پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پرداخت الکترونیک ایران بیش از 32 ماه می‌شود که شاپرکی شده است. پیش از شاپرک، آمارهایی که بانک مرکزی از تراکنش‌های پرداخت الکترونیک منتشر می‌کرد، مربوط به بانک‌ها بود. اما چون پرداخت و بانکداری با هم تفاوت فراوانی دارند، اکنون آمار تراکنش‌های بانکی و پرداختی جدا شده است. الان دقیقا یک سالی می‌شود که آمارهای شاپرک در وب‌سایت بانک مرکزی منتشر می‌شود. به مناسبت یک سالگی انتشار این آمارها نگاهی تحلیلی داشته‌ایم به پرداخت الکترونیک در ایران.
.
تعریف شاخص مناسب ارزیابی عملکرد
تحلیل و اندازهگیری در کنار هم مطرح می‌شوند و اندازهگیری بدون شاخص مناسب الکن است. بنابراین ابتدا باید شاخص مناسب تعریف کنیم. تعداد کارت‌ها، شعبه‌ها، کارتخوان‌ها و دستگاه‌های خودپرداز شاخص مناسبی برای سنجش عملکرد بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت الکترونیک نیستند. برای پاسخ به این سوال که کدام بانک یا شرکت در زمینه پرداخت الکترونیک موفق بوده است باید شاخص مناسبی تعریف کنیم. برای این ضریب اثربخشی پایانه را این طور تعریف میکنیم: اگر میزان سهم در تعداد تراکنش‌ها را به میزان سهم در شبکه پایانه‌های فروشگاهی هر شرکت تقسیم کنیم، ضریبی بدست می‌‌آید که میزان اثربخشی پایانه‌های یک شرکت را در شبکه پرداخت الکترونیک نشان می‌دهد. این مقدار، بیانگر ضریب افزاینده یا کاهنده جذب تراکنش با توجه به تعداد پایانه‌های نصب شده توسط یک شرکت شاپرکی است. مثلاً اگر این شاخص برای شرکتی یک باشد یعنی سهم آن شرکت از کل تراکنش‌های شبکه شاپرک به اندازه سهم تعداد پایانه‌های آن شرکت از کل پایانه‌های کشور است. چنانچه این شاخص برای شرکتی بالاتر از یک باشد یعنی جذب تراکنش‌های آن بانک روی پایانه‌های فروش بیش از سهم تعداد پایانه‌های آن شرکت از کل پایانه‌های کشور است. ضریب اثر بخشی شبکه پرداخت کشور برای یک سال گذشته در نمودار شماره 1 قابل مشاهده است.
برای بزرگ‌تر شدن تصویر روی آن کلیک کنید
در یک سال گذشته تنها دو شرکت به صورت پیوسته شاخص اثربخشی بالاتر از یک داشتند: به‌پرداخت ملت و پرداخت الکترونیک سامان یا سپ. شرکت آسان پرداخت پرشین یا آپ هم در حال بالا کشیدن خودش است. به طور کلی از بین 12 شرکت پرداخت الکترونیک ایران 9 شرکت شاخص اثربخشی پایین‌تر از یک دارند. احتمالا این شرکت‌ها نتوانسته‌اند از کارتخوان‌های خود استفاده مطلوب ببرند یا آن 3 شرکت دیگر در استفاده از کارتخوان‌هایشان بسیار فراتر از انتظار عمل کرده‌اند. شاید اگر بازار پرداخت ایران عملکرد بهتری داشت شرکت‌های بیشتری حول شاخص اثربخشی یک دیده می‌شدند.
از اوایل امسال اما تراکنش‌های پرداخت بر روی اینترنت هم از سوییچ شتاب گذر کرد و شاپرک مانند آمار تراکنش‌های پایانه‌های فروش آمارهای اینترنتی را هم منتشر کرد. وقتی شاخص اثربخشی پایانه را در عالم اینترنت روی نمودار ببریم با نتیجه عجیبی مواجه می‌شویم که در نمودار شماره 2 قابل مشاهده است.
.
شاخص اثربخشی درگاه‌های اینترنتی شاهد عملکرد فوق‌العاده بالای آپ بوده است. به گونه‌ای که می‌توان از عملکرد باقی شرکت‌های پرداخت الکترونیکی صرفنظر کرد. اما این عملکرد فوق‌العاده خیره‌‌کننده به یکباره سقوط آزاد میکند. چنین پدیده‌ای جای بررسی بیشتر دارد. در هر حال این تراکنش‌های تا پیش از این در حال انجام بوده و احتمالا اتفاق خاصی رخ داده که به یکباره این چنین شاهد سقوط آزاد آپ بوده‌ایم. شاید داده‌های شاپرک اشتباه دارد. داده‌های یک سال گذشته را بار دیگر مرور میکنیم: تیر: 4,528,103 مرداد: 4,243,636 شهریور: 3,967,957 مهر: 4,458,853 آبان: 5,089,059 آذر: 6,016,995 دی: 6,355,744 بهمن: 5,332,294 اسفند: 5,359,679 فرودین: 5,123,708 اردیبهشت: 155,835 خرداد: 8,251. این تراکنش‌ها در فرودین فقط در 29 درگاه پرداخت، در اردیبهشت در 34 و در خرداد در 30 درگاه اینترنتی پرداخت انجام شده است. بیایید شرکت پرداخت الکترونیک سامان را بررسی کنیم: تیر: 15,351,955 مرداد: 14,162,966 شهریور: 15,444,277 مهر: 16,349,742 آبان: 15,196,017 آذر: 21,521,644 دی: 23,733,888 بهمن: 26,143,737 اسفند: 27,052,924 فروردین: 30,016,376 اردیبهشت: 31,949,569 خرداد: 26,189,078.
چرا آمار تراکنش‌های شرکت آپ بر روی درگاه‌های اینترنتی این چنین سقوط کرده است؟ در فروردین ماه شاخص اثربخشی درگاه پرداخت آپ 47 است. در اردیبهشت 1.4 و در خرداد ماه 0.1 است. به جز سامان پرداخت که در پرداخت‌های اینترنتی پیش‌رو است باقی شرکت‌های در یک سطح‌اند. وقتی نمودار را با حضور آپ می‌کشیم شرکت سِپ هم در برابر عظمت نمودار گم می‌شود. اما احتمالا یک جای کار ایراد دارد. برای بررسی این موضوع با شرکت آپ تماس گرفتیم. با شاپرک تماس گرفتیم. با چند کارشناس هم صحبت کردیم. اما چیز زیادی دستگیرمان نشد.
روابط عمومی شرکت آپ هم اینگونه استدلال کرد: «در سال گذشته تعداد تراکنش‌های درگاه اینترنتی این شرکت که مربوط به فروش شارژ و پرداخت قبض بود بالغ بر 5 میلیون تراکنش شد. این موضوع باعث شد تا شرکت با در نظر گرفتن استقبال عمومی از این سرویس با تغییر در روش فروش به جهت فرهنگ‌سازی و تسهیل در امر خرید شارژ و پرداخت قبض این درگاه را در سایت بسته و با تبلیغات و روش‌های اطلاع‌رسانی مختلف کاربران را تشویق به استفاده از موبایل جهت دریافت این سرویس‌ها نماید. بر این اساس بیش از 70 درصد از کاربران اینترنت که نیاز به شارژ و پرداخت قبض داشتند به استفاده از درگاه موبایل روی آوردند که این موضوع با بررسی آمار نیز قابل توجیه است. گفتنی است افت 30 درصد از کاربران اینترنتی نیز با ارائه راهکارهایی در حال جبران است.»
حالا اگر آپ را حذف کنیم نمودار شماره 3 قابل بررسی‌تر می‌شود. اگر از داده‌های آپ بگذریم شرکت پرداخت الکترونیک سامان در حوزه پرداخت‌های اینترنتی عملکرد بالایی دارد و باقی شرکت‌ها شاخص اثربخشی پایین یک دارند.
.
شفافیت و انتشار منظم و دقیق آمارها نه تنها به توسعه کسب و کارها کمک میکند بلکه باعث می‌شود نهادهای قانون‌گذار و ناظر هم دید بهتری داشته باشند و این فرصتی برای رسانه‌ها فراهم میکند تا با بررسی دقیق آمارها به روشنگری بپردازند. امیدواریم در ماه‌های آینده شاهد انتشار منظم و دقیق آمار تراکنش‌های الکترونیک ایران باشیم. البته این آرزو بر دل نگارنده مانده که روزی آمار تراکنش‌های غیر الکترونیک ایران را هم بررسی کند.
منبع: هفته‌نامه عصر ارتباط، ۲۵ مرداد، شماره ۶۶۴