پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا سرعت و کیفیت اینترنت در ایران وابسته به نرخ تعرفه است؟ / چشم‌پوشیدن اپراتورها بر افزایش تعداد کاربران
زمزمه‌های افزایش تعرفه‌های اینترنت همراه آغاز شده و اپراتورها در اظهارات مختلف خود درخواست «اصلاح» تعرفه‌های اینترنت موبایلی را مطرح می‌کنند. طبق استدلال آنها تعرفه اینترنت همراه از حدود هفت سال قبل ثابت مانده و ارزان هم هست؛ چراکه قیمت متوسط اپراتورها در جهان یک دلار و در ایران متوسط قیمت سه هزار تومان است. این در حالی است که تورم اقتصادی کشور رشدی 40 درصدی داشته و بهای تمام شده تمام کالاها و خدمات افزایش پیدا کرده است. اپراتورها معتقدند اگر اینترنت پرسرعت و با کیفیت می‌خواهیم باید نرخ‌ها را افزایش دهیم اما آیا سرعت و کیفیت اینترنت در ایران وابسته به نرخ تعرفه است؟ این موضوعی است که در این گزارش با استناد به آمار و اعداد و ارقام آن را بررسی کرده‌ایم.
موضوع اینترنت در ایران، همواره جزو مباحث مورد مناقشه است. به تازگی نیز بار دیگر بحث بر سر رابطه نرخ و کیفیت آن، به میان آمده است. شرکت‌های فعال حوزه ICT در ایران، از هر تریبونی برای اعلام لزوم تغییر تعرفه‌های اینترنت برای دست‌یابی به کیفیت بهتر تأکید می‌کنند. در مقابل کاربران اپراتورهای تلفن‌های همراه از کیفیت و سرعت خدمت دریافتی و عدم تناسب آن با هزینه پرداختی ناراضی هستند. بنابر اعلام سازمان تنظیم مقررات، فقط در فصل بهار 2175 شکایت از سمت مشترکین پهن باند سیار ثبت شده است. بااین‌وجود زمزمه‌های اصلاح تعرفه‌ها به بهانه افزایش کیفیت و سرعت همچنان مطرح است.
بیژن عباسی آرند مدیرعامل ایرانسل در مراسم هفده‌سالگی این شرکت از ضرورت اصلاح تعرفه‌های اینترنت گفت. به گفته او، ایران ارزان‌ترین بهای اینترنت را دارد؛ یعنی هفت سنت به‌ازای هر گیگابایت؛ در مقابل ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های اپراتورها دلاری است. این استدلال در ظاهر صحیح اما دو مولفه مهم یعنی درآمد و تعداد کاربران لحاظ نشده است. براساس آمارها، تعداد کاربران و میزان ارزش آفرینی دو اپراتور اول کشور در چهار سال گذشته روندی صعودی داشته است.
طبق استدلال اپراتورها قیمت تعرفه‌های اینترنت به‌موازات افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت در سایر صنایع نیازمند افزایش است. نرخ تعرفه دیتا در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه کمترین رقم را دارد. متوسط قیمتی اپراتورها یک دلار و در ایران متوسط قیمت سه هزار تومان است.
هرچند باتوجه به سقوط قیمت ریال این قیاس منطقی نیست و نمی‌توان یک دلار را با سه‌هزارتومان در ایران مقایسه کرد و گفت قیمت ارزان است، در واقع آنچه ارزان است ریال است نه لزوما قیمت. به هرحال اپراتورها با مشروط کردن افزایش کیفیت و سرعت به افزایش قیمت درخواست افزایش تعرفه‌ها را دارند اما کیفیت اینترنت وابسته به چه عواملی است؟
آیا خرید فیلترشکن نشانه توان اقتصادی مردم است؟
مدیرعامل ایرانسل با استناد به آمارهای فروش فیلترشکن و سهم بازاری که آنها به‌دست‌آوردند، درباره واکنش مردم نسبت به افزایش قیمت‌ها و افزایش نارضایتی بیشتری آنها به راه پرداخت گفته بود «نارضایتی مردم از قیمت اینترنت نیست و آنچه برای مردم مهم است، کیفیت است. مردم به‌ازای یک گیگ دیتا سه هزار تومان پرداخت می‌کنند، اما همین مردم مقادیر زیادتری هر ماه برای خرید فیلترشکن می‌پردازند و برای آن هزینه می‌کنند. اگر نصف میزان پولی که سمت بازار وی‌پی‌ان‌ها رفت، سمت کسب‌وکار اصلی حوزه سوق داده می‌شد، مشکلات اپراتورهای ثابت و تلفن همراه رفع می‌شد.» او معتقد است از آمارهای فروش فیلترشکن پیداست که دغدغه کنونی مردم هزینه نیست.
سال گذشته حاکمیت، اینترنت را محدود، شبکه‌های اجتماعی را فیلتر و پهنای باند را کاهش داد. در نتیجه این اقدام کسب‌وکارهای خرد و متوسط اینترنتی، با وقفه و اختلال مواجه شدند. همان کسب‌وکارهایی که مرکز ملی فضای مجازی سهم بازار آنها را ۷۰ هزار میلیارد تومان در سال یعنی معادل 7.3 درصد اقتصاد دیجیتال اعلام کرد.
در همین رابطه یک کارشناس حوزه کار به راه پرداخت گفته بود: «فیلتر اینستاگرام حتی اپراتورهای اینترنتی و همراه را هم متحمل خسارت کرد. تا جایی که سهم ترافیک اینستاگرام که از کل حجم بازار فروش ترافیک توسط اپراتورهای ثابت و سیار ۵۰ درصد بوده و معادل ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال جمع‌بندی شده بود، با فیلتر اینستاگرام در واقع ۵۰ درصد ترافیک اپراتورهای ثابت و سیار کشور ازدست‌رفت و این گروه متحمل خسارت شدند.»
500 میلیارد تومان فیلترشکن فروخته شد
بقا در شرایط ملتهب اقتصادی و برای ازبین‌نرفتن هرآنچه تاکنون ساخته شده بود و در اولویتی مهم‌تر دسترسی به حداقل اطلاعات آزاد بازار جدید فیلترشکن را ایجاد کرد. آمارهای دقیق از این بازار در دست نیست؛ اما روزنامه شرق، میزان فروش فیلتر شکن در سال گذشته را رقمی معادل ۵۰۰ میلیارد تومان اعلام کرد.
محدودیت‌ها استفاده از فیلترشکن را به‌ضرورت تبدیل کرد و در واقع فیلترشکن برای مدیریت کسب‌وکار و یا دسترسی به محتوای آموزشی و.. به یک نیاز اولیه تبدیل شد. مرکز آمار هم به نحوی این فراگیری را تأیید و اعلام کرده حدود 65درصد از جمعیت ایران حداقل یک شبکه اجتماعی دارند. باتوجه به این آمار می‌توان برآورد کرد که جمعیت عمده این کاربران از فیلترشکن برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی غیربومی استفاده می‌کنند.
فیلتر اینستاگرام حتی اپراتورهای اینترنتی و همراه را هم متحمل خسارت کرد. تا جایی که سهم ترافیک اینستاگرام که از کل حجم بازار فروش ترافیک توسط اپراتورهای ثابت و سیار ۵۰ درصد بود و معادل ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال جمع‌بندی شده بود، با فیلتر اینستاگرام در واقع ۵۰ درصد ترافیک اپراتورهای ثابت و سیار کشور ازدست‌رفت و این گروه متحمل خسارت شدند.
البته اپراتورها وعده بهبود وضعیت را داده تا مردم حداقل به آنتن بهتری دسترسی داشته باشند. به گفته مدیرعامل ایرانسل ترافیک و متوسط سرعت دریافتی برای اپراتور مهم است. «بعد از محدودیت‌ها ترافیک شبکه کم شد و سرعت افزایش پیدا کرد. حالا ترافیک به قبل از محدودیت‌ها بازگشته و به همین دلیل شاهد افت سرعت بوده‌ایم. تا زمانی که سرعت افزایش پیدا نکند، وضعیت هر سال بدتر از سال قبل خواهد بود.»
نکته دیگر این است که علاوه بر فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و آثار آن بر ترافیک و کاهش سرعت اینترنت، پهنای باند اینترنت کشور متناسب با وقایع اجتماعی، تغییر می‌کند.
اپراتورها افزایش کاربرانشان را در نظر نمی‌گیرند
اپراتورها مانند سایر فعالان اقتصادی حوزه ICT معتقد هستند، اینترنت باکیفیت نمی‌شود جز با افزایش سرمایه‌گذاری که باید از محل تعرفه‌ها تأمین شود. اما موضوع مغفول مانده در این جریان تعداد کاربران و افزایش حجم فروش اپراتور است. حتی آذری جهرمی که وزیر ارتباط دوره قبل بود، در گفت‌وگویی که با پادکست «سکه» داشته، ادعای اپراتورها که چون تعرفه بالا نرفته، آنها نتوانسته‌اند سرمایه‌گذاری کنند را یک ادعای اشتباه عنوان کرد.
براساس آخرین گزارش سازمان مقررات رادیویی، تعداد کاربران اینترنت همراه نسبت به سال گذشته با 8.16 درصد رشد به عدد 97.839.831 رسیده است.
آمارهایی از درآمدهای اپراتورها
همراه اول در آخرین گزارش عملکرد خود، از افزایش 30 برابری درآمد خود خبر داد و اعلام کرد، درآمد شرکت به 38 هزار میلیارد تومان رسیده است. ایرانسل هم اوایل هفته از رشد ۲۶.۶ درصدی درآمد عملیاتی شرکت در شش ماه اول سال جاری خبر داد.
دو اپراتور همراه اول و ایرانسل به ترتیب از بازار مشترکین فعال تلفن همراه سهمی 53 درصد و 43 درصدی دارند. سهم بازار این دو شرکت همچنین در مولفه پهن باند سیار 53.65 و 42.66 درصد رسیده است.
آمار قابل توجه دیگر از دو اپراتور تعدادمشترکین و ضریب نفوذ پهن باند اینترنت آنهاست. ایرانسل در بهار سال 1401، 41.593.493 مشترک داشت، این شرکت در همین بازه در سال جاری، 3.547.703 افزایش داشته است. همراه اول هم بهار سال گذشته 51.908.877 مشترک داشته و این عدد 56,773,724 رسیده است. براین اساس، درصد سهم بازار مشترکین پهن باند سیار در سه ماه اول سال برای ایرانسل 42.66 درصد و همراه اول 53.65 درصد اعلام شد.
در ادامه نرخ رشد مشترکان پهن باند اینترنت سیار در مدت مشابه بهار 1400 تا بهار 1402 آورده شده است. این آمارها نشان می‌دهد که در هر سال این دو اپراتور روند رشدی پلکانی داشته‌اند.
| بازه زمانی | ایرانسل | همراه اول |
| بهار 1400 | 7.7 | 15.8 |
| بهار 1401 | 12.4 | 25.5 |
| بهار 1402 | 8.5 | 9.3 |
اطلاعات مالی برخی اپراتورها نشان می‌دهد درآمد و سود افزایشی داشته‌اند و میزان سرمایه‌گذاری آنها هم مثبت بوده است. تعداد کاربران آنها هم هر ساله با نرخ تصاعدی رو به افزایش است. بنابراین باید پرسید اگر تعرفه‌ها اپراتورها را در زمینه سرمایه‌گذاری دچار مشکل کرده، پس چطور همه شاخص‌های آنها مثبت و روبه رشد است و جالب است که شاهد این هم هستیم که یکی از اپراتورها بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار گروه کسب‌وکار دیجیتال بزرگ ایرانی است. بنابراین شاید برای افزایش قیمت‌ها اپراتورها باید به‌دنبال استدلال‌های دیگری به جز کمبود درآمد و وعده‌هایی به جز افزایش سرعت و کیفیت اینترنت داشته باشند.