پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در پنل‌های رویداد ۹ ژانویه چه گذشت؟ / نگاهی اجمالی به آنچه در پنل‌های رویداد ۹ ژانویه گفته شد
سومین دوره رویداد ۹ ژانویه میزبان بیش از 100 سخنران بود. این تعداد طیف وسیعی از فعالان صنعت رمزارز و دارایی دیجیتال را در بر می‌گرفت. حدود ۵۰ نفر از این تعداد در سالن اصلی رویداد سخنرانی و ابعاد گوناگون حوزه رمزارز و بلاکچین را از منظر رگولاتوری، آموزش روندها و.. بررسی کردند. در این گزارش خلاصه‌ای از صحبت‌های آنها در دو روز رویداد را می‌خوانید.
به گفته امیرحسین راد، مدیرعامل نوبیتکس یکی از ویژگی‌های بانک مرکزی که مانع نوآوری می‌شود این است که این بانک تمایلی به تغییر زمین بازی و بر هم خوردن نظم بازار ندارد: «وظایف ذاتی بانک مرکزی بزرگ‌تر و جدی‌تر است و از سویی پاداشی بابت توسعه و فناوری فین‌تک دریافت نمی‌کند. بانک مرکزی خودش ذینفع این حوزه است که این مسئله در تنظیم‌گری‌اش تأثیر می‌گذارد. همچنین این نهاد کنترل‌گر است و تمایل دارد ریسک را صفر کند. برای اینکه بانک مرکزی بتواند تنظیم‌گری را درست انجام دهد یک راهکار این است که ساختار تنظیم‌گری‌اش بازطراحی شود؛ به‌نحوی که از توسعه کسب‌وکارهای فین‌تک سود ببرد. ضمن اینکه باتوجه‌به متصل بودن بازار‌های مالی به هم، ما در این حوزه به یک فرانهاد تنظیم‌گری نیاز داریم.»
بنابر گفته‌های بردیا احمدنیا، هم‌بنیان‌گذار والکس، زمانی که ان‌اف‌تی‌ها آمدند، کمی فضای توکنایز را لوث کردند. در حالی که ورای آن، توکنایز کردن دارایی امکان خریدوفروش ۲۴ساعته، دسترسی جهانی به آن بازار و دسترسی معامله به همه افراد از ۱۰ تا ۶۰ساله را فراهم می‌کند.
او در بخشی از صحبتش تأکید کرد که ما بازه‌ای یک سال و نیمه در ایران برای رگولاتوری توکنایز داشتیم و در مسیر سندباکس‌ها گام برداشتیم که مسیر خوبی است، اما مشروط به اینکه از دست بخش خصوصی خارج نشود.
علاوه‌بر این نکات، احمدنیا پیش‌بینی کرد که در سال‌های آینده بازار دارایی‌های دیجیتال در تأمین حدود پنج درصد تولید ناخالص داخلی دولت‌ها سهیم باشد.
رضا جمیلی، هم‌بنیان‌گذار و مدیر توسعه کسب‌وکار راهکار در ارائه‌ای با نام «مرور مهم‌ترین اتفاقات سال ۲۰۲۳ در حوزه بلاکچین و دارایی دیجیتال» با بیان اینکه در ابتدای سال ۲۰۲۳ با توجه به مشکلات کسب‌وکاری سولانا خیلی‌ها فکر می‌کردند دیگر کسی روی آن وقت نگذارد، گفت: «ولی کامیونیتی‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها معمولاً پیش‌بینی‌ناپذیرند. ای‌تی‌اف بیت‌کوین قرار بود بمب سال ۲۰۲۳ باشد که شاید در سال ۲۰۲۴ شاهد انفجار آن باشیم. دیدگاهی وجود دارد که معتقد است اگر این اتفاق بیفتد، به معنای بقای ابدی بیت‌کوین است.»
امید امین‌زاده، رئیس هیئت‌مدیره آبان‌تتر با طرح پرسش «آیا رمزارزها می‌توانند جایگزینی برای این سیستم پولی باشند؟»، گفت: «بیت‌کوین از سال ۲۰۱۸ تاکنون دو درصد قدرت خرید بیشتر خلق کرده است. از ابتدا قرار بوده ۲۱ میلیون بیت‌کوین وجود داشته باشد و تا الان ۱۹ میلیون آن استخراج شده است. ضمن اینکه مهم‌ترین مشخصه بیت‌کوین، نه تکنولوژی که سیاست‌گذاری پولی آن است و نهایتاً آنچه این دارایی را باارزش می‌کند، مشروعیت است و اگر روزی تمام جمعیت جهان باور کنند که بیت‌کوین پول است، بیت‌کوین رسمیت می‌یابد. آنچه می‌تواند آن را جایگزین سیستم پولی بحران‌زده تاریخ «پول» و سیستم فعلی بکند، همین مشروعیت یافتن آن است.»
فاطمه جعفری، مدیر گروه پروژه‌های کاریزما، با اشاره به اینکه رگولاتور ما رفتار منفعلانه دارد، عنوان کرد: «با این حال، کسب‌وکارها باید تعامل با رگولاتور را بیشتر و از تجربه‌های آن استفاده کنند. در این صورت رگولاتور هم فعالانه‌تر عمل خواهد کرد.»
او در ادامه به زمینه‌های همکاری با بازار سرمایه خارجی پرداخت و گفت: «۲۴ در ۷ شدن بازار سرمایه یکی از نیازهایی است که بازار دارایی‌های دیجیتال می‌تواند آن را رفع کند. در حال حاضر، معامله برای سرمایه‌گذارهای خارجی فقط از طریق ریال امکان‌پذیر است، اما استفاده از ارزهای دیجیتال می‌تواند امکان‌های دیگری مانند تتر را برای خارجی‌ها هنگام ورود به بازار سرمایه فراهم کند. همچنین بسیاری از معضلات ساختاری بازار سرمایه با این فناوری برطرف می‌شود.»
به گفته صالح خواجه‌دلویی، مدیرعامل هیتوبیت، در موفقیت مشتری هم کاربر و هم صرافی دخیل‌اند. صرافی نباید فقط توسعه خود را ببیند، بلکه باید سبک زندگی مردم جغرافیای خودش را نیز درک کند.» خواجه‌دلویی معتقد است اهمیت دادن به پرسونای مشتری بسیار مهم است: «بازگردیم به جهش و سقوط تاریخی بورس در ایران؛ اگر دولت به پرسوناهای مشتریان دقت می‌کرد می‌توانست مسیری در پیش بگیرد که مشتری احساس موفقیت کند نه اینکه در همان گام‌های اول به سمت خروج پول خود برود.»
به اعتقاد همایون قمری، رئیس هیئت‌مدیره بینوست، برای اینکه سرمایه‌گذار خوبی باشیم باید در نظر داشته باشیم که جهان و به دنبالش سیستم عرضه و تقاضا در حال تغییر است. سرمایه‌گذاری یعنی منابع مالی خود را جایی ببریم که قرار است ارزشش افزایش یابد. به‌واسطه گسترده و عمیق‌تر شدن ارتباطات در جهان، ما برای داشتن همکاری کسب‌وکاری و معامله نیازمند اعتماد هستیم. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بلاکچین، به وجود آوردن زیرساختی برای اعتماد جهانی است.»
علیرضا ماهیار، مدیرعامل شرکت ملی انفورماتیک، طی سخنرانی خود با عنوان «نقش بانک مرکزی در بانکداری غیرمتمرکز» عنوان کرد: «در رویکرد رگولاتور باید به جای برجسته کردن تهدیدها، به فرصت‌هایی که وجود دارد توجه شود.»
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار کرد: «بانکداری غیرمتمرکز مانند بسیاری از بحث‌های دیگر زمانی در دوره توهم خود قرار داشت، اما اکنون توانسته از آن مرحله عبور کند. این حوزه در حال جا افتادن است و شاهد افزایش سطح آگاهی و بهره‌برداری از آن هستیم.»
رضا قربانی، هم‌بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار، ماتریسی از اکوسیستم دارایی دیجیتال ترسیم و در ۱۲ سطر و چهار ستون آن طی یک دسته‌بندی اجزای حاضر در اکوسیستم دارایی دیجیتال ایران را مشخص کرد: «تمام کسانی که امروز در رویداد ۹ ژانویه گرد هم آمدند، اجزای این ماتریس را تشکیل می‌دهند.»
او هفت نفر را انتخاب کرد و گفت: «ما در کارخانه نوآوری رسانه راهکار به پشتوانه تجربه فعالیت محتوایی و عملی خودمان تصمیم گرفتیم هفت نفر را انتخاب کنیم و از آنها به پاسداشت تلاش‌هایی که برای پیشبرد اکوسیستم کردند، قدردانی کنیم.»
به گفته رسول قربانی، هم‌بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار، انتشارات راه پرداخت به مناسبت رویداد ۹ ژانویه مجموعه‌‌ای 9گانه از کتاب‌هایی در حوزه رمزارز را منتشر و به‌رایگان توزیع کرد. البته علاوه بر این ۹ کتاب، کتاب دیگری هم به نام «داستان رمزارز» در روز اول رویداد ۹ ژانویه منتشر شد. او ادامه داد: «اولین رویداد ۹ ژانویه با حضور ۳۰۰ نفر از اعضای اکوسیستم در سال ۱۴۰۰ برگزار شد و دومین دوره از این رویداد با حضور بالغ بر ۶۰۰ نفر در کتابخانه ملی برپا شد و حالا در سومین دوره رویداد ۹ ژانویه، به همراه بیش از هزار نفر از اعضای اکوسیستم رمزارز دور هم جمع شده‌ایم.»
به گفته مهدی مرادیان، مدیرعامل جیبی‌مو، برخی از مهم‌ترین دغدغه‌های رگولاتوری در حوزه رمزارزها، مبارزه با پول‌شویی و بحث‌های مالی مرتبط با تروریسم، پیشگیری از کلاهبرداری و دیگر جرائم مالی است. همچنین حفظ حریم خصوصی شهروندان و حقوق دولتی مانند مالیات بر درآمد و دارایی از دیگر دغدغه‌های آن است.
او در ادامه سخنرانی خود گفت: «رگولاتوری برای تصمیم‌گیری در این حوزه نیاز به داده دارد. از سویی سیستم بانکی ما امکان ارائه خدمات‌دهی به اکوسیستم رمزارزی را ندارد و با رگولاتوری برای آن ایجاد محدودیت می‌کند. رگولاتور باید به جای محدود کردن کسب‌وکارها از آنها بخواهد داده‌ها را برای نظارت و رگولاتوری در اختیارش قرار بدهند.»
ابراهیم مقدم، عضوهیئت‌مدیره زربان، از صرافی غیرمتمرکز Uniswap x و برنامه آن در دیفای صحبت کرد: «این صرافی در تلاش است تا سهم کوین‌بیس، بزرگ‌ترین صرافی آمریکایی را به دست بیاورد. برنامه جدید این صرافی قدم گذاشتن در حوزه وام‌دهی است. همچنین این صرافی می‌خواهد با رمزارز سهمی جدی در بازار مالی داشته باشد.»
به گفته مقدم، «زربان» تلفیقی از نمونه‌های مشابه در حوزه دیفای است و وام‌دهی بر بستر بلاکچین را راه‌اندازی کرده است. او همچنین از تأمین اولین وام زربان خبر داد و تشریح کرد که این شیوه وام‌دهی می‌تواند قفل‌شدگی نقدینگی در رمزارزها را رفع کند و وام‌هایی از طریق تأمین نقدینگی به صورت غیرمتمرکز ارائه دهد.
رضا طباطبایی، مدیر آی‌تی فرهاد اکسچنج تصریح کرد که بلاکچین دیگر لبه فناوری نیست و در یک سال گذشته هوش مصنوعی به‌عنوان لبه فناوری معرفی شده است. البته هوش مصنوعی هم پیش از این وجود داشته، اما چرا اخیراً این‌قدر پررنگ شده است؟ به این دلیل که به‌واسطه چت جی‌پی‌تی سطح تعامل با این فناوری افزایش یافته است. افزایش سطح تعامل باعث می‌شود ما به استفاده از این فناوری عادت کنیم. ما می‌توانیم از این فناوری در صرافی‌های ارز دیجیتال بهره بگیریم، اما این موضوع علاوه‌بر فرصت‌هایی که برای ما فراهم می‌کند، با خود تهدید‌هایی نیز به دنبال دارد.
علی میری، پژوهشگر حوزه بلاکچین با ذکر دو مرجع آماری بانک مرکزی و مرکز آمار، وضعیت فعلی عرضه و تقاضای مسکن را این‌طور توصیف کرد: «از سال گذشته تا به امروز قیمت مسکن در تهران بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته و هفت دهک از جمعیت ایران از سبد خرید مسکن حذف شده‌اند. اگر به روند عرضه مسکن نیز نگاه کنیم، با کمبود جدی مواجهیم. سالانه ۶۰۰ هزار مسکن نیاز داریم؛ در حالی که هر سال به طور متوسط ۴۰۰ هزار مسکن عرضه می‌شود.»
به گفته او، بنابراین هم از سمت تقاضا و هم از لحاظ عرضه مسکن دچار مشکلیم و اینجاست که توکنایز کردن مسکن می‌تواند راهکاری برای تغییر این وضعیت باشد.
به گفته فرهاد فلاح، مدیرعامل آبان‌تتر، تاریخ همواره دو بار تکرار می‌شود: «تاریخ نوآوری‌ها را مردم پیش می‌برند و نه دولت‌ها. بلاکچین نیز شبیه همان داستان بانکداری است، آن زمان بانکداری می‌خواست مشکلات سیستم پولی را حل کند و حالا بلاکچین هم تلاشی است برای حل همین معضل. بلاکچین یک فلسفه است و نه بیت‌کوین و صرافی که اگر نابود شوند، چیز زیادی شاید ویران نشود. در این مسیر نمی‌توانیم منفعل و در انتظار دولت‌ها باشیم. بلاکچین مانند بانکداری نخواهد مرد.»
سهیل نیکزاد، رئیس هیئت‌مدیره کیوسک نیز گفت: «خدماتی را که در حوزه رمزارز و بلاکچین مزیت رقابتی دارند، می‌توان در سه لایه تقسیم‌بندی کرد: لایه صفر، هسته بازار تبادل رمزارز است که با رگولاتوری درگیر است. لایه اول شامل خدمات پرداخت رمزارزی می‌شود و بازار نظیربه‌نظیر، درگاه خرید آنلاین، خدمات ترابرپذیر، تأمین موتور تبادل، معاملات نیابتی و اجتماعی و همچنین توکن‌سازی ازجمله مواردی هستند که در این لایه قرار می‌گیرند.»
بنابر گفته‌های ضیا صدر، مدرس فناوری بلاکچین و بیت‌کوین، در بیت‌کوین تأکید و تمایل اصلی بر عدم تمرکز و امنیت بوده و موضوعی مانند مقیاس‌پذیری جزو اولویت‌های آخر است. در مجموع برای بیت‌کوین راهکاری که شامل همه‌چیز شود نداریم، اما به هر حال باید برخی فناوری‌ها را در بیت‌کوین توسعه دهیم، زیرا می‌خواهیم این رمزارز فضایی باشد که همه پروژه‌ها را دربرگیرد و مردم بتوانند از آن در موقعیت‌های مختلف استفاده کنند. باید توجه کنیم که فناوری‌های جدید با زیرساخت‌های قدیمی سازگار نیستند و برای پیشرفت باید آنها را تغییر دهیم.
مینا والی، هم‌بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار با مروری بر کتاب «استاندارد بیت‌کوین» درباره تاریخ پول صحبت کرد: «روایت‌های مختلفی درباره تاریخ پول وجود دارد، اما ما هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم پول فلزی اولین‌بار چه زمانی استفاده شد. آنچه در آن قطعیت داریم این است که جهان فعلی را بدون پول نمی‌توان متصور بود.»
به گفته والی، از اوایل قرن بیستم که بیت‌کوین وارد عرصه مالی شده، این پرسش وجود داشت که آیا بیت‌کوین می‌تواند به‌عنوان استاندارد جدید شناخته شود یا نه؟ بیت‌کوین شبیه‌ترین ابزار به طلاست؛ بیت‌کوین کمیاب است، دستکاری آن مستلزم صرف هزینه‌های بسیار است و می‌توانیم بگوییم مانند طلا که نمی‌توان تخریبش کرد، از امنیت بالایی برخوردار است.
به گفته محسن رحمتی، مدیرعامل شرکت پردازش اطلاعات مالی کاریزما، فضای کسب‌وکارها و به طور کلی اکوسیستم مالی درهم‌تنیدگی گسترده‌ای با حوزه فناوری پیدا کرده است. زمان اینکه خدمات مالی در قالب تاچ‌پوینت‌های فیزیکی و محدود ارائه شود گذشته است. از نگاه ما در کاریزما، حوزه توکنایز کردن فرصتی برای پوشش ضعف‌ها و محدودیت‌هایی است که در بازار سرمایه وجود دارد. برای مثال مفاهیمی مانند ۲۴ در ۷ در بازار سرمایه سنتی مفهومی است که رسیدن به آن دشوار است، اما این مفهوم یکی از ویژگی‌های ذاتی بازار توکنایز و دارایی‌های دیجیتال است.
امین امینی، مدیرعامل والکس، در ارائه خود با عنوان «مسیرهای تنظیم‌گری و رسمیت بخشیدن به بازار دارایی دیجیتال» گفت: «رگولاتورهای ما شاید اکنون هنوز نه توان شناخت و دیدن ابعاد محتلف این بازار را داشته باشند و نه ابزارهای کافی برای به دست آوردن این شناخت را. باید بتوانیم یک هم‌افزایی بین بخش‌های مختلف؛ از تریدر گرفته تا رگولاتور ایجاد کرده و دغدغه‌ها را بررسی و راهکار تعریف کنیم. در این مسیر می‌توانیم از ظرفیت خود بلاکچین هم استفاده کنیم.» به گفته او، شاید بتوان برای اولین‌بار فضایی فراهم کرد که همه کنار هم برای رشد خود، چیزی را تعریف و طراحی کنند. همین الگو شاید بتواند الهام‌بخش خلق سیستم‌های جدید در همه حوزه‌ها باشد.»
محمد قاسمی، مدیرعامل مزدکس نیز با بیان اینکه آینده بازار مالی در دست نوآوری است، گفت: «بورس‌های مختلف در دنیا، به‌ذات به صورت داخلی و برای زمان‌های محدود معاملاتی طراحی شده‌اند؛ به این معنا که در بهترین بورس‌ها نیز هفت یا هشت ساعت بیشتر معامله انجام نمی‌شود و در تعطیلات، تعطیل هستند. اقتصاد دیجیتال همین نظم را برهم می‌زند و امکان ۲۴ در ۷ را فراهم می‌کند.»
به گفته او این نوآوری در بورس ایران هم آغاز شده و در ماه‌های اخیر تلاش‌هایی مانند سندباکس در بازار سرمایه در همین راستاست. سندباکس‌ها برای این طراحی شده‌اند که نوآوری‌های مالی بتوانند در محیط‌های کنترل‌شده انجام شوند و سپس گسترش یابند.
به گفته وحید شامخی، معاون توسعه کسب‌وکار نوبیتکس، رشد کاربران حوزه رمزارز در ایران از نرخ متوسط جهانی بیشتر است. زنان به نسبت گذشته حضور پررنگ‌تری در این حوزه دارند و در حال حاضر شاهد مشارکت ۲۳درصدی آنها در فضای رمزارزی ایران هستیم. براساس آمارهای نوبیتکس از سویی می‌توان گفت به نسبت گذشته گروه‌های سنی در حوزه رمزارز متوازن‌‌تر شده‌اند و شاهد حضور افراد از همه استان‌های کشوریم.
او ادامه داد: «یک نظرسنجی در آمریکا نشان می‌دهد که ۷۵ درصد از افراد نمی‌تواند به رمزارز اتکا کنند چون نمی‌دانند چیست. مهم‌ترین چالش کاربران در امارات نیز موضوع آموزش بوده است. در مالزی بیش از ۷۰ درصد کاربران حوزه رمزارز می‌گویند که دانش رمزارزی ندارند. براساس آمارهای نوبیتکس نیز ۷۳ درصد از کاربران این صرافی عنوان کرده‌اند که به آموزش بیشتر نیاز دارند. کمبود آموزش و آگاهی چالش این روزهای مردم، کسب‌وکارها و قانون‌گذار است.»
احمدرضا قودجانی، مشاور و کارشناس ارشد حوزه رمزارزها هم طی ارائه خود با عنوان «ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی؛ مسیر همه‌گیری بلاکچین» عنوان کرد: «ریال دیجیتال می‌تواند به نحوی دریچه افزایش دانش و ورود قانون‌گذار به حوزه بلاکچین باشد. یکی از ضعف‌های سیاست پولی کشور این است که بانک مرکزی نمی‌داند پول نقد کجا می‌رود که این ضعف از طریق ریال دیجیتال حل خواهد شد. در حال حاضر بیشتر کشورهای جهان در حال حرکت به سمت CBDCها هستند.»
او در بخش دیگری از گفته‌های خود به این موضوع اشاره کرد که ریال دیجیتال قصد دارد باری را از دوش شبکه شتاب و شاپرک بردارد و در واقع یکی از اهداف آن حوزه پرداخت‌های خرد است.
همچنین کاوه مشتاق، مدیرعامل انجمن بلاکچین ایران در ارائه‌ای با عنوان «انواع توکن‌های جدید و کاربردها و فرصت‌های آن» انواع توکن‌های جدید و کاربردها و فرصت‌های آنها را معرفی کرد و گفت: «یکی از مهم‌ترین مزایای آشنایی با انواع توکن این است که باعث می‌شود کسی که برای راه‌اندازی کسب‌وکار می‌خواهد وارد این عرصه شود، اولین گزینه و چه‌بسا تنها گزینه خود را راه‌اندازی صرافی نداند و تنوع دانش و رویکرد منجر به تنوع کسب‌وکار در این حوزه شود.»
به گفته ولی‌الله فاطمی اردکانی، بنیان‌گذار توسن و ققنوس، نگاه ما همواره به رگولاتور و اقدامات آن است، این موضوع حتی امروز نیز در صحبت‌ها مشخص بود؛ درحالی که باید از این دیدگاه فاصله بگیریم و این موضوع را نیز در نظر داشته باشیم که به هر حال رگولاتور هم نسبت به سال‌های گذشته رویکرد مثبت‌تری پیدا کرده است.»
به گفته او، با حضور بیت‌کوین پول خصوصی پا به عرصه گذاشته و عملاً پذیرندگی آن پشتوانه کریپتو است. اگر بانک مرکزی‌های دنیا بتوانند از پول متمرکز خود به سمت پول خصوصی حرکت کنند، آن زمان می‌توان از تحقق پول دیجیتال صحبت کرد
طبق صحبت‌های مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران، کار نهادهایی مانند اتاق بازرگانی تهران و سازمان نصر مطالبه‌گری است. اگر این نهادها بیش از حد به حاکمیت نزدیک شوند تبدیل به بازوی آن می‌شوند و اگر بخواهند فاصله‌شان را با حاکمیت خیلی زیاد کنند، تبدیل به اپوزیسیون می‌شوند. در این زمینه باید نقطه تعادل را حفظ کرد: «در حال حاضر مشکلی که در کشور داریم وجود تشکل‌های موازی است. این موضوع باعث می‌شود صدای کسب‌وکارها به شکل یکصدا به گوش حاکمیت نرسد. مهم‌ترین کاری که اتاق بازرگانی برای کسب‌وکارهای اکوسیستم رمزارز و بلاکچین می‌تواند انجام دهد این است که با توجه به دسترسی این نهاد به افراد مؤثر در حاکمیت، صدای این کسب‌وکارها باشد و مسائل آنها را به شکل شفاف به گوش حاکمیت برساند.»
به گفته پریسا حسین‌زاده، مدیر منابع انسانی آبان‌تتر، بنابر نتایج مطالعات (برمبنای توزیع پرسش‌نامه) ۸۰ درصد از جامعه آماری این مطالعه معتقد بودند کمتر از ۵۰ درصد مدیران شرکت باید زن باشند و این در حالی است که ۸۰ درصد از همین افراد مهم‌ترین چالش موفقیت زن‌ها را محدودیت اجتماعی می‌دانستند. حسین‌زاده گفت اگر بخواهد دوباره این مطالعه را انجام دهد حتماً پرسش دیگری نیز به آن اضافه می‌کند: «این محدودیت‌های اجتماعی را خود زنان ایجاد کرده‌اند یا مردان برای زنان؟»
به گفته مسعود ملک، مدیرعامل تبدیل، اگر ابزارهای نوین را بیاوریم، اما آموزش لازم را ارائه ندهیم شبیه این است که بمبی را در اختیار کاربر قرار داده‌ایم. او ادامه داد: «وقتی خدمات مبتنی بر ابزارهای مالی را ارائه می‌دهیم، نیروهای پشتیبانی ما باید روی این ابزارها تسلط کافی داشته باشند و اگر کاربر سؤال یا نیازی در این زمینه داشت بتوانند به خوبی از عهده پاسخگویی برآیند؛ وگرنه موجب ایجاد نارضایتی خواهد شد.»
ملک همچنین به چالش قانون‌گذاری در زمینه استفاده از ابزارهای نوین پرداخت و گفت: «هر زمان که ابزار جدیدی را به خدمات خود اضافه می‌کنیم این ترس را داریم که ممکن است به‌خاطر آن دچار فیلترینگ شویم.»
عیسی کشاورز، مدیرعامل یوبیتکس معتقد است سبک زندگی رمزنگاری‌شده درحال رقم‌زدن اتفاق مهمی است: «سبک زندگی رمزنگاری‌شده روند شتابان دگرگونی را حتی در جوامع محافظه‌کار هم ناگزیر می‌کند. این سبک زندگی همه شئون، فکر، علایق و ساعت کاری را عوض می‌کند، تا حدی که گویی انسان دیگری برای زیستن لازم است.»
او گفت: «انسان کریپتویی عموماً آوانگارد و ریسک‌پذیرتر در بستر مبادلات و ارتباطات جهانی است و در حال تبدیل شدن به ابرانسان است؛ در سبک زندگی رمزنگاری‌شده زمان، مکان و زیست جهان ذهنی و عینی انسان‌ها دگرگون شده است.»
طبق گفته علیرضا باقری، مدیر اجرایی اکس‌اونیکس، دو فناوری بلاکچین و هوش مصنوعی، نوآورانه و قدرتمند دنیای ما را دچار چالش‌های زیادی کردند و در عین حال باعث رشد در صنایع جهانی شدند: «تلفیق بلاکچین و هوش مصنوعی به صورت خیلی محدود در دنیای واقعی پیاده‌سازی شده است. این ترکیب به ما امکان ارائه تحلیل و پیش‌بینی‌های عمیق بازار در صنایع مختلف را می‌دهد، اما چالش‌های مهمی نیز در پی دارد؛ ازجمله مسائل قانونی و مسائل هویت و امنیت. با این حال می‌توان گفت که چالش‌های آن قابل حل است و فرصت‌های آن غیر قابل چشم‌پوشی.»
سهراب ثامنی، مدیرعامل زربان نیز عنوان کرد: «برای اینکه اکوسیستم رمزارز و بلاکچین بتواند همراهی بیشتری از سوی جامعه داشته باشد باید کاربری راحتی داشته باشد و افراد بتوانند با امنیت زیاد از طریق یک نام کاربری و گذرواژه وارد آن شده و از خدمات آن استفاده کنند؛ چیزی شبیه به اینستاگرام.»
او ادامه داد: «طی یک سال گذشته با آمدن لایه دوم اتریوم، روندی آغاز شده که احتمالاً تا یکی دو سال آینده نیز ادامه خواهد داشت و با آن هزینه‌های استفاده از اپ‌های غیرمتمرکز کاهش خواهد یافت. اتریوم در حال تبدیل شدن به یک سرویس پرووایدر برای لایه دوم‌هاست.»
احمد تقوایی‌نجیب، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و اقتصاد هوشمند وزارت اقتصاد تصریح کرد که مهم‌ترین محورهای اقدامات ما در کارگروه راه‌اندازی سایت ایران‌نما، تدوین برنامه محوری سندباکس‌های بخشی و تنوع دادن به سندباکس‌هاست. قوایی‌نجیب با یادآوری دریافت مجوز دو سندباکس در سال ۱۳۹۸، از صدور چهار مجوز دیگر اطلاع داد و گفت: «سندباکس بانک مرکزی و سندباکس بازار سرمایه که قبلاً مجوز گرفته بودند، در حال فعالیت‌اند. امسال هم چهار مجوز در حوزه بیمه، بهداشت، وزارت ارتباطات و حوزه فعالیتی وزارت صمت صادر شد.»
به گفته پوریا صنعتی، رئیس هیئت‌مدیره هیتوبیت، با اینکه رمزارز می‌تواند به کشور در زمینه تحریم‌ها کمک کند، اما رگولاتور در این زمینه کاری انجام نمی‌دهد. قوانین نابسنده و عدم حمایت قانون‌گذار، نامشخص بودن رگولاتور، نبود تجربه مشابه در حوزه مالی و پولی کشور و امنیت (مسئولیت) دارایی کاربر ازجمله چالش‌های اکوسیستم رمزارز کشور است.
او ادامه داد: «بسیاری از عناصری که برخی از صرافی‌ها به‌عنوان مؤلفه‌های امنیتی خود معرفی می‌کنند، دیگر در جهان مؤلفه امنیتی به شمار نمی‌آیند و جزو حداقل‌های این حوزه‌اند.»
بنابر صحبت‌های محمدرضا مانی یکتا، مدیر نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، یکی از وظایف بانک مرکزی در کنار توسعه ابزارهای پرداخت، مدیریت فضای اعتباری کشور است. ما با ورود فناوری برای تسهیل عملیات‌های اعتباری مشکلی نداریم و رویکرد بانک مرکزی دلایل اقتصادی دیگری دارد. مثلاً اینکه با توثیق رمزارز اعتبار داده شود، فضای جذابی است، اما این کار به ریشه‌ها و پایه‌های نظام پولی کشور آسیب می‌رساند. در حوزه ریال دیجیتال اقدامات خوبی انجام شده و امیدواریم به‌زودی امکان استفاده از آن برای عموم جامعه فراهم شود. این اقدام، شروعی است برای اینکه یک بستر پرداخت در اختیار اکوسیستم‌های مختلف قرار گیرد.
طبق گفته‌های امیرحسین داوودیان، معاون مدیرعامل بانک تجارت، زمانی که صحبت از جدی بودن بازار کریپتو در ایران می‌شود، همه به آمار ۱۵ میلیون نفری اشاره می‌کنند که جمعیت کاربران این حوزه را تشکیل می‌دهند: «۱۵ میلیون کاربر بازار رمزارز ایران یعنی حضور کسانی که از حفظ ارزش پول فیات ناامید شدند و حالا برای سود بیشتر ترید می‌کنند. بنابراین واقعیت این است که ما از این تکنولوژی برای تبدیل ریال به ارز استفاده می‌کنیم؛ نه برای خلق ارزش.» به اعتقاد او، آن چیزی که در اقتصاد ایران غایب است، رابطه مستقیم بین استفاده از بلاکچین و خلق ارزش است.
به گفته احمد نوروزی، دبیر کارگروه مدیریت یکپارچه و هماهنگی محیط‌های آزمون، در دوران تحول دیجیتال قرار داریم؛ به این معنا که در این دوره همچنان کسب‌وکارهای سنتی را داریم که به فعالیت خود ادامه می‌دهند و در کنار آنها شاهد به وجود آمدن کسب‌وکارهایی هستیم که با اتکا به فناوری، فعالیت‌های قدیمی را نوآورانه انجام می‌دهند. دسته سومی هم وجود دارد که در سطح بالاتری فعالیت دارند و با نوآوری ارزش‌های جدیدی خلق می‌کنند که تا پیش از این وجود نداشته است. او می‌گوید: «با توجه به تفاوت دیدگاه میان کسب‌وکارها و تنظیم‌گر، یک نقطه اصطکاک بین آنها به وجود می‌آید؛ بنابراین لازم است این مسائل را با خلق ادبیاتی مشترک برطرف کنیم.»
علی عبداللهی، استاد دانشگاه شهید بهشتی نیز عنوان کرد: «در یک دهه اخیر، ایران در شاخص نوآوری رتبه رو به رشدی کسب کرده است؛ در شاخص فارغ‌التحصیلان علوم پایه در بین ۱۶۲ کشور در رتبه سوم است، اما در کنار این رتبه‌های خوب در شاخص تنظیم‌گری تقریباً در جایگاه انتهایی قرار دارد. رتبه ایران در محیط تنظیم‌گری ۱۲۱ و در کیفیت تنظیم‌گری ۱۳۲ است؛ یعنی در جایگاهی بعد از کشورهایی مانند نیجریه.»
عبداللهی تأکید کرد: «تنظیم‌گری یک کسب‌وکار با تنظیم‌گری مؤسسه، شرکت یا نهاد تفاوت مبنایی دارد، اما درک این موضوع برای رگولاتور ما سخت است. مسیر راه‌اندازی و فعالیت و رشد یک کسب‌وکار اقتصاد دیجیتال گام‌به‌گام است و یک مدل تنظیم‌گر راکد و ثابت پاسخگوی آن نیست.»
رضا قربانی، هم‌بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار، در ارائه‌ای با عنوان «چند موضوع، چند دغدغه» عنوان کرد: «تلاش کردیم در این رویداد داشته‌های اکوسیستم رمزارز و بلاکچین کشور را نشان دهیم. میان بازیگران حوزه رمزارز با بخش‌های دیگر اکوسیستم کشور شکافی جدید شکل گرفته بود؛ از همین رو بزرگ‌ترین اتفاقی که در این رویداد افتاد، گرد هم جمع شدن اعضای اکوسیستم رمزارز و بلاکچین بود.»
به گفته حامد نورزاد، مدیر استراتژی و برند والکس، صنعت بازاریابی نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان هم بسیار نوپا و جوان است و توسعه آن نیاز به پویایی فراوانی دارد. تعریف نورزاد از بازاریابی مبتنی بر دو بخش است؛ بازاریابی برندسازی و بازاریابی محصول. مدیر استراتژی والکس معتقد است در طراحی یک کمپین موفق باید به هر دو وجه توجه شود، اما در ایران تمرکز اصلی بر بازاریابی محصول است و مفهوم برندسازی خیلی جا نیفتاده است؛ در حالی که یک تیم بازاریابی در صورتی موفق خواهد بود که هم برای برندسازی استراتژی داشته باشد و هم برای پرفورمنس.
نرگس مرادآبادی، فعال بازار رمزارز نیز عنوان کرد: «بخشی از بازار رمزارز را تریدرها تشکیل می‌دهند که کمتر به آنها و نیازهایشان توجه شده است. یکی از مهم‌ترین مشکلات تریدرها در ایران، سرعت پایین و اختلالات اینترنت است. کار ترید خود فشار روانی و استرس زیادی دارد، اما وضعیت اینترنت در ایران باعث می‌شود تریدرها فشار روانی مضاعفی را تحمل کنند. برای اینکه تریدرها از صرافی‌های داخلی استفاده کنند لازم است این صرافی‌ها چند ویژگی داشته باشند؛ ازجمله: واریز و برداشت با سرعت خوب، رابط کاربری کاربرپسند ساده و حرفه‌ای، پشتیبانی آنلاین ۲۴ساعته و مسلط به این حوزه، تست نت (دمو)، حفظ امنیت اطلاعات هویتی و مالی کاربران، کیفیت سرویس (شامل پایداری، سرعت مناسب و سبک بودن سرویس)، تنوع و عمق کافی بازار و بازارسازی جوانمردانه.»
به گفته حمیدرضا طهماسبی، مدیرعامل شرکت مشاوره تنظیم‌گری پنتا، تتر نه در ایران که در همه دنیا نقشی کلیدی پیدا کرده است. بیش از ۵۰ درصد حجم معاملات روزانه رمزارزها مربوط به تتر است.»
طهماسبی معتقد است که پیش از این سابقه مسدود شدن حساب ایرانی‌ها وجود داشته و در تتر هم احتمالاً چنین اتفاقی رخ خواهد داد. سال ۲۰۲۴ سال شگفت‌زدگی کاربران ایرانی است.»
طهماسبی در پاسخ به سؤال «تتر؛ بله یا خیر؟» پاسخ یک‌کلمه‌ای خیر داد، اما گفت که این پرسش با توجه به کاربری شخصی برای سطوح مختلف، پاسخ‌های متفاوتی دارد: «کسانی که در حال استفاده از تتر هستند بهتر است جایگزینی برای آن در نظر داشته باشند.»
طبق صحبت‌های محمدجواد اسدپور، مدیرعامل نیک‌پرداخت، صرافی‌های بزرگ جهان با سوار شدن روی موج فناوری و ارائه سرویس‌های متنوع به کاربران توانسته‌اند حجم عظیمی از دارایی را جذب کنند. نکته اینجاست که خیلی از اوقات نمی‌توان مستقل از صرافی‌های خارجی عمل کرد.
او ادامه داد: «حتی اگر دانش تخصصی داشته باشید و مستقیم به خود بلاکچین وصل شوید، امکان انجام فعالیت‌هایی مانند ترید را نخواهید داشت؛ بنابراین صرافی‌های ایرانی این مسئولیت را دارند که چالش‌های این حوزه را طوری مدیریت کنند که کاربران آسیب نبینند.»
افشین آشوری، فعال اقتصاد رمزارز در ارائه خود گفت: «صنعت استخراج در راستای طرح‌های توسعه‌ای خود قرار بود با احداث نیروگاه‌های خودتأمین برق با بازدهی بالا گرهی از مشکلات انرژی در ایران را بگشاید، اما با قانون و آیین‌نامه بد در بخش تعرفه که قیمت گاز را ۳۰۰ درصد گران‌تر از قیمت جهانی برای صنعت استخراج رمزارز در نظر گرفته بود، با شکست مواجه شد.»
او ادامه داد: «نه‌تنها این تعرفه باورنکردنی و ماورایی مشکلی را حل نکرد، بلکه هزینه صنعت قانونی را به‌حدی افزایش داد که خیلی از افرادی که مجوز داشتند و سرمایه‌گذاری زیادی در این حوزه انجام داده بودند، کار را تعطیل کرده یا مهاجرت کردند. در نهایت افزایش نجومی تعرفه باعث زیرزمینی شدن این صنعت پرتابل شد و مصرف ۲۵۰۰مگاواتی بدون کنترل را به شبکه تحمیل کرد.»
