پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اخیراً خبری در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه سال گذشته هفده هزار پرونده قضایی برای فروشگاه «سرای ایرانی» در قم تشکیل شده است. محمود طالبی، مدیرکل بازرسی قم، در مراسم چهل‌وسومین سالگرد تأسیس سازمان بازرسی کل کشور در جمع خبرنگاران اعلام کرد: «یکی از ابرشرکت‌های تجاری قم سال گذشته حدود هفده هزار پرونده برای دستگاه قضایی قم تولید کرد. عدم تطبیق قیمت‌ها، دریافت سود زیاد در قبال فروش کالا، تحویل با تأخیر و نرسیدن کالای مدنظر خریدار ازجمله این شکایات است.» هرچند در این نشست خبری اشاره مستقیمی به سرای ایرانی نشد اما تمام مشخصاتی که مدیرکل بازرسی قم ارائه کرد به نظر می‌رسی مربوط به سرای ایرانی باشد.
این گفته‌ها موجی از انتقادات کاربران شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) را به دنبال داشت. نظرات برخی از کاربران سود بالای این فروشگاه روی اجناس را تأیید می‌کرد. برخی دیگر از کاربران از تعداد زیاد شکایات تعجب کرده بودند و بعضی در این میان به نام فروشگاه‌های دیگری اشاره کرده بودند که سازکاری مشابه سرای ایرانی دارند.
شکایت و انتقاد به روند کاری فروشگاه‌های اقساطی
البته بار اول نیست که نام این فروشگاه یا فروشگاه‌های مشابه در فضای مجازی مطرح می‌شود و پیش از این نیز کاربران از کیفیت پایین محصولاتی که در فروشگاه‌های اقساطی عرضه می‌شوند یا قیمت‌های بالای کالاهای ارائه‌شده در آنها گفته بودند. انتقاداتی نیز درباره برند کالاهای موجود در پکیج جهیزیه که در چنین فروشگاه‌هایی عرضه می‌شود، مطرح شده است. برخی کاربران بر این باورند که برند کالاهای موجود در این پکیج‌ها گمنام است.
در پکیج‌های جهیزیه کالاهای اساسی مانند یخچال، لباسشویی و غیره به‌صورت یک پک به مشتریان فروخته می‌شود. درواقع کاربر امکان انتخاب محصول را ندارد و فقط میتواند پکیج جهیزیه را که از قبل محصولاتی در آن گذاشته شده است، بخرد. امکان تعویض، حذف یا اضافه کردن وسایل به این پکیج‌ها هم وجود ندارد. براساس گفته‌های مشتریان، برند اغلب کالاها در پکیج‌های جهیزیه ناشناس است و اطلاعاتی درباره کیفیت این برندها یا کالاهای تولیدی آنها در دسترس نیست؛ بنابراین طبیعی است که مشتریان برای خرید دچار شک و شبهه شوند.
دلیل تفاوت قیمت در کسب‌وکارهای لندتک
عدم تطبیق قیمت‌ها یکی از موضوعات اصلی در شکایاتی است که از سرای ایرانی شده است. ناصر حکیمی، معاون اسبق فناوری‌های نوین بانک مرکزی، در گفت‌وگو با «راه پرداخت»، ضمن تأکید بر اینکه نرخ یک مؤلفه است، بیان کرد: «اکثر لندتک‌ها نرخ کارمزد و ریسک نکول را نیز قبول می‌کنند؛ بنابراین نرخ‌ها در بازار بسیار بالاست. قابل دریافت بودن این کارمزد بالا یکی از خطراتی است که متوجه لندتک‌ها است. نرخ بالای کارمزد در کسب‌وکارهای لندتکی یکی از مواردی است که تعزیرات با آن مشکل دارد.»
او افزود: «عدم تطبیق قیمت با قیمتی که روی کالا یا محصول درج می‌شود، نمی‌تواند مؤلفه تحدیدکننده‌ای برای لندتک‌ها باشد زیرا فروش به شکل قسطی یا BNPL است. به عبارت دیگر نمی‌توان به تفاوت قیمت‌ها خرده گرفت. با این حال میزان نرخ بالای نکول تهدیدی برای صنعت لندتک به شمار می‌رود.»
چرا فروشگاه‌های اقساطی شکل گرفتند؟
اغلب مردم حداقل برای یک بار هم که شده به‌صورت قسطی خرید کرده‌اند. به‌جرئت می‌توان گفت که گذر اغلب افراد به فروشگاه‌های اقساطی افتاده؛ حتی اگر شده برای تماشا. خرید قسطی تاریخچه‌ای طولانی دارد و پیش از به وجود آمدن روش‌های لندتکی امروزی، یکی از روندهای پراستفاده در ایران به شمار می‌رفت.
فرد به فروشگاه مراجعه می‌کند و کالای مدنظر را می‌خرد، اما فقط بخشی از هزینه آن را در لحظه پرداخت می‌کند. وسیله را با خود به خانه می‌برد، از آن استفاده می‌کند و هر ماه مبلغی را به فروشگاه پرداخت می‌کند. درست است که کارمزد و سود در روند خرید قسطی وجود دارد اما با در نظر گرفتن تورم، قیمت نهایی به نفع مشتری تمام می‌شود.
فروشگاه‌های اقساطی مانند سرای ایرانی، شهر لوازم خانگی، شهر فرش و غیره با هدف تسهیل روند خرید لوازم خانگی در اوضاع اقتصادی فعلی کشور به وجود آمدند. این فروشگاه‌ها درواقع بستری برای فروش محصولات‌اند، بنابراین نمی‌توان آنها را درباره کیفیت کالاها مقصر دانست و این انتقاد مستقیماً به تولیدکننده بازمی‌گردد.
یک تجربه کاربری از خرید در فروشگاه‌های اقساطی
اسفند سال گذشته چند بار برای خرید به سرای ایرانی شعبه افسریه رفتم. کالاها براساس دسته‌بندی خاصی در سراهای مختلف قرار گرفته بودند، برای مثال سرای مبلمان، سرای کالای خواب، سرای فرش و غیره. انواع محصولات و کالاها از یخچال، تلویزیون، لباسشویی، ظرفشویی و فرش تا سرویس چینی، لوستر، روفرشی و سرویس قاشق‌وچنگال از برندهای داخلی در این سراها به فروش گذاشته شده‌اند؛ بنابراین با تنوع زیادی از محصولات روبه‌رویید. روی کالاهایی مانند ماشین ظرفشویی یا تلویزیون سه قیمت درج شده که شامل قیمت نقدی، اقساطی بدون پیش‌پرداخت و اقساطی با پیش‌پرداخت می‌شود.
براساس آنچه سرای ایرانی تبلیغ می‌کند، قیمت کالا در حالت اقساطی بدون پیش‌پرداخت شامل 20 تا 30 درصد سود است که مشتری میتواند آن را در پانزده قسط پرداخت کند. در خرید اقساطی با پیش‌پرداخت 25 تا 45 درصد از مبلغ کالا در هنگام خرید و مابقی آن طی اقساط 10 تا 30ماهه پرداخت می‌شود؛ در این حالت نیز 10 تا 20 درصد به مبلغ کل کالا اضافه می‌شود.
تجربه شخصی من از خرید در سرای ایرانی به‌صورت نقدی بود، بنابراین کمترین مبلغ را از سه مبلغ درج‌شده روی کارت قیمت کالا پرداخت کردم. البته روند پرداخت کمی پیچیده است که با توجه به حجم بالای مشتری و خرید قابل قبول است؛ با این حال جا برای بهبود بسیار است. پس از انتخاب کالا، یکی از صدها فروشنده‌ای که در این سراها کار می‌کنند، اطلاعات کالای مدنظر شما را یادداشت کرده و در سیستم ثبت می‌کند.»
در مرحله بعدی مشتری باید فیش پرداخت را از غرفه‌هایی که در نزدیکی ورودی سرا مستقر است، تهیه کند. پس از آن به بخش خرید مربوطه برود؛ غرفه خرید نقدی به‌طور قابل توجهی خلوت‌تر از غرفه‌های خرید اقساطی است و نشان می‌دهد اغلب مشتریان تمایل به خرید قسطی دارند. از سوی دیگر روند کار در غرفه‌های خرید اقساطی کندتر پیش می‌رود زیرا شامل ارائه تضمین چک می‌شود.
پس از تکمیل پروسه خرید، اگر محصول مدنظر قابل حمل باشد مانند روفرشی یا میز اتو، مشتری میتواند با ارائه فیش به بخش انبار، محصولش را دریافت کند. کالاهایی مانند یخچال، لباسشویی، فرش یا ظرفشویی به‌صورت رایگان به نشانی‌ای که مشتری داده، ارسال می‌شوند.
تجربه کلی من از خرید از سرای ایرانی مثبت بوده و هماهنگی‌ها سر موقع انجام شد. البته ذکر این نکته ضروری است که محصول خریداری‌شده از برند معتبر داخلی بود. با این حال برای بررسی عملکرد یک فروشگاه بزرگ که سه شعبه در سه شهر مختلف دارد، نمی‌توان به تجربه یک کاربر اکتفا کرد. باید در نظر داشت که ایده خرید قسطی به همان اندازه که جذاب است، میتواند ویران‌کننده نیز باشد.
آیا خرید اقساطی خطرناک است؟
خرید قسطی در ابتدا جذاب است؛ وقتی که مشتری به جای پرداخت کل هزینه یک وسیله، آن را در چند قسط و طی مدت‌زمان طولانی‌تری استفاده می‌کند اما میتواند بلافاصله از وسیله استفاده کند. با این حال پس از مدتی، ذوق‌وشوق ابتدایی خرید وسیله جدید از بین می‌رود، اما اقساط همچنان باقی است. این حالت میتواند به نارضایتی مشتری دامن بزند.
هرچه مدت‌زمان بازپرداخت طولانی‌تر باشد، میزان نارضایتی نیز بیشتر است. فرد خود را در موقعیتی می‌بیند که باید قسط کالایی را بپردازد که قدیمی یا خراب شده است. نبود سواد مالی در جامعه میتواند یکی از دلایلی باشد که چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد. آموزش سواد مالی به مردم و کمک به ایجاد فرهنگ لندتک در جامعه از راه‌هایی است که می‌توان به کمک آنها جامعه را از تله بدهی نجات داد.