پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سهم زنان از فراگیری مالی چقدر است؟ / کرونا شکاف جنسیتی در فراگیری مالی را افزایش داد
نسیم بنایی / دسترسی به خدمات مالی که با عنوان فراگیری مالی از آن یاد می‌شود، جزء مقولات موردتوجه دولت‌ها در دنیای امروز است. اما در بحث فراگیری مالی، وقتی سخن از زنان به میان می‌آید، موضوع قدری جدی‌تر می‌شود. طبق آمار آنکتاد، زنان نسبت به مردان، دسترسی کمتری به خدمات مالی دارند و اکنون شیوع همه‌گیری کرونا، این چالش را جدی‌تر از گذشته کرده است.
پیش از شیوع همه‌گیری کرونا، زنان نسبت به مردان در اکثر نقاط جهان، دسترسی محدودتری به خدمات مالی داشتند. آمار هم این ادعا را ثابت می‌کند. برخورداری از حساب مالی یکی از مهم‌ترین مسائل در فراگیری مالی است. طبق آمار سازمان ملل، در سال 2017 تنها 65 درصد از زنان از حساب مالی برخوردار بودند و این رقم در مورد مردان به 72 درصد می‌رسید. اما چرا باید به مقوله شکاف جنسیتی در بحث فراگیری مالی پرداخت؟
شکاف جنسیتی در فراگیری مالی یعنی چه؟
دسترسی به خدمات مالی هم برای زنان اهمیت دارد و هم برای مردان. اما شکاف جنسیتی در زمینه فراگیری مالی، نشان‌دهنده مشکلاتی در جامعه است. این شکاف نشان می‌دهد که محدودیت‌هایی در جامعه وجود دارد. برخی از این محدودیت‌ها می‌توانند در حوزه قوانین و مقررات باشند که زنان را از خدمات مالی محروم می‌کنند. درواقع هنگام برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری در مورد خدمات مالی، زنان درون این جریان قرار ندارند و دیده نمی‌شوند.
محدودیت‌های قانونی در کشورهای در حال توسعه پررنگ‌تر است. برای مثال هنوز نقاطی از جهان وجود دارند که در آنها زنان طبق قانون اجازه و حق تملک بر منابعی مانند زمین و خانه را ندارند. در بسیاری از کشورها زنان بدون اجازه همسر، حق ندارند کسب‌وکار یا حساب بانکی به نام خودشان داشته باشند. آنها حتی برای برخورداری از وام بانکی هم با مشکلاتی مواجه می‌شوند. نگاهی به آمار شکاف جنسیتی و فراگیری مالی در دوران همه‌گیری کرونا نشان می‌دهد که رسیدگی به این مقوله امری ضروری است.
آمار چه چیزهایی را به ما نشان می‌دهد؟
زنان در اکثر نقاط جهان همیشه نسبت به مردان دسترسی کمتری به خدمات مالی داشته‌اند. همه‌گیری کرونا این جریان را تشدید کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد زنانی که شغل خود را به‌دلیل همه‌گیری کرونا از دست دادند، نسبت به مردان بیشتر است. بخش‌هایی مانند گردشگری و خدمات شخصی که زنان کارگر را جذب می‌کردند، تحت تأثیر همه‌گیری قرار گرفتند و در نهایت این زنان بود که آسیب دیدند.
در سال ۲۰۱۹ زنان ۵۳ درصد از شغل‌های مربوط به فعالیت‌های خدماتی و تأمین غذا را بر عهده داشته‌اند. در سال ۲۰۲۰ به‌دنبال شیوع کرونا، سفرهای بین‌المللی کاهش ۶۳درصدی را نسبت به سال پیش از آن تجربه کرد. همه صنایعی که با این بخش‌ها درگیر بودند، تحت تأثیر قرار گرفتند؛ بنابراین درآمد زنان کارگر مهاجر که در بخش‌های خدماتی فعالیت داشتند، به‌شدت کاهش پیدا کرد.
طبق برآوردهای بانک جهانی، پول‌هایی که کارگران مهاجر به کشورهای در حال توسعه می‌فرستند، در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۱۹ حدوداً تا ۷۸ میلیارد دلار کاهش پیدا خواهد کرد. بخش مهمی از رقم کاهشی به درآمد زنان کارگر مهاجر مربوط می‌شود. جدا از ماجرای همه‌گیری کرونا، می‌توان گفت که شکاف جنسیتی در امر فراگیری مالی، نشان‌دهنده مشکلات ساختاری و عمیق در جوامع مختلف است و در بسیاری از موارد نیاز به اصلاح قوانین را نشان می‌دهد. اما چطور می‌توان این شکاف را برطرف کرد؟
پلی روی شکاف
شکاف جنسیتی در فراگیری مالی به خودی خود برطرف نمی‌شود. از یک سو اقداماتی باید در سطح ملی صورت بگیرد و از سوی دیگر به همکاری‌های بین‌المللی نیاز است تا اصلاحات ساختاری در زمینه دسترسی زنان به خدمات مالی صورت بگیرد و زنان به اندازه مردان در فراگیری مالی سهم داشته باشند. در امر رسیدگی به شکاف جنسیتی و فراگیری مالی، باید مسائلی را مدنظر داشت:
- جمع‌آوری داده: پیش از آنکه اقدامی برای حل چالش دسترسی زنان به خدمات مالی صورت بگیرد، باید آمار و اطلاعات دقیقی از وضعیت آنها در این زمینه داشته باشیم. این داده‌ها نباید فقط محدود به نرخ نفوذ حساب مالی برای زنان باشد، بلکه باید موارد مختلف از فراگیری مالی را نشان دهد تا در نهایت به توسعه مشارکت زنان در اقتصاد و قدرت‌بخشی به آنها بینجامد. داده‌ها به تشخیص بهتر موقعیت زنان در زمینه فراگیری مالی کمک می‌کنند.
- رویکرد جنسیت‌محور: برای اینکه شرایط زنان در زمینه فراگیری مالی متحول شود، باید رویکردی جنسیت‌محور به سیاست‌ها و اقدامات وجود داشته باشد. طی سال‌های گذشته دولت‌ها و سیاست‌گذاران تلاش کرده‌اند با این رویکرد که زنان باید به امکانات مالی دسترسی داشته باشند، توسعه مالی را پیش ببرند. این نگاه باید در همه بخش‌هایی که خدمات مالی ارائه می‌شوند، حاکم شود تا انقلابی در فراگیری مالی در مورد زنان ایجاد کند.
- خدمات دیجیتال: واضح است که خدمات مالی به کمک امکانات دیجیتالی و فناوری‌های موبایلی، به فراگیری مالی کمک می‌کند. این خدمات دیجیتالی می‌تواند هزینه امور مالی را کاهش دهد و به شکلی نوآورانه، چالش دسترسی به امکانات مالی را برطرف کند. البته در این زمینه شکاف جنسیتی وجود دارد و زنان به اندازه مردان از خدمات دیجیتالی مالی برخوردار نیستند. اما افزایش دسترسی به خدمات دیجیتالی، آموزش در مورد آنها و حتی در برخی موارد دسترسی رایگان به موبایل جزء مواردی است که می‌تواند شکاف جنسیتی در فراگیری مالی و خدمات دیجیتالی را برطرف کند.
شکاف جنسیتی در سطح جهانی در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ کاهش داشته، اما در برخی کشورهای در حال توسعه از جمله کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی، این روند معکوس بوده و شکاف افزایش پیدا کرده است. بهره‌گیری از خدمات دیجیتالی و فراگیر کردن خدمات مالی دیجیتالی و موبایلی، تا حدی می‌تواند شکاف جنسیتی را در زمینه دسترسی به خدمات مالی کاهش دهد. خوشبختانه کرونا روند دیجیتالی‌شدن دنیای مالی را سرعت بخشیده و در نتیجه زنان هم می‌توانند مانند مردان از مزایای خدمات مالی از طریق امکانات دیجیتالی بهره بگیرند.
فراگیری مالی امری ضروری برای توسعه اقتصادی به‌شمار می‌آید. دسترسی زنان به خدمات مالی به اندازه دسترسی مردان در کیفیت زندگی اقتصادی و ایجاد فرصت‌هایی برای رشد اقتصادی مؤثر است. به همین دلیل است که همه باید به‌صورت یکسان تحت پوشش چتر فراگیری مالی قرار بگیرند.