خصوص در شبکه بانکی مدنظر قرار گرفته، ارتباطات ماهواره‌ای بوده و هست. چون از یک سو گسترش خطوط زمینی زمان‌بر است و از سوی دیگر در مناطقی که خط زمینی و وایرلس وجود دارد، اگر بخواهند میزان ماندگاری سرویس را به میزان قابل‌توجهی ارتقا دهند از خط ماهواره‌ای به‌عنوان بک آپ و پشتیبان استفاده می‌کنند.
.
حادثه منطقه شهران یک نمونه کوچک از یک بحران بود که ضرورت چاره‌اندیشی برای جلوگیری از رخداد بزرگ‌تر را نشان داد به نظر شما برای مقابله با چنین احتمالی باید چه تدبیری اندیشیده شود؟
در زمان بحران یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مشکلات قطعی خطوط ارتباطی زمینی است. به‌این‌ترتیب به علت وابستگی هر نوع ارتباطی ازجمله موبایل و وایرلس به این خطوط، تمام شبکه‌ها قطع می‌شوند اما تنها خطی که ارتباطی مستقل از هرگونه ساختار شبکه زمینی دارد ارتباط ماهواره‌ای است. از این‌رو در مواقع بحران در همه جای دنیا تنها لینکی است که می‌توان به آن اعتماد کرد؛ یعنی اگر بخواهیم برای روزهای بحران طرحی آماده کنیم تا سرویس بانکی یا هر سرویس مخابراتی به فعالیت خود ادامه دهد، تنها گزینه موجود فعلاً ارتباطات ماهواره‌ای است. این تجربه هم نشان داد که برای روزهای بحران به جز آمادگی یک طرح، باید تجهیزات از قبل آماده و تست شوند و مانورهایی برگزار گردد تا عملکرد این تجهیزات در زمان بحران مورد ارزیابی قرار گیرد. به‌این‌ترتیب می‌توان در روزهای بحرانی پوشش ارتباطی خود را برای حداقل سرویس‌های در نظر گرفته شده از طریق خط ماهواره‌ای حفظ کرد.
.
از میان بانک‌های ایرانی فقط دو بانک صادرات و ملی از خط ارتباطی ماهواره‌ای استفاده می‌کنند؟
خیر! بانک‌های دیگر هم از ارتباط ماهواره‌ای در مواردی به‌عنوان خط اصلی یا در بعضی از شعب به‌عنوان بک آپ استفاده می‌کنند و قطعاً همین بانک‌ها می‌توانند در شرایط بحران به سرویس‌دهی در شعب خود ادامه دهند و بدیهی است، بانک‌هایی که تنها به خطوط زمینی اکتفا می‌کنند قطعاً در روزهای بحرانی با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهند شد.
نکته دیگر اینکه چون تا فاجعه رخ ندهد معمولاً کسی به فکر تدبیر نمی‌افتد و از طرفی هزینه تجهیز به یک سیستم به‌عنوان پشتیبان کم نیست، حرکت به سوی این تدبیر اندیشی با کندی انجام می‌گیرد و شرکت خدمات انفورماتیک هم در خصوص متقاعد کردن بانک‌ها برای استفاده از خطوط ارتباط ماهواره‌ای با دشواری‌هایی مواجه است. در حال حاضر با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت با توجه به وضعیت فعلی خطوط مخابراتی باید 15 تا 20 درصد شعب هر بانک برای ارتباط ماهواره‌ای تجهیز شوند تا زمان بحران یا قطعی سراسری بتوانیم سطح قابل‌قبولی از سرویس‌دهی را ارائه دهیم. فراموش نکنیم اگر امروز این هزینه صورت نگیرد، در زمان وقوع حادثه، این اعتبار بانک است که به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایه و دارایی خدشه‌دار می‌شود و از دست می‌رود. همچنین باید به خاطر داشت که بروز هرگونه وقفه در ارائه سرویس‌های بانکی به‌صورت افزایش هزینه و کاهش درآمد کلی بانک نمود می‌یابد.
بر همین اساس در کشورهای توسعه‌یافته‌ای مثل آمریکا که خطوط زمینی غیر ماهواره‌ای به میزان قابل‌توجهی توسعه‌یافته، بیشترین میزان استفاده از ارتباطات ماهواره‌ای هم برقرار است چون اولویت در این کشورها هزینه‌ها نیست بلکه موضوع مهم این است که در هرزمان و هر نقطه‌ای و هر شرایطی امکان برقراری ارتباط وجود داشته باشد.
.
اگر بانک‌ها برای مقابله با شرایط بحران داوطلب استفاده از خدمات ماهواره‌ای باشند شرکت خدمات انفورماتیک تا چه اندازه قادر به پوشش این نیازها خواهد بود؟
خوشبختانه بعد از رفع تحریم‌ها بخش بزرگی از مشکلات برای توسعه ارتباطات ماهواره‌ای در داخل کشور رفع شده است. پیش‌ازاین، مشکلاتی برای خرید تجهیزات ماهواره‌ای بود که در لیست فناوری‌های «های تک» قرار می‌گرفت آن هم در شرایطی که عمده‌ترین تأمین‌کننده تجهیزات ماهواره‌ای آمریکایی‌ها هستند و دیگر کشورها هم از بیم تحریم‌ها وارد مذاکره با ایران نمی‌شدند؛ اما خوشبختانه امروز شرایط تغییریافته و درخواست‌های همکاری از سوی کشورهای اروپایی به دست ما رسیده که در حال بررسی است. در همین راستا هم نمایندگان شرکت ایرباس که در زمینه تجهیزات مخابراتی-ماهواره‌ای نیز فعالیت دارند، به تهران آمدند و مذاکراتی هم صورت گرفت.
نکته دیگر اینکه چون شرکت خدمات انفورماتیک خود صاحب تکنولوژی ساخت پایانه‌های VSAT به شمار می‌رود و شرکتی شناخته شده در سطح جهانی است، طرف‌های مذاکره با اطلاع کامل از پتانسیل‌های شرکت در زمینه ارتباطات ماهواره‌ای پیشنهاد همکاری خود را ارائه می‌کنند.
در مجموع اینکه با توجه به پتانسیل‌های این شرکت و فعال شدن شرکت‌های دیگری که دارای پروانه ثبت SAP برای فعالیت هستند؛ امکان تجهیز بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و حتی بورس برای استفاده از خطوط ارتباطی ماهواره‌ای وجود دارد.
.
اصولاً چرا بانک‌ها تمایل چندانی به استفاده از خطوط ارتباطی ماهواره‌ای نشان نداده‌اند آن هم در شرایطی که ضرورت استفاده از این تکنولوژی در روزهای بحران اجتناب‌ناپذیر است؟
البته شرکت خدمات انفورماتیک در این خصوص با بانک‌ها و سایر مؤسساتی که در حوزه مالی فعال هستند؛ مذاکراتی داشته و ضرورت استفاده از این نوع خطوط ارتباطی را مطرح کرده است؛ اما به‌هرحال به‌جز هزینه‌هایی که چنین تجهیزی به دنبال دارد نگرانی‌های به جا مانده از دوره تحریم هم در این بی‌میلی بی تأثیر نیست؛ به‌عبارت‌دیگر با توجه به محدودیت‌ها اطمینان 100 درصدی وجود نداشت که بتوانیم تجهیزات کافی را برای سرویس‌دهی از طریق ماهواره فراهم کنیم اما امروز شرایط تغییریافته و در همین راستا مذاکراتی هم آغاز شده است.
در خصوص مشکلاتی که در گذشته وجود داشته و به عدم استفاده از خط ارتباطی ماهواره‌ای در شبکه بانکی منجر شده می‌توان به مشکل تأخیر در این نوع از تکنولوژی هم اشاره کرد که در حال حاضر این نقیصه هم حل شده است. مشکل دیگر در آن روزها ظرفیت خطوط ماهواره‌ای بود که امروز این مورد هم برطرف شده است؛ به عبارتی هم‌اکنون با خطوط ماهواره‌ای قادر هستیم حجم گسترده‌ای از تراکنش‌ها را پوشش دهیم. هزینه‌های ارتباط هم مشکل دیگری بود که اقبال از شبکه ارتباط ماهواره‌ای را کاهش می‌داد اما در دو سه سال اخیر هزینه پهنای باند و تجهیزات نیز به میزان قابل‌توجهی کاهش‌یافته و تقریباً در شرایطی قابل رقابت با هزینه‌های خطوط زمینی است.
موضوع قابل تعمق این است که وقتی نقاطی که سرویس ارائه می‌شود پرتعداد باشند درصورتی‌که ظرفیت ترافیکی چندان زیادی نیاز نداشته باشند، استفاده از سیستم ماهواره‌ای می‌تواند با هزینه‌های خطوط زمینی رقابت کند ضمن اینکه در زمان بحران هم امکان سرویس‌دهی وجود خواهد داشت.
.
آیا ایراداتی که به ضریب امنیت ارتباط ماهواره‌ای وارد می‌شود صحت دارد؟
ارتباط ماهواره‌ای اگر از خط ارتباطی زمینی یا خطوط دیگر امن‌تر نباشد؛ ناامن‌تر هم نیست. چون در تکنولوژی ماهواره‌ای دریافت و پردازش سیگنال‌ها به تجهیزات بسیار پیچیده و گران‌قیمتی نیاز دارد و رمزگشایی از این اطلاعات هم بسیار سخت و زمان‌بر است. ضمن اینکه در ارتباطات ماهواره‌ای از پروتکل‌های ویژه رمزنگاری استفاده می‌شود که میزان امنیت را باز هم بالاتر می‌برد. به همین دلیل است که یکی از عمده‌ترین استفاده‌کنندگان از ارتباطات ماهواره‌ای کماکان مراکز نظامی هستند. در همین شبکه بانکی داخل کشور تاکنون هیچ‌گونه اختلال امنیتی که ناشی از نفوذ از مسیر ارتباط ماهواره‌ای باشد نداشته‌ایم. به‌این‌ترتیب می‌توان گفت عمده‌ترین ایرادهایی که به خطوط ارتباطات ماهواره‌ای وارد می‌شود؛ امروز فاقد موضوعیت است.
.
تجربه دیگر کشورها در روزهای بحران حاوی چه راهکارهایی است؟ آیا در این موارد بانک‌ها به استفاده از سیستم ارتباط پشتیبان الزام هم شده‌اند؟
در سال 2012 طوفان بزرگ سندی بازار مالی نیویورک را به مدت حداقل دو روز کاملاً مختل کرد و میلیون‌ها دلار خسارت به بار آورد. در این شرایط لینک‌های ماهواره‌ای بلافاصله در مناطق بحران‌زده راه‌اندازی شد که برای ماه‌ها بستر ارتباطات موردنیاز شرکت‌ها و سازمان‌ها بودند.
زلزله بزرگی هم که در ژاپن رخ داد خسارت بسیار شدیدی به همراه داشت و کل زیرساخت‌های ارتباطات زمینی را از بین برد؛ اما به فاصله کوتاهی حدود 200 پایانه ماهواره‌ای در منطقه نصب شد و در مدت طولانی که بازسازی زیرساخت‌ها در حال انجام بود ارتباطات اینترنت موبایل و سایر سرویس‌های ارتباطی از طریق ماهواره برقرار می‌شد.
در کشورهای دیگر نیز با توجه به تجربه‌هایشان آمادگی برای مبارزه با بحران کسب شده و در مواردی حتی الزامات قانونی هم وجود دارد. به‌عنوان‌مثال در کشور اندونزی دولت کلیه بانک‌ها را ملزم کرده که به‌عنوان خط بک آپ از ارتباط ماهواره‌ای استفاده کنند. به‌طورکلی مؤسسات مالی و بانکی به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه همواره جزو عمده‌ترین استفاده‌کنندگان از ارتباطات ماهواره‌ای بوده و هستند.
منبع: روزنامه فناوران