پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
برای پیاده‌سازی بستر بلاکچین در بازار سرمایه چه راهکارهایی وجود دارد؟
احسان محمودی / اخیراً برنامه‌ای با موضوع «ورود بلاکچین به بازار سرمایه» با حضور محمد قاسمی، مدیرعامل صرافی مزدکس و امیرحسام ذنوبی، سرپرست اتاق معاملات iceberg در لایو اینستاگرام برگزار شد که در ادامه مروری بر آن خواهیم داشت.
آشنایی با بستر بلاکچین
محمد قاسمی، مدیرعامل صرافی مزدکس با اشاره به اینکه بستر بلاکچین کلاس دارایی جدیدی را به وجود آورده، افزود: «این کلاس دارایی همانند اوراق بهادار، CFTها و ETFها عمل می‌کند و همچنین قابلیت سرمایه‌گذاری دارد. او معتقد است یکی از راه‌های بسیار مدرن و نیز یکی از مسیرهای قابل دسترسی در ایران، استفاده از این مدل کلاس دارایی است، اما اینکه تا چه میزان می‌تواند با توجه به شرایط بازار سرمایه به جذب نقدینگی و تأمین مالی برای پروژه‌های زیرساختی کشور کمک کند، مشخص نیست.»
اهمیت تبادل نظر درباره کلاس دارایی‌های جدید
به گفته او، در حال حاضر جزء نادر کشورهایی هستیم که در زمینه توکن اوراق بهادار یا Security Token و نیز اتصال بازار مالی به این کلاس دارایی جدید صحبت می‌شود؛ به‌طوری که حتی این موضوع در بورس‌های پیشرفته‌ای مانند آمریکا از مارکت عمیقی برخوردار نیست.
قاسمی در ادامه صحبت‌هایش گفت: «حدود دو سالی از مطرح‌شدن این مباحث در دنیا می‌گذرد و فاصله ما با دیگر کشورهای دنیا چندان نیست، به علاوه اینکه مزیت رقابتی نیز در این زمینه وجود دارد؛ به‌طوری که بازار سرمایه ایران در پیچی قرار گرفته که می‌تواند از بورس‌هایی مانند نزدک یا بورس‌های مدرن اروپایی و… که روزی آرزوی تبدیل‌شدن به آنها را داشتیم، جلو بزند. این فرصت برای ما به گونه‌ای در حال رقم‌خوردن است که با توجه به پارادایم پیش رو و نیز محدودیت‌هایی که در دسترسی به منابع و اتصال به بازارها و بورس‌های بین‌المللی در کشور وجود دارد، می‌تواند با استفاده از این ابزار، با سرعت بیشتری عقب‌افتادگی‌های موجود در این زمینه را جبران کند.»
برای حوزه فناوری نمی‌توان قانون ثابتی وضع کرد
طبق گفته‌های قاسمی، حوزه مالی دارای ریسک است، به همین علت نهاد قانون‌گذار نمی‌تواند منفعلانه عمل کند؛ از این رو اتفاقات خوبی در زمینه قانون‌گذاری در حال رقم‌خوردن است؛ به‌طوری که در این حوزه نیازمند قوانینی هستیم که بتواند با دیدگاه مدیریت ریسک ارکان و چهارچوب کلی را مشخص کند؛ چراکه تغییرات در حوزه فناوری بسیار سریع اتفاق می‌افتد و نمی‌توان قانون ثابتی را برای چند سال وضع کرد.
لزوم به رسمیت شناختن دارایی دیجیتال
او در ادامه می‌گوید: «اولین اقدامی که لازم است در این حوزه انجام شود، به رسمیت شناختن دارایی دیجیتال توسط مجلس شورای اسلامی است تا بتوان بر همین اساس آن را در صورت‌های مالی شرکت‌ها لحاظ و مالیات آن را اخذ کرد. در ادامه این روند نیز بازار بورس و اوراق بهادار می‌تواند طبق رویه‌های رایج دنیا دارایی‌هایی را که به‌صورت پایه‌ای توکن‌سازی شده‌اند، مورد پذیرش قرار دهد.»
آشنایی با فرایند توکن‌سازی
به گفته او، توکن‌سازی؛ نمایش دیجیتالی منحصربه‌فرد از یک دارایی واقعی به‌صورت مشهود و غیرمشهود است؛ از این رو می‌توان در بازار سرمایه نمادی را که به لحاظ فنی دارای فرایند مشخصی است، به توکن تبدیل کرد و در فضای بلاکچین قرار داد؛ در این صورت این توکن از قابلیت نقل‌وانتقال و معامله برخوردار خواهد شد که این مدل توکن‌ها به دو دسته کلی Security Token و یوتریز توکن تقسیم می‌شوند، به‌طوری که در نگاه SEC بیش از 90 درصد توکن‌های موجود در دنیا Security Token با قوانینی مانند اوراق بهادار است.
تأمین سرمایه به‌صورت عرضه اولیه توکن
قاسمی بر این باور است که شرکت‌های باسابقه‌ای مانند دیجی‌کالا و اسنپ و … می‌توانند از طریق عرضه اولیه توکن (IPO) تأمین سرمایه کنند، به‌صورتی که با عرضه توکن اوراق بهادار خود و issue کردن آن به ارزشی خواهند رسید که بتوانند اینوستورهای خارجی را دریافت کنند که این اتفاق می‌تواند به جذابیت و بزرگ‌تر شدن ابعاد بازار سرمایه کمک کند.
زیرساخت مانع نیست، بلکه قانون‌گذاری چالش ماجراست
به گفته او، چند ماهی است که ETF بیت‌کوین در بورس آمریکا معامله می‌شود، از این رو برای اینکه بتوان ETFهای این‌چنینی را در پلتفرم‌های معاملاتی بورس ایران تجربه کرد، نیازمند قانون‌گذاری هستیم، به‌طوری که به لحاظ زیرساختی می‌توان ظرف مدت کوتاهی به این مهم دست یافت. با این حال روندهای پیاده‌سازی آن استخراج شده و بیش از یک سال است که به سازمان بورس پیشنهاد داده شده است. با این وجود باید در نظر داشت که این دست اقدامات به یکپارچگی کلاس‌های دارایی کمک می‌کند.
ابزارهای مالی بازار بورس بهینه نیست
او همچنین بر این باور است که کارکردهای بازار بورس کامل نیست، به‌طوری که شاید دلایل ریزش بازار را بتوان به قیمت‌گذاری دستوری، دخالت‌های دولت در بازار و عدم اعتماد مردم مرتبط دانست، ولی باید در نظر داشته باشیم که تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های زیرساختی کشور از طریق بورس انجام می‌شود و با وجود توجه مردم و دولت به بازار سرمایه در سال گذشته، این امکان از دست رفت، همچنین امکان کنترل هیجانات به‌وجود‌آمده در بازار با ابزارهای موجود وجود نداشت؛ از این رو شاهد افت‌وخیزهای شدید قیمتی در اکثر سهام بودیم؛ بنابراین ابزارهای مالی و سازوکارها در بازار سرمایه بهینه نیست و این عدم اطمینان مردم به‌دلیل فراهم‌نبودن زیرساخت‌های لازم است که بلاکچین یا توکن اکونومی می‌تواند میان‌بری برای رفع یکسری نواقص موجود در بازار جهت تأمین مالی بین‌المللی شرکت‌ها و پروژه‌ها باشد.
بلاکچین تنها یک فناوری است
امیرحسام ذنوبی، سرپرست اتاق معاملات iceberg با بیان اینکه بلاکچین بازار نیست، بلکه یک فناوری است، گفت: «در طول سال‌های گذشته بازار ارزی بر پایه بلاکچین به وجود آمد و در بازارهای مالی جایگاه خوبی را به خود اختصاص داد، به‌طوری که توانست فرصت‌های بزرگی را برای بازارهای مالی ایجاد کند. با این حال امروزه بازارهای مالی گوناگونی وجود دارند تا نیازهای مختلف بشر را برآورده کنند، بازارهای سرمایه‌گذاری مانند بازار سهام؛ بازارهایی که برای تأمین نیازهای صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند بازار کالا یا بازار مشتقات که به مدیریت ریسک کمک می‌کند، همچنین بازارهای جفت‌ارزها یا Currency Pair به‌ویژه مشتقات ارزی که به بانک‌های کشورهای مختلف کمک می‌کند تا تراز مالی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که در مراودات تجاری خود از منافع بیشتری بهره‌مند شوند؛ بنابراین اینکه چگونه بازارهای مالی با فناوری بلاکچین ادغام خواهند شد و نحوه بهره‌مندی آنها از این فناوری چگونه خواهد بود، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در حال حاضر در تمام دنیا مورد بررسی قرار دارد.»
به‌زودی به بستر بلاکچین کوچ خواهیم کرد
طبق گفته‌های او اتفاقی که در بازارهای مالی در حال وقوع است، ایجاد زیرساختی برای مهاجرت بزرگ است؛ به گونه‌ای که بتوان بازارهای سنتی را در بستر بلاکچین پیاده‌سازی کرد و در نهایت این بازارها با یکدیگر ادغام شوند. او برای توضیح بیشتر گفت: «در سال 1999 در بورس کانادا و نیز در حوزه بالکان اتفاقی افتاد که باعث شد بورس‌های کوچک‌تر با یکدیگر ادغام شوند. این ادغام امتیازی را برای سرمایه‌گذاران فراهم کرد که عمق‌پذیری بازار، یکپارچگی و تأمین مالی راحت‌تر را در پی داشت. اتفاقی که بلاکچین می‌تواند در بازارهای مالی رقم بزند، این است که اگر فردی سهام شرکتی را به‌صورت توکنایز (Tokenize) یا Security Token داشته باشد، به‌عنوان مالک این سهام می‌تواند در یک سکوی معاملاتی در دیگر نقطه دنیا آن را معامله کند؛ چراکه این دارایی از ماهیت الکترونیکی برخوردار است و دیگر وابسته به بورس داخلی یک کشور برای معامله آن نخواهد بود.»
او ادامه داد: «این اتفاق می‌تواند به روند تأمین مالی در کشور کمک بسیاری کند؛ به‌طوری که اگر بتوان برای سهام یا اوراق شرکتی که به‌صورت توکن اوراق بهادار یا Security Token است، مشتری‌یابی کرد، می‌توان تأمین مالی بهتری را انجام داد که فرصتی را برای بورس کشورهایی که در این سال‌ها با بورس‌های بزرگ‌تر ادغام نشدند، فراهم می‌کند. در بورس‌های بزرگ دو اتفاق می‌افتد؛ اینکه بورس‌های کوچک‌تر با یکدیگر ادغام می‌شوند و نیز شرکت‌های بزرگ بورسی مانند ICE ،NASDAQ ،NYSE و CME بورس‌های کوچک‌تر را مورد تملک خود قرار می‌دهند.»
بلاکچین از پیچیدگی فرایندها می‌کاهد
به گفته ذنوبی بلاکچین این امکان را ایجاد می‌کند که بدون ساختارهای پیچیده ادغام، تملک و روندهای سختی که در مباحث بانکداری سرمایه‌گذاری یا Investment Bank، ارزش‌گذاری و مسائل قانونی آن وجود دارد، بتوان راحت‌تر تأمین مالی و اقدامات این‌چنینی را انجام داد؛ به‌طوری که با عرضه توکن یک شرکت پتروشیمی در صرافی‌های کشورهای دیگر، می‌توان تأمین مالی را انجام داد؛ البته باید اشاره کرد که با این افق دید فاصله بسیاری وجود دارد، اما همین که به لحاظ فناوری این امکان فراهم می‌شود این خود فرصت بزرگی است.
لزوم تسهیلگری در حوزه بلاکچین
او با بیان اینکه در حوزه بلاکچین و رمزارزها نیازمند تسهیلگری برای ایجاد بازاری پویا هستیم که متشکل از ابزارهای مورد نیاز تأمین مالی برای پروژه‌ها، شرکت‌ها، بورس کالا و… بر پایه بلاکچین باشد، گفت: «باید در نظر داشته باشیم که در حوزه بلاکچین بیشتر زیرساخت‌ها به‌صورت Open Source و Open Community است؛ از این رو امکان Deployment و implement کردن آن در کشور وجود دارد و مشکلی به لحاظ فناوری وجود ندارد؛ بنابراین قبل از ایجاد هر زیرساختی نیازمند شفافیت در حوزه قانون‌گذاری هستیم.»
ورود دولت به موضوع بلاکچین اتفاق مثبتی است
طبق گفته‌های ذنوبی، بر اساس مصوبه هیئت دولت که در زمینه معاملات رمزارزهاست، خرید رمزارز فقط برای تجاری که معاملات فرامرزی انجام می‌دهند، آن هم صرفاً از تولیدکنندگان و استخراج‌کنندگان داخلی رمزارزها، مجاز شمرده است، اما بخش خصوصی در ایران در این دست از مسائل همواره چند قدمی جلوتر از ساختارهای دولتی بوده؛ از این رو می‌توان گفت افرادی که منتقد آیین‌نامه‌هایی هستند که در حوزه بلاکچین و رمزارزها تصویب می‌شود، باید توجه کنند که دولت جدید نیز در این زمینه گامی روبه‌جلو برداشته است. به‌علاوه مؤسسات مالی و صنایع مختلف مدت‌هاست که به‌دلیل تحریم‌ها از تأمین مالی بین‌المللی دور مانده‌اند، از این رو ورود دولت به قانون‌گذاری در حوزه بلاکچین می‌تواند این مسئله را به یک روند جدی تبدیل کند.
او، برای درک چالش‌هایی که در حوزه قانون‌گذاری این دست موضوعات وجود دارد، این‌گونه توضیح داد: «بازار پولی، بازاری است که کارنسی کشورها در آن دخیل است، به‌طوری که کارنسی که به‌عنوان پول تعریف شده، قرار است نقش مراودات مالی را انجام دهد. همچنین برای درک بهتر این موضوع این‌گونه می‌توان گفت که هایک بر این باور است که می‌توان به‌عنوان یک بازار و نهاد خصوصی، ارزی را برای مبادلات بین خود مشخص کرد، البته این دارایی، پولی غیرملی یا خصوصی است که بانک مرکزی کشوری مدیریت و انتشار آن را بر عهده ندارد. از این رو این موضوع بین نهادهای مختلف تضاد منافع ایجاد کرده و این مسئله را با پیچیدگی مواجه می‌کند.»
استانداردهای دنیا برای مراودات پولی
او با اشاره به ابزارهایی که در دنیا به‌عنوان استانداردهای قانونی برای مراودات پولی رعایت می‌شود، عنوان کرد: «AML ابزاری است که از اقدامات مجرمانه و پول‌شویی جلوگیری می‌کند؛ همچنین جلوگیری از تأمین مالی تروریسم که ATF نام دارد. به‌علاوه دستکاری در یک بازار و ایجاد فرایندهای مجرمانه بزرگ در کشورها و… از جمله مسائلی هستند که به حوزه پولی مرتبط می‌شوند؛ از این رو اگر بتوان بین مسائل حوزه پولی و مسائلی که مرتبط به بهادارسازی دارایی‌های واقعی قابل نظارت است، تفکیک ایجاد کرد، می‌توان در حوزه قانون‌گذاری موفق‌تر عمل کرد.»
بازارهای مالی 24ساعته خواهند شد
ذنوبی همچنین گفت: «اگر بخواهیم سهام شرکت‌های علی‌بابا یا اپل را در بازار نیویورک معامله کنیم، می‌توان آن را به وقت تهران در ساعات 6 عصر تا 12:30 شب، از دوشنبه تا جمعه معامله کرد، اما در FTX می‌توان این توکن‌ها را طبق آخرین پیشنهاد و پیش از بازگشایی رسمی در ساعات غیررسمی معامله کرد؛ با این حال باید در نظر داشت گپ‌های قیمتی در این بین اتفاق می‌افتد که به کارایی بازار آسیب می‌زند، از این رو این‌گونه می‌توان گفت که عمق این نوع از بازارها آنچنان افزایش پیدا نکرده، همچنین تنوع دارایی‌های توکنایز شده نیز زیاد نیست، با این وجود در سال‌های آینده شاهد کوچ‌کردن به بازارهای 24ساعته و 7روز هفته خواهیم بود که بتوان این مدل از دارایی‌ها را در هر زمان مانند بازار کریپتوکارنسی معامله کرد.»
اقدامی که بازارهای مالی را جذاب‌تر خواهد کرد
به گفته او، بحثی مانند ETFکردن دارایی‌ای مانند بیت‌کوین، پرمناقشهترین موضوعات ممکن است، به‌طوری که در همین رابطه در سال 2002 درباره ETF کردن طلا نیز در بازار آمریکا محدودیت‌هایی وجود داشت. با این حال می‌توان گفت این اقدام به‌منظور متنوع‌سازی و مدیریت ریسک دارایی‌ها انجام می‌شود.
ذنوبی صحبت‌هایش را این‌گونه ادامه داد: «در بازار آمریکا که پیشروترین بازارهای کریپتومحور به حساب می‌آید، شرکت‌های گری‌اسکیل و مایکرواستراتژی روی این موضوع کار کردند، به گونه‌ای که سهام آنها ETF به حساب نمی‌آید، ولی ارزش این شرکت‌ها بر پایه بیت‌کوین و کوین‌هایی است که خریداری شده؛ بنابراین با این کار فاصله ریسک‌کردن مناسبی را در بازار در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهند، همچنین با استفاده از متنوع‌سازی ابزارها می‌توان بازار مالی را برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای جذاب‌تر کرد.»
قانون‌گذاری؛ مهم‌ترین چالش بازارهای مالی جدید
در بخش پایانی ذنوبی عنوان کرد: «باید دید در بورس ایران و کارگروهی که توسط نهاد ریاست‌جمهوری در این زمینه تشکیل شده، متولی بلاکچین و تقسیم کار موضوعات این‌چنینی با چه نهادی خواهد بود و چگونه در این رابطه قانون‌گذاری خواهد شد. از آنجا که برای فراهم‌کردن زیرساخت‌های مورد نیاز این حوزه نیازمند برگزاری مناقصات کشوری هستیم، از این رو این دست از موضوعات زمان‌بر خواهد بود و برای راه‌اندازی ETF بیت‌کوین در بورس ایران حداقل به سه تا پنج سال زمان نیاز داریم.»