پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مدیریت ریسک در همه‌گیری کرونا با بهره‌گیری از روش ترکیبی Bowtie و LOD / حفاظت از مردم و اطمینان از تداوم کسب‌وکار
آیدا زاهدی، کارشناس PMO مدیریت امور توسعه پروژه‌های راهبردی فناپ / از آغاز پیدایش ویروس کرونا در دسامبر 2019، این بیماری همچنان در حال گسترش است و تقریباً در تمام نقاط جهان پخش شده است. در بسیاری از کشورها، به‌منظور جلوگیری از شیوع بیماری، همزمان قرنطینه اعمال شد. در واکنش به این ریسک، سازمان‌ها و شرکت‌های بسیاری سیاست دورکاری را اجرا کردند. در حالی که برخی دیگر در تلاش برای کنترل و محدود کردن همه‌گیری و حمایت از نیروی انسانی و جوامع، عملیات‌های خود را به‌طور کامل متوقف کردند، اگرچه این استراتژی مقابله به‌طور جهانی قابل اجرا نبود. تعطیلی‌های دراز‌مدت بر تدوام اقتصادی شرکت‌ها تأثیر گذاشت؛ هرچند برخی صنایع مشخص جهت ارائه «خدمات ضروری» به فعالیت خود ادامه دادند و کارفرمایان این صنایع نیز با مسئله ایجاد تعادل بین نیازهای کسب‌وکار جامعه از یک سو و مسئولیت مستمر برای حفظ ایمنی کارکنان خود در محیط کار از سوی دیگر روبه‌رو شدند.
در این نوشتار به چگونگی استفاده از روشی ترکیبی از تکنیک‌های متداول مدیریت ریسک، تجزیه و تحلیل Bowtie، فرایند اطمینان و راستی‌آزمایی، و خطوط مدل دفاعی یا LOD جهت درک بهتر خطرات مربوط به ازسرگیری یا تداوم عملیات حضوری در شرایط بحرانی بیماری همه‌گیر کرونا و مدیریت مناسب و مؤثر ریسک می‌پردازیم.
ارزیابی ریسک، قلب هر نوع مدیریت ریسک است و یکی از قوی‌‌ترین روش‌های ارزیابی ریسک، تکنیک پاپیونی یا Bowtie است. این روش به صورت «تصویری فوری» فراتر از ارزیابی ریسک معمول به‌کار می‌رود و ارتباط بین فعالیت‌های تضمین، کنترل، تأیید، و سیستم مدیریتی اصلی را برجسته می‌کند که ویژگی ارزشمندی هنگام ارزیابی ماهیتِ در حال گسترش و همه‌گیر بیماری کروناست. این روش به‌آسانی تصویری قابل فهم از روابط بین علل شکست‌های کسب‌وکاری، عوامل تشدید آن و عوامل کنترلی جهت جلوگیری از وقوع این‌گونه رویداد‌ها و اقدامات کاهنده برای محدود کردن تأثیر عوامل مختلف بر کسب‌وکار ارائه می‌دهد.
اجزای روش تجزیه و تحلیل Bowtie
روش تجزیه و تحلیل Bowtie، شامل اجزای مختلفی ازجمله تعریف رویداد اصلی، تهدیدات، پیامدها، موانع پیشگیری و موانع کاهشی است. رویداد اصلی زمانی اتفاق می‌افتد که توانایی کنترل خطر از بین می‌رود و تبدیل به بحران می‌شود. تهدیدات، علل بالقوه‌ای هستند که می‌توانند به‌طور مستقیم و مستقل منجر به رویداد اصلی شوند و در سمت چپ نمودار Bowtie لیست می‌شوند. پیامدها وقایع منفی‌ای هستند که ممکن است از رویداد اصلی ناشی و منجر به آسیب شوند. این موارد در سمت راست نمودار Bowtie ذکر می‌شوند. موانع پیشگیری، از وقوع رویداد اصلی جلوگیری و بین تهدید امکان‌پذیر و رویداد اصلی در سمت چپ نمودار Bowtie قرار می‌گیرند. موانع کاهشی نیز پس از وقوع رویداد اصلی مورد استفاده قرار می‌گیرند و شدت پیامد را کاهش می‌دهند. این موانع در سمت راست نمودار Bowtie قرار می‌گیرند.
روش تجزیه و تحلیل Bowtie یک ابزار ارتباطی عالی برای هماهنگی است. انتشار اطلاعات کلیدی به نیروی انسانی را می‌توان از طریق خروجی‌های هدفمند از نمودارهای Bowtie مدیریت کرد. اطلاعات مربوط به هر مانع و ریسک در نمودار Bowtie را می‌توان به‌راحتی و سریع به‌صورت خلاصه در صفحه‌ای به‌نام Barrier Summery به نیروی کار انتقال داد. حصول اطمینان از پاسخ‌های منسجم و آگاهانه، پرسش‌های زیر را پوشش می‌دهد:
- مانع چیست؟
- اثر آن چیست؟
- عملکرد آن چگونه است؟
- چگونه آزمایش می‌شود؟
- اطلاعات تکمیلی را از کجا می‌توان پیدا کرد؟
- برای اطلاع از جزییات بیشتر با چه کسی باید تماس گرفت؟
مدل خطوط دفاعی یا LOD
به منظور بررسی عملکرد مؤثر موانع پیشگیری و کاهشی باید شاخص‌های تضمین و تأیید، به‌عنوان معیارهایی برای سنجش موفقیت، تعریف شوند. چنین معیارهایی در صنایعِ پرخطر در قالب استانداردهای عملکرد مرسوم‌اند. در بحران کنونی مدیریت ریسک همه‌گیری کرونا، معیار مناسب سنجش عملکرد، مدل LOD است.
مدل‌سازی خطوط دفاعی یا LOD که معمولاً در عملیات ممیزی داخلی به‌کار گرفته می‌شود، روشی برای سنجش عملکرد است که وضوح و کنترل بر ریسک‌ها را افزایش می‌دهد و اثربخشی سیستم مدیریت ریسک را بهبود می‌بخشد. این مدل براساس سه مفهوم گسترده به صورت هرمی استوار است.
- LOD1: بازبینی و تأیید فعالیت‌هایی که طبق برنامه تعیین و تکمیل شده‌اند. ریسک‌ها به‌طرز مؤثری کنترل می‌شوند و عملکردی طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده ارائه می‌دهند.
- LOD2: تضمین عملکرد مطابق با الزامات کیفی فعالیت‌های عملیاتی.
- LOD3: ممیزی‌های داخلی، خارجی، و نظارتی جهت تأیید.
مدل LOD را می‌توان برای موانع پیشگیری و کاهشی شناسایی‌شده در روش Bowtie از طریق شناسایی فعالیت‌های تضمین و راستی‌آزمایی برای هر مانع، انتشار چک‌لیست‌های سنجش عملکرد و تکمیل توسط نمایندگان شرکت در محل‌های عملیاتی و دفاتر، گردآوری پاسخ‌ها از نرم‌افزار Bowtie مورد استفاده، و نمایش و نظارت کارایی با داشبورد شاخص کلیدی عملکرد (KPI) اعمال کرد.
مفهوم داشبورد شاخص کلیدی عملکرد
استفاده از مدل LOD در پاسخ به بیماری کرونا امکان مشاهده وضعیت هر عامل تأثیر‌گذار بر سلامت را در هر زمان و اطمینان از دنبال نکردن ناهماهنگی‌ها و کاستی‌ها را همراه با مشخصات ریسک در هر محل مورد بررسی قرار می‌دهد.
شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIها)، به‌عنوان معیاری قابل اندازه‌گیری برای ارزیابی موفقیت یک سازمان یا نیروی انسانی و نیز در دستیابی به اهداف و عملکرد مورد نظر شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند. KPIها به‌طور سنتی در «عناصر مهم ایمنی» در هر صنعت تعریف می‌شوند و به منظور اطمینان از این موضوع مورد استفاده قرار می‌گیرند که آیا تجهیزات مذکور در فواصل زمانی مناسب بررسی، نگهداری و بازرسی می‌شوند و در طول عمر خود کارایی مناسب دارند. اقدامات تضمین کیفیت و تأیید درخصوص موانع پیشگیری و کاهشی در همه‌گیری کرونا را می‌توان از طریق یک چراغ راهنمایی به تصویر کشید که به‌راحتی و به‌طور مؤثر نحوه پذیرش موانع شناسایی‌شده در یک سازمان را نمایش می‌دهد. رنگ سبز، موانعِ به‌طور کامل پیاده‌سازی‌شده و تمامی فعالیت‌های خودآزماییِ تکمیل‌شده‌اند. رنگ زرد، موانعِ به‌صورت جزیی اجراشده و فعالیت‌های خودبازبینی‌شده‌اند که برخی نواقصی را نشان می‌دهند که امکان رفع نقص دارند و قرار است برطرف شوند. و رنگ قرمز، موانع اجرانشده و نواقص متعدد شناسایی‌شده‌اند.
همه‌گیری بیماری کرونا همچنان محیطی منحصربه‌فرد و چالش‌انگیز را برای جامعه و صنعت فراهم آورده است. با تداوم فعالیت سازمان‌ها، آغاز آماده‌سازی برای بازگشت به محیط کار و محدودیت‌های متغیری که وجود دارند، نیاز به مدیریت ریسک‌هایی را ضروری کرده است که ذاتیِ چنین شرایطی‌اند. از این رو، تجزیه و تحلیل Bowtie و کاربرد آن در فرایند یکپارچه مدیریت ریسک می‌تواند به ما در درک بهتر و مدیریت این‌گونه ریسک‌ها از راه‌های زیر کمک کند:
- اطمینان از اینکه خطرات کلیدی شناسایی و به‌درستی ارزیابی شده‌اند؛ از جمله شناسایی درست تهدیدات، پیامدها و موانع پیشگیرانه و کاهش‌دهنده.
- توسعه، پیاده‌سازی، و ردیابی مجموعه‌ای از وظایف تضمین و تأیید، مطابق با مدل LOD جهت حصول اطمینان از عملکرد موانع شناسایی‌شده.
- مشخص کردن هرگونه نقص در ایمنی یا عدم تطابق با اقدامات تضمین و تأیید.
در نهایت، اطمینان از اینکه ریسک‌های شناسایی‌شده به‌نحوی مدیریت می‌شوند یا کاهش می‌یابند که خطر را به سطحی پذیرفتنی (تا حدی که به‌طور منطقی قابل اجرا باشد) کاهش دهند.