پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
عکس: نسیم اعتمادی
گفت‌وگو با مدیران بخش دولت الکترونیک شرکت توسن / کمک به تکمیل پازل دولت الکترونیک با زبان وب‌سرویس
دولت الکترونیک مفهومی است که تعاریف متفاوتی تا کنون برای آن ارائه شده است؛ اما دو بعد فناوری اطلاعات و تبادل داده در بیشتر تعاریف ارائه‌شده به چشم می‌خورد. شاید بتوان گفت که دولت الکترونیک به نوعی به تسهیل فرایندهای تبادل داده در سازمان‌های دولتی در بستر فناوری اطلاعات می‌پردازد و از هزینه بروکراسی این سازمان‌ها می‌کاهد.
مفهوم دولت الکترونیک طی چند دهه اخیر در ایران نیز مطرح و پس از تصویب قانون برنامه سوم توسعه به بخشی از برنامههای توسعه دولت تبدیل شد. طبق گزارش توسعه دولت الکترونیک سازمان ملل متحد، ایران در سال ۲۰۲۰ با سه پله صعود نسبت به دو سال قبل در جایگاه ۸۹ دنیا قرار گرفت. جایگاه ایران در این شاخص در گزارش سال ۲۰۲۲ سازمان ملل متحد نیز نسبت به دوره قبل با سقوط دو پله‌ای از رتبه ۸۹ از میان ۱۹۳ کشور جهان به رتبه ۹۱ رسیده است.
آمار مشارکت ایرانیان در خدمات الکترونیکی در آخرین گزارش سازمان ملل متحد ۰.۱۸ درصد اعلام شده که تقریباً یک‌پنجم این شاخص در کشور ژاپن است؛ با این تفاوت که ایران و ژاپن دارای یک اختلاف ۷۷پله‌ای در شاخص توسعه دولت الکترونیک هستند. این آمار نشان‌دهنده ظرفیت بالای توسعه دولت الکترونیک در ایران است. شرکت توسن یکی از شرکت‌های خصوصی در زمینه توسعه خدمات دولت الکترونیک در کشور است که توانسته آمار قابل توجهی از فعالیت در این صنعت به دست آورد. به گفته مدیر امور مشتریان بخش دولت الکترونیک شرکت توسن، از سال ۹۴ تا به الان بیش از هفت میلیارد تراکنش در بستر GSB که توسط توسن ارائه می‌شود در سطح دستگاه‌های دولتی تبادل شده است. GSB یکی از پروژه‌های زیرساختی دولت در حوزه دولت الکترونیک است که منحصراً توسط شرکت توسن ارائه می‌شود. این پروژه در برنامه ششم توسعه نیز آمده است و به همین دلیل از لحاظ عملیاتی‌شدن از اهمیت بالایی برخوردار است.
در ادامه این گزارش در خصوص روند بخش دولت الکترونیک در شرکت توسن به عنوان یک خط تولید موازی در کنار سایر خدمات این شرکت با عطا نقیب‌زاده مشایخ، مدیر بخش دولت الکترونیک شرکت توسن و محسن زارع، مدیر مشتریان بخش دولت الکترونیک این شرکت گفت‌وگو کرده‌ایم.
توسن یک شرکت مهندسی مشاوره در زمینه توسعه سیستم‌های تخصصی است و تخصص اصلی شرکت در این زمینه سیستم‌های بانکی و ارائه راهکارهای پرداخت است؛ اما علاوه بر این موارد توسن خطوط تولید موازی دیگری را برای توسعه سیستم‌های سفارشی پیگیری می‌کند.
عطا نقیب‌زاده مشایخ که مدیریت بخش دولت الکترونیک شرکت توسن را برعهده دارد می‌گوید که واحد توسعه سامانه‌های دولت الکترونیک یکی از همین خطوط تولید موازی است که مأموریت آن توسعه سیستم‌های سفارشی در حوزه دولت است.
به گفته مدیر بخش دولت الکترونیک شرکت توسن، در واحد توسعه سامانه دولت الکترونیک، شرکت توسن به تحلیل، طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌هایی می‌پردازد که در حوزه دولت تعریف می‌شوند و کسب‌وکارهای متنوع و منحصربه‌فردی دارند لذا پروژه‌های این واحد اغلب به‌صورت سفارشی تعریف و توسعه می‌یابند.
واحد دولت الکترونیک در شرکت توسن دارای دو محور اصلی است. نقیب‌زاده مشایخ در این باره می‌گوید: «یکی توسعه پروژه‌ها با کسب‌وکارهای دولتی که در این خصوص به طور معمول هسته اصلی کسبوکاری سازمان‌های دولتی مد نظر ماست. مثل پروژه‌های سامانه مدیریت اطلاعات بدهی‌ها و مطالبات دولت (سماد نو) در وزارت اقتصاد و سامانه نظارت الکترونیک (سنا) در دیوان محاسبات و سامانه کارپوشه ملی ایرانیان در سازمان فناوری اطلاعات که اینها مشتریان عمده ما در زمینه پروژه‌هایی هستند که کسب‌وکار آن‌ها توسط خود مشتری تعریف می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «محصول دیگری برای شرکت‌های دولتی داریم که همان گذرگاه خدمات دولت الکترونیک (Government Service Bus) است که به‌اختصار به عنوان GSB شناخته می‌شود.»
GSB یکی از زیرمجموعه‌های گذرگاه خدمات سازمانی (Enterprise Service Bus) یا ESB است که به طور مشخص به سازمان‌های دولتی ارائه می‌شود.
به گفته مشایخ سازمان فناوری اطلاعات عمده‌ترین مشتری شرکت توسن در بخش سرویس‌های GSB است.
مشایخ در خصوص ارائه خدمات ESB توضیح می‌دهد: «شرکت توسن در دو حوزه ارتباط سامانه‌های سازمان‌های دولتی (G2G) و ارتباط سازمان‌های دولتی با جامعه کسب‌وکار (G2B) ازطریق وب‌سرویس دارای پروژه‌های متعددی است که اصطلاحاً پروژه‌های نوع اول را GSB و نوع دوم را PGSB می‌نامیم.»
Public Government Service Bus یا گذرگاه عمومی خدمات دولت که به‌اختصار PGSB نامیده می‌شود برای ارائه خدمات سازمان‌های دولتی و بخش‌های خصوصی به یکدیگر در بستر اینترنت توسط توسن ارائه می‌شود.
شهریورماه گذشته شرکت آستان توانست به‌عنوان اپراتور خدمت‌رسان کسب‌وکارها (PGSB) از سازمان فناوری اطلاعات مجوز فعالیت دریافت کند. «آستان» برند تجاری شرکت سامانه‌های تجاری نوآوران توسن است که بر اساس قراردادی هفت‌ساله از سوی این سازمان مجوز گرفته است تا سرویس‌های عمومی شده دولت را در اختیار کسب‌وکارهای خصوصی کوچک و بزرگ قرار دهد.
محسن زارع، مدیر مشتریان بخش دولت الکترونیک شرکت توسن نیز در این باره توضیح می‌دهد: «پروژه‌های بستر تبادل اطلاعات دولت به دو بخش تقسیم می‌شود یکی پروژه GSB است که پیاده‌سازی و پشتیبانی آن منحصراً در اختیار توسن است و توسن در این بخش خدماتی از جنس پیاده‌سازی، راهبری و پشتیبانی از وب‌سرویس‌ها به سازمان فناوری اطلاعات ارائه می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «بخش دومی نیز وجود دارد. سال گذشته در سازمان فناوری اطلاعات مزایده‌ای انجام شد به صورت مشارکت با دولت جهت واگذاری سرویس‌های دولتی به بخش خصوصی که در آن مزایده دو اپراتور مجوز گرفتند که زیرساخت لازم برای ارائه خدمات به بخش خصوصی را فراهم کنند. شرکت توسن به نمایندگی از خود شرکتی را با نام نوآوران توسن یا آستان معرفی کرد که مسئولیت تجاری سرویس‌های PGSB را برعهده دارد و بخش فنی ارائه این خدمات بر عهده شرکت توسن است که از طریق آستان ارائه می‌شود.»
زارع در خصوص سرویس GSB نیز توضیح می‌دهد: «GSB یک پروژه در مقیاس حکومت و دولت است و یک نسخه از آن وجود دارد که در سال ۱۳۹۴ مناقصه برای آن برگزار شد و شرکت توسن به عنوان برنده مناقصه معرفی شد. تا سال ۹۶ پیاده‌سازی و راه‌اندازی آن به طول انجامید و تقریباً از اواسط سال ۹۵ دوره پایلوت استفاده از این نرم‌افزار آغاز شد و تا به امروز هم ادامه یافته است.»
مشایخ در توضیحی کلی‌تر در خصوص سرویس‌های مربوط به GSB و PGSB می‌گوید: «چه GSB و چه PGSB دارای یک هسته اصلی هستند که همان ESB است. ESB درواقع به نوعی وظیفه مدیریت وب‌سرویس‌هایی را برعهده دارد است که سازمان‌های دولتی یا غیردولتی به‌وسیله آن با یکدیگر در تعامل هستند. وظیفه اصلی این گذرگاه مدیریت این انتقال سرویس است به‌اضافه اینکه در صورت نیاز علاوه بر پروتکل‌های وب‌سرویس‌ها پروتکل‌های متنوع‌تری هم به این سرویس‌ها اضافه می‌کند که وظیفه آن‌ها اعمال نوعی محدودیت‌های امنیتی است که بر اساس نوع و سطح کنترلی که این وب‌سرویس‌ها لازم دارند و سطوح دسترسی آن‌ها متفاوت است. سایر قابلیت‌های ESB نظیر تغییر در مشخصات عمومی و اختصاصی سرویس، آدرس‌ها، یکپارچه‌سازی و توسعه سرویس‌های ترکیبی از سرویس‌های ساده و امثالهم از دیگر قابلیت‌های ESB است. »
زارع نیز در خصوص موضوعات مربوط به امنیت می‌گوید: «ما سال گذشته پیشنهاد کردیم که زیرساخت PKE یا کلیدهای عمومی و خصوصی و عدم انکارپذیری و احراز هویت به GSB اضافه شود که این امر توسط مراکز ریشه انجام می‌شود. یکی از شرکت‌های زیرمجموعه توسن نیز عضو مرکز ریشه کشور است و به عنوان مرکز میانی شناخته می‌شود. ما در حال حاضر در حال مذاکره با سازمان فناوری اطلاعات هستیم که این سطح از امنیت را به سرویس‌های GSB اضافه کنیم.»
مشایخ در این باره می‌گوید: «خدماتی که ما در حوزه پروژه‌های ESB به مشتریان ارائه می‌کنیم ایجاد زیرساخت سخت‌افزار و ارتباطی موردنیاز ESB، استقرار ESB، پیاده‌سازی و استقرار اپلیکیشن‌هایی جانبی که از هسته ESB پشتیبانی می‌کنند، پیاده‌سازی و استقرار ابزار گزارش‌گیری، داشبورد و راه‌اندازی سرویس‌های مورد نیاز سرویس‌دهنده، تست و در نهایت نیز مانیتورینگ فرایند انتقال سرویس به صورت آنلاین و در سایت این خدمات است.»
مدیر مشتریان دولت الکترونیک شرکت توسن در خصوص مشتریان خدمات این شرکت در حوزه دولت الکترونیک می‌گوید: «ما در دولت الکترونیک با چند سازمان بزرگ نظیر وزارت رفاه، وزارت اقتصاد، دیوان محاسبات کشور، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، شرکت توانیر و سازمان فناوری اطلاعات ایران کار می‌کنیم.»
او در ادامه توضیح می‌دهد: «ما دو نوع سرویس به این سازمان‌ها ارائه می‌کنیم. یکی از راهکارهای ما به عنوان سامانه ساتراپ شناخته می‌شود که همان ESB و مدیریت سرویس‌های بین دستگاهی است که پنج مورد از این سازمان‌ها به صورت فعال از آن استفاده می‌کنند. به غیر از اینها برخی نرم‌افزارهای سفارش مشتری هم داریم که مربوط به بخش فعالیت اختصاصی این سازمان‌هاست.»
زارع ادامه می‌دهد: «به عنوان مثال در کشور فقط یک دیوان محاسبات داریم که مسئولیت مشخصی در قانون دارد که ما سامانه سنا را در دیوان محاسبات از سال ۹۰ راه‌اندازی کردیم که در حال حاضر در حال فعالیت است. در وزارت اقتصاد دو پروژه سامانه مدیریت بدهی‌ها و اوراق و همچنین سامانه شکواییه را داریم که در آینده نزدیک نهایی و ارائه می‌کنیم. در سازمان فناوری اطلاعات به غیر از GSB سامانه کارپوشه ملی ایرانیان را داریم که به نوعی درگاه ارتباطی دولت با مردم است که آن را هم راه‌اندازی کرده و تحویل داده‌ایم.»
زارع توضیح می‌دهد: «درواقع ما با محصول ساتراپ در سازمان‌های مختلف پازل دولت الکترونیک را کامل می‌کنیم به‌طوری‌که سازمان‌ها با زبان وب‌سرویس با یکدیگر صحبت کنند و نیازی به انتقال داده و رفت و برگشت‌های استعلامی به صورت دستی و کاغذی نداشته باشند.»
او درباره ارائه خدمات به بخش خصوصی نیز می‌گوید: «کسب‌وکار اصلی ما در بخش غیردولتی نیز با بانک‌ها است. اکثر بانک‌های خصوصی کشور مشتری ما هستند و حدوداً بیست بانک از خدمات ما در بخش بانکداری متمرکز یا core banking استفاده می‌کنند.»
به گفته زارع از سال ۹۴ تا به الان بیش از هفت میلیارد تراکنش در بستر GSB در سطح دستگاه‌های دولتی تبادل شده است و این نشان می‌دهد که این سامانه از تمام ابعاد توانسته نیازمندی‌ای که برای آن ترسیم شده است را پوشش دهد.
او می‌گوید: «ما در حال حاضر به سالانه بیش از سیصد میلیون تراکنش رسیده‌ایم. این آمار نشان می‌دهد این مسیر، مسیر درست و روبه‌رشدی است.»
زارع ادامه می‌دهد: «در حال حاضر بیش از ۱۶۰۰ سرویس در GSB به صورت فعال داریم بیش از ۳۰۰ سرویس‌گیرنده فعال و بیش از ۸۰ سرویس‌دهنده منحصربه‌فرد در این سیستم تعریف شده‌اند.»
مدیر مشتریان دولت الکترونیک شرکت توسن می‌گوید: «سایر ESBهایی هم که در دستگاه‌های دیگر داریم که در حال رشد است مثلاً سازمان ثبت اسناد ماهانه بیش از سه میلیون تراکنش را مدیریت می‌کند. ESB وزارت اقتصاد نیز به‌تازگی راه‌اندازی شده است و بعد از سال ۱۴۰۲ رونمایی و عملیاتی می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «از جنس تعداد مشتریان نیز ما در حال حاضر پروژه فعال در حوزه دولت الکترونیک داریم که مربوط به شش مشتری منحصربه‌فرد هستند. این بازار در توسن در حال رشد است و سازمان‌های بیشتری نیز به این پکیج اضافه می‌شوند.»
مدیر بخش دولت الکترونیک شرکت توسن در خصوص برنامههای آتی این شرکت در بخش دولت الکترونیک از بعد فنی توضیح می‌دهد: «در خصوص توسعه فنی ما به دنبال تعریف ESB با اندازه متوسط و کوچک‌تر در سازمان‌های دولتی کوچک هستیم که آن‌ها هم بتوانند از این قابلیت استفاده کنند. همچنین در پی به‌روزآوری بستر ESB با آخرین نسخه موجود نیز هستیم که در حال حاضر در دست بررسی و پیاده‌سازی است. از سال ۱۴۰۲ این محصولات قابل‌ارائه به مشتریان خواهند بود.»
مدیر مشتریان دولت الکترونیک شرکت توسن نیز در این خصوص ادامه می‌دهد: «آینده‌ای که برای دولت الکترونیک ترسیم شده از سال گذشته از سمت مدیریت ارشد شرکت به بخش دولت الکترونیک به عنوان یک خط کسبوکاری قوی و فعال نگاه می‌کند. بنابراین ما با مذاکره با سازمان‌های دولتی درحال‌توسعه بازار خود هستیم تا در حد و اندازه انتظارات مدیریت ارشد شرکت ظاهر شویم. هدف ما این است که دولت الکترونیک به عنوان یکی از بخش‌های اصلی شرکت در نظر گرفته شود و بخش قابل توجهی از درآمد و فعالیت‌های شرکت را پروژه‌های دولت الکترونیک برعهده بگیرد.»
به گفته او جدیدترین پروژه بخش دولت الکترونیک شرکت توسن راه‌اندازی سامانه شکواییه در وزارت اقتصاد است که سال بعد عملیاتی می‌شود.
