پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
امروزه بهبود و حفاظت از محیط زیست به خط مشی تمام فعالیت‌ها و رفتار‌ها در بیشتر سازمان‌ها و ارگان‌ها تبدیل شده است. افزایش اگاهی مردم در زمینه کاهش نقش آن‌ها در تخریب محیط زیست، سوق دهی سرمایه‌گذاری‌ها به حمایت از صنایع و کسب و کارهایی در زمینه حفاظت از محیط زیست و از همه مهم‌تر، ذخیره‌سازی منابع طبیعی برای نسل‌های آینده، مردم و دولت‌ها را به سمت ایجاد و ارائه خدمات، محصولات و استراتژی‌های سبز برده است.
بانک‌ها از جمله صنایع پیشرو، با آگاهی از تاثیرات منفی خود بر محیط زیست، با ایجاد تمهیداتی مناسب در این راستا به سمت بانکداری سبز حرکت نموده‌اند. در این مقاله بانکداری سبز به طور کامل معرفی شده و سپس تجربه چند بانک بر‌تر در این زمینه بیان شده است.
.
بانکداری سبز
بانکداری سبز به عنوان چتری، ارائه خدمات و محصولات بانک‌ها را به شیوه‌ای متناسب با حفظ محیط زیست در ابعاد جهانی تبدیل و برای پیشبرد این نوع فعالیت‌ها فرآیندهای بانکی را ارزیابی می‌کند. اکثر بانک‌هایی که الگوی بانکداری سبز را برای ارائه خدمات خود در پیش گرفته‌اند از دو مرحله گذر کرده‌اند:
۱- تعیین و تبیین استراتژی‌ها، خدمات، تولیدات و فرایند‌های سبز: با به کارگیری اقدامات و شرایط مناسب، استراتژی‌ها، محصولات، خدمات و در نهایت فرآیندهای بانکی را به نوع سازگار با محیط زیست تبدیل نموده‌اند.
۲- ایجاد سازمانی سبز: ایجاد سازمان‌هایی مبتنی بر فناوری اطلاعات (شامل دیتا سن‌تر)، سازمان‌های فیزیکی سبز (شامل ساختمان‌های سبز) و استفاده از ابداعات و اختراعاتی که بانک را در ارائه خدمات و طراحی استراتژی‌های داخلی به سمت حفاظت از محیط زیست هدایت می‌کند.
.
راهکار کلان
بانک‌ها مراکز و واسطه‌گران مالی هستند که منابع را جذب و در فعالیت‌هایی که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم (اوراق مشارکت و قرضه) در بازار سرمایه به کار گرفته می‌شوند، به صورت تسهیلات اعطا می‌نمایند. به علاوه برای ارائه خدمات و بالا بردن دسترسی مشتری به آن‌ها، کانال‌های مختلفی از قبیل خود‌پرداز، شعبه، موبایل بانک و اینترنت بانک و غیره به کار گرفته‌اند. اما برای اینکه ارائه خدمات و محصولات آن‌ها در راستای بانکداری سبز باشد ملزم به رعایت و استفاده از چهار اصلی کلی ذیل می‌باشند:
.
۱- طراحی فرآیندهای سبز
هر خدمت و محصولی در بانک ملزم به طی نمودن فرآیندهای مشخصی جهت رسیدن به دست مشتری است. بانکداری سبز طراحی مجدد این فرآیند‌ها برای گام نخست و الزامی در اجرای بانکداری سبز معرفی می‌کند. ازجمله موارد قابل ذکر در این زمینه می‌توان به مسائل زیر اشاره کرد:
- مدیریت زنجیره تامین: به استفاده از تکنیک‌ها و روش‌هایی در راستای حداقل سازی هزینه‌ها و به کارگیری کاغذ در فرآیند‌ها اشاره دارد
- مدیریت منابع سرمایه‌گذاری: تجهیز و تخصیص انواع منابع به صورت الکترونیکی در جهت حفظ محیط زیست، مانند افتتاح سپرده به صورت الکترونیکی
- مدیریت روابط مشتریان: استفاده از روش‌های الکترونیکی برای برقراری ارتباط با مشتریان، کاغذ بازی و هزینه‌های مراجعه حضوری مشتری را به حداقل می‌رساند
- مدیریت محصولات: طراحی و پیشنهاد محصولات مناسب در حمایت از سازوکارهایی که استفاده از منابع و انرژی را حداقل و اثرات تخریب محیط زیست را کاهش می‌دهند
.
۲- خدمات و محصولات سبز
بانک‌ها با توسعه محصولات و خدمات جدید، مشتریان خود را به سمت استفاده از خدمات محافظ محیط زیست، هدایت می‌کنند. به طور کلی این قبیل محصولات مواردی هستند مانند:
- بانکداری تلفنی و بانکداری الکترونیکی
- پرداخت‌های اتوماتیک و امکان ارسال چک‌ها با ایمیل و عکس
- صورتحساب‌های الکترونیکی، معرفی و ارائه محصولات جدید از کانال‌های الکترونیکی، گزارشات الکترونیکی و اینترنتی برای مشتریان
- پیشنهاد و کمک به ارتقاء شرکت‌هایی که بر روی فعالیت‌های سبز متمرکز باشند
.
تامین مالی و اعطای تسهیلات بانک‌ها به شرکت‌ها و افراد می‌تواند در راستای ترغیب آن‌ها به استفاده در فعالیت‌های سبز باشد. از جمله این موارد می‌توان به محصولات و خدمات ذیل اشاره نمود:
- پیشنهاد خط‌های اعتباری ویژه و تسهیلات به مالکان برای بهبود امکانات ملک در جهت حداقل رسانی اثرات بر محیط زیست و نیز جلوگیری از اتلاف انرژی‌های مورد استفاده در ساختمان‌های آن‌ها
- پیشنهاد کارت‌های اعتباری که کارمزد آن‌ها به موسسات فعال در زمینه حمایت از محیط زیست پرداخت می‌شود
- تخصیص تسهیلات به شرکت‌ها و صنایع مختلف حامی تغییرات مناسب و بهبود امکانات حداقل کننده اثرات تخریبی بر محیط زیست
.
۳- استراتژی‌های بانکداری سبز
این رکن از بانکداری سبز با طراحی و تدوین استراتژی‌های بانکداری سبز، آگاهی افراد در مورد تاثیرات تک تک آن‌ها بر محیط زیست و نقش آن‌ها در حداقل نمودن اثرات مخرب را بالا می‌برد. از جمله استراتژی‌های مناسب در این زمینه عبارتند از:
- توسعه و بهبود سیاست‌های سبز با بهره‌برداری از سیستم‌هایی چون موبایل بانک، اینترنت بانک و… که اولا نیاز به مصرف مداوم انرژی ندارند، ثانیا رسیدهای کاغذی را حذف و به صورت الکترونیکی آن‌ها را ذخیره می‌کنند
- تشویق و انگیزه‌سازی نیروی کار با فراهم نمودن امکانات لازم و تخصیص پاداش در جهت دنبال کردن بانکداری سبز و بهره‌گیری از ایده‌های آن‌ها در این جهت
- تشویق مشتریان و تامین کنندگان داخلی و خارجی برای به‌کارگیری فرآیندهای سبز
- پیگیری مداوم و دقیق از گرایشات صنایع به سمت محافظت از محیط زیست و به روز نمودن تمامی فرایند‌ها و خدمات و محصولات بانکداری سبز
.
۴- دیگر فعالیت‌های بانکداری سبز
از دیگر فعالیت‌هایی که در این زمینه قابل اجرا است، عبارتند از:
- طراحی دوباره راه کارهای مالی به صورت مبتکرانه در جهت حمایت از محیط زیست
- فراهم نمودن تسهیلات جدید شرکتی یا فردی برای حمایت از پروژه‌های سازگار با محیط زیست مانند پروژه‌های استفاده از نور خورشید، انرژی‌های بادی، کارخانه‌هایی که سوخت آن‌ها دارای تاثیر کمتری بر محیط زیست می‌باشد
- سرمایه‌گذاری‌های مستقیم توسط بانک در پروژه‌های حامی محیط زیست (با انتشار اوراق الکترونیکی بازار سرمایه)
.
تجارب بانکداری سبز
حفظ محیط زیست به صورت کاملا چشمگیر از طریق بانک‌های زیادی با در پیش گرفتن بانکداری سبز دنبال می‌شود. با بررسی گزارش‌های صورت گرفته توسط موسسه گزارشات بانکداری سبز در سال‌های مختلف، بانک‌های بر‌تر در این زمینه شناسایی شده و به بررسی دقیق محصولات و خدمات و ویژگی‌های آنان پرداخته شده است. برخی از بانک‌های فعال در این زمینه در ادامه معرفی شده‌اند:
.
«سیلیکون ولی» بانک
«سیلیکون ولی» به عنوان بانک بر‌تر در گزارشات بانکداری سبز در سال ۲۰۱۳ مطرح شد. این بانک در کالیفرنیا مستقر بوده و دارای گروه مالی قوی در زمینه بانکداری تجاری و به عنوان خلاق‌ترین بانک در تنوع خدمات مالی و بانکی می‌باشد.
این بانک ۲۳ میلیارد دلار سرمایه دارد و با بیش از ۱۶۰۰ کارمند، بانکداری تجاری، اختصاصی و بین‌المللی را در بین ۳۴ شعب جهانی از جمله انگلیس، چین، هند و… پشتیبانی می‌کند. خدمات بانکداری ارائه شده توسط این بانک مشمول خدمات منصوب شده در
FDIC و سیستم‌های فدرال رزرو می‌باشد. از مشخصه‌های اصلی که می‌توان به آن اشاره نمود این است که خدمات قابل توجهی در زمینه بانکداری الکترونیک از جمله کارت‌های بدهی پیشرفته الکترونیکی، پرداخت‌های الکترونیک، پایا و پرداخت فایل‌های الکترونیکی از طریق اطلاعات پرداخت و با استفاده از هر سیستم حسابداری را ارائه می‌دهد.
.
۱- خدمات بانکداری شرکتی
SVB در زمینه بانکداری شرکتی، پلتفرم ویژه‌ای را برای ارسال پرداخت‌ها طراحی نموده است که به طور قابل توجهی استفاده از کاغذ را کاهش می‌دهد.
SVB این امکان را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند که تمام فایل‌های انتقال وجه و پرداخت، با توجه به نوع پرداخت به صورت الکترونیکی جداگانه دسته بندی و توسط آن‌ها پرداخت شود.
عملکرد این سیستم بدین گونه است که مشتری حقوقی با استفاده از سیستم‌های حسابداری یا سیستم برنامه‌ریزی منابع سازمانی خود فایل‌های پرداختی را ایجاد و از طریق این برنامه به سمت بانک ارسال می‌نماید. طرف مقابل که مسئولین پرداخت وجه در شرکت‌ها و سازمان‌ها هستند، می‌توانند از طریق ایمیل و یا ارتباط با سایت، پرداخت را با ابزارهای مختلف (کارت، چک، پایا) انجام، اطلاعات پرداخت را ذخیره و حتی به فرمت داده‌های سیستم حسابداری خودشان دانلود کنند.
این سیستم منجر به کاهش هزینه و تقلب‌ها، افزایش قابلیت‌ها، بهبود کنترل‌ها تسهیل حسابداری می‌شود. همچنین این برنامه علاوه بر ارسال فایل‌ها، توانایی ایجاد داده از طریق عکس و تغییر جهت پرداخت از طریق فیزیک چک به پرداخت الکترونیکی از قبیل پایا و استفاده از کارت‌ها را نیز ممکن می‌سازد.
از دیگر خدمات ارائه شده در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
.
۲- خدمات سپرده از راه دور
تسهیل افتتاح حساب سپرده با صرف حداقل زمان و هزینه، از جمله قابلیت‌هایی است که در این سرویس ارائه می‌شود. به طوری که امکان افتتاح سپرده از طریق اینترنت بانک یا موبایل بانک را برای مشتری ایجاد می‌کند. به علاوه به مشتری این امکان داده شده است که اطلاعات لازم را از طریق اسکنر شخصی یا موبایل اسکن و به طور مستقیم به حساب کاربری خود ارسال نماید.
.
۳- مطالبات بین‌المللی جامع
ایجاد قابلیت‌هایی چون چند ارزی بودن حساب، تبدیل ارز و پرداخت از راه دور، پرداخت و دریافت وجه با ارزهای مختلف در شعبات در کشورهای مختلف را برای حساب‌ها امکان‌پذیر می‌کند که در جهت حذف پول کاغذی و همچنین تسهیل جا به جایی وجه بین کشورهای محتلف کمک شایانی می‌کند. با ایجاد چنین قابلیتی مشتری برای انتقال وجه بین کشورهای مختلف دیگر نیازی به حمل پول کاغذی و جا به جایی آن ندارد.
.
۴- بروات الکترونیکی
با استفاده از پلتفرم بانکداری برخط، امکان متمرکز سازی و دریافت و پرداخت انواع بروات وصولی الکترونیکی وجود دارد. با استفاده از انواع کانال‌ها (موبایل بانک، اینترنت بانک و…) پردازش‌های مربوط به بروات وصولی مانند دریافت سود، پرداخت هزینه، سفارش و… ممکن می‌باشد.
.
۵- بانکداری برخط
استقرار بانکداری برخط از ارکان اساسی تحقق بانکداری سبز است. با ایجاد این کانال تلاش ویژه‌ای در راستای عدم استفاده از کاغذ و همچنین حداکثر نمودن استفاده از ابزارهای مفید نظیر تکنولوژی‌هایی جهت ثبت، ضبط و ارسال تصاویر برای انجام مراسلات در سطح شعب و سایر کانال‌ها صورت گرفته است.
.
بانک دولتی هند (State Bank of India)
گزارشات بانکداری سبز در سال ۲۰۱۳ «بانک دولتی هند» را به عنوان بانک سبز بر‌تر معرفی نموده است. این بانک با ۲۰۰ سال سابقه به عنوان بزرگ‌ترین بانک تجاری همکار آمریکا در هند و با مالکیت دارایی‌هایی چون انواع سپرده، سرمایه‌گذاری‌ها، شعبات، مشتریان و کارمندان در حال فعالیت است.
حکومت هند، بزرگ‌ترین سهامدار از ۵۰۰ نهاد با ۶۱.۵۸ درصد مالکیت این بانک می‌باشد. SBI همچنین در لیست ۱۰۰۰ بانک بر‌تر معرفی شده در جهان در مجله بانکر در سال ۲۰۱۲، رتبه ۶۰ را کسب کرد. انگیزه تشکیل بانک دولتی هند به سال ۱۸۰۶ زمان تاسیس بانک کلکته (که با گذر زمان بانک بنگال نامیده شد) برمی‌گردد. با گذشت زمان و ادغام بانک بنگال و دو بانک دیگر (بانک مدرس و بانک بامبئی) در سال ۱۹۲۱ بانک سلطنتی هند شکل گرفته و SBI فعالیت خود را به صورت رسمی شروع کرد.
SBI با پنج بانک نیویورک، شیکاگو، لس‌آنجلس، واشنگتون و هند، گروهی وسیع را با بیش از ۲۰۰۰ شعبه در هند و ۱۷۳ اداره در ۳۴ کشور جهان تشکیل داده است. دارایی این گروه در سال ۲۰۱۳ بالغ بر ۳۵۹ میلیارد دلار، متشکل از ۲۷۸ میلیارد دلار سپرده و بیش از ۲۰.۸۸ میلیارد دلار سرمایه و اندوخته احتیاطی بوده است. SBI با بیش از ۱۵۰۰ بانک محلی و بین‌المللی مختلف برای تبادلات پیام‌های مالی با استفاده از سوئیفت در تمام مراکز کسب و کار جهانی، مبادلات تجاری وابسته به بانکداری تجاری را تسهیل و با تخصیص گروه‌های حرفه‌ای و مشاوران قوی این امر را تقویت می‌کند.
مهم‌ترین محصولات و خدماتی که این بانک در جهت تسهیل بانکداری سبز و حفظ محیط زیست ارائه می‌دهد شامل موارد زیر می‌شود:
۱-حساب جاری با قابلیت‌های الکترونیکی: افتتاح حساب جاری این بانک به صورت الکترونیکی بوده و فرآیندهای دریافت اطلاعات چک از قیبل عکس و امضا به صورت تصویری و دیجیتالی به کار گرفته شده که این سهم به سزایی در کاهش استفاده از کاغذ دارد.
۲-ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری و حساب‌های سپرده در جهت حمایت از محیط زیست و حمایت از کسب و کارهای سازگار با محیط زیست: از جمله اقدامات حمایتی SBI همکاری با اگزیم بانک در راستای حمایت از محیط زیست، ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری و جذب سپرده و ارائه تسهیلات به صنایعی که اثرات مثبتی بر اکوسیستم و انرژی‌های کارآمد طبیعی دارند. پروژه‌هایی با مشخصه‌های زیست محیطی از قبیل انرژی‌های تجدید پذیر، تامین آب‌های پاک، کارخانه‌های دفع زباله، گازهای طبیعی، تولید کودهای طبیعی گیاهی و…
۳-ارسال پول بین کشورهای مختلف: SBI با داشتن شعبات و بانک‌های شریک در سرتاسر کشور انتقال وجه از طریق کانال سوئیفت را برای کارگران و مهاجرانی که برای کار به کشورهایی چون آمریکا مهاجرت کرده و خواهان انتقال وجه برای خانواده خود در هند می‌باشد، تسهیل نموده است. این افراد می‌توانند تنها با افتتاح حساب در این بانک به راحتی وجوه خود را به بانک در کشور خود انتقال دهد. انتقال وجه از طریق ارزهای مختلف امکان‌پذیر است ولی بیشترین تمرکز این بانک بر روی ارز روپیه می‌باشد.
۴-کارت‌های بدهی بین‌المللی: با استفاده از کارت‌های بدهی بین‌المللی SBI می‌توانند در سراسر جهان از بانک‌های وابسته خدماتی از قبیل دریافت و پرداخت وجه، پرداخت مالیات و یا انواع فاکتور‌ها و همچنین انتقال وجه را انجام دهند، این عمل خود اقدامی مهم در حذف پول کاغذی می‌باشد.
۵- ارائه خدمات و ایجاد بسترهای مناسب: تخصیص وجوه قابل ملاحظه‌ای در سال ۲۰۱۰ به منظور بازاریابی، آموزش و بسترسازی مناسب جهت استقرار بانکداری اینترنتی، همراه، پیامکی، برخط و نیز راه اندازی باجه‌های خود‌پرداز و پایانه‌های فروش و ارائه خدمات رایگان به مشتریان از طریق این کانال‌ها نیز از جمله دیگر اقدامات انجام گرفته در این زمینه است.
.
بانک گرین چویس (Green Choice)
بر اساس گزارشات بانکداری سبز، از «بانک گرین چویس» در سال ۲۰۱۱ به عنوان بانک بر‌تر نام برده شده است. شعبه مرکزی این بانک در شیکاگو بوده و دارای شعبات مختلف در کشورهای نیویورک و کانادا می‌باشد.
بانک گرین چویس از گروهی مشاور حرفه‌ای با سطح معلومات بالا در مورد نحوه حفاظت از محیط زیست و انرژی (Leadership in energy and environmental design) تشکیل شده است. این گروه اعتقاداتی چون کار در ساختمان‌هایی منطبق بر استانداردهای محافظ محیط زیست، استفاده از ابزارهای الکترونیکی دارای تکنولوژی پیشرفته در کاهش استفاده از کاغذ از قبیل استفاده از اسناد الکترونیکی و امضاهای دیجیتال را به وجود آورده و اجرایی نموده‌اند.
بانک چویس خود را حامی کسب و کارهای حافظ محیط زیست معرفی نموده و خدمات سبز را به صورت ویژه برای مشتریان ایجاد و معتقد به کاهش استفاده از کاغذ با استفاده از فرآیندهایی چون توزیع اسناد الکترونیکی، تکنولوژی‌هایی برای ارسال تصاویر چک، اینترنت بانک و مواردی از این دست می‌باشد. این بانک ابزارهای زیادی را برای توسعه بانکداری سبز پیشنهاد می‌کند. از جمله خدمات و محصولات بانکداری سبز ارائه شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- سپرده‌های الکترونیکی از راه دور به مشتریان این امکان را می‌دهد که بتوانند چک‌ها و فاکتورهای خود را از طریق اسکنرهای شخصی، اسکن و پرداخت کنند.
۲- این بانک همچنین انواع گزینه‌های مالی مختلف را که با شرایط درخواستی مشتریان تطابق داشته و در جهت حفظ محیط زیست می‌باشد، پیشنهاد می‌دهد، مانند حساب جاری سبز که نسبت به دیگر حساب‌ها نرخ بالاتری داشته و از ویژگی‌های بانکداری سبز برخوردار می‌شود.
۳- بانکداری برخط از جمله ابزارهایی است که در این بانک به صورت ۲۴/۷ در هر زمان و مکان، امکان مدیریت حساب را برای مشتریان ایجاد نموده است.
۴- ارائه تخفیفات ویژه در دریافت کارمزد از مشتریانی که روش‌های سبز را در دریافت خدمات بانکی انتخاب نموده‌اند
۵- پرداخت‌های الکترونیک از قبیل پرداخت صورت حساب و فاکتورهای بدون هزینه و نیاز به کاغذ به صورت مطمئن‌تر، سریع‌تر برای مشتریان بانکداری برخط (بانکداری اینترنتی) و عدم استفاده از تمبر، پول و پاکت کاغذی
۶- استفاده از سیستم‌های پرداخت جدیدی به نام peer – to – peer به نام Zashpay برای پرداخت مستقیم از حساب جاری بدون نیاز به چک
۷- ارائه و توسعه بانکداری همراه در جهت کاهش استفاده از کاغذ و حفاظت از محیط زیست با دارا بودن قابلیت‌هایی از قبیل کنترل نمودن حساب و انتقال وجه و…..
۸- تلفن بانک از جمله امکاناتی است که دسترسی ۲۴/۷ را برای دسترسی به اطلاعات حساب و پرداخت صورتحساب‌ها ایجاد کرده است.
۹- تحقیق و توسعه جهت ایجاد نوآوری برای ایجاد و استفاده از سپرده‌های الکترونیک از کانال گوشی‌های هوشمند، اسکنرهای شخصی و اینترنت بانک
۱۰- استفاده از بیش از ۳۶۰۰۰ دستگاه خود‌پرداز جهت انتقال و دریافت وجه بدون محدودیت دسترسی و ارائه رسیدهای الکترونیکی
۱۱- استفاده از کارت‌های بدهی و اعتباری صددرصد قابل بازیافت
.
نتیجه‌گیری
بانکداری سبز استراتژی‌ها، محصولات و خدمات منطبق بر حمایت از محیط زیست را ارائه می‌کند که از جمله آن بانکداری الکترونیک، تسهیلات حمایتی، ساختمان‌های سبز و… را می‌توان نام برد.
مطالعات و بررسی‌های به عمل آمده حرکت به سمت بانکداری سبز را امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. در آینده‌ای نه چندان دور تمامی بانک‌های جهان در این راه قدم نهاده و در جهت اجرای آن تمهیدات لازم را به عمل می‌آورند.
بانک‌های ایران در این میان اقداماتی گسترده را انجام داده‌اند که از جمله مهم‌ترین آن می‌توان ارائه خدمات الکترونیکی از طریق دستگاه‌های خود‌پرداز، پوزهای فروشگاهی، موبایل بانک و اینترنت بانک اشاره کرد. همچنین ایران در زمینه طراحی فرایند‌ها به ایجاد بانک‌های تخصصی در زمینه حفاظت از محیط زیست پرداخته است که از جمله آن می‌توان به بانک کشاورزی اشاره کرد.
پیشرفت تکنولوژی و تجربه سایر کشور‌ها فرصت‌های زیادی را برای بانک‌های ایران در جهت بانکداری سبز خلق نموده که هنوز از آن بی‌بهره‌اند، لذا این بانک‌ها می‌توانند با همکاری شرکت‌های فعال در این زمینه (مانند pspها و شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار) درجهت ایجاد این پیشرفت اقدامات لازم و همچنین برای دریافت گواهینامه و استانداردهای مربوط در این زمینه تمهیدات لازم را فراهم نمایند.
مهدیه حیدری، کارشناس تحقیق و توسعه شرکت توسن
منبع: مرکز فابا