پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
محمد نادری فرید، از حمله سایبری به سامانه سوخت کشور می‌گوید / مسبب این امر هم فکر نمی‌کرد در این مدت کوتاه تمام جایگاه‌های سوخت کشور دوباره راه‌اندازی شوند
سپهر سمنگانی / گروه فنآوا طی سه دوره، پروژه پشتیبانی سامانه هوشمند سوخت کشور را از سال 1394 تا به امروز را بر عهده داشته و با تمام توان فنی و زیرساختی خود این مهم را به انجام رسانده است. سامانه هوشمند سوخت کشور یکی از مهم‌ترین بخش‌های خدماتی در کشور است که اختلال یا مشکل در آن می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به سیستم سوخت‌رسانی و همچنین وضعیت حمل‌ونقل کشور و در نهایت به وضعیت شهرهای کشور وارد آورد. از آنجایی که این سامانه به شکل یکپارچه و شبانه‌روزی به خدمت‌رسانی مشغول است، شرکتی که عهده‌دار این مسئولیت است، بایستی از حداکثر توان تخصصی، زیرساختی و همچنین نیروی انسانی متخصص بهره‌مند باشد و در مواقع حساس بتواند در کمترین زمان ممکن به رفع نواقص و مشکلات بپردازد.
در روز سه‌شنبه چهارم آبان‌ماه سامانه هوشمند سوخت کشور مورد حمله سایبری قرار گرفت و این سامانه به شکل کلی از مدار خارج شد. این حمله ابعاد گسترده‌ای داشت و عملیات سوخت‌گیری در تمام جایگاه‌های کشور را غیرممکن و مختل کرد. بعد از این حمله سایبری گروه فنآوا به‌عنوان پشتیبان سامانه هوشمند سوخت کشور به‌سرعت تیم‌های خود را در تهران و در سطح کشور وارد عمل و عملیات سوخت‌رسانی را در برخی جایگاه‌ها به شکل دستی دایر کرد تا اختلال وارده بیش از این به کشور آسیب نرساند. این گروه با هشت شبانه‌روز کار بدون وقفه و با درک حساسیت‌های داخلی و خارجی تلاش کردند تا تمام جایگاه‌های سوخت کشور را مجدداً به سامانه هوشمند سوخت متصل کنند و بعد از اتمام این چند روز فعالیت تمام جایگاه‌ها در کشور به حالت قبل برگشت. این نکته زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم طبق برآورد گروه فنی فنآوا اتصال جایگاه‌های سوخت کشور به سامانه هوشمند سوخت به زمانی 30 تا 40روزه نیاز داشته است. در ادامه گفت‌وگوی راه پرداخت را با محمد نادری فرید، مدیر پروژه سرویس نگهداری و پشتیبانی سامانه هوشمند سوخت گروه فنآوا، درباره قرارداد فنآوا با شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران تا به امروز و چالش‌های این مسئولیت طی این سال‌ها و همچنین عملکرد گروه فنآوا در ماجرای حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کشور، می‌خوانید.
این پروژه سوای بحث کارفرما و پیمانکاری واقعاً مباحث امنیتی و لایه‌های خاصی دارد
محمد نادری فرید، مدیر پروژه سرویس نگهداری و پشتیبانی سامانه هوشمند سوخت گروه فنآوا در ابتدا در توضیح شکل قرارداد این گروه با شرکت ملی پخش و همچنین مسئولیت فنآوا در دوره‌های مختلف گفت: «سامانه هوشمند سوخت در سال 1385 ذیل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران راه‌اندازی شد و از آن تاریخ تاکنون بدون وقفه مسئولیت مهم خود را انجام داده است. این مهم نشان‌دهنده تجربه و تخصص و تعهد مدیریت سامانه هوشمند سوخت و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران است که راهبری و نگهداری و به‌روزرسانی و به‌طور کلی تمام مسائل فنی سامانه را بر عهده دارند و سیاست‌گذاری‌ها برای این سامانه نیز از سمت آنها انجام می‌شود. مجموعه گروه فنآوا افتخار داشته که سه دوره پیمانکار این پروژه باشد. دوره اول از سال 1396-1394 بود که شرکت برنده این مناقصه شد و دوره دوم از سال 1398 تا 31 فروردین 1399 بود که گروه فنآوا به‌صورت متوالی تا سال 1399 مجدداً برنده مناقصه پشتیبانی، نگهداری و تعمیرات سامانه هوشمند کل کشور شد و قراردادش از یکم اردیبهشت 1399 آغاز و در 31 فروردین 1400 خاتمه پیدا کرد، اما از آن تاریخ تا 31 تیر 1400 در قالب 25 درصد قرارداد افزایش پیدا کرد. البته این 25 درصد دو الحاقیه داشت که از تاریخ یکم مرداد به‌صورت ترک تشریفات، این قرارداد با مجموعه فنآوا تمدید شد و تا به امروز نیز ادامه دارد.»
او در ادامه به تغییرات قرارداد با شرکت ملی پخش اشاره کرد و گفت: «قرارداد جاری پروژه سوخت که از یکم اردیبهشت 1399 آغاز شد به لحاظ تکنیک‌های حقوقی و قراردادی تفاوت عمده‌ای با قراردادهای سال‌های قبل داشت و این مسئله با تغییری که در شکل قرارداد به وجود آورد، از هوشمندی مجموعه سامانه مدیریت هوشمند سوخت کشور بود. در قراردادهای گذشته قرارداد اجازه واگذاری داشت و عملاً کارفرمایان می‌توانستند حدود 70 درصد از بحث‌های کاری در ساختار پروژه را به پیمانکاران دست دوم واگذار کنند که همیشه این اتفاق می‌افتاد. اما فنآوا در این دو دوره که در قراردادهای تیپ قبل پیمانکار برقرار بود، تقریباً به‌طور مستقیم بیش از 40 تا 50 درصد قرارداد را خودش اداره می‌کرد و مابقی را در اختیار پیمانکار دست دوم قرار می‌داد که این امر باعث شد فنآوا به نسبت سایر رقبا، تجربه خوبی را در بحث مدیریت پروژه این قرارداد کسب کند. اما با تغییری که از یکم اردیبهشت 1399 در این قرارداد ایجاد شد، پیمانکار دست دوم از قرارداد حذف شد و باز تنها شرکت شبکه‌گستر فنآوا که در ادوار گذشته هم به‌عنوان MC بود، مدیریت قرارداد را بر عهده گرفت. گروه فنآوا کل پیمانکاران را، چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ منابع انسانی و مالی مدیریت می‌کرد و در سال 1399 این اجازه مجدداً داده شد تا مجموعه شبکه‌گستر فنآوا به‌صورت مستقیم ذیل گروه فنآوا مدیریت پروژه را بر عهده بگیرد. در این قرارداد همان‌طور که گفته شد، ساختار پروژه تغییر کرده و پیمانکار دست دوم نیز حذف شده بود و بر همین اساس شرکت مستقیماً 340 نفر نیروی کار مستقیم را در سطح کل کشور از دورترین نقاط در نقاط مرزی، جزایر دور از دسترس، هر جایی از کشور که پمپ‌بنزین در آن وجود داشت، به کار گرفت و با آنها قراردادهای مستقیم بست.»
فرید در ادامه به چالش‌هایی که این شکل قرارداد برای گروه فنآوا داشت، پرداخت: «اگرچه با این شکل قرارداد واسطه‌گری‌ها حذف شد، اما بالطبع سختی‌های خودش را نیز به وجود آورد. برای مثال با توجه به افزایش حقوق خارج از عرفی که در سال 1399 دولت آن را مصوب کرد و بسیار هم خوب بود، ولی آسیب‌هایی برای پیمانکاران از جمله فنآوا در پی داشت. در قراردادهایی که بخش عمده آن را نیروهای انسانی و تخصص فنی نیروهای انسانی شکل می‌دهد، در برآورد قیمت پیشنهاد می‌شود که معمولاً بین 15 تا 20 درصد قیمت به‌عنوان پیش‌بینی افزایش حقوق پرسنلی اضافه در نظر گرفته شود، اما در سال 1399 در دو مرحله چیزی نزدیک به 45 درصد حقوق افراد افزایش یافت و قرارداد فنآوا را وارد زیان کرد و زیان هم زیان سنگینی بود. اما خوشبختانه با توجه به اینکه مجموعه فنآوا خودش را به این پروژه ملزم و متعهد می‌دانست، آن را به انجام رساند؛ چراکه این پروژه سوای بحث کارفرما و پیمانکاری، واقعاً مباحث امنیتی و لایه‌های خاصی دارد و مجموعه فنآوا به‌درستی آن را درک کرده و خدمت‌رسانی به آحاد مردم را که جء دستورالعمل‌های اصلی هلدینگ گروه فنآوا و مدیریت عاملی هلدینگ است، همچنان لحاظ داشته است؛ زیرا ذی‌نفع اصلی تمام پروژه‌ها در کشور آحاد مردم هستند و هیچ پروژه‌ای در هیچ سطحی انجام نمی‌شود، مگر اینکه ذی‌نفعش مردم باشند و خواسته سامانه هوشمند سوخت نیز از این گونه پروژه‌هاست.»
در حمله سایبری از محل تلمبه‌ها تا سرورها دچار قطع ارتباط شده بودیم
فرید در توضیح چگونگی عملکرد گروه فنآوا در واکنش به حمله سایبری، ابتدا به بخش‌های اصلی پروژه سوخت اشاره کرد و گفت: «سه‌شنبه صبح این اتفاق محرز شد و جایگاه‌ها یکی‌یکی از مدار خدمات‌رسانی خارج شدند و بلافاصله با هماهنگی که با ستاد مدیریت سامانه‌های هوشمند سوخت به‌عنوان کارفرما در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران انجام شد، تیم فنی مستقر در شرکت گروه ف آوا و همچنین شبکه‌گستر ف آوا از مجموعه هلدینگ وارد عمل شدند. این پروژه از چهار بخش اساسی تشکیل شده؛ بخش اول مرکز داده مدیریت سامانه هوشمند سوخت کل کشور و دیتاسنترهایی است که به لحاظ فنی اهمیت دارند. بخش دوم بحث پشتیبانی و نگهداری از جایگاه‌های سوخت کشور در کل جایگاه‌ها ـ از نقطه‌ای که مردم عزیز و شهروندان کارت را وارد می‌کنند تا سرورهای داخل جایگاه‌ها ـ را دربر می‌گیرد، بخش سوم نیز مسیرهای ارتباطی است که از جایگاه‌ها به مراکز داده در انجام است. این مسیرها انواع مختلفی دارند که یک بخش‌شان به مباحث ارتباطی زمینی و غیرزمینی برمی‌گردد و بخش چهارم نیز لجستیک پروژه است که این مسئله هم از حساسیت خاصی برخوردار است.»
او در ادامه به تشریح عملکرد گروه فنآوا در همکاری با شرکت ملی پخش پرداخت و بیان داشت: «تیم‌های تخصصی و فنی ما هم در مرکز داده و هم در بخش فنی جایگاه‌ها به‌سرعت وارد عمل شدند و در ساعات ابتدایی ابعاد آسیب‌پذیری مشخص و مشکل به شکل دقیق استخراج شد و با هماهنگی از سمت کارفرما (شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و مدیریت هوشمند سوخت کشور) صورت‌مسئله استخراج شد. مسئله‌ای که اتفاق افتاده بود، ابعاد بسیار وسیعی را دربر می‌گرفت، چراکه از محل تلمبه‌ها تا سرورها دچار قطع ارتباط شده بودیم. من ابعاد فنی را بیشتر از این توضیح نمی‌دهم و ترجیحم این است که این قبیل اطلاعات مستقیماً از سمت کارفرما گفته شود. با این حال، در روز اول تیم‌ها با توجه به تجربه و تخصص و چابکی وارد عمل شدند و تیم‌های پروژه تا ساعت 11 شب همان روز سه‌شنبه تعداد چهار جایگاه را ذیل سامانه هوشمند سوخت در تهران وارد سامانه کردند. با توجه به دستورات و دستورالعمل‌هایی که از سمت کارفرما ابلاغ شد، در فاز اول برای اینکه جایگاه‌ها عملیاتی شوند، سامانه هوشمند از مدار خارج شد و جایگاه‌ها به‌صورت مکانیکی شروع به فعالیت کردند که ظرف 48 ساعت اول حدود 60 تا 70 درصد جایگاه‌های کل کشور شروع به عملیات سوخت‌رسانی کردند.»
فرید همچنین به تلاش شبانه‌روزی گروه‌های فنآوا در بازگشت سامانه سوخت کشور به حالت قبل اشاره کرد و گفت: «در کل کشور چیزی در حدود 4100 جایگاه فعال و بالغ بر 50000 هزار نازل بنزین داریم که تمامی اینها نیاز داشتند تا به مدار سامانه هوشمند سوخت برگردند و دوباره ذیل سامانه هوشمند سوخت شروع به فعالیت کنند. تیم‌های عملیاتی ما در بخش دیتاسنتر و در بخش مجاری عرضه جایگاه سوخت کشور وارد عمل شدند و با راهبری و دستورالعمل‌هایی که از سمت مدیریت سامانه هوشمند سوخت کل کشور ابلاغ شد، در 37 منطقه عملیاتی در کل کشور همکاران من، با نمایندگان مناطق شروع به فعالیت کردند و خدمت‌رسانی را انجام دادند. در مرحله اول جایگاه‌ها به‌صورت مکانیکی فعال‌سازی شد و در مرحله دوم با دستورالعمل‌های تکمیلی جایگاه‌ها ذیل سامانه هوشمند سوخت کشور شروع به فعالیت کردند. از روز سه‌شنبه تقریباً 72 ساعت بدون وقفه، همکاران من و در کل کشور تیم‌های پشتیبانی و تکنیسین‌های فنی ما، در مجاری عرضه به‌عنوان نوک پیکان مقابله با این حمله قرار داشتند و بخش عمده راه‌اندازی جایگاه‌ها و تلمبه‌ها به دوش این عزیزان بود که بدون هیچ چشمداشتی در 72 ساعت اول هیچ‌کس؛ از تیم مدیریت پروژه گرفته تا همکاران در دیتاسنتر و همکاران دیگر در مجاری عرضه و تیم‌های پشتیبان، هیچ استراحتی نداشتند و تمام تلاش‌شان بر این بود که تا جای ممکن جایگاه‌ها را عملیاتی کنند که در همان روز اول نزدیک به 30 تا 40 درصد جایگاه‌ها در کل کشور ذیل سامانه هوشمند سوخت شروع به فعالیت کردند.»
فکر نمی‌کردیم که این داستان تا 30 الی 40 روز به حالت طبیعی برگردد
او در ادامه به برآوردهای اولیه گروه‌های فنی در زمان بازگشت سامانه سوخت کشور اشاره کرد و همچنین به چگونگی انجام این مهم در هشت شبانه‌روز پرداخت: «از زمانی که ابعاد مسئله مشخص شد، با توجه به آنالیزها و نقشه‌هایی که طراحی کرده بودیم، واقعیتش فکر نمی‌کردیم که این داستان تا 30 الی 40 روز به حالت طبیعی برگردد، اما خوشبختانه با پای کار آمدن تیم‌های اضافه از سمت شرکت ملی پخش در روز سه‌شنبه که روز ابتدایی حادثه بود تا ساعت 11 شب در حدود 100 کارشناس و مهندس به مجموعه فنآوا ملحق شدند و از همان شب تا نیمه‌شب طی دو کلاس آموزشی به این دوستان آموزش‌های عملیاتی و کاربردی لازم داده شد و با هدایت نفرات مجموعه فنآوا و تیم پروژه به 25 تیم عملیاتی در تهران تقسیم شدند. فرایند این قضیه نیز از روز چهارشنبه به‌موازات، در کل کشور اتفاق افتاد و به تیم‌ها در محل‌ها آموزش‌های لازم داده شد و در سطح مناطق خودشان تقسیم شدند. اما در تهران با توجه به حساسیت‌هایی که وجود داشت، نیروها شبانه با هماهنگی شرکت پخش و کارفرما به تیم فنآوا اضافه شدند و آموزش‌های لازم خیلی کاربردی و سریع ظرف دو ساعت به آنها داده شد و تیم‌بندی‌های لازم نیز انجام شد و این تیم‌ها در نواحی مختلف تهران مشغول به کار شدند. روز چهارشنبه ساعت 11 مجدداً از سمت شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی تیم‌هایی از پالایشگاه‌ها و جاهای دیگر به‌صورت داوطلبانه آماده شدند و مجدداً آموزش دوساعته‌ای در محل شرکت ملی پخش برگزار کردیم و از همان‌جا با هماهنگی و امکاناتی که شرکت ملی پخش به لحاظ حمل‌ونقل در اختیار پیمانکار گذاشت، این دوستان به سرتیم‌ها ارجاع داده شدند و تا 12 شب مجدداً با همکاران ما در حال راه‌اندازی جایگاه‌ها بودند.»
راه‌اندازی جایگاه را در حدود 40 دقیقه کاهش دادیم
فرید همچنین ضمن تشریح شکل همکاری بین‌سازمانی، در تغییرات در شکل و شیوه راه‌اندازی جایگاه‌ها گفت: «تجربه آقای ماجد مشهدی تفرشی به‌عنوان قائم‌مقام پروژه سامانه هوشمند سوخت کل کشور و آقای محمدرضا مقامی به‌عنوان مدیر مناطق و مدیر امور فنی پروژه که در حال فعالیت و همکاری با ایشان هستیم، منجر شد که تغییراتی در برنامه و نوع عملیات انجام شود. برآورد اولیه ما برای راه‌اندازی هر جایگاه چیزی بین 3 الی 4 ساعت بود اما با تغییراتی که در شیوه‌های فنی و روش‌های اجرایی صورت گرفت، این زمان را با احتساب رفت‌وآمد همکاران به جایگاه و راه‌اندازی جایگاه در حدود 40 دقیقه کاهش دادیم و این زمان، زمان خوبی بود که برای ما ذخیره شد و توانستیم با شتاب بیشتری کار را انجام دهیم. همچنین با تجربه موفقی که در ساعات اول کسب کردیم، این تجربه را با هماهنگی کارفرما به تمامی همکاران در سطح کشور انتقال دادیم و همین شد که مسبب این امر هم فکر نمی‌کرد که مجموعه شرکت پخش و مدیریت سامانه هوشمند سوخت و مجموعه فنآوا بتوانند دست‌به‌دست هم ظرف مدت هفت تا هشت روز به شکل صددرصدی جایگاه‌های سراسر کشور را دوباره ذیل سامانه هوشمند سوخت قرار دهند.»
قدردانی از نیروهای گمنام این تلاش شبانه‌روزی
او در نهایت از تمام نیروهای فنی فنآوا و گمنامان این تلاش شبانه‌روزی تشکر کرد و گفت: «اما با توجه به پتانسیلی که فنآوا و حساسیتی که موضوع داشت، فنآوا نیروهای خودش را در ساعات اولیه تقریباً در هر منطقه 20 تا 30 درصد افزایش داد و طبق محاسبات صورت‌گرفته بالغ بر 45 هزار نفرساعت کار مداوم و ممتد در این هفت روز؛ هم در مجموعه مرکز داده و هم در مجموعه مجاری عرضه و جایگاه سوخت کشور انجام گرفته و خوشبختانه ما توانستیم با توکل بر خدا و تجربه همکارانم، از این آزمون موفق خارج شویم. خط مقدم این قضیه و تیم‌های پشتیبان و همکاران تکنیسین در کل کشور از جزایر سیری، لاوان و ابوموسی و مرزهای شرقی و غربی و سیستان و بلوچستان، خارک و بوشهر و عسلویه و شهرهای شمال شرقی و شمال غربی کشور بودند که با توجه به سردی آب‌وهوا همه کمک کردند تا به‌صورت یکپارچه در کل کشور این امر انجام شود و جا دارد تشکر اصلی را از این دوستان کنیم؛ چراکه متأسفانه هیچ‌گاه در سال‌های مختلف اسمی از این عزیزان برده نشده و تشکری از آنها صورت نگرفته و تنها حمیدرضا نائینی، مدیرعامل گروه فنآوا از این عزیزان تشکر و قدردانی به عمل آورد.»