پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
چند سالی هست که ایده کیف پول خرد الکترونیک و بلیت الکترونیک چه به صورت کارتی و چه به صورت استفاده از بستر تلفن همراه مطرح شده و فعالیت‌هایی برای توسعه آن صورت گرفته است. اما هنوز شاهد استفاده گسترده از این سرویس نیستیم. شما دلیل را در چه می‌دانید؟
از اواسط دهه هشتاد متولیان حمل و نقل عمومی در شهرهای کشور ضرورت تغییر سیستم سنتی بلیت کاغذی به بلیت الکترونیک را احساس کردند و با همین نگاه بلیت الکترونیک را به صورت کاملا تک کاربردی توسعه دادند. در این بین در برخی از شهر‌ها، به دلیل اشکالات موجود در طراحی و شکل اجرا، پروژه با استقبال مواجه نشد و طبعاً استفاده از سرویس نیز گسترش نیافت. اما در عین حال در برخی دیگر از شهرهای کشور این دو پارامتر با دقت بیشتری همراه بود و در برخی از شهر‌ها کارت هوشمند شهروندی به عنوان مبنای طراحی سیستم در نظر گرفته شد که نشان از رویکرد درست به این مسئله بوده است. لذا اگر شهرهای کشور را بررسی کنیم میبینیم که بلیت الکترونیک و کارت هوشمند شهروندی در برخی از آن‌ها به شدت فراگیر شده است.
پارامترهایی مانند گستردگی مراکز ارائة خدمات کارت شهروندی به شهروندان، توسعة کاربرد‌ها و مراکز پذیرندگی کارت شهروندی، تسویه حساب روزانه با پذیرندگان و… از جملة عوامل موفقیت این پروژهها بوده‌اند.
.
اخیرا این بحث از طرف شاپرک و بانک مرکزی مطرح شده که باید از تراکنش‌های کارتخوان کارمزد ۱۱۰ تومانی گرفته شود. مدیر کل نظام‌های پرداخت بانک مرکزی می‌گوید که ۲۵ درصد تراکنش‌هایی که از شاپرک می‌گذرد زیر ۱۰ هزار تومان است و این تراکنش‌ها باید کاهش یابد. از طرفی این تراکنش‌های خرد، مناسب انجام در بستر کیف پول خرد الکترونیک هستند. به نظر شما این روند استفاده از پول خرد الکترونیک را تسریع می‌کند؟
به نکته درستی اشاره کردید. قطعاً همین‌گونه خواهد بود. این مسئله نیازمند توضیح بیشتری است. همانطور که می‌دانید با توجه به ماهیت آنلاین تراکنش شاپرکی، موفقیت هر تراکنش نیازمند عملکرد صحیح و آنلاین پایانه فروش، سوییچ شرکت ارائهدهندة خدمات پرداخت، سوییچ شاپرک، سوییچ شتاب و سوییچ بانک صادرکنندة کارت است. این درحالیست که اکوسیستم کیف پول الکترونیک بهگونهای طراحی شده که عملکرد آفلاین آن موجب تحمیل سرانة کمتر هزینههای عملیاتی توسط سیستمهای مرتبط میشود. بدین ترتیب کارمزد مورد نیاز تراکنش‌های کیف پول کمتر از کارمزد تراکنش شاپرکی خواهد بود و این امر موجب خواهد شد که تمایل پذیرندگان و مردم به استفاده از کیف پول الکترونیک برای تراکنش‌های ریز بیشتر شود.
البته باید به این نکته توجه کرد که حتی با عملیاتی شدن این کارمزد، همچنان یک مانع جدی دیگر در استفاده از کیف پول وجود دارد. از آنجا که برداشت وجه نقد از دستگاههای خود‌پرداز برای شهروندان بدون هزینه است، خود این مسئله نیز میتواند محدودکنندة استفادة مردم از کیف پول الکترونیک باشد. توسعة هرچه بیشتر استفاده از کیف پول الکترونیک نیازمند وضع کارمزد به برداشت وجه نقد از دستگاههای خود‌پرداز نیز خواهد بود، کما اینکه در بسیاری از کشور‌ها نیز این کارمزد وجود دارد.
.
هزینه انجام تراکنش از طریق کیف پول خرد الکترونیک چقدر است؟
مشابه با تراکنش‌های شاپرکی، تراکنش‌های کیف پول الکترونیک نیز نیازمند سرمایهگذاری برای تأمین، راهاندازی و پشتیبانی پایانههای کارتخوان، زیرساخت‌های جمعآوری و پردازش تراکنش‌ها است. لذا در نگاه اول بهنظر میرسد تفاوت چندانی بین عملیات سیستم کیف پول الکترونیک و تراکنش‌های شاپرکی وجود ندارد. اما به قطع می‌توان گفت که این هزینه از هزینة انجام یک تراکنش شاپرکی به مراتب پایینتر است. در توضیح این مطلب باید گفت که اولاً حجم بالای تراکنش‌های کیف پول و ثانیاً آفلاین بودن عملیات پردازش عوامل تأثیر گذار بر کاهش هزینه هستند.
در مورد حجم بالای تراکنش جالب است بدانید که تعداد تراکنش‌های روزانة خرد تنها در حوزة حمل و نقل عمومی شهر مشهد که توسط شرکت اتیک اجرا شده و درحال بهرهبرداری است، بیش از تراکنش‌های روزانة هریک از بانکهای خصوصی در کل کشور است. درصورتی که نحوة برخورد ما با این تراکنش‌ها مشابه تراکنش‌های شاپرکی باشد، این حجم میتواند یک تهدید محسوب شود. اما به دلیل اینکه عملیات پردازش بهصورت آفلاین انجام میپذیرد، برای انجام هر تراکنش نیاز به ارتباط با سوییچهای مرتبط وجود ندارد، و لذا هزینههای زیرساختی شبکه و بالا بودن سرویسها کاهش مییابند.
در مورد کیف پول مبتنی بر بستر موبایل که هزینهها از حالت کارتی هم کمتر است. چرا که نیازی به سرمایهگذاری و تأمین کارتخوان نیز وجود ندارد و طبعاً هزینة کارمزد بیش از پیش کاهش می‌یابد.
.
مدل کسب وکار این روش از پرداخت چگونه تعریف شده است؟
البته مدلهای متفاوتی بهکارگرفته شده است. اما مدلی که در حال حاضر بهصورت غالب در کشور اجرا میشود، مدل پرداخت کارمزد توسط پذیرنده از هر تراکنش کیف پول است. همانطور که در ابتدا نیز بیان شد عمدتاً اینگونه پرداختها جایگزین بلیتهای کاغذی شدهاند. از آنجایی که سیستم سنتی تأمین، توزیع و فروش بلیت تا ۲۰% درآمد پذیرندگان را به خود اختصاص میداد، پرداخت کارمزد از تراکنش برای اینگونه پذیرندگان کاملاً توجیهپذیر است.
در کنار این با یک مطالعة ساده روی سیستمهای مشابه پیادهسازی شده در دنیا می‌توان دید که تمام آن‌ها اعم از سیستمهای موجود در کشورهای شرق آسیا مانند کرة جنوبی، هنگکنگ و سنگاپور و کشورهای اروپایی و آمریکایی مانند هلند، آمریکا، کانادا و… همگی از سیستم کارمزد به عنوان مدل کسب و کار استفاده می‌کنند که در بسیاری از موارد این کارمزد از پذیرنده دریافت میشود و در برخی موارد نیز از دارندة کارت. لذا در یک مقیاس بزرگ‌تر می‌توان گفت مدل کسب و کار این روش پرداخت در دنیا، اخذ کارمزد از پذیرنده است.
.
نقش بانک مرکزی در این مدل چیست؟
شما شاهد هستید که در حال حاضر همین مدل بدون حضور بانک مرکزی خصوصاً در حوزههای خدمات شهری در حال اجرا است و متولیان این حوزه با ارائهدهندة خدمات کیف پول الکترونیک بهصورت توافقی عمل می‌کنند. البته این مسئلة عجیبی نیست و در بسیاری از سیستمهای مشابه موجود در دنیا نیز قانون‌گذار نقش عمدهای در تعیین مدل کسب و کار ندارد. اما از یک منظر دیگر، بانک مرکزی بهعنوان متولی نظام پرداخت در کشور نقش مهمی در این زمینه دارد.
بگذارید برای شما مثالی بزنم. من قصد خرید از یک سوپرمارکت را دارم و پول نقد نیز همراه خود ندارم. برای تأمین وجه پرداختی یا میبایست به یک دستگاه خود‌پرداز مراجعه کنم و با دریافت پول نقد عملیات پرداخت را انجام دهم یا با انجام یک تراکنش شاپرکی بر روی پایانة فروش وجه را پرداخت کنم و یا اینکه از طریق کیف پول خرد الکترونیک پول خود را بپردازم. واقعیت آن است که به دلیل قوانین حمایتی بانک مرکزی از تراکنش‌های شاپرکی و همچنین تراکنش‌های خودپرداز‌ها، هزینهای به دارنده کارت یا پذیرنده تحمیل نمیشود. اما عدم حمایت از ارائه دهندگان خدمات کیف پول الکترونیک اعم از کارتی و موبایلی موجب میشود، این کسب و کار متکی به دریافت کارمزد از پذیرنده یا دارندة کیف باشد.
این مسئله باعث میشود در مواردی که وجه پرداختی خرد محسوب شود اما پرداخت وجه از طریق تراکنش شاپرکی یا وجه نقد بهعنوان جایگزین قابل تصور باشد، شهروند و پذیرنده ترجیح دهند از بستر جایگزین استفاده کنند. بدینتریب توسعة کاربرد کیف پول به شدت محدود خواهد شد.
این درحالیست که عملیاتی شدن سیستم کیف پول الکترونیک منافع کوتاهمدت و بلندمدت مشخصی را برای بانک مرکزی نیز بههمراه دارد. یکی از این منافع کمتر شدن تقاضای جامعه به اسکناس و مسکوک و درنتیجه کاهش هزینههای مرتبط با انتشار آن‌ها خواهد بود. علاوه براین بار تحمیلی به شبکههای شتاب و شاپرک نیز به واسطه ظهور این سیستم کاهش می‌یابد که خود باعث کاهش هزینههای مربوطه خواهد بود و بانک مرکزی میتواند از محل ذخیرة این هزینهها به عملیاتی شدن سیستم کیف پول الکترونیک کمک کند.
.
اپراتورهای تلفن همراه چه نقشی دارند؟
همانطور که می‌دانید اپراتورهای تلفن همراه سرمایهگذاری هنگفتی برای ایجاد زیرساخت مورد نیاز خود انجام دادهاند. در سالهای اخیر اپراتور‌ها حرکت عظیمی را برای ارائة خدمات ارزش افزوده انجام دادهاند. بحث پرداخت الکترونیک نیز بهعنوان یکی از مهم‌ترین خدمات ارزش افزوده، جذابیت ویژهای نزد اپراتور‌ها دارد. بدینترتیب اپراتور‌ها میبایست از چند منظر به ایفای نقش بپردازند.
اولاً از منظر فنی، با توجه به اینکه اصولاً انتقال الکترونیک وجه، نیازمند بستر ارتباطی با رعایت استانداردهای امنیتی است، لزوم استفاده از بستر تأمینشده توسط اپراتور در این بین نقشی غیرقابل انکار دارد. علاوهبراین و جهت تأمین امنیت تراکنش، لازم است ملاحظات امنیتی از محل انجام تراکنش یعنی گوشی تلفن همراه و نیز پروتکلهای ارتباطی آن با سوییچ پرداخت لحاظ شود که همة این‌ها نیازمند عملکرد فعالانة اپراتورهاست.
علاوه بر این شما میبینید که ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور در حال حاضر از ۱۰۰ درصد عبور کرده است و این نشان دهنده فراگیر شدن تلفن همراه است. لذا در لایة کانالهای توزیع نیز اپراتور از طریق شبکة مشترکین خود بهراحتی میتواند خدمت کیف پول الکترونیک را در بین آن‌ها نهادینه کند.
.
بانک‌ها چه نقشی دارند؟ آیا اصولا بانک‌ها نقش جدی در اکوسیستم کیف پول الکترونیک دارند؟
شاید با مشاهده وضعیت فعلی به نظر برسد که بانک‌ها نقش چندانی در اکوسیستم کیف پول نداشته باشند. اما واقعیاتی وجود دارد که نشان از حضور زودهنگام بانک‌ها در این عرصه است. اولاً نظام پرداخت در کشور ما یک نظام بانک محور است و تقریباً هیچ سیستم پولی بدون نقشآفرینی حداقل یک بانک در کشور وجود ندارد. به این امر اضافه کنید که در بیست سال گذشته این بانک‌ها بوده‌اند که سیستمهای پرداخت الکترونیک را توسعه دادهاند و در حال حاضر نیز کیف پول الکترونیک بهعنوان یک محصول تکمیلی در سبد محصولات بانکی مورد توجه آن‌ها قرار دارد.
لذا بانک‌ها نیز هم از نظر فنی و زیرساختی و هم از منظر کانال ارائة خدمت نقش مهمی در این اکوسیستم ایفا می‌کنند. حتی در حال حاضر هم زیرساخت بانک‌ها به سیستمهای کارت شهروندی متصل هستند و به آن‌ها سرویس میدهند. بهعنوان نمونه در شهرهایی که اتیک در حال ارائة خدمت کیف پول الکترونیک است، تسویهحساب با پذیرندگان، یکی از ارکان مهم این سیستم، بهصورت روزانه و از طریق اتصال به سوییچ بانک صورت میپذیرد.
در تکمیل این توضیحات، باید به اهمیت نقش شرکتهای PSP نیز اشاره کرد. خدمت کیف پول الکترونیک به نوعی مکمل خدمات قابل ارائه در شرکتهای PSP است و بخش عظیمی از زیرساخت‌های شرکتهای PSP در خدمت کیف پول الکترونیک نیز قابل استفاده است.
برای مثال در اکوسیستم توسعه داده شده توسط شرکت اتیک شارژ کارت شهروندی از طریق پایانههای فروش مجهز به کارتخوان غیرتماسی صورت میپذیرد و چرخة عملیاتی آن از طریق تراکنش شاپرکی کامل میشود. این مسئله باعث شده است که شبکة شارژ کارت شهروندی در شهرهایی که شرکت اتیک این خدمت را ارائه نموده است، با کمترین هزینه به فروشگاههایی که علاقمند به انجام عملیات شارژ کارت شهروندی نیز بوده‌اند گسترش یابد و به باجههای شهری محدود نگردد.
بانک مرکزی تلاش می‌کند از طریق قوانین کیف پول الکترونیک (کیپا) و ایجاد زیرساخت سامانه پرداخت سیار (سپاس) به این حوزه سروسامان بدهد و بستر استفاده از آن را قانونمند کند. این تلاش‌های بانک مرکزی را چگونه ارزیابی می‌کند و تحلیل شما از استانداردهای وضع شده بانک مرکزی چیست؟
این کار قطعاً ضرورت دارد. همانطور که پیش از این نیز توضیح دادم حمل و نقل عمومی در شهرهای مختلف کشور سیستم پرداخت الکترونیک کرایه را بر بستر کیف پول پیاده سازی کرده‌اند. اما با یک بررسی ساده خواهیم دید که بسیاری از این سیستمها در عمل با موفقیت همراه نبودند که عمده آن‌ها به دلیل اجرای پروژه توسط شرکتهای فاقد توانمندیهای لازم اعم از فنی، عملیاتی و مالی بودهاست. کمترین اثر حضور بانک مرکزی در این حوزه، بررسی صلاحیت بازیگران آن و اعطای مجوز فعالیت به آنهاست که باعث خواهد شد شاهد تکرار اشتباهات گذشته نباشیم.
در این بین مجموعة بانک مرکزی در اقدامی مثبت با شرکتهای فعال در این زمینه و از جمله شرکت اتیک به گفت‌وگو نشسته تا از تجارب آن‌ها در این حوزه استفاده کند. خود این مسئله کمک می‌کند تا قوانین و استانداردهایی مبتنی بر وضع موجود تدوین گردند.
.
استفاده از کیف پول خرد الکترونیک نیاز به اکوسیستم کاملی دارد که کاربر نهایی تجربه کاربری بالایی در استفاده از آن داشته باشد. به عنوان نمونه می‌توان به کارت‌های سوخت و کیف پول الکترونیکی که برای آن طراحی شده بود اشاره کرد که با استقبال سرد مردم روبه‌رو شد. چه باید کرد که تجربه‌های این چنینی تکرار نشود؟
این مسئله که اکوسیستم کیف پول خرد الکترونیک پیچیده است کاملا درست است. اما با طراحی صحیح می‌توان کاری کرد که این پیچیدگی به هیچ وجه به کاربر نهایی منتقل نشود و این ابزار به سرعت به یکی از عناصر زندگی شهروندی تبدیل گردد. مطالعة نمونه‌های مشابه خارجی و نیز نمونه‌های موفق داخلی شاهدی بر این ادعاست که وقتی شما طراحی مناسبی را برای سیستم خود در نظر می‌گیرید و دسترسی شهروندان را به مراکز ارائة خدمت گسترش میدهید، شهروندان راحتتر از این ابزار استفاده می‌کنند.
برای مثال یکی از گلوگاههای فعلی استفاده از کیف پول الکترونیک، فرآیند شارژ آن است که شرکت اتیک توانسته با اقدامات خود در شهرهای تحت پوشش آن را تسهیل نماید. وقتی شما مجبور باشید برای تهیه و شارژ کیف پول الکترونیک خود به یکی از باجههای سطح شهر مراجعه کنید که به احتمال زیاد در نزدیکی محل سکونت یا کار شما هم وجود ندارد، طبعاً در استفاده از آن تردید میکنید. اما وقتی این روشها توسعه یابند و از طریق پایانههای فروش منصوب در فروشگاهها، دستگاههای خود‌پرداز، دستگاههای خودکار فروش، کیوسکهای بانکی، گوشیهای تلفن همراه مجهز به فناوری NFC و مشابه آن نیز قابل دسترسی باشند، قطعاً نظر شما تغییر خواهد کرد و با مواجهه با اولین نیاز، بهراحتی نسبت به تأمین آن اقدام میکنید.
.
آیا فناوری‌های مختلف این حوزه مانند NFC در ایران از بسترهای لازم برای استفاده برخوردارند؟ اکوسیستم مناسب برای استفاده از ابزار تلفن همراه چقدر فراهم شده است؟
فناوریهایی مانند NFCمبتنی بر زیرساخت‌های پایهای مانند شبکة تلفن همراه بنا میشوند. لذا می‌توان گفت عمدة زیرساخت مورد نیاز وجود دارد. اما ارائة خدمت مبتنی بر NFC نیازمند بستر اختصاصی است که طی ده سال گذشته مدل فنی آن به بلوغ رسیده است و در حال حاضر چندین مورد موفق در دنیا عملیاتی شده است. اما در کشور ما علیرغم جذابیت این حوزه برای اپراتور‌ها، به دلیل نبود مدل کسبوکار مشخص و ممانعت بانک مرکزی از ورود اپراتور‌ها بدون اخذ مجوز، آن‌ها هنوز به شکل جدی به آن ورود نکردهاند.
نشانة علاقمندی اپراتور‌ها به این حوزه اقدامات عملی آن‌ها در مقیاس تحقیق و توسعه بوده که با همکاری شرکت اتیک صورت پذیرفته و با بازخورد مثبت فعالان این حوزه نیز همراه بوده است. اما نمیتوان ادعا کرد گامی جدی در راستای شکلگیری اکوسیستم مربوطه به استفاده از این فناوری برداشته شده است.
.
فرهنگ‌سازی برای استفاده از کیف پول خرد الکترونیک چگونه باید صورت بگیرد؟
اصولاً وقتی یک محصول یا خدمت جدید و نوآورانه به بازار عرضه میشود، در گام اول مخاطبانی از آن استفاده می‌کنند که اصطلاحاً پیشرو باشند. این قشر که مشخصاً می‌توان از دانشجویان و فارغالتحصیلان به عنوان بخشی از آن‌ها نام برد، خود میتوانند بار ترویج و فرهنگ سازی استفاده از کیف پول الکترونیک را برای عموم جامعه به دوش بکشند. لذا می‌توان با هدفگذاری این گروه و ارائه خدمات خاص به آن‌ها گام مهمی در این راستا برداشت.
درعین حال نباید از عموم مردم غافل شد. مهم‌ترین گام در راستای فرهنگ‌سازی عمومی، انتشار مزایای قابل حصول درنتیجة استفاده از کیف پول الکترونیک است. اصولا مردم ما مردم حسابگری هستند و در جایی که با یک محاسبة ساده بفمهند درصورت استفاده از یک کالا یا خدمت منفعت بیشتری میبرند، برای تهیه آن اقدام می‌کنند. برای مثال بانک‌ها تبلیغات گستردهای را برای تهیة کارت‌های بانکی انجام دادند. اما شاهد بودیم از زمان اجرای فاز اول هدفمندی یارانهها و واریز آن به حساب سرپرستان خانوار‌ها، فارغ از هرگونه تبلیغاتی، افرادی که کارت نداشتند نسبت به تهیه آن اقدام کردند.
یا مثال دیگر بلیت الکترونیک بوده است که در شهرهایی که بلیت الکترونیک و کارت شهروندی به شکلی درست عرضه شد، مردم به سرعت نسبت به تهیه آن اقدام کردند. لذا برای فرهنگ‌سازی پس از اطمینان از ارائه خدمت مناسب و گستردة کیف پول الکترونیک به شهروندان و ایجاد مزیت محسوس برای آنان میبایست این مزایا را در مقایسه با روشهای سنتی منتشر نمود تا ذهن حسابگر مردم را به این نتیجه برساند که باید از آن استفاده کنند.
.
شرکت شما چه پروژه‌هایی در زمینه کیف پول خرد الکترونیک انجام داده یا در حال انجام دارد؟
شرکت اتیک به عنوان متولی ارائه خدمات کارت هوشمند شهروندی و کیف پول الکترونیک در هلدینگ فناپ فعالیت خود را از سال ۱۳۸۸ شروع کرد. این شرکت با رویکرد متفاوتی به بازار بلیت الکترونیک ورود کرد و از همان ابتدا کارت هوشمند شهروندی را در دستور کار خود قرار داد. توزیع و شارژ بیش از ۴، ۶۰۰، ۰۰۰ عدد کارت هوشمند شهروندی در نزدیک به ۱۳۰۰ مرکز در بین شهروندان و پردازش روزانه ۱، ۳۰۰، ۰۰۰ تراکنش خرد در بیش از ۷۹۰۰ پایانه پذیرنده حملونقل عمومی شامل اتوبوس، تاکسی و قطار شهری و نیز دستگاههای خودکار فروش در شهرهای مشهد، اصفهان، اهواز و قزوین تصویری کلی از خدمات در حال ارائه توسط شرکت اتیک در کشور است.
این شرکت برای اولین بار در کشور پرداخت الکترونیک کرایه توسط کارت‌های شهروندی را در ناوگان تاکسی شهر اصفهان اجرا کرده که تاکنون نزدیک به نیمی از تاکسیهای این شهر (معادل ۵۰۰۰ تاکسی) به این سامانه تجهیز شدهاند. دقت کنید که در یک سامانة هوشمند تاکسی علاوه بر مسئلة پول خرد بهعنوان یک معضل اساسی، مسائلی مانند محاسبة عادلانة کرایه و توزیع بهینة تاکسیها در سطح شهر نیز بسیار اساسی است که نمیتوان از آن‌ها غفلت نمود. لذا ارائة یک خدمت کامل در این حوزه اهمیت فراوانی دارد و شرکت اتیک با همکاری مجموعة شهرداری اصفهان توانسته بیش از ده خدمت را در قالب سامانة هوشمند تاکسی به شهروندان و رانندگان تاکسی در این شهر ارائه نماید.
هماکنون نیز شرکت اتیک اجرای پروژة کارت هوشمند شهروندی و پرداخت خرد الکترونیک را در ناوگان حملونقل عمومی جزیرة کیش در حال اجرا دارد.
همچنین شرکت اتیک پایلوت فناوری NFC را با اپراتورهای ایرانسل و رایتل به انجام رسانیده است که امید میرود با تبیین سازوکارهای مورد نیاز، این سرویس را بهصورت گسترده در بین شهروندان ارائه کند.
منبع: ویژه‌نامه بانکداری الکترونیکی عصر ارتباط، شماره 13