پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
هاب روستایی بانکداری مدرن / درباره پست‌بانک ایران که گسترده‌ترین شبکه خدمات بانکی و مالی در کشور را راهبری و مدیریت می‌کند
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۱ / خدمات پستی در جهان انواع مختلفی دارد. پرکابردترین نوع پست که همه ما با آن آشنا هستیم، ارسال مرسولات است که در دسته پست فیزیکی جای می‌گیرد. پست مالی اما نوع جدیدتری از خدمات پستی است که چندین دهه است به رسمیت شناخته شده و در آن خدمات الکترونیکی و مالی عرضه می‌شود.
در ایران شاید بهترین مثال نوع دوم، پست‌بانک ایران باشد؛ نهادی که بر ارائه خدمات بانکی و مالی در مناطق عموماً روستایی کشور متمرکز است و در سال‌های اخیر نیز به یکی از بازیگران بزرگ و کلیدی خدمات مالی و الکترونیکی در کشور تبدیل شده است
چرا پست‌بانک به وجود آمد
پست‌بانک ایران را بانکی برای محرومان کشور معرفی کرده‌اند و به‌طور مشخص برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان و مرزنشینان به شهرها تأسیس شد. هدف اولیه و ضرورت ایجاد ساختاری به نام پست‌بانک، رفع فقر و نابرابری، به‌خصوص در مناطق کمتر توسعه‌یافته و گسترش عدالت اجتماعی بود. در حقیقت این نهاد ایجاد شد تا علاوه بر ارائه خدمات پست مالی به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های خدمات پستی، در قالب بانک نیز خدمات بانکی را در مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته کشور ارائه کند و شمول مالی را در میان جمعیت روستانشین بالا ببرد. در واقع رویکرد سیاست‌گذار این بود که با توسعه ارتباطات در روستاها از طریق پست‌بانک ایران، بتواند برخی شاخص‌ها را در این مناطق بهبود بخشد.
سابقه تشکیل پست‌بانک به دهه 60 و به‌طور مشخص سال 1362 برمی‌گردد. در این مقطع به هیئت وزیران پیشنهاد شد که پست مالی برای ارائه خدمات بانکی از طریق شبکه وسیع پستی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تأسیس شود که با آن موافقت شد و بعد از حدود چهار سال پست مالی تشکیل شد. در سال 1374 مجلس شورای اسلامی مصوب کرد که تغییراتی در ساختار وظایف پست مالی اعمال شود و در نتیجه شرکت دولتی پست‌بانک تأسیس شد.
یک سال بعد هم هیئت وزیران اساسنامه آن را تصویب کرد و بدین ترتیب پست‌بانک ایران پا به عرصه حیات گذاشت. روند شتابان تحولات ادامه یافت و دولت مجدداً در سال 1378 طبق قانون برنامه سوم توسعه، مکلف شد عاملیت بانکی را نیز در ساختار پست‌بانک لحاظ کند. این اتفاق هم کمی بعد و در سال 1381 افتاد. با نظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اصلاحیه‌ای بر اساسنامه پست‌بانک زده شد و دولت هم در سال 1383 آن را تأیید کرد.
بدین ترتیب پست‌بانک ایران یازدهمین بانک دولتی مجاز به ارائه خدمات بانکی به مردم محسوب می‌شود. تغییر دیگر حدود 10 سال بعد رخ داد؛ سال 1395 بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، پست‌بانک ایران به‌عنوان بانکی توسعه‌ای و تخصصی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور و همچنین بزرگ‌ترین خرده‌بانکدار روستایی تعیین شد و همین امر به نقطه عطفی در تاریخ پست‌بانک ایران تبدیل شد.
اهداف پست‌بانک ایران و ساختار آن
اهداف و چشم‌انداز و مأموریت‌های پست‌بانک در اساسنامه و سند برنامه استراتژیک آن آمده است. در بخش چشم‌انداز، پست‌بانک قرار است به‌عنوان بانک پیشگام در اقتصاد دیجیتال و انتخاب اول مشتریان در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، خدمات مالی و بانکی مدرن را در دسترس مردم قرار دهد و به‌نوعی عهده‌دار نقش تسهیل‌کننده توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور باشد. در بخش مأموریت نیز مواردی نظیر کمک به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، ارائه خدمات نوین و متمایز مالی و بانکی در شهرها و روستاهای کشور جهت کمک به اصلاح و بهبود امور بانکی اقشار مختلف و توسعه بانکداری خرد دیده می‌شود.
سودآوری و توسعه بانکداری الکترونیکی نیز در زمره اهداف کلان پست‌بانک ایران است. پست‌بانک در حال حاضر گسترده‌ترین شبکه شعب و باجه‌های بانکی را در سراسر کشور دارد و خدمات مختلفی را با اولویت روستانشینان ارائه می‌کند. بانکی که 25 درصد سهام آن در قالب سهام عدالت در دست مردم قرار دارد و 40 هزار شخص حقیقی و حقوقی نیز سهام‌دار آن هستند، حدود سه هزار کارمند دارد و با بیش از 6500 شعبه و باجه بانکی روستایی در سراسر کشور، به جمعیت روستاییان کشور خدمات‌رسانی می‌کند.
در حال حاضر 23 درصد از جمعیت روستایی کشور به شعبه‌ها و باجه‌های پست‌بانک ایران دسترسی مستقیم دارند و اگر دسترسی غیرمستقیم را نیز ملاک قرار دهیم، این نرخ به 81 درصد می‌رسد. ارائه وام و تسهیلات و کمک به اشتغال پایدار در مناطق روستایی نیز از دیگر اولویت‌های پست‌بانک ایران است. برخورداری از حدود 68 هزار ابزار الکترونیکی شامل خودپرداز، پایانه شعبه‌ای و پایانه فروشگاهی نیز به این بانک در توسعه و گسترش خدمات آن در مناطق روستایی کمک کرده و به تعبیری به انتخاب اول مردم در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته تبدیل شده است.
پوست‌اندازی در پست‌بانک ایران
پست‌بانک ایران اگرچه امروز به‌عنوان بانک توسعه‌ای و تخصصی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح است که امور بانکداری خرد را انجام می‌دهد، اما چندین دوره مختلف را با وظایف و مأموریت‌های متفاوت پشت سر گذاشته است؛ دوره‌هایی که برخی از آنها درخشان بوده‌اند و برخی نیز این نهاد مالی را تا حد ورشکستگی پیش برده‌اند. در مقطعی مسئولان وقت بنا به مصوبه قانون‌گذار و در اجرای قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی، تصمیم گرفتند پست‌بانک ایران را در لیست واگذاری قرار دهند و همین اتفاق هم رخ داد و از سال 1389 تا چندین سال در فهرست مصوب واگذاری‌ها قرار داشت.
از جمله اینکه در سال‌های 1389، 1390 و 1392 در قالب واگذاری تدریجی، 14 درصد از سهام آن در بورس عرضه شد. در سال 1391 نیز در قالب واگذاری تدریجی، پنج درصد از سهام آن به کارکنان واگذار شد. مجدداً در سال 1393 پنج درصد از سهام پست‌بانک ایران از طریق عرضه عمومی در بورس به شرکت پرشیان فولاد واگذار شد. اینها جدا از 25 درصد سهامی است که در سال 1386 به تصمیم دولت وقت بابت طرح توزیع سهام عدالت به مردم واگذار شده بود.
سرجمع تمام این واگذاری‌ها در بازار سرمایه آن بود که بانکی که رویکرد حمایتی و عدالت‌گسترانه داشت، به ضرردهی رسید. حتی در مقطعی مجموع زیان انباشته آن از سرمایه ثبتی‌اش پیشی گرفت و تا آستانه ورشکستگی هم پیش رفت. هرچند بعدها با پیگیری‌هایی که صورت گرفت، از عرضه بیشتر سهام پست‌بانک ایران در بازار سرمایه جلوگیری به عمل آمد، اما شاید بتوان از این دوره به‌عنوان یکی از سخت‌ترین برهه‌های پست‌بانک ایران یاد کرد.
در سال 1395 با تغییر اساسنامه شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران، فصل جدیدی در تاریخ پست‌بانک ایران آغاز شد. بر اساس مصوبه مجلس، دو مأموریت تازه برای پست‌بانک ایران تعیین شد؛ اول آنکه خدمات مالی و بانکی در مناطق محروم، کم‌برخوردار و روستایی را ادامه دهد و دوم اینکه بانک تخصصی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد. در این ماده قانونی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شد که از طریق پست‌بانک ایران تداوم و استمرار ارائه خدمات پست مالی را در سراسر کشور تضمین کند.
اساسنامه جدید شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران را به‌روشنی می‌توان نشانه‌ای از تغییر رویکرد حاکمیت به پست‌بانک ایران و اعطای جایگاهی رفیع‌تر به آن تعبیر کرد؛ تغییری با این پیام آشکار که پست‌بانک ایران از این به بعد یک بانک ضررده نخواهد بود که سهام آن هرازگاهی در بازار سرمایه عرضه می‌شود؛ بلکه بازوی توسعه‌ای ـ تخصصی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات دولت خواهد بود.
این تغییر زاویه نگاه دولت و از آن مهم‌تر تغییرات در بدنه و ارکان مدیریتی، بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شد، نتیجه داد و حالا نه‌تنها پست‌بانک ایران از فهرست بانک‌های دولتی ضررده خارج شده؛ بلکه به سودآوری هم رسیده است. ۹۸ میلیارد تومان سود عملیاتی در سال 1398 و پیش‌بینی سود به میزان دو برابر سرمایه ثبتی در سالی که چیزی تا پایان آن باقی نمانده، نوید بازگشت پست‌بانک ایران به دوران شکوه خود را می‌دهد.
پست‌بانک ایران در مسیر اقتصاد دیجیتال
پست‌بانک ایران حالا به‌عنوان یکی از بانک‌های پیشرو در استفاده از فناوری اطلاعات در حوزه بانکداری معرفی شده و قرار است دست استارت‌آپ‌های نوپا را هم بگیرد. خوانش مسئولان دولتی این است که در مسیر توسعه اقتصاد دیجیتال حمایت از کسب‌وکارهای نوپا به عدالت اجتماعی نزدیک است و چون در گذشته توزیع منابع دولتی حمایتی میان استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوآورانه در قالب طرح‌هایی مانند «نوآفرین» به‌صورت عادلانه صورت نمی‌گرفت، پست‌بانک ایران را وارد معادله کرده‌اند تا همه افراد دارای ایده‌های خلاقانه کسب‌وکار از حمایت‌های لازم برخوردار شوند.
حمایت مالی از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان با راه‌حل‌ها و ابزارهای نوآورانه در تأمین مالی، تنها بخشی از پوست‌اندازی در پست‌بانک ایران است. پرداخت تسهیلات به کسب‌وکارهای نوپا و فعالیت به‌عنوان بانک تخصصی حوزه دیجیتال باعث شد شرکت‌های ارتباطی خدمات، تراکنش‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایشان را به سمت پست‌بانک ایران بیاورند. در این میان تغییرات مثبت مدیریتی و تهیه نقشه راه و نظارت‌های گسترده موجب شد که پست‌بانک ایران به رشد اقتصادی و سودآوری برسد.
پست‌بانک ایران همچنان بنا به وظایف ذاتی خود توسعه شعبه‌های جدید و گسترش فیزیکی را کم‌و‌بیش ادامه می‌دهد و مواردی مانند ارتقای زیرساخت‌های بانکی مثل دستگاه‌های خودپرداز، پایانه‌های فروش و… نیز در دستور کار است. این بدان معناست که پست‌بانک ایران شمول مالی خود را در بعد سخت‌افزاری برای توسعه دسترسی مردم به خدمات پولی و مالی ادامه می‌دهد. ماجرا اما به اینجا ختم نمی‌شود. اولویت‌های راهبردی پست‌بانک ایران در حوزه بانکداری دیجیتال تعریف شده است.
مسئولان این بانک می‌گویند به‌دنبال تعمیق و تنوع‌بخشی به خدمات مالی با استفاده از ابزارهای مالی جدید هستند. این بخشی از برنامه راهبردی پنج‌ساله پست‌بانک ایران است که فازهای مختلفی برای آن طراحی شده و هم‌اینک هم بخشی از آن عملیاتی شده است. در طرح‌های جدید پست‌بانک ایران برای گسترش خدمات مالی و بانکی، به‌ویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته و رسیدن به وضعیت مطلوب؛ خدمات متنوع پولی و مالی در قالب «سوپرمارکت مالی» هدف‌گذاری شده است. بخشی از این خدمات که چندی پیش از آنها رونمایی شده، بدین شرح هستند.
سرویس درگاه اینترنتی ویژه نابینایان
یکی از مهم‌ترین خدماتی که در پست‌بانک ایران به‌عنوان بانک تخصصی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به بهره‌برداری رسیده، راه‌اندازی سرویس درگاه پرداخت اینترنتی صوتی جهت استفاده نابینایان است که برای اولین‌بار در کشور عملیاتی شده است. امروزه با گسترش اقتصاد دیجیتال و تغییر سبک زندگی، شاهد اقبال عمومی در خریدهای اینترنتی هستیم. اما گروه‌هایی مانند نابینایان بنا به دلایل فنی از این نوع خدمات بی‌بهره‌اند؛ چراکه درگاه پرداخت اینترنتی (IPG) شبکه بانکی، فاقد تجربه کاربری ویژه نابینایان است.
برای حل این چالش باید درگاه پرداخت اینترنتی با قابلیت ارائه کد امنیتی صوتی و سایر ملاحظات امنیتی برای انجام خرید اینترنتی در نظر گرفته شود. پست‌بانک ایران اولین بانک کشور است که در راستای سیاست‌های کمیته ویژه مبارزه با بیماری کرونای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و پس از ارائه ایده و چارچوب تولید محصول با همکاری شرکت تجارت الکترونیک پارسیان، سرویس IPG صوتی را برای نابینایان راه‌اندازی کرده است. مسئولان پست‌بانک ایران می‌گویند این خدمت جدید را در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی و بهره‌مندی آسان نابینایان از خدمات پرکاربرد عمومی همراه با امنیت مالی بیشتر در فرایند خرید اینترنتی، ارائه کرده‌اند.
سامانه افتتاح حساب غیرحضوری با احراز هویت بیومتریک
مراجعه حضوری مشتریان به بانک‌ها یکی از معضلات همیشگی نظام بانکی در کشور است. سال‌هاست که در اغلب کشورهای جهان، بانک‌ها به سمت احراز هویت الکترونیکی و غیرحضوری رفته‌اند، اما در کشور ما چندان فراگیر نشده است. مراجعه حضوری به بانک‌ها برای احراز هویت، گذشته از هزینه‌های عملیاتی بالا، در این روزها که ویروس کرونا در سطحی گسترده در تمام مناطق کشور شیوع پیدا کرده و بانک‌ها هم به‌عنوان یکی از کانون‌های ابتلا شناخته می‌شوند، چالشی اساسی است.
در عین حال مسئله احراز هویت آنلاین و افتتاح حساب نیز یکی از مهم‌ترین خدمات بانکی است که پایه بانکداری دیجیتال نیز محسوب می‌شوند. پست‌بانک ایران پس از نیازسنجی و تحلیل مسئله و بر اساس مجوزهای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فرایند تهیه نرم‌افزار و تولید محصول برای احراز هویت دیجیتال را مدت‌ها پیش شروع کرد و هم‌اکنون سامانه افتتاح حساب غیرحضوری آن به‌صورت کامل آماده بهره‌برداری است، اما فعلاً و بنا به صلاحدید بانک مرکزی در فاز نخست این سامانه با احراز هویت بیومتریک کار خود را آغاز می‌کند. امنیت بیشتر در حوزه خدمات بانکی، کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان از مهم‌ترین آثار راه‌اندازی این سامانه اعلام شده است.
سامانه سجام در باجه‌های بانکی روستایی
ایجاد فرصت برابر برای روستاییان و مناطق کمتر توسعه‌یافته در بهره‌مندی از خدمات، یکی از اهداف محوری پست‌بانک ایران است. با افزایش اقبال جمعیت روستانشین کشور به حضور در بازار سرمایه و امکان خریدوفروش سهام عدالت و سایر اوراق بهادار، توجه به ارائه خدمات احراز هویت و دریافت کد سجام نیز اهمیتی ویژه پیدا کرده است.
پست‌بانک ایران نیز که دارای گسترده‌ترین شبکه بانکی کشور است، پس از نیازسنجی، تحلیل و ایجاد بستر لازم برای تولید نرم‌افزار احراز هویت اختصاصی برای جامعه روستایی و همچنین اتصال به سامانه‌های شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه؛ امکان احراز هویت متناسب با استانداردهای بازار سرمایه را در شش هزار باجه بانکی روستایی در کشور فراهم کرده است. ایجاد عدالت اجتماعی و فرصت برابر برای همه اقشار جامعه، به‌ویژه روستاییان و اهالی مناطق کمتر توسعه‌یافته، افزایش ضریب نفوذ و مشارکت روستاییان در بازار سرمایه و کاهش میزان تردد به شهرها و به تبع آن کاهش هزینه‌های ملی از آثار مهم طراحی سامانه احراز هویت الکترونیکی بورسی پست‌بانک ایران است.
ارائه تسهیلات در قبال توثیق سهام عدالت
شرایط دریافت تسهیلات و معرفی ضامن، یکی از چالش‌های بزرگ و دغدغه‌های اصلی مردم در ارتباط با بانک‌هاست. به‌ویژه این موضوع در مناطق روستایی و کم‌برخوردار نمود بیشتری دارد. افزایش عرضه سهام عدالت برای تأمین مالی اشخاص، به‌ویژه اقشار کم‌برخوردار جامعه، از یک سو باعث ایجاد چالش در بازار سرمایه و از سویی دیگر موجب فروش دارایی باارزش مردم در دوره تورمی و افزایش نابرابری می‌شود.
پرداخت تسهیلات خرد در قبال توثیق الکترونیکی و فارغ از بوروکراسی، راهکار برون‌رفت از این چالش است که این مهم نیز در پست‌بانک ایران با ایجاد بستر لازم برای توثیق سهام عدالت به‌صورت غیرحضوری فراهم شده است. پست‌بانک ایران با تغییر بستر نرم‌افزاری برای امکان توثیق سهام عدالت در سامانه‌ها و ارتباط با سازمان خصوصی‌سازی جهت اطمینان از مالکیت این سهام و عدم فروش آن توسط متقاضی، تسهیلات را با امکان توثیق سهام عدالت به‌صورت غیرحضوری ارائه می‌کند.
به هر روی پست‌بانک ایران امروز با آنچه یک دهه یا دو دهه پیش می‌شناختیم، متفاوت است. اگر روزگاری رساندن مستمری یک بازنشسته به در خانه‌اش هدف پست‌بانک بود، امروز اهداف بزرگ‌تری مثل توسعه کمی و کیفی شمول مالی در این بانک دنبال می‌شود. اهدافی که نه صرفاً نگاه اقتصادی بر آنها حاکم است و نه به‌راحتی می‌توان اثرگذاری‌شان بر زندگی جمعیت روستانشین کشور را انکار کرد.
پست‌بانک ایران حالا چابک‌تر و سریع‌تر مأموریت‌های خود را با بهره‌برداری از فناوری‌های جدید و با رویکردهای نوین انجام می‌دهد. ارائه خدمات بانکی بر بستر دیجیتال و به‌صورت آنلاین، هوشمندسازی و سفارشی‌سازی خدمات، توسعه بانکداری باز و برنامه‌هایی شبیه «هر موبایل یک شعبه» مواردی هستند که در نهایت، آسایش و رفاه بیشتری را برای روستانشینان به همراه می‌آورند و چه بهتر از این.
نویسنده / مترجم
مسعود شاه‌حسینی