فضای توکن غیرمثلی رونق گرفته، آیا کار هنرمندان هم رونق می‌گیرد؟ / هنر کریپتویی

عصر تراکنش 55 و 56 / «مونیکا ریزولی» 13 سپتامبر در اتاقش در سائوپائولو نشسته بود که ثروتش در عرض 48 دقیقه 5.4 میلیون دلار افزایش یافت. ریزولی نوسان‌گیر یا قمارباز نیست. هنرمندی است که در آثارش «گلبرگ‌ها زیر نور خورشید» و «کولاک برف» مشاهده می‌شود؛ آثاری که همه به‌صورت دیجیتال خلق شده‌اند. آن روز مجموعه‌ای 1024 قطعه‌ای را در مزایده‌ای در پلتفرم توکن غیرمثلی هنری Art Blocks می‌فروخت. با وجود شهرت نسبتاً کمش در خارج از برزیل، با واکنش چشم‌گیر مخاطبان روبه‌رو شد و مجموعه‌دارانی که هزاران دلار برای خرید آثار پرداخت می‌کردند، با اشتیاق فراوان در اپلیکیشن پیام‌رسان اجتماعی دیسکورد در مورد طرح و رنگ این آثار بحث می‌کردند. یکی از آنها نوشته بود: «در این آثار جایی ندیدم که ترکیب رنگ‌ها بی‌نقص نباشد.»

موفقیت ریزولی در مزایده سپتامبر تنها یکی از نمونه‌هایی است که خط بطلانی بر وداع‌نامه‌هایی می‌کشند که بعد از فاصله‌گرفتن بازار توکن غیرمثلی از اوج سرسام‌آورش در بهار، در مورد این بازار نوشته شد. در ماه مارس هنرمندی به نام «بیپل» یک مجموعه توکن غیرمثلی را در مزایده‌ای در حراج کریستی 69 میلیون دلار فروخت که شگفتی ناظران را به‌دنبال داشت. وقتی بازار در ماه می سقوط کرد و 90 درصد از اوجش فاصله گرفت، بسیاری از افراد خیلی سریع آن را پدیده‌ای گذرا خواندند. وب‌سایت گیزمودو با طعنه نوشته بود: «چه کسی چنین اتفاقی را پیش‌بینی می‌کرد؟ البته به‌جز همه.»

اما در مورد مرگ توکن‌های غیرمثلی بیش‌ از حد مبالغه شده بود. بعد از رکودی چندماهه، فروش توکن‌های غیرمثلی در ماه آگوست رشدی انفجاری را تجربه کرد و به دوبرابر اوج اولین تب توکن غیرمثلی در بهار رسید. مارول و لیگ برتر بیسبال آمریکا به این حوزه وارد شدند و به آن مشروعیت بخشیدند. افراد مشهوری مثل «تام بریدی» و «دوجا کت» با پروژه‌های خودشان در این زمینه هیجان را بیشتر کردند.

هیچ‌کدام از این اتفاقات برای افرادی که سال‌ها در فضای رمزارز حضور داشتند، غافلگیرکننده نبود. این بازار مانند بسیاری از بازارهای دیگر در ذات خود نوسانی است و چرخه‌های رونق و رکودی دارد که حتی در دوران رونق نیز سرمایه‌گذاران را جان‌به‌لب می‌کند. در حالی ‌که دنیای توکن غیرمثلی هنری به‌طور متناوب رشد می‌کند، کارآفرینان، متخصصان فناوری و هنرمندانی مثل ریزولی پروژه پیچیده ایجاد فضایی متفاوت را در دست گرفته‌اند؛ فضایی که به هنرمندان، پیشرفت در فناوری و زیبایی‌شناسی، سیستم‌های تاب‌آورتر و ایجاد جامعه اولویت می‌دهد. توکن‌های غیرمثلی همین حالا هم محرک محبوبیت و رشد هنر دیجیتال حیرت‌انگیزی به نام هنر مولد بوده‌اند و روند بحث در مورد حقوق و بهره مالکانه هنرمندان را تغییر داده‌اند.

اما هرچند نوآوری‌های خارق‌العاده‌ای رخ داده‌اند، تحول‌آفرینی در چارچوب‌های تثبیت‌شده دیگر دشوارتر بوده و ثروت در این حوزه همچنان در دستان اقلیت است و زنان و هنرمندان رنگین‌پوست هنوز در پیدا کردن جایگاه‌شان با مشکلاتی مواجه‌اند. «ایتزل یارد»، هنرمند اهل پاناما می‌گوید: «مردان سفیدپوست از همان ابتدا در حوزه کریپتو از دیگران جلوتر بودند؛ چون اولین افرادی بودند که این فضا را ایجاد کردند. این بار فرصت داریم که شرایط را عوض کنیم و توازن بیشتری به سیستم بدهیم.» این مبارزه برای توازن (بین آنهایی که روی ثروت متمرکزند و آنهایی که روی تغییر زیربنایی متمرکزند) همراه با حرکت فناوری به سمت پذیرش جریان اصلی ادامه خواهد داشت.

توکن غیرمثلی یا ان‌اف‌تی در ابتدایی‌ترین سطح نوعی فایل است، اما بر خلاف فایل‌های متداولی مثل فایل پی‌دی‌اف یا GPEG، ان‌اف‌تی‌ها روی بلاکچین ضرب می‌شوند. بلاکچین دفترکل دیجیتال عمومی مقاوم در برابر دستکاری غیرمتمرکزی است که از رمزارزهایی مثل بیت‌کوین و دوج‌کوین هم پشتیبانی می‌کند. هر توکن غیرمثلی منحصربه‌فرد است و قطعه کدی دارد که اصالتش را ثابت می‌کند و در نتیجه ارزش‌گذاری روی کالاهای دیجیتال را از همیشه آسان‌تر می‌کند. در یک سال گذشته توکن‌های غیرمثلی از کارت‌های بازی عکس‌دار بسکتبال (بازار توکن غیرمثلی NBA Top Shots 720 میلیون دلار درآمد کسب کرده است)، موسیقی (گروه راک کینگز آف لئون از فروش توکن غیرمثلی آلبومی دو میلیون دلار به ‌دست آورد) و یک توییت (اولین توییت جک دورسی، هم‌بنیان‌گذار توییتر، به قیمت 2.9 میلیون دلار فروخته شد) ساخته شده‌اند. تایم نیز به‌تازگی طرح توکن غیرمثلی را شروع کرده که در آن آثار هنرمندان منتخب را می‌فروشد.

بهار امسال هنر در قلب شکوفایی توکن غیرمثلی قرار داشت، اما به‌صراحت باید گفت بخش زیادی از این آثار هنری بد بودند. معبدهایی برای قهرمان رمزارز، ایلان ماسک؛ شکلک‌های سه‌بعدی؛ تقلید از نشانه‌های برندهایی مثل گوچی یا مارول و حقه‌های مفهومی مثل تک‌پیکسلی 1.3 میلیون دلاری از جمله این آثار بودند. «مت درای‌هرست»، متخصص فناوری در مارس گفته بود: «افراد زیادی وجود دارند که برای آنها تنها هدف توکن‌های غیرمثلی، نمایش مبتذل ثروت است.»

همچنان آثار هنری ناپخته‌ای وجود دارند که خریداران، صرفاً برای کسب درآمد آنها را می‌خرند. به‌عنوان مثال ده‌ها مجموعه کلکسیونی کارتونی با امید بازسازی شوروشوق حول کریپتوپانک‌ها، مجموعه بسیار محبوبی از شخصیت‌های کلکسیونی پیکسلی، ایجاد شده‌اند. اما بسیاری از افراد دیگر به مدیومی بلندپروازانه‌تر یعنی هنر مولد روی آورده‌اند. هنرمندانی این آثار را خلق می‌کنند که تغییرات کوچکی در قطعه‌های کد پیچیده ایجاد می‌کنند تا ده‌ها یا صدها اثر را بر مبنای یک مضمون واحد خلق کنند. هنرمندان با استفاده از کدها الگوهای توهم‌زا، ویدئوهای پرش‌دار تشنج‌زا، چشم‌اندازهای صنعتی و نماتابی ایجاد می‌کنند.

صدها نفر از این هنرمندان به پلتفرم Art Blocks آمده‌اند. وقتی «اریک کالدرون» در اواخر سال گذشته این پلتفرم را راه‌اندازی کرد، امیدوار بود هنر کریپتویی را مقرون‌به‌صرفه‌تر کند، ویترینی برای هنرمندانی باشد که آثارشان با پیچیدگی آثار هنری فیزیکی مدرن برابری می‌کند و در راستای میل جامعه کریپتو به کمیابی و پیش‌بینی‌ناپذیری عمل کند. کالدرون می‌گوید: «فکر می‌کردم افراد به انجام بخشی از فرایند هنری و دسترسی به بخش بسیار کوچکی از مغز هنرمند علاقه دارند.»

Art Blocks موفق شده است؛ این پلتفرم در ماه سپتامبر 243 میلیون دلار فروش داشت که بر اساس داده‌های CryptoSlam آن را به محبوب‌ترین پلتفرم توکن غیرمثلی هنری و در مجموع دومین پلتفرم محبوب توکن غیرمثلی در این دوره تبدیل می‌کرد. جالب است که موفقیت سریع و چشم‌گیر Art Blocks مزایده‌های گزینشی آن را برای بیشتر مجموعه‌داران تازه‌وارد بیش ‌از حد گران کرده است، اما این جامعه همچنان مملو از هواداران متعصبی است که آثار هنری را با هدف گران‌تر فروختن نمی‌خرند.

یکی از آنها، «مردیت شیپر»، طراح داخلی مستقر در هیوستون است که به‌عنوان شغل دوم به جمع‌آوری و معامله توکن غیرمثلی می‌پردازد و دست‌کم 90 اثر هنری به نام خودش دارد. شیپر یکی از آثار ریزولی را به قیمت 3.5 اتریوم، تقریباً 11.900 دلار در زمان مزایده ضرب کرد؛ رقمی که بسیار بیشتر از قیمت پایه مزایده بود، زیرا شیپر عاشق این اثر بود و از اینکه در گذشته مدام از غافله جا مانده بود، خسته شده بود. او می‌گوید: «در مزایده‌های قبلی کل مجموعه در کمتر از دو دقیقه ضرب می‌شد.» شیپر در مورد تجربه‌اش در حوزه توکن غیرمثلی می‌گوید: «احتمالاً بهترین اتفاق عمرم بوده است. همه به قدری مثبت‌اندیش هستند که باعث می‌شود احساس خاص و عالی‌بودن داشته باشم.»

ریزولی حدود پنج هزار مایل آن‌طرف‌تر در استودیوی خانگی‌اش در سائوپائولو اصلاً متوجه نبود که قرار است ثروتمند شود. چند ساعت بعد گفته بود: «پیش خودم می‌خندم. امیدوارم بتوانم خیلی بیشتر فداکاری کنم؛ تجهیزات خوب و آرامش داشته باشم. همچنین می‌خواهم اینجا در برزیل کاری در حوزه آموزشی انجام بدهم تا بخشی از این ثروت را به جامعه برگردانم.»

با مطرح‌شدن آثار هنری بیش ‌از پیش تحسین‌برانگیز در فضای توکن غیرمثلی، صاحبان گالری‌ها و نمایشگاه‌ها تلاش کرده‌اند تا فضاهای جدیدی را برای نمایش آنها ایجاد کنند. برخی از این فضاها در دنیای فیزیکی هستند؛ در ماه آوریل یک گالری توکن غیرمثلی در مرکز منهتن افتتاح شد و Art Blocks نیز به‌تازگی اولین نمایشگاه عمومی‌اش را در شهر مارفای، ایالت تگزاس برگزار کرده است.

دیگران نیز تلاش می‌کنند خارجی‌های کنجکاو را به فضاهای مجازی‌شان بکشانند. شیپر به‌تازگی یک گالری مجازی افتتاح کرده و از ملاقات با سایر گالری‌داران در بلوک پیکسلی‌اش خوشحال است. مرکز دیگری برای هنرمندان، NFT Oasis، نیز به‌صورت رایگان از طریق اپلیکیشن یا هدست واقعیت مجازی در دسترس است و شامل بازدید از گالری‌های پیکسلی آرام و تماشای کنسرت‌هایی از هنرمندانی مثل «ایموجن هیپ» می‌شود.

فعالان حوزه توکن غیرمثلی می‌گویند جامعه یکی از جذابیت‌های اساسی این فناوری است. «ایتزل یارد» که تا همین چند سال پیش برای امرار معاش سگ‌های افراد را به گردش می‌برد، می‌گوید: «مانند محله بسیار بزرگی است که همه به‌نوعی یکدیگر را می‌شناسیم.» یارد از آن زمان 216.000 دلار از فروش در پلتفرم Foundation به ‌دست آورده است. هنرمندان توکن غیرمثلی، مثل یارد در دیسکورد و کلاب‌هاوس با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و دور هم گرد آمده‌اند تا سازمان‌های خودگردان نامتمرکز (دائو) ایجاد کنند که ساختار سازمانی نسبتاً جدیدی است که بسیاری از افراد معتقدند پاسخ عصر اینترنت به ساختار شرکت مسئولیت محدود یا کورپوریشن خواهد بود.

هرچند برخی هواداران توکن غیرمثلی، آینده بیکرانی را برای این حوزه متصور هستند، اما دیگران (به‌ویژه زنان و رنگین‌پوستان) به همان موانع شناخته‌شده قبلی برخورد کرده‌اند. موفقیت یارد داستان موفقیت نادری در سطح بسیار بالای تحت سلطه مردان سفیدپوست است. یارد می‌گوید: «مجموعه‌داران بسیاری هستند که این کار را تجارت می‌بینند و سرمایه‌گذاری روی آثار مردان سفیدپوست را کم‌ریسک‌تر می‌دانند.»

داده‌های زیادی وجود ندارد که نابرابری‌های نژادی را در دنیای توکن غیرمثلی هنری ثبت کرده باشند، اما مطالعه‌ای نشان می‌دهد که این فضا نتوانسته وعده اقتصادی برابری‌خواهی موجود در ماهیت غیرمتمرکز کریپتو را عملی کند. در چند سال گذشته هنرمندی به نام «اسپرو رید» و متخصص داده‌ای به نام «ماسیمو فرانچست» (Massimo Franceschet) با جمع‌آوری داده‌هایی از پلتفرم محبوب توکن غیرمثلی SuperRare به این نتیجه رسیده‌اند که درآمدهای ناشی از این پلتفرم به ‌سمت گروه بسیار کوچکی از هنرمندان و مجموعه‌داران ثروتمند روانه شده است. تا 15 ژوئن 80 درصد حجم فروش این پلتفرم به 15 درصد از ثروتمندترین فروشندگان اختصاص داشت.

رید می‌گوید: «همه معتقدند که نیت همه ایجاد برابری بیشتر و فرصت بیشتر برای هنرمندان بوده است. احساس می‌کنم هیچ‌کس نمی‌خواهد بگوید که به ‌سمت آن هدف حرکت نمی‌کنیم.»

هرچند در مجموع دنیای توکن غیرمثلی خیلی به سمت سفیدپوستان و مردان سوگیری دارد، اما زنان و هنرمندان رنگین‌پوست در حال تشکیل جامعه‌های خودشان هستند تا با این سوگیری مقابله کنند و فرصت‌های بیشتری به ‌وجود آورند. «دیانا سینکلر» 17ساله، یکی از دوستان و شاگردان یارد، در ماه آوریل herstoryDAO را برای زنان هنرمند کریپتویی سیاه‌پوست هم‌بنیان‌گذاری کرد. آنها برای «جونتینت» (روز آزادی) با پلتفرم توکن غیرمثلی Foundation مشارکت کردند تا نمایشگاهی به نام «آوارگی دیجیتال» برگزار کنند که آثاری از هنرمندان برجسته‌ای مثل یارد و بلک‌اسنیکرز را به نمایش می‌گذاشت و بخشی از عواید آن به خیریه می‌رسید.

اما درآمد مزایده حتی کمتر از نیمی از پیش‌بینی herstoryDAO بر اساس ارزش آثار قبلی این هنرمندان بود. سینکلر می‌گوید: «واقعاً غافلگیرکننده بود؛ در رسانه‌های اجتماعی حمایت زیادی از ما شده بود، اما مجموعه‌داران اشتیاقی برای پشتیبانی مالی از ما نداشتند.»

وقتی مزایده «آوارگی دیجیتال» برگزار می‌شد، بازار توکن غیرمثلی نزدیک به پایین‌ترین سطحش بود. طبق داده‌های وب‌سایت Nonfungible، فروش توکن‌های غیرمثلی هنری در آن هفته کمتر از چهار میلیون دلار بود. اما از آن زمان آن رقم پیوسته افزایش یافت و در پنجم اکتبر به 84 میلیون دلار رسید. تقریباً همه سنجه‌های دیگری که Nonfungible آنها را پیگیری کرده، از جمله تعداد خریداران منحصربه‌فرد فعال در هر لحظه و تعداد فروش‌های اولیه و ثانویه افزایش یافته‌اند. مطالعه DappRadar در سه‌ماهه دوم سال 2021 که در ماه سپتامبر منتشر شد، نشان می‌داد که پذیرش انبوه توکن‌های غیرمثلی در حال افزایش است که وابستگی به نهنگ‌های ثروتمند را کاهش داده است. توکن‌های غیرمثلی و مجموعه‌های بازی‌محور مثل Bored Ape Yacht Club رونق ویژه‌ای یافته‌اند.

سینکلر معتقد است که هرچند این فضا نقص‌های عذاب‌آوری دارد، اما ماهیت اجتماعی و روحیه مشارکتی آن تغییر مثبتی را امکان‌پذیر می‌کند که در دنیای هنر و فایننس مرسوم احتمالاً غیرممکن بود. به‌عنوان مثال نگرانی‌ها درباره مقدار زیاد انرژی لازم برای ضرب‌کردن توکن غیرمثلی به ایجاد پلتفرم‌هایی با بهره‌وری انرژی بیشتر مثل Tezos و Palm منجر شده که محبوبیت‌شان در حال افزایش است (اتریوم هم انتقال بسیار مورد انتظارش به سیستمی با بهره‌وری انرژی بیشتر را انجام داده است). گروه‌هایی (مانند Mint Fund، Friends With Benefits و African NFT Community) که در یک سال گذشته تشکیل شده‌اند، از نیروی جمعی‌شان برای ایجاد ابزارها و اعطای منابع مالی به هنرمندان کمتربرخوردار استفاده می‌کنند.

حضور سینکلر در دنیای توکن غیرمثلی بلندمدت است و امید دارد که بیشتر درباره سرمایه‌گذاری یاد بگیرد تا قدرت بیشتری در دنیایی داشته باشد که تاکنون خیلی شبیه دنیای قبلی بوده است. سینکلر می‌گوید: «این فضا هنوز خیلی جدید است و اصلاً تثبیت‌شده نیست. ما ایده‌ها و برنامه‌های بیشتر و کارهای بسیار بیشتری داریم که باید عملی کنیم!»