پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فتانه توحیدی، لیسانس نرم‌افزار و فوق‌لیسانس مهندسی فناوری اطلاعات از دانشگاه امیرکبیر دارد. او به‌رغم مخالفت پدرش خیلی زود وارد بازار کار شد. اکنون پس از 18 سال کار در سمت‌های مختلف از پیشرفتش راضی است هرچند که معتقد است برای بالا رفتن، چندین برابر یک مرد کارکرده است. او ازدواج‌کرده است و حاصل ازدواجش یک پسر 11 ساله و یک دختر یک سال و نیمه است. در غیاب وی مادر مهربانش از فرزندانش نگهداری می‌کند. اتاقش شلوغ است همان‌طور که سرش شلوغ است. لابه‌لای کارهایش یک‌وقتی برای مصاحبه به ما داد تا کمی با هم صحبت کنیم. در ادامه متن کامل صحبت‌های ما با فتانه توحیدی معاون اداره کل تولید و توسعه نرم‌افزارها در سیستم‌های دفتر خدمات بانکی پست‌بانک آمده است.
.
خانم توحیدی، چطور به اینجا رسیدید؟
من خیلی دوست داشتم شاغل باشم. از همان سال‌های اول دوره لیسانس وارد بازار کار شدم. پدرم بسیار متعصب بود و با کار کردن من مخالف بود اما بالأخره توانستم رضایتش را جلب کنم و در یک شرکت خصوصی حوزه فناوری اطلاعات که مدیرعاملش از دوستان پدرم بود مشغول به کار شدم. تا نیمه دوم سال 79، یعنی 5 سال آنجا کار می‌کردم. ازدواج که کردم همسرم ترجیح داد در بخش دولتی مشغول شوم من هم به پست‌بانک آمدم و با موفقیت در مصاحبه ورودی مشغول به کار شدم. 14 سال است که در پست‌بانک مشغول به کار هستم. قبلاً در یک شرکت خصوصی تحلیل‌گر سیستم بودم. در پست‌بانک ابتدا کارشناس نرم‌افزار، سپس رییس دایره و اکنون نیز معاون نرم‌افزار هستم؛ همچنین مسئولیت پروژه جامع بانکی (Core banking) را بر عهده داشته‌ام. در یک پروژه جامع بانکی دیگر هم که در داخل سازمان طراحی و تولید شد نقش داشتم.
.
به‌عنوان یک زن موفق، حضور زنان در صنعت فناوری اطلاعات را چگونه می‌بینید؟
قطعاً حضور خانم‌ها در این عرصه منطقی و غیرقابل‌اجتناب و متأسفانه کمرنگ است. زنان نیمی از جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند. حوزه فناوری هم یکی از پرکارترین رشته‌هاست و در بین 20 رشته اول با موقعیت کاری و فرصت شغلی مناسب قرار دارد. با توجه به حیطه وسیع، گستردگی و تنوع این حوزه سهم زنان به‌خصوص در رده‌های مدیریتی و مشاغل بالا بسیار کمرنگ است. من علت این مسئله را ناتوانی زنان نمی‌دانم. شاید دلیلش آن است که فناوری رشته مرد محوری شده است. باوجودآنکه نیمی از جمعیت دانشگاهی را زنان تشکیل می‌دهند اما تنها 17 درصد دانشجویان فناوری خانم هستند.
.
دلیل عدم استقبال خانم‌ها از این حوزه چیست؟
فناوری اطلاعات و فناوری از رشته‌هایی است که قطعاً علاقه‌مندی نسبت به آن وجود دارد. جزو رشته‌های نوین است و بازار کار خوبی دارد. خلاقیت و تنوع شغل دارد و سلایق مختلف در آن لحاظ می‌گردد. پس علاقه‌مندی کافی وجود دارد؛ اما زنان زمانی که وارد بازار کار می‌شوند با نگاهی مردسالارانه و مرد محور مواجه می‌بینند. به دلیل نگاه حاکم، اگر در شرایط مساوی اعم از توانمندی‌ها و سوابق کاری و تحصیلی یکسان یک خانم بخواهد به‌اندازه یک آقا پیشرفت کند باید حداقل دو برابر کار کند.
خود من هنگام انتخاب رشته دانشگاهی بین الکترونیک و نرم‌افزار، نرم‌افزار را انتخاب کردم، هرچند تا حد زیادی به علاقه‌مندی‌هایم نزدیک بود اما بی‌شک گستردگی بازار کار و فرصت‌های شغلی در این انتخاب نقش داشت. متأسفانه با توجه به شرایط کشور غالب آدم‌ها هنگام انتخاب رشته تحصیلی خیلی به دنبال علاقه‌مندی‌هایشان نمی‌روند و تحصیل را منبع اشتغال و درآمد آینده می‌دانند. متأسفانه این امر سبب هدر رفتن یا شکوفا نشدن خیلی از استعدادها می‌شود و از سوی دیگر در بسیاری حوزه‌ها با کارشناسانی روبرو هستیم که علاقه‌مندی لازم نسبت به شغل خود ندارند و با بی‌انگیزگی و سکون، دچار روزمرگی، کار می‌کنند.
از سوی دیگر با توجه به تعداد زیاد داوطلبان اشتغال در حوزه IT و عدم تناسب عرضه و تقاضا، و تمایل کارفرمایان به جذب آقایان، فرصت‌های شغلی برای خانم‌ها کمتر است. (در بعضی از سازمان‌ها هنگام استخدام نیرو در حوزه فناوری اطلاعات ترجیح می‌دهند آقایان را استخدام کنند و از استخدام خانم‌ها به‌نوعی، نه خیلی رسمی و علنی، امتناع می‌کنند). این نوع نگاه باعث می‌شود استقبال دخترها از رشته‌های فناوری اطلاعات کمتر شود.
.
دلیل عدم پذیرش بانوان در محیط کار چیست؟
عوامل متعددی ازجمله اینکه به توانایی‌های زن‌ها اعتماد ندارند. کسانی که سیاست‌گذار هستند غالباً مرد هستند. نوع نگاه در جامعه ما این است که آقایان قرار است مسئولیت‌های زندگی را بر عهده داشته باشند به همین دلیل فرصت‌های شغلی بیشتر در اختیار آقایان قرار می‌گیرد. بهانه‌هایی مانند اینکه خانم‌ها بعد از ازدواج ممکن است به مرخصی بروند، حضورشان کمرنگ‌تر است، شیفت شبانه نمی‌مانند و شرایط انجام اضافه‌کاری مانند آقایان را ندارند به این مسئله دامن می‌زند. البته بخشی از این مباحث درست است اما برخی دیگر تحمیل سازمان است.
من هنگام تولد فرزند اولم کارشناس بودم و در هنگام تولد فرزند دوم مسئولیت بر عهده داشتم. برای هیچ‌یک از فرزندانم مرخصی زایمان من از پنجاه روز تجاوز نکرد. حتی در زمان مرخصی زایمان من برخی از امور را در خانه انجام می‌دادم، نرم‌افزار نوشتم که پس از اتمام مرخصی نرم‌افزار آماده بود و عملیاتی شد. مأموریت خارج از تهران، اضافه‌کاری و تعطیل کاری هم انجام داده‌ام. پیش آمده است که نیمه‌شب سیستم به مشکل برمی‌خورد با من تماس گرفته‌اند و من به اداره آمده‌ام. قبول دارم که همه خانم‌ها این امکان را ندارند و من به‌واسطه حضور بسیار دلگرم‌کننده مادرم و پشتیبانی و همراهی همسرم بهتر توانسته‌ام این مسائل را مدیریت کنم؛ اما آن‌قدرها هم که تصور می‌شود خانم‌ها محدود نیستند و خیلی از آقایان هم این محدودیت‌ها را دارند. با کمال احترام به تمام آقایان باید بگویم برخی از آن‌ها مسئولیت‌پذیر نیستند مخصوصاً در حوزه فناوری اطلاعات که در آن نگاه خلاقانه و هنری بسیار مهم است. به نظر من کسی که نرم‌افزار تولید می‌کند هنرمند است و دارد خلق می‌کند. ایده فکر و احساسش را در یک نرم‌افزار به ظهور می‌رساند. به‌خصوص در این حوزه خانم‌ها بسیار با دقت تر باسلیقه‌تر و هنرمندانه‌تر کار می‌کنند. خانم‌ها در سازمان چه ازنظر مالی و چه ازنظر جایگاهی به دلیل شرایطی که جامعه به آن‌ها تحمیل می‌کند توقعات کمتری دارند. هر جند خانم‌ها مشکلاتی هم دارند اما مگر آقایان این مشکلات را ندارند؟ خیلی از آقایان در سازمان‌ها تبدیل به کارمندهای دچار روزمرگی شده‌اند که فقط صبح و عصر ورود و خروجشان را به سازمان ثبت می‌کنند و حقوق مستمر خود را دریافت می‌کنند بدون آنکه تأثیری در سازمان داشته باشند. نگاه نباید جنسیتی باشد. توانایی انسان‌ها را نباید به جنسیت ارتباط داد به‌خصوص در حوزه فناوری اطلاعات که کار فیزیکی نیست، فکری است که قطعاً در آن خانم‌ها و آقایان می‌توانند همپا پیش بروند.
تفکرات سیاستمداران و مدیران نیز بر پایه همین توقعات شکل‌گرفته است که نقش خانم‌ها را کمرنگ می‌کنند اما بهتر است سیاست‌گذاران حل مشکلات این حوزه را به خود خانم‌ها بسپارند. آن‌ها متولی حل مشکلات این حوزه نشوند. کار کردن یک انتخاب برای یک خانم است. من تصمیم می‌گیرم کار کنم، تصمیم می‌گیرم متفاوت باشم. توانمندی و عطش و اشتیاق رشد در کارم را دارم. حل مشکلات ناشی از آن را هم خودم بر عهده می‌گیرم و هزینه‌هایش را می‌پردازم.
خیلی خوب بود اگر مردها به این حوزه ورود نمی‌کردند، مردها برای زن‌ها انتخاب نمی‌کردند. مردها تکلیف مشخص نمی‌کردند که یک زن می‌تواند یا نمی‌تواند. اگر یک زن انتخاب می‌کند که در کارش پویایی و رشد و پیشرفت تمایز را دنبال کند، دچار روزمرگی نشود و… قطعاً برایش راهکار پیدا می‌کند.
.
با توجه به توقعات جامعه از زنان و با مشغله‌هایی که دارید فضای خانواده را چگونه مدیریت می‌کنید؟
برای من پدر و مادرم بسیار پشتیبانم بوده‌اند. از زمانی که ازدواج‌کرده‌ام بخش زیادی از مسئولیت‌هایم به‌عنوان کدبانوی خانه، با کاهش زمان خواب و استراحت و تفریحات انجام داده‌ام بخشی را نیز پدر و مادرم و همسرم، بسیار خوب و بدون نقص و بدون چشمداشت انجام داده‌اند. پدرم که ابتدا مخالف کار کردن من بود اما پس‌ازآنکه من شاغل شدم و دید که کار چقدر در شاد بودن و روحیه من تأثیرگذار است با من همراه شد.
همسرم در تمام سال‌هایی که ازدواج‌کرده‌ایم همراه من بوده است و بسیار مرا حمایت کرده است. حاصل ازدواج ما یک پسر 11 ساله و یک دختر یک سال و نیمه است.
به دلیل حجم بالای کارهایم حتی گاهی تا ساعاتی مانده به سال‌تحویل من سرکار بودم در این مدت مادرم بسیار خوب بچه‌هایم را حمایت کرده است و من دغدغه بچه‌ها را نداشتم. اگر قرار بود فرزندانم را مهدکودک بگذارم و یا به پرستار بسپارم بدون شک این دغدغه بر کارم اثر منفی می‌گذاشت چون در زندگی هیچ‌چیز به‌اندازه فرزندان و خانواده ارزشمند نیست.
همسرم هم حامی بزرگی برایم بوده است. هر زمان خارج از وقت اداری نیاز به حضور من در سازمان بوده است ایشان مرا همراهی کرده‌اند. سعی کرده است فضا را برای رشد من فراهم کند. این فضا برای رشد همه خانم‌ها نیاز است اما مگر آقایان برای رشد و شکوفایی نیاز به همدلی و حمایت ندارند؟! آقایی که 6 صبح تا ده شب در منزل نیست آقایی که فرصت برای بازی کردن با فرزندانش ندارد، آقایی که نمی‌تواند برای خرید در کنار همسرش باشد و به‌جای خودش کارت‌بانکی‌اش همسرش را همراهی می‌کند، قطعاً نمی‌تواند پاسخگوی بخشی از نیازهای روحی همسر و فرزندانش باشد.
من خیلی نگاه جنسیتی به مسئله ندارم و کاملاً می‌پذیرم که نبود زن به‌عنوان مادر آسیب بیشتری دارد اما اگر یک زن انتخاب کند و خودش بتواند این مسائل را حل کند نیازی نیست آقایان برایش خط‌مشی بچینند. یک زن بیش از همه نگران فرزندانش است و اصلاً نیاز نیست آقایان این مسئله را به وی متذکر شوند.
من مسئولیت کار کردن را پذیرفته‌ام و پای آن ایستاده‌ام و بار آن را خود به دوش کشیده‌ام. هرگز نشده است مدیر من کاری را خواسته باشد و من نیمه‌کاره آن را رها کنم، یا بهانه‌هایی برای عدم حضور در سازمان آورده باشم. همیشه سعی کرده‌ام جایی که نیاز است حضورداشته باشم.
.
در محیط کار به‌عنوان یک زن چه چالش‌هایی داشته‌اید؟
قطعاً. فضای عدم اطمینان به زنان نه‌تنها در این سازمان بلکه در همه‌جا وجود دارد. حتی در بسیاری از خانواده‌ها این فضا حاکم است. در سازمان‌ها با توجه به تنوع افراد و فرهنگ‌ها و نگاه‌ها این مسئله شدیدتر است. بسیاری از مردها با وجود مشکلات مالی اجازه نمی‌دهند زن‌هایشان شاغل باشند. من در همین محیط کار می‌کنم. بارها پیش‌آمده است که من بعد از ساعت اداری مشغول انجام کاری بوده‌ام همکاران آقای من گفته‌اند مگر تو خانه زندگی نداری؟
این نوع نگاه با توجه به روحیات خودم که شاید بلندپرواز هستم خیلی مواقع آزارم می‌دهد. در شرایط مساوی باعث شده است که من مجبور شوم خیلی بیشتر از آقایان برای پیشرفت تلاش کنم.
به‌عنوان‌مثال وقتی روز تعطیل مشکلی پیش بیاید ممکن است آقایان به‌راحتی عذر آورده و در محل کار حضور نیابند؛ اما من در هر شرایطی حتی اگر خیلی هم سخت بوده باشد قبول کرده‌ام زیرا بدون شک اگر قبول نکنم عدم حضورم را به زن بودنم نسبت می‌دهند و می‌گویند ما می‌گفتیم کار کردن مناسب خانم‌ها نیست. خانم‌ها نمی‌توانند.
این مسائل خیلی آزاردهنده است اما مختص ایران نیست. باید خانم‌ها با آن کنار بیایند. اگر می‌خواهند رشد کنند باید بیش از دیگران تلاش کنند. هرچند که در حوزه فناوری پست‌بانک طی سال‌هایی که من کارکرده‌ام مدیران من معمولاً نگاه جنسیتی نداشته‌اند.
.
برای زنان شاغل چه توصیه‌ای دارید؟
کاش جامعه به این باور برسد که هر چه زنان جامعه رشد کنند به نفع جامعه است. از طرفی زنان نیمی از جمعیت هستند و می‌توانند نصف نیروی کار جامعه را تشکیل دهند؛ و می‌توان از انرژی و دانش و اندیشه آن‌ها بهره برد. از طرف دیگر، به‌هرحال زنان پرورش‌دهنده مردان آینده این مملکت هستند که قرار است پست‌های کلیدی را که به زنان نمی‌دهند اشغال کنند. هرقدر که خانم‌ها به خودباوری برسند و شادتر باشند مردهای قوی‌تری را پرورش خواهند داد. بخشی از شادی و رضایتمندی روحی را دیده شدن، تأثیرگذار بودن و حس توانمندی ایجاد می‌کند. مادری که جامعه محیط را برایش فراهم کرده است که با خودباوری فرزندش را تربیت کند نسل با اعتمادبه‌نفس بیشتر، اندیشه برتر و مجال رشد بیشتری ر پرورش خواهد داد و حداقل مردان سالم‌تری را تربیت خواهد کرد.
توصیه من به خانم‌ها این است که منتظر نباشید مردها کاری برایتان بکنند. یا فرصتی به شما بدهند. هرگز این اتفاق نخواهد افتاد. هر آنچه را که توانمندی‌اش را دارید برایش تلاش کنید. قطعاً ما باید دو برابر آقایان برای اثبات خودمان تلاش کنیم. وقتی از این مرحله دشوار گذشتیم و جامعه مردسالار را وادار کردیم که باورمان کند، همه چیز در دستان ما خواهد بود. وقتی سازمان به این باور رسید فرصت ارتقا و رشد فراهم می‌شود. ما باید با زحمت و هزینه بیشتر جایگاه خود را ثابت کنیم و امیدوارم در آن زمان، منصفانه، نگاه زن سالارانه که نه، نگاه شایسته سالارانه داشته باشیم.
هرگز علناً اعلام نمی‌شود که هیچ زنی نمی‌تواند مدیرعامل بانک شود اما هیچ زنی مدیرعامل هیچ بانکی نیست. همه در صحبت‌هایشان می‌گویند زنان باید رشد کنند از نیروی آنان استفاده شود اما در عمل اتفاقی نمی‌افتد.
خوب است که یادآور بشوم با همه این محدودیت‌ها در دنیای فناوری زنانی وجود دارند که جایگاه‌های بالایی را به خود اختصاص داده‌اند. مثلاً خانم ماریسا مایر مدیرعامل یاهو است و یا خانم سنبرگ مدیر بخش عملیات فیس‌بوک است در حوزه‌های دیگر نیز خانم‌ها ترقی‌های خوبی داشته‌اند. دیگران توانسته‌اند ما هم می‌توانیم. قطعاً وقتی راهی را که کسی رفته است نشان می‌دهد که این امکان برای بقیه هم وجود دارد. فقط باید تلاش کنیم و مأیوس نشویم زیرا نوع نگاه حاکم ممکن است موجب دلسردی شود. باید برای هدف بجنگید و خود را اثبات کنید تا به‌جایگاهی که می‌خواهید برسید حتی اگر طی این مسیر بیش از زمان لازم برای یک آقا زمان ببرد.
منبع: ماهنامه بانکداری الکترونیکی عصر ارتباط؛ شماره 17 و 18