پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رویای پرداخت موبایلی در صف انتظار / آیا کارتهای بانکی حذف شدنی هستند؟
عماد ایرانی در گفت‌وگو با راه پرداخت: این پروژه را کمی دیر شروع کرده‌ایم. نکته قابل توجه درباره کشورهایی که به سمت پرداخت موبایلی رفته اند، کمبود فضای پایانه‌های فروشگاهی است. کشورهایی مثل هند و چین به سراغ پرداخت‌های موبایلی رفتند و در این زمینه هم موفق بودند.
کارتهای بانکی از جریان پرداخت کشور کنار گذاشته خواهند شد و سیستم پرداخت موبایلی پرداخت‌های پایانه فروشگاهی را پیش خواهد برد. این کلمات خلاصه پست اینستاگرامی همتی است که روز گذشته با بیشترین سرعت در خبرگزاری‌ها منتشر شد. چه بر سر کارتهای بانکی خواهد آمد؟ تکنولوژیهای فناوری مالی، سیستم پرداخت را از شر رول‌های کاغذ و توقف برای پرداخت‌های خرد نجات خواهد داد؟ گویی رویای پرداخت موبایلی که پیش از این بافته شده بود، باری دیگر پا به دنیای واقعی گذاشته و قرار به اجرای وعده‌ای از دوردست است.
روز گذشته عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی با انتشار پستی اینستاگرامی استفاده از موبایل برای انجام تراکنش‌های خرید در فروشگاه‌ها و در پی آن حذف تدریجی استفاده از فیزیک کارت خرید را به عنوان تازه ترین تصمیم بانک مرکزی اعلام کرد. بر این اساس بانک مرکزی به منظور ایجاد سهولت در پرداخت‌های الکترونیکی به زودی از پروژه استفاده از موبایل به منظور انجام تراکنش‌های خرید در فروشگاه‌ها رونمایی می‌کند. این روش پرداخت با استانداردهای معتبر بین‌المللی سازگار است و به صورتی کاملاً امن، این امکان را فراهم می‌کند تا مشتریان بانک‌ها با وارد کردن مشخصات کارتهای خود به اپلیکیشن‌های موبایلی بدون تماس با کارت خوان تراکنش‌های لازم را انجام دهند.
این تصمیم بانک مرکزی البته آنقدرها هم تازه نیست. گذشته این تصمیم مهم در فضای بانکداری کشور به اردیبهشت سال ۹۶ بازمی‌گردد. روزهایی که تصور همه‌گیری ویروس کرونا وجود نداشت. نوسانات ارزی اقتصاد را به چالش نکشیده بود و فضای بانکداری کشور آرامشی نسبی را تجربه می‌کرد. ناصر حکیمی، معاون وقت فناوری‌های نوین بانک مرکزی در همان روزها پیش از افتتاح نمایشگاه کتاب ۹۶ در جمع خبرنگاران رسانه‌ها حاضر شد تا ضمن تشریح ویژگیهای پرداخت موبایلی اعلام کند: «پرداخت‌های موبایلی ۱۳ اردیبهشت همزمان با روز نخست نمایشگاه کتاب آغاز می‌شود.»
پرداخت‌های موبایلی با استفاده از بارکد اما بعد از تغییر مدیران بخش تصمیم‌ساز بانک مرکزی در حوزه فناوری‌های مالی نزدیک به ۳ سال تا مهر ماه سال جاری مسکوت باقی ماند. فراهم نشدن زیرساخت کافی، عدم توسعه مناسبات فناوری‌های بانکی و شاید بیش از همه اینها مشکلاتی که دامن اقتصاد و مخصوصا بانک مرکزی را در این سال‌ها گرفته بود مهم‌ترین دلایلی است که پرداخت موبایلی را به حاشیه راند. در مقابل همه این مشکلات اما همه‌گیری ویروس کرونا خود عاملی برای حرکت به سمت توسعه فناوری‌های نوین بانکی شد.
نهادینه شدن استفاده از کارت بانکی در جامعه
عماد ایرانی، مدیر شبکه شاتوت درباره اهمیت پرداخت‌های موبایلی به راه‌پرداخت توضیحاتی ارائه داد و گفت: «این پروژه را کمی دیر شروع کرده‌ایم. نکته قابل توجه درباره کشورهایی که به سمت پرداخت موبایلی رفته اند، کمبود فضای پایانه‌های فروشگاهی است. کشورهایی مثل هند و چین به سراغ پرداخت‌های موبایلی رفتند و در این زمینه هم موفق بودند. این کشورها با گسترش استفاده از پرداخت‌های موبایلی سرمایه‌گذاری و هزینه‌ای جدی روی پایانه‌های فروشگاهی نکردند. این در حالیست که ما در ایران از سال‌های ۸۳ و ۸۴ مردم را به استفاده از کارت سوق می‌دهیم. این موضوع تا جایی پیش رفت که تراکنش‌های خرد و اندک هم از طریق کارت انجام می‌شود.»
ایرانی در ادامه افزود: «به دلیل گستردگی فضای کارتی با خرید ۹ میلیون پایانه فروشگاهی مواجه شدیم که در حال حاضر حدود ۷ میلیون پایانه فروشگاهی فعال در کشور وجود دارد. این عدد به نسبت جمعیت بسیار زیاد است. از سال ۹۰ پرداخت‌های مبتنی بر NFC و بعد از سال های ۹۴ و ۹۵ با توجه به رشد استفاده از موبایل و شبکه اینترنت بسیار قابل توجه بود. اما با وجود غفلتی که در این سال‌ها نسبت به موضوع پرداخت موبایلی شد با فاصله ایجاد شده و عدم تصمیم‌گیری به موقع مسیری را پیمودیم که منجر به نداشتن شبکه پرداخت موبایلی مناسب در کشور شده است.»
آیا کارتهای بانکی حذف می‌شوند؟
تلاش برای کاهش ارتباط فیزیکی در روند بانکداری بعد از فعالیت جدی بانک‌ها به منظور گسترش خدمات بانکداری الکترونیک این بار با تصمیم بانک مرکزی همراه شده است. شکل فیزیکی کارتهای بانکی به سمت حذف شدن پیش می‌روند تا همزمان با کنترل یکی از عوامل انتقال ویروس راه برای حرکت سریع‌تر به سمت بانکداری نوین بر پایه فناوری‌های نوین بانکی هم فراهم شود. شاید از همین رو است که محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در روزهای پایانی مهر ماه سال جاری اعلام کرد: «به دنبال پروژه‌ای هستیم تا کارت بانکی فیزیکی حذف شود و بر روی موبایل قرار گیرد و دیگر نیازی به حمل آن نباشد.»
این در حالی است که ایرانی با تاکید بر اینکه کارتهای بانکی حذف شدنی نیستند گفت: «حذف کارتهای بانکی نه در ایران و نه در هیچ کشور دیگری اتفاق نخواهد افتاد. هرقدر هم که نفوذ شبکه موبایلی و اینترنتی افزایش پیدا کند، حذف کارت فیزیکی و حذف پایانه‌های فروشگاهی را نخواهیم داشت. با این حال هرچند این پروژه دیر شروع شده است اما امیدواریم با موفقیت اجرا شود. این پروژه در صورت اجرای گسترده موجب کاهش هزینه‌های قابل توجهی پیرامون دستگاه pos و رول کاغذ خواهد شد.»
او در ادامه افزود: « یکی از موضوعات مهمی که در پروژه پرداخت موبایلی بانک مرکزی رعایت شده حفظ الزامات pci است. بنابراین ابزار مشتری از کارت به تلفن همراه تبدیل می‌شود و پایانه‌های فروشگاهی همچنان بر جای خود باقی خواهند ماند. اما در این شرایط دیگر نیازی به تعداد قابل توجهی دستگاه پایانه فروشگاهی نیست. اگر بانک مرکزی طرح را بهبود دهد و شرایط استفاده از تلفن همراه را بهبود بخشد تا جایی که نیازی به پایانه فروشگاهی هم نداشته باشد احتمالا ۶۰ تا ۷۰ درصد دستگاه‌های پایانه‌های فروشگاهی بعد از اینکه مستحلک شدند جایگزین نخواهند شد. اما در نهایت باید توجه داشته باشید که هدف این پروژه حذف پایانه نیست بلکه حذف کارت است.»
پروژه‌های به خواب رفته در مسیر تولد دوباره
از نخستین بار که خبر حذف کارت بانک فیزیکی از طرف معاون وقت فناوری‌های نوین بانک مرکزی اعلام شد، تا امروز که همتی و محرمیان باری دیگر از شروع به کار این پروژه خبر داده اند، طی نزدیک به ۳ سال تغییر و تحولاتی در ساختار بانک مرکزی و مدیران مرتبط با این تصمیم رخ داده است. یکی از دلایلی هم که تا امروز منجر به عدم اجرای این طرح به شکل کلان شده همین تغییر و تحولات است. حالا در چند قدمی پایان عمر دولت روحانی بیم آن می‌رود که این پروژه باری دیگرمتوقف شود و اعلام خبر همتی هم در آرشیو رسانه‌ها متروک شود.
مدیر عامل شاتوت در اینباره به راه‌پرداخت گفت: «این پروژه به ذات خود انجام نخواهد شد مگر با حمایت بانک‌ها و حمایت شبکه پرداخت کشور. شرکت‌های psp و بانک‌ها معمولا در انتهای سال با حجم بالایی از کار مواجه هستند و این حجم کار فشرده پایان سال این بار مصادف شده با تغییر سال شمسی از ۱۳۹۹ به ۱۴۰۰ که احتمالا اشکالاتی در شبکه‌های بانکی و psp ایجاد می‌کند. شرکت‌های بانکی و psp در حال حاضر درگیر مدیریت و حل کردن این موضوع هستند. از آنجایی که اجرای این پروژه وابستگی جدی به بانک‌ها و شرکت‌های psp دارد. اما اگر این پروژه قبل از پایان سال کلید نخورد از آنجایی که شروع سال تقریبا یک ماه تعطیل است. اردیبهشت و خرداد هم با نزدیک شدن به انتخابات پیش‌بینی دقیقی درباره پیشرفت این پروژه نمی‌توان اعلام کرد و باید منتظر نتیجه نهایی بود.»
دو سال تا نئوبانک‌ها و یک عمر تا پذیرش تغییر
از سویی دیگر مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی چندی پیش در یک برنامه تلویزیونی از پیشرفت‌ها، چالش‌ها و خدمات ویژه بانکداری الکترونیکی خبر داد و گفت: «نئوبانک‌ها نوعی از بانکداری دیجیتال هستند؛ بدین معنا که بانک، دیگر شعبه ندارد و کاملا مجازی است. برای مثال در آسیا ۱۱ بانک به این سبک وجود دارد. ما نیز در تلاشیم بانک‌هایی از این دست طی یک یا دو سال آینده داشته باشیم.»
همچنین او در بخش دیگری با اشاره به وجود راه حل فنی برای تجمیع کارتهای بانکی بر روی یک فضا اعلام کرد: «مسأله عمده مسائل کسب‌وکاری و حقوقی است که مانع این امر می‌شود. به دنبال پروژه‌ای هستیم که به واسطه آن فیزیک کارت حذف شود. به این ترتیب کارت بانکی براساس استانداردهای بین‌المللی بر روی موبایل قرار می‌گیرد و دیگر نیازی به حمل کارت نیست.»
تصمیم‌های از یاد رفته
یکی از تلنگرهایی که وقفه ایجاد شده در اجرای پروژه جایگزینی پرداخت موبایلی با کارتهای بانکی بر تحلیل شرایط بانکداری کشور وارد می‌کند، نگرانی از فراموشی تصمیم‌ها و بخشنامه‌ها است. تغییرات سیاسی و مدیریتی به شکل کلان گاهی تصمیم‌های مهم و ساختاری را به صندوق فراموشی واگذار می‌کنند. این واگذاری شاید در بدنه سیستم بانک مرکزی آنچنان مهم نباشد اما مسئله به راستی فراتر از بیان یک تصمیم و خبرآفرینی برای رسانه‌ها است. تغییر سیستم پرداخت و حرکت از کارتهای بانکی به سمت پرداخت موبایلی یا تغییر مسیر از شعبه‌های فیزیکی و حرکت به سمت نئوبانک‌ها افزون بر زیرساخت‌های فنی نیازمند آمادگی افکار عمومی و فرهنگ‌سازی کلان است.
این فرهنگ‌سازی نه تنها برای افکار عمومی اهمیتی ویژه دارد، بلکه باید چاره‌ای برای به حاشیه نرفتن تصمیم‌های مهم و ساختاری گرفت. اجرای پروژه استفاده از موبایل برای پرداخت‌های فروشگاهی از طرفی هزینه‌های حاشیه‌ای جریان بانکداری کشور را کاهش می‌دهد و از طرفی دیگر منجر به ورود کسب‌وکارهای حوزه فناوری‌های مالی به دنیایی تازه خواهد شد. تغییر‌وتحول در جهان فناوری‌های مالی و تکنولوژیهای حوزه پرداخت سریع‌تر از آن است که نظاره‌گر باشیم و تغییرات را از امروز به فردایی نامعلوم بسپاریم.
