پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فرصت طلایی برای کسبوکارها / سکوهای تأمین مالی جمعی چگونه سرمایه جذب می‌کنند؟
به‌تازگی دریچه‌های نوینی برای جذب سرمایه در ایران باز شده که به کسبوکارهای نوپا فرصت شکوفایی می‌دهد. روش‌های تأمین مالی جمعی می‌توانند طی فرآیندی آسان‌تر سرمایه موردنیاز کسبوکارها را تا سقف 10 میلیارد تومان تأمین کنند.
زهرا داستانی / تا سرمایه‌ای نباشد فرصتی هم برای آغاز یک کسب‌وکار نوپا وجود ندارد»؛ خیلی‌ها به این جمله معتقدند و به همین خاطر است که ماندن در حرفه فعلی‌شان را به آغاز یک کسب‌وکار پرخطر با سرمایه اندک ترجیح می‌دهند. اما بعضی دیگر به دنبال راهی برای جذب سرمایه اولیه، راهی بانک‌ها می‌شوند. بنگاه‌های اقتصادی که بخشی از وظایف آن‌ها پرداخت تسهیلات و وام‌های بانکی به صاحبان کسب‌وکار است. اما اغلب شرایط سخت بانک‌ها برای پرداخت وام، صاحبان کسب‌وکار را ناامید می‌کنند. پیدا کردن وثیقه و ضامن بانکی معتبر همیشه سد راه صاحبان کسب‌وکار برای افزایش سرمایه اولیه بوده است. عاملی که سبب شده کسبوکارها دور بانک‌ها را خط بکشند. اما به‌تازگی دریچه‌های نوینی برای جذب سرمایه در ایران باز شده که به کسبوکارهای نوپا فرصت شکوفایی می‌دهد. سکوهای تأمین مالی جمعی عمر زیادی در ایران ندارند و پس از پشت سر گذاشتن چالش‌های بسیار با شرکت فرابورس فعالیت خود را به‌صورت قانونی آغاز کرده‌اند. پس‌ازآنکه شورای عالی بورس و اوراق بهادار ضوابط تأمین مالی جمعی را تعیین و سکوها را ملزم به فعالیت در چهارچوب این ضوابط کرد، برای چند شرکت تحت عنوان سکوی تأمین مالی جمعی مجوز صادر شد. شرکت‌هایی مانند دونگی، ققنوس، کارن‌کراد، پارس فاندینگ، هم آفرین ازجمله سکوهای تأمین مالی جمعی هستند که مجوز فعالیت خود را از شرکت فرابورس دریافت کرده‌اند. اما جذب سرمایه از طریق سکوهای تأمین مالی چه سازوکاری دارد؟چه کسبوکارهایی می‌توانند از این طریق سرمایه خود را تأمین کنند و سرمایه‌گذاران چگونه در تأمین مالی کسبوکارها نقش‌آفرینی می‌کنند؟
چگونه وارد سکوی تأمین مالی جمعی شویم؟
روش‌های مختلفی برای تأمین مالی کسبوکارها در دنیا وجود دارد. دریافت وام از بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری غیر بانکی یکی از روش‌های مرسوم تأمین مالی به‌ویژه در ایران است که بسیاری از کسبوکارها به سراغ آن می‌روند. این وام‌ها با شرایط خاصی که بانک‌ها تعیین می‌کنند به صاحبان کسب‌وکار پرداخت می‌شوند. دریافت‌کنندگان این وام‌ها باید کل مبلغ پول دریافت شده را به‌علاوه سود مشخصی در زمان تعیین‌شده به بانک بازگردانند. اما از دیگر روش‌های تأمین مالی که در فضای نوین کسبوکارها به وجود آمده، تأمین مالی به روش مشارکتی است. محمد طهرانی، مدیر توسعه کسب و کار ققنوس درباره این روش تأمین سرمایه به راه پرداخت می‌گوید: «یکی از شیوه‌های تأمین مالی مشارکتی مراجعه شرکت‌های نوپا به سرمایه‌گذاران خطرپذیر یا هولدینگ‌ها است. سرمایه‌گذاران با توجه به سیاست‌های سرمایهگذاری خود روی شرکت‌های نو پا سرمایهگذاری می‌کنند و بر اساس ارزیابی‌‌ها و مدل‌های تجاری خود در سود آن کسب‌وکار سهیم می‌شوند و در ازای سرمایهگذاری خود سهام دریافت می‌کنند.» اما راه دیگری هم برای تأمین مالی جمعی وجود دارد. این بار مردم به‌جای هولدینگ‌ها و سرمایه‌گذاران خطرپذیر سرمایه اولیه کسبوکارها را تأمین می‌کنند.
مدیر توسعه کسب وکار ققنوس می‌گوید: «این مدل از تأمین مالی مشارکتی بیشتر با ساختارها و آموزه‌های اقتصاد اسلامی منطبق است. چراکه عقود مختلف اسلامی امکان سرمایهگذاری پول به‌صورت مضاربه را به فرد می‌دهد.» به گفته او، این امکان تا پیش‌ازاین برای شرکت‌های سرمایه‌گذار نهایی وجود داشت و اگر شرکتی می‌خواست از عموم مردم تأمین مالی انجام دهد باید طی ساز‌و‌کارهای پیچیده‌ای وارد بورس می‌شد و از آن طریق جذب سرمایه می‌کرد. اما از اوایل سال 1399 با مجوز رسمی شرکت فرا بورس این امکان فراهم شد تا سکوهای تأمین مالی جمعی به‌عنوان ابزار مالی جدید شناخته شوند و عموم مردم تأمین‌کننده سرمایه اولیه کسبوکارها باشند. به گفته طهرانی، در این مدل از تأمین مالی جمعی، کسبوکارها نیازمند طی کردن فرآیند‌های پیچیده‌ای در سازمان بورس نیستند و تحت عنوان متقاضی با ارائه اطلاعات ساده‌ای در خصوص کسب‌وکار خود و ارزیابی نسبتاً ساده‌ای درباره ساز‌و‌کار فعالیتشان، وارد سکوی تأمین مالی جمعی می‌شوند. مردم نیز می‌توانند در فرآیندی ساده‌تر در کسبوکارها سرمایهگذاری کنند و با منابعی که در اختیار دارند در فعالیت اقتصادی کسبوکارها شریک شوند.
مشارکتی دو سر سود
اما حاصل این مشارکت چیست و چه دلیلی می‌تواند سرمایه‌گذاران و کسبوکارها را به سمت سکوی تأمین مالی جمعی بکشاند؟ طهرانی دراین‌باره می‌گوید: «در روش تأمین مالی جمعی از یک‌سو کسب‌وکار زیان‌های خود را با مردم توزیع می‌کند و از طرف دیگر مردم نیز درصورتی‌که کسب‌وکار سود بیشتری را ببرد، در سود بیشتری سهیم خواهند شد و می‌توانند منافع بیشتری از سرمایهگذاری خود به دست آورند. این ابزار جدید باعث می‌شود که کسبوکارهایی که پرسود و پررونق هستند بهتر شناسایی شوند.» اما حاصل این شناخته شدن و سر زبان افتادن‌ها برای کسبوکارهای نوپا چه می‌تواند باشد؟ هرچه کسب‌وکاری شناخته‌تر شود یعنی استقبال عمومی از آن بیشتر است و انتظار می‌رود که محصول یا خدمات ارائه‌شده از سوی آن نیز با استقبال روبه‌رو شود.
اما تأمین مالی جمعی مزایایی دیگری نیز برای صاحبان کسبوکارهای نوپا دارد. مدیر توسعه کسب و کار ققنوس می‌گوید: «تأمین مالی جمعی این فرصت را در اختیار کسبوکارهای نوپا قرار می‌دهد که علاوه بر جذب سرمایه‌های مردمی، در بلندمدت سرمایه‌گذاران به مشتریان وفادار آن‌ها بدل می‌شوند. به‌واسطه اینکه سرمایه‌گذار در سود ذی‌نفع است، علاقه دارد تا با خرید از محصولات یا خدماتی که کسب‌وکار ارائه می‌دهد، از آن حمایت کند. بنابراین این فرصت برای کسب‌وکار فراهم می‌شود تا در ابتدای شروع به کارش پایگاه مشتریان قابل توجهی داشته باشد و با آسودگی خاطر بیشتری محصولات خود را روانه باز کند.»
ققنوس چطور فعالیت می‌کند؟
در میان سکوهای تأمین مالی جمعی دارای مجوز، ققنوس به‌تازگی کار خود را آغاز کرده است. ققنوس یکی از سکوی تأمین مالی جمعی مبتنی بر بلاکچین است که توانسته از ابتدای سال 1400 مجوز خود را از شرکت فرا بورس که نقش رگولاتوری بر سکوی های تامین مالی جمعی را دارد، دریافت کند. اگرچه هنوز طرح معرفی شده‌ای در این سکو وجود ندارد اما تعدادی طرح در سکوی ققنوس ثبت‌شده و در حال تکمیل اطلاعات برای مطرح‌شدن در کمیته پذیرش است. با این حال ققنوس در پی افزایش شمار کسبوکارهایی است که برای تأمین مالی خود به مشارکت جمعی اعتماد کنند و به‌سوی سکوی‌های تأمین مالی بیایند. سکوهایی که می‌توانند در چهارچوب مقررات سکوهای تأمین مالی جمعی تا سقف 10 میلیارد تومان منابع برای کسبوکارها از طریق انتشار گواهی شراکت جذب کنند. اما ورود به این سکوها چگونه است و کسبوکارها باید چه فرآیندی را برای جذب سرمایه طی کنند؟
محمد طهرانی، مدیر توسعه کسب و کار ققنوس می‌گوید: «متقاضیانی که قصد جذب سرمایه دارند می‌توانند با مراجعه به سایت سکوی ققنوس به آدرس cf.kuknos.ir درخواست خود را ثبت کنند. در این سامانه اطلاعات شخصی و اطلاعات شرکت، کسب‌وکار و طرح تجاری ثبت می‌شود. پس از ثبت این اطلاعات ققنوس با متقاضیان تماس برقرار خواهد کرد و به متقاضیان کمک می‌کند تا طرح تجاری خود را آماده ارائه در کمیته پذیرش سکوی تأمین مالی جمعی کنند. بعد از تائید طرح تجاری توسط کمیته، با صاحبان کسب‌وکار قراردادی بسته و گواهی شراکت آن در سکوی ققنوس برای عموم مردم منتشر می‌شود. در یک بازه زمانی مشخص مردم می‌توانند گواهی‌های شراکت را خریداری کنند. بعدازاینکه این اوراق توسط مردم خریدار شد و اوراق طرح با موفقیت به فروش رسید، مبالغ جمع شده در اختیار کسب‌وکار قرار می‌گیرد و کسب‌وکار می‌تواند طرح خود را به‌پیش ببرد.»
به گفته او، مبالغ جمع‌آوری‌شده در سکوی تأمین مالی جمعی در چهارچوب طرح تجاری اولیه‌ای که آن کسب‌وکار اعلام کرده با نظارت نهاد مالی به نام شرکت «آیکو» در اختیار کسب‌وکار قرار می‌گیرد و بر اساس پیشرفت پروژه، صاحبان کسب‌وکار می‌توانند این مبالغ را دریافت کنند. طهرانی می‌گوید: «با نظارت سکو و نهاد مالی، ازیک‌طرف مردم مطمئن هستند که پولشان با همان نیتی که سرمایهگذاری شده، خرج می‌شود و از طرف دیگر صاحبان کسب‌وکار از تأمین نیاز مالیشان از سوی مردم اطمینان خواهند داشت.»
مدارک موردنیاز متقاضیان سرمایهگذاری
اگرچه جذب سرمایه از طریق سکوهای تأمین مالی جمعی آسان‌تر از دریافت وام بانکی است اما همچنان جذب سرمایه در این روش نیز شرایط و ضوابط خاصی خود را دارد. به گفته مدیر توسعه کسب و کار ققنوس، طبق ضوابط سکوهای تأمین مالی جمعی متقاضی جذب سرمایه باید ثبت حقوقی داشته باشد. یعنی شرکت ثبت‌شده‌ای باشد که شماره ثبت دریافت کرده است. علاوه بر آن، متقاضی باید فاقد چک برگشتی باشد و خوش‌حسابی او توسط بانک تائید شود. مبلغی که برای تأمین مالی در سکو تقاضا می‌دهد حداقل 500 میلیون تومان و حداکثر 10 میلیارد تومان باشد. توانایی تأمین حداقل 10 درصد از مبلغ موردنیاز خود را در ابتدای فرآیند تأمین مالی داشته باشد و بتواند به مبلغ موردنیاز خود سفته پرداخت کند. طهرانی معتقد است که شرایط و فرآیند جذب سرمایه در سکوهای تأمین مالی جمعی نسبت به روال عمومی بانک‌ها ساده‌تر است و حتی چالش ضامن در این تأمین مالی وجود ندارد. او می‌گوید: «مبالغی که تأمین می‌شود در اختیار کسب‌وکار قرار می‌گیرد ولی این مبالغ صرفاً در مواردی که صاحب کسب‌وکار در طرح تجاری خود قید کرده، می‌تواند هزینه شود. نحوه هزینه کرد سرمایه جمع‌آوری‌شده توسط سکو و نهاد مالی نظارت می‌شود. سکو خود را در قبال وجوه جمع‌آوری‌شده از مردم مسئول می‌داند، بنابراین نظارت‌های دقیقی بر نحوه صحیح هزینه کرد این مبالغ صورت می‌پذیرد.»
سودی که سرمایه‌گذاران می‌برند!
در روش تأمین مالی جمعی مردم سرمایه‌گذاران طرحهای تجاری نوپا هستند، به فراخور توانایی مالیشان به کسبوکارها کمک می‌کنند و بر مبنای سرمایه‌ای که در اختیار کسبوکارها قرار داده‌اند، سود اقتصادی دریافت می‌کنند. اما این سود همانند آنچه بانک‌ها از دریافت‌کنندگان وام دریافت می‌کنند نیست. به گفته مدیر توسعه کسب و کار ققنوس، سرمایه‌گذاران بابت مبلغی که سرمایهگذاری کرده‌اند، گواهی شراکتی دریافت می‌کنند. گواهی که سهام آن طرح به‌حساب می‌آید. بازار ثانویه گواهی‌های شراکت در طرح‌هایی که مبالغ بالاتر از 2 میلیارد تومان دارند، در فرا بورس تشکیل می‌شود و قابل معامله در فرا بورس است. این عضو هئیت علمی به کسانی که قصد سرمایهگذاری در سکوهای تأمین مالی جمعی را دارند هشدار می‌دهد که سرمایهگذاری روی کسبوکارها در سکوهای تأمین مالی جمعی مانند هر سرمایهگذاری دیگری خطرات خود را دارد. او می‌گوید: «با توجه به اینکه خطرات بیشتری نسبت به سپرده‌های بانکی این سرمایه‌گذاران را تهدید می‌کند، قاعدتاً سود بیشتری هم نصیب آن‌ها خواهد شد. اما باید خطرات آن را هم پذیرا باشند.»
سؤالاتی که سرمایه‌گذاران می‌پرسند
باوجودآنکه از تأمین مالی جمعی کار سرمایهگذاری و جذب سرمایه را برای کسبوکارها و مردم آسان کرده اما گاهی پیش می‌آید که این فرآیند با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شود. مثلاً ممکن است کسب‌وکار در بازه زمانی تعیین‌شده نتواند فعالیت خود را آغاز کند یا سرمایه در بازه زمانی تعیین‌شده به حدنصاب نرسد. در این شرایط سرنوشت سرمایه‌گذاران و کسبوکارها چه می‌شود؟
دکتر محمد طهرانی، مدیر توسعه کسب‌وکار ققنوس می‌گوید: «زمانی که صاحبان کسب‌وکار به روش مشارکتی سرمایه جذب می‌کند، باید این سرمایه را در چهارچوب مطالب اعلام‌شده در طرح کسب‌وکار هزینه کنند. از سویی سرمایه یکجا در اختیار شرکت قرار نمی‌گیرد، بلکه به‌تدریج و بر اساس پیشرفت طرح به شرکت پرداخت می‌شود. اگر شرکتی نتواند مطابق آنچه در طرح ادعا کرده، پیشرفت داشته باشد، تأمین مالی به آن متوقف می‌شود.»
او می‌افزاید: «صاحبان طرحهای تجاری باید در پایان دوره تحویل، اصل پول و سود واقعی را به مشارکت‌کنندگان عودت دهند. هر طرح تجاری سودی واقعی و سودی پیش‌بینی‌شده دارد. بنابراین ممکن است در انتهای طرح سود واقعی از سود پیش‌بینی‌شده بیشتر یا کمتر باشد. با توجه به اینکه این‌گونه سرمایهگذاری به‌صورت مشارکتی است و نه سپرده‌گذاری، بنابراین سود واقعی که از کسب‌وکار به دست آورده با سرمایه‌گذاران به اشتراک گذاشته می‌شود.»
اما درصورتی‌که سرمایه به حدنصاب نرسد، صاحب کسب‌وکار چه سرنوشتی خواهد داشت؟ مدیر توسعه کسب وکار ققنوس دراین‌باره می‌گوید: «در سکویی که برای هر طرح تجاری باز می‌شود حداقل سرمایه‌ای که باید به‌صورت مشارکتی جذب شود، پیش‌بینی‌شده است. اگر مبالغ جمع شده به حداقل سرمایهگذاری پیش‌بینی‌شده برسد، طرح وارد عملیات اجرایی می‌شود و سرمایهگذاری موفق ارزیابی می‌شود. اما اگر مبالغ جمع‌آوری‌شده به حداقل سرمایهگذاری پیش‌بینی‌شده نرسد، طرح خاتمه پیدا می‌کند و کلیه مبالغ جمع‌آوری‌شده به‌سرعت به سرمایه‌گذاران بازگشت داده می‌شود. کل فرآیند تأمین مالی تنها چند روز طول می‌کشد و تکلیف سرمایه‌گذاران و کسبوکارها خیلی زود روشن می‌شود.» اما سکوی تأمین مالی جمعی ققنوس برای آنکه بتوانند طرحهای موفق بیشتری داشته باشد و کمتر طرحی به دلیل عدم تأمین مالی از دور خارج شود، تفاهم‌نامه‌هایی را با شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر طرف قرارداد منعقد می‌کند. طهرانی می‌گوید: «در تأمین مالی برخی از طرحهای تجاری شرکت‌ها ورود می‌کنند و باقی سهامی که به‌وسیله عموم مردم خریداری‌نشده را می‌خرند. این کار به افزایش ضریب موفقیت طرح‌ها کمک می‌کند.»
شفافیت روند سرمایهگذاری
باوجود تمام این اما و اگرها، سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکار چگونه باید به هم اعتماد کنند؟ مدیر توسعه کسب‌وکار ققنوس می‌گوید: «هر طرح تجاری که از سوی کسب‌وکار به سکو وارد می‌شود سه مرحله را پشت سر می‌گذارد؛ جمع‌آوری سرمایه، اجرای طرح توسط کسب‌وکار و در پایان بازگرداندن اصل پول و سود حاصل از سرمایهگذاری به سرمایه‌گذاران. در سایت سکوی تأمین مالی ققنوس گزارش وضعیت طرح در هرکدام از این مراحل قابل‌مشاهده است. در مرحله جمع‌آوری سرمایه همه مخاطبان می‌توانند میزان سرمایه جمع‌آوری‌شده را مشاهده کنند. با توجه به اینکه سکوی تأمین مالی ققنوس مبتنی بر بلاکچین است، تمامی گواهی‌های فروخته‌شده با شفافیت زیاد مشخص است. در مرحله دوم متقاضیانی که از طریق مشارکت سرمایه جذب کرده‌اند، موظف‌اند گزارش‌های پیشرفت پروژه را در دوره زمانی مشخص‌شده ارائه دهند. این گزارش‌ها هم در اختیار نهاد ناظر و فرابورس قرار می‌گیرد و بر اساس آن، مبالغ موردنیاز به کسب‌وکار تعلق می‌گیرد. درنهایت توزیع اصل پول و سود حاصل از سرمایهگذاری به‌صورت شفاف در سایت ققنوس برای مشاهده عموم مردم بارگذاری می‌شود.»
چشم‌انداز روشن تأمین مالی جمعی
اگرچه سکوهای تأمین مالی جمعی آغازی پر چالش در ایران داشته‌اند اما حالا مسیر برای آن‌ها هموارتر شده و فعالان این عرصه آینده‌ای روشن برای آن در ذهن ترسیم می‌کنند. اما این چشم‌انداز روشن نیازمند تغییرات و تحولاتی در سیستم تأمین مالی جمعی در ایران است. تغییراتی ازجمله اینکه سقف تأمین مالی به 10 میلیارد تومانی محدود نباشد و به فراخور زمان و نوع کسب‌وکار افزایش یابد. یا امکان انتقال فردبه‌فرد اوراق به وجود آید و با شکل‌گیری بازار در مبالغ کوچک‌تر فرصت تعریف طرحهای تجاری جدید بر اساس گواهی شراکت ایجاد شود و کاربردها و ابزارهای مالی جدید برای گواهی‌های شراکت طراحی شود.