پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ریحانه راد / شانزدهمین رویداد فیناپ، پنجشنبه گذشته با موضوع نئوبانک، در تهران برگزار شد. یکی از موضوعات مطرح‌شده در این رویداد، بحث چرایی ورود به حوزه نئوبانک‌ها بود که وحید شامخی، عضو هیئت‌مدیره شرکت مشاوره مدیریت ایلیا، در ارائه‌اش به این موضوع پرداخت.
وحید شامخی، عضو هیئت‌مدیره شرکت مشاوره مدیریت ایلیا، ارائه‌اش را با مطرح‌کردن این سؤال آغاز کرد: «در یک سال اخیر با این سؤال مواجه بودم که آیا ما هم باید نئوبانک داشته باشیم یا نه و آیا نئوبانک، مسئله ما را حل می‌کند یا خیر.»
او در ادامه گفت که صحبت‌هایش در مورد برخی حقایقی که مطرح می‌کند، ممکن است تلخ یا شیرین باشد: «برای راه‌اندازی خدمات مالی جدید باید به خواسته‌های مردم توجه کنیم. سال گذشته شرکت ایلیا گزارشی در مورد دسته‌بندی رفتار مالی مردم ایران منتشر کرد. در این گزارش، به چهار خوشه اصلی رسیدیم، شامل کمال‌طلب‌ها، معتمدها، تلاشگرها و دنباله‌روها. مثلاً کمال‌طلب‌ها در تصمیم‌گیری‌های مالی خودشان را صاحب‌نظر می‌دانند و معتمدها، حلقه اطرافیان را. دنباله‌روها اگر آخر ماه پولی اضافه بیاورند، آن را خرج رستوران و تفریح می‌کنند، ولی کمال‌طلب‌ها، پول اضافه را به دارایی تبدیل می‌کنند.»
شامخی درباره چرایی انجام این تحقیق توضیح داد: «می‌خواستیم ببینیم مردم ایران از خدمات مالی بانک‌ها راضی هستند یا نه. ما کل خدمات مالی را به یک نقشه تبدیل کردیم و به این نتیجه رسیدیم بازیگران کلاسیک حوزه بانکداری که به این چهار خوشه سرویس می‌دهند، خیلی بد عمل کرد‌ه‌اند و حدود ۲۵ درصد مردم از این خدمات استفاده می‌کنند. به بخش بزرگی از جامعه ایران خدمت نمی‌دهیم، چون سرویسی متناسب با نیازشان تعریف نشده است.»
انسان‌مداری به جای مشتری‌مداری
وحید شامخی در ادامه ارائه‌اش به تشریح مفهوم انسان‌مداری پرداخت و گفت: «مفهوم مشتری‌مداری ۲۰ سال پیش مطرح شد و چند سال است جای آن را مفهوم جدیدتر انسان‌مداری گرفته است. بر اساس این مفهوم، اگر یک کسب‌وکار تمام تلاشش را برای جلب نظر یک مشتری انجام بدهد، در بهترین حالت می‌تواند یک درصد از عمر او را درگیر استفاده از سرویس خودش بکند. مشتری در ۹۹ درصد دیگر عمرش یک انسان است و آرمان و آرزو دارد. پس بهتر است سرویسی تعریف کنیم که منطبق بر آرمان‌ها و آرزوهای انسان باشد، نه مشتری‌بودنش.»
او ادامه داد: «لازمه انسان‌محور بودن این است که بپذیریم سبک زندگی مردم دیجیتال و مدرن شده و کرونا هم به بیشتر دیجیتال‌شدنش کمک کرده است. امروز دیگر فقط دو درصد مردم ایران از پول نقد استفاده می‌کنند و فقط شش درصد مردم در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها فعال نیستند. مدرن‌شدن زندگی مردم با مطرح‌شدن مفهوم بانکداری روزانه (Everyday Banking) همزمان شده است. افراد دیگر فقط به‌دنبال خدمات بانکی نیستند و خدمات بانکی و مالی و غیرمالی را باهم و یکجا می‌خواهند و دوست دارند تجربه دلچسبی هم داشته باشند. پس عملاً یکسری نیاز واقعی و مشخص از سمت مردم داریم، اما پاسخ‌های غیرکاربردی برایشان تعریف نکرده‌ایم.»
تحولات صنعت بانکی در جهان
شامخی عضو هیئت‌مدیره شرکت ایلیا در ادامه، وضعیت بانکداری را در جهان بررسی کرد و توضیح داد: «سال ۲۰۱۴ حدود ۲۵ هزار بانک در کل دنیا فعال بود که تا سال ۲۰۲۰، هشت هزار بانک از بین رفت. در این بین یک اتفاق جدید افتاد که آن هم تأسیس نئوبانک‌هاست. الان ۳۲۰ نئوبانک در کل دنیا وجود دارد. تعداد بانک‌های کلاسیک کم شده و نئوبانک‌ها بیشتر شده‌اند. پشتیبان بیشتر نئوبانک‌ها شرکت‌هایی به‌جز بانک‌های بزرگ کلاسیک هستند.»
شامخی درباره گردش مالی نئوبانک‌های جهان نیز توضیح داد: «مارکت‌سایز خدمات مالی در دنیا در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۲.۵ تریلیون دلار و مارکت‌سایز نئوبانک‌ها حدود ۳۵ میلیون دلار است. بزرگ‌ترین نئوبانک‌ها هنوز به سودآوری نرسیده‌اند و سؤال این است که آیا می‌توانند سودآور باشند یا خیر. سرمایه‌گذاران بزرگ دنیا علاقه ندارند روی بانک سرمایه‌گذاری کنند، چون اساساً صنعت بانکداری در جهان وضعش خراب است. نئوبانک‌ها حتی 1.5 درصد اتفاقات مالی دنیا را هم در اختیار ندارند، اما نقش‌شان کمرنگ هم نیست. پای شرکت‌های های‌تک مثل گوگل، اپل، آمازون و فیس‌بوک نیز دارد به این ماجرا باز می‌شود.»
تشبیه وضعیت بانک‌های ایران به آفتاب‌پرست
وحید شامخی در بخشی از ارائه‌اش، ویژگی‌های بانک‌های ایرانی را با ویژگی‌های آفتاب‌پرست مقایسه کرد و گفت: «آفتاب‌پرست‌ها تنها زندگی می‌کنند و از دیدن تصویرشان در آینه عصبانی می‌شوند، مثل بانک‌های ما. در حالی که رویکرد جهانی در بانکداری امروز، بانکداری اکوسیستمی است. دویچه‌بانک آلمان برای توسعه ۵۰ درصد از محصولات جدیدش از فین‌تک‌ها و استارتاپ‌ها استفاده می‌کند.»
او ادامه داد: «زبان آفتاب‌پرست‌ها، سرعت زیادی در هنگام شکار دارد و تغییر رنگ پوست‌شان هم بر خلاف نظر عامه، بنا به دلیل خاص و مشخصی مثل سرما، گرما، عصبانیت و… است. بانک‌ها هم باید چابک باشند و تحول را بر اساس شرایط و اقتضائات‌شان تعریف کنند، نه اینکه به یکباره کل سیستم را متحول کنند.»
او همچنین به این نکته اشاره کرد که بانک‌ها باید مثل آفتاب‌پرست‌ها مراقب چشم‌هایشان باشند؛ بیشتر داده‌محوری کنند و مراقب تغییرات اطراف باشند. «بانک DBS در سال 1968 تأسیس شد، اما در سال ۲۰۱۳ تحولات جدی را شروع کرد و موفق شد. کپیتال بانک هم در سال 1994 تأسیس شد و در سال ۲۰۱۲ شروع به تغییر کرد و توانست موفق شود.»
کدام کسب‌وکارها باید به فکر تأسیس نئوبانک باشند؟
شرکت ایلیا، نقشه اکوسیستم را با این ذهنیت که چه کسب‌وکارهایی در ایران پتانسیل ورود به نئوبانک را دارند، ترسیم کرد. شامخی نتیجه ترسیم این نقشه را این‌طور توضیح داد: «تمام بانک‌های ایرانی حداقل یک اپلیکیشن اینترنت‌بانک دارند. یکسری اپلیکیشن‌های حوزه پرداخت هم داریم که مربوط به پی‌اس‌پی‌هاست. تعداد محدودی هم نئوبانک داریم، مثل بلوبانک و بانکینو. فین‌تک‌ها هم در زمینه خدمات فناورانه و مالی مشغول فعالیت هستند. تعدادی هم بازیگران غیرمالی داریم، مثل اپراتورها، اسنپ، دیجی‌کالا و …»
شامخی درباره این دسته‌بندی‌ها توضیح داد: «در بین بانک‌های موجود، بعضی‌ها مشتریان حقیقی بیشتر و بعضی‌ها، مشتریان حقیقی کمتری دارند. بانکی مثل بانک آینده هم روی ارائه خدمات لوکس بانکداری تمرکز کرده است. فین‌تک‌ها و بازیگران غیرمالی هم هر کدام در حوزه خاصی مشغول به کار هستند. اگر بخواهیم نئوبانک را یک راه‌حل در نظر بگیریم، برای تمام این بخش‌ها، تأسیس نئوبانک جواب نمی‌دهد. برای بانکی که مشتریان حقیقی زیادی دارد، تحول دیجیتال چاره است، ولی برای بانک‌هایی با مشتری حقیقی کمتر، نئوبانک می‌تواند راهی باشد برای رسیدن به مشتری B2C. بانک‌های ارائه‌دهنده خدمات لوکس باید روی اکوسیستم‌سازی‌شان کار کنند. برای فین‌تک‌ها، هم اکوسیستم‌سازی و هم داشتن نئوبانک می‌تواند چاره باشد، ولی مهم‌تر از همه، تأسیس نئوبانک مناسب بازیگران غیرمالی‌ای است که درآمدشان از جای دیگری کسب می‌شود، اما برای گرفتن کاربر به سمت نئوبانک می‌آیند.»
وحید شامخی ارائه‌اش را با این توضیح به پایان رساند: «تأسیس نئوبانک اصالتی ندارد. فقط یک راهکار است که برای هر مشکلی هم کار نمی‌کند. نباید فکر کنیم چون همه دارند نئوبانک می‌زنند، ما هم باید نئوبانک خودمان را بزنیم. مهم‌تر از نئوبانک، تغییر رویکرد است و ما پیش از هر چیز به تغییر رویکرد نیاز داریم.»