پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در سال‌های اخیر، مسئله بدهکاری به یکی از دغدغه‌های اصلی شهروندان و در بعد کلان اقتصاد کشور، تبدیل شده است. گسترش سیستم‌های اعتباری مانند BNPL (الان بخر، بعداً پرداخت کن) و SNBL (اول وثیقه کن، بعداً بخر)، در کنار نوسانات اقتصادی و تورم بالا، باعث شده تا بسیاری از افراد در تله بدهکاری گرفتار شوند. این وضعیت نه‌تنها به امنیت مالی خانوارها آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند به‌زودی بر کل اقتصاد کشور نیز تأثیر منفی بگذارد.
به گزارش روابط عمومی دایادایموند، تجربه چندین ساله در حوزه فین‌تک نشان می‌دهد که رویکرد بانک‌ها به محصولات اعتباری، از جمله وام‌های خرد، در سال‌های اخیر دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده و سرعت گرفته است. در گذشته، تمرکز بانک‌ها بر روی وام‌های کلان با مبالغ بالابود، اما با تغییر شرایط اقتصادی و افزایش تقاضا برای وام‌های خرد، این رویکرد تغییر کرده و امروزه می‌بینیم که بانک‌ها برای اعطای وام‌های خرد به خانوارها از همدیگر سبقت می‌گیرند. بیلبوردهای تبلیغاتی، گرفتن وام بانکی برای خرید مایحتاج روزمره را تبلیغ می‌کنند و جشنواره‌های رنگارنگ، شهروندان را به خرید امروز و بازپرداخت در آینده با روش‌های خرید قسطی یا BNPL تشویق می‌کنند. در حالی که این روش می‌تواند به افزایش قدرت خرید افراد کمک کند، اما در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند منجر به افزایش بدهکاری و مشکلات مالی شود.
مفاهیم و چالش‌ها: درباره چه حرف می‌زنیم؟
قبل از ارائه نظرات متخصصین، به‌منظور درک بهتر زمینه شکل‌گیری این دیدگاه‌ها، به مقایسه سیستم‌های BNPL ،SNBL و SNBN می‌پردازیم:
- BNPL (Buy Now, Pay Later): روشی که به مشتریان اجازه می‌دهد کالا یا خدمات را خریداری کنند و هزینه آن را در چند قسط پرداخت کنند.
- SNBL (Save Now, Buy Later): روشی که در آن مشتریان ابتدا بخشی از هزینه موردنظر را وثیقه می‌کنند و سپس می‌توانند با استفاده از آن وام بگیرند.
- SNBN (Save Now, Buy Now): ترکیبی از دو روش قبلی است که به مشتریان اجازه می‌دهد با استفاده از دارایی‌های خود، وام دریافت کنند.
چالش‌های سیستم‌های سنتی وام‌دهی چیست؟
دادن و گرفتن وام برای سرعت دادن به گردش چرخه اقتصاد، از قدیم‌الایام روش شناخته‌شده و مرسومی در جوامع مختلف است و به شرایط امروز منحصر نیست. اما نمی‌توان از آسیب‌ها و چالش‌های وام‌دهی چشم‌پوشی کرد؛ به‌خصوص وقتی حجم و گستره آن روزبه‌روز بیشتر می‌شود. عمده این آسیب‌ها ازاین‌قرار است:
- افزایش بی‌رویه بدهکاری: سیستم‌های BNPL و SNBL با تشویق به وام‌های مدیریت نشده، باعث افزایش بدهکاری اشخاص شده‌اند.
- نوسانات اقتصادی: نوسانات اقتصادی، تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی باعث شده‌اند که مردم برای تأمین نیازهای اولیه خود نیز به وام نیازمند شوند.
- عدم آگاهی مالی: بسیاری از مردم به‌اندازه کافی در مورد مدیریت مالی و عواقب بدهکاری آگاهی ندارند.
| ویژگی | SNBL | SNBN | BNPL |
| ریسک بدهکاری | متوسط | پایین | بالا |
| کنترل بر دارایی‌ها | متوسط | بالا | کم |
| پایداری مالی | متوسط | بالا | پایین |
| انعطاف پذیری | متوسط | بالا | پایین |
وام‌های خرد، خطر کجاست؟
مهتاب یادداشت، مدیر محصول دایادایموند در این باره توضیح داد: «وام‌گیری برای کالاهای اساسی، به‌ویژه هنگامی که برای ارتقای سطح زندگی استفاده می‌شود، می‌تواند توجیه‌پذیر باشد. اما گسترش بی‌رویه وام‌گیری و تبدیل آن به روتین زندگی، چالش‌های جدی را برای اقتصاد و افراد به همراه می‌آورد. هنگامی که وام‌گیری برای پرداخت هزینه‌های روزمره و خریدهای کوچک مورداستفاده قرار می‌گیرد، نشان‌دهنده وجود مشکلاتی در سیستم اقتصادی است. سیستم‌های مالی BNPL می‌توانند برای برخی افراد، به‌ویژه افرادی با درآمد نامنظم، مفید باشند. اما وقتی این سیستم‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شوند و افراد برای هر خریدی به آن‌ها متکی شوند، مشکلات جدی ایجاد می‌شود. این امر باعث می‌شود که هزینه‌های زندگی به طور مداوم افزایش یابد، در حالی که درآمد افراد ثابت مانده است. در نتیجه، افراد در پرداخت بدهی‌های خود با مشکل مواجه شده و فشار روانی زیادی را متحمل می‌شوند.»
وام‌دهی خرد، خطرناک‌تر از وام‌دهی کلان
گسترش وام‌دهی خرد به‌ویژه بر بستر پلتفرم‌های لندتک، در کنار جذابیت‌ها و منافعی که دارد، نگرانی‌هایی را در خصوص افزایش بدهکاری افراد ایجاد کرده است. در این سیستم‌ها، افراد به‌راحتی می‌توانند مبالغ کوچک را قرض بگیرند، اما همین امر باعث می‌شود که آن‌ها به طور ناخودآگاه بیش از توان مالی خود هزینه کنند و در دام بدهکاری گرفتار شوند. این در حالی است که بسیاری از افراد تلاش می‌کنند تا درآمد خود را با هزینه‌هایشان هماهنگ کنند.
این نوع وام‌دهی، به دلیل سادگی فرایند دریافت وام، افراد را به سمت مصرف بیش از حد سوق می‌دهد و در نتیجه، چرخه بدهکاری را تشدید می‌کند. در حالی که بسیاری از افراد تلاش می‌کنند تا درآمد و هزینه‌های خود را متعادل نگه دارند، وام‌های خرد به‌ویژه از نوع BNPL (الان بخر، بعداً پرداخت کن)، امکان خرج‌کردن فراتر از توان مالی را برای آن‌ها فراهم می‌کند.
راه نجات؛ اقتصاد توکن وارد می‌شود
یکی از راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با این چالش، استفاده از مدل‌هایی مانند SNBN (همین الان پس‌انداز کن، همین‌الان بخر) است. در این مدل‌ها، افراد بدون درگیری با تله بدهی یا وثیقه‌سازی طولانی، با اعتبار دارایی خودشان در هر مقداری، وام دریافت می‌کنند.
اقتصاد توکن می‌تواند بستر پیاده‌سازی روش SNBN و راهکاری برای حل این مشکل و پاره‌کردن زنجیره بدهی‌های بی‌پایان باشد. با تبدیل دارایی‌ها به توکن‌های دیجیتال، می‌توان از آن‌ها به‌عنوان وثیقه برای دریافت وام استفاده کرد. این امر باعث می‌شود که افراد بتوانند با استفاده از دارایی‌های خود به منابع مالی دسترسی پیدا کنند، بدون اینکه در دام بدهکاری‌های سنگین بیفتند. همچنین، با استفاده از توکن‌ها می‌توان به ایجاد یک سیستم مالی شفاف‌تر و کارآمدتر کمک کرد.
با این حال، باید توجه داشت که استفاده از توکن‌ها نیز چالش‌های خاص خود را دارد و نیاز به تنظیم مقررات دقیق و ایجاد زیرساخت‌های مناسب است. همچنین، افزایش آگاهی مالی افراد نیز نقش مهمی در موفقیت این سیستم‌ها ایفا می‌کند.
فرار از تله بدهکاری با اقتصاد توکن
حبیب ابوقداره، مدیرعامل شرکت تدبیر اندیشان نوین افروز ، در این باره گفت: «در حال حاضر، یکی از راهکارهای مفید این است که بخشی از تله بدهی با روش‌های SNBN مدیریت شود. نکته حائز اهمیت این است که وام‌گیرنده می‌تواند با اندوخته دلاری خود، بخش زیادی از سود وام را نیز پرداخت کند و از بدهکاری بیش‌از مبلغ وام جلوگیری کند. همچنین، سرمایه‌گذاری در دارایی‌های دیجیتال پایدار مانند استیبل‌کوین‌ها می‌تواند به‌عنوان یک ابزار برای حفظ ارزش دارایی‌ها در برابر تورم عمل کند و به افراد کمک کند تا در صورت بروز مشکلات مالی، به منابع مالی موردنیاز دسترسی پیدا کنند.»
او ادامه داد: «با این حال، برای استفاده موفق از این مدل‌ها، نیاز به ایجاد زیرساخت‌های مالی مناسب و افزایش آگاهی مالی افراد است. همچنین، سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال با ریسک‌هایی همراه است و افراد باید قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری، اطلاعات کافی کسب کنند.»
حسین وحدانی، فعال در حوزه بازاریابی و اقتصاد توکن، درباره روش‌های سنتی پس‌انداز و البته بهترین روش جلوگیری از افزایش بدهکاری مردم گفت: «می‌دانیم که ایرانی‌ها عادت به خرید طلا یا دلار و نگهداری آن در خانه و گاوصندوق دارند. این روش سنتی پس‌انداز، اگر از نظر حفظ ارزش دارایی‌ها چه روشی امن به نظر می‌رسد، اما محدودیت‌هایی هم دارد. طلا و دلار به‌عنوان دارایی‌هایی غیرمولد، نه قابلیت خرج مستقیم دارند و نه می‌توانند سود قابل‌توجهی ایجاد کنند. به عبارت دیگر، این دارایی‌ها در حالی که ارزش بالقوه‌ای دارند، در زندگی روزمره صاحبان آن‌ها کاربرد چندانی ندارند. چه بسا کسانی با داشتن پس‌انداز قابل‌توجهی از طلا و دلار، در مخارج روزانه خود دچار مشکل هستند.»
او ادامه داد: «روش SNBN که شاید یک مفهوم نوآورانه و جدید تلقی شود، راهکاری است برای افرادی که ترجیح می‌دهند دارایی‌های غیرمولدشان را به دارایی‌های فعال تبدیل کنند. مفهوم SNBN می‌گوید دارایی‌های غیرفعالتان را فعال کنید و آن را پشتوانه خریدهای خودتان قرار بدهید. این یعنی تقریباً به ارزش دارایی شما (که اغلب به طلا یا دلار یا الماس محاسبه و ذخیره می‌شود) وام ریالی به شما تعلق می‌گیرد و این وام ریالی با بازپرداخت منصفانه و نرخ سود مناسب به متقاضیان آن داده می‌شود. این روش، با تأکید بر حفظ عزت، کرامت و آرامش روانی افراد، بر اساس دارایی‌های خودشان که ارزش آن هم در طول زمان حفظ می‌شود، به افراد این امکان را می‌دهد که اعتبار و وام بگیرند، هزینه‌های روزمره خود را پوشش دهند و وام دریافتی را با سود کمی بازپرداخت کنند.»
رهایی از سیستم‌های سنتی وام‌دهی با SNBN
مدل SNBN به افراد این امکان را می‌دهد تا از دارایی‌های خود به‌عنوان وثیقه برای دریافت وام استفاده کنند. یعنی افراد می‌توانند بدون فروش دارایی‌های خود، به نقدینگی موردنیاز دسترسی پیدا کنند. برای مثال، فردی که توکن الماس دایادایموند یا دلار یا طلای قابل توثیق دارد، می‌تواند از آن به‌عنوان وثیقه برای دریافت وام ریالی استفاده کند. به عبارتی با حفظ ارزش دارایی‌ها و دسترسی راحت به نقدینگی ریسک بدهکاری را از بین ببرد و از دارایی‌های خود به‌عنوان وثیقه استفاده کند.
سیستم‌های سنتی وام‌دهی مانند BNPL و SNBL، اگرچه در کوتاه‌مدت می‌توانند به نیازهای مشتریان پاسخ دهند، اما در بلندمدت می‌توانند به مشکلات جدی مانند افزایش بدهکاری و بی‌ثباتی اقتصادی منجر شوند. SNBN به‌عنوان یک راهکار نوین، با استفاده از دارایی‌های شخصی به‌عنوان وثیقه، می‌تواند به‌عنوان یک جایگزین پایدار و امن برای سیستم‌های سنتی وام‌دهی مطرح شود.
منبع
دایادایموند