پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
وقتی در تیرماه ۱۳۹۰ افرانت به فرابورس قدم گذاشت هیچ یک از کارشناسان بازار سرمایه باور نداشتند که ستاره شرکتی کاملا خصوصی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به این سرعت طلوع خواهد کرد؛ حتی دو دهه فعالیت رو به جلوی این شرکت و کاراکتر پیش‌نگر موسس و مدیرعاملش «فریدون قاسم‌زاده» هم این تحلیل‌ها را چندان جلایی خوش‌بینانه نمی‌بخشید. تنها چند ماه بعد آنچه در مجمع عمومی سهامداران توسط هیات مدیره افرانت اعلام شد حکایت از دورنمایی خیره‌کننده داشت. درآمد شرکت از ۱۰ میلیارد تومان گذر کرده بود و جمع دارایی‌های شرکت رقم ۱۴ میلیارد تومان را نشان می‌داد. اولین پیش‌بینی سود هر سهم ۱۰۱۹ ریال بود ولی در نهایت سود واقعی به ۱۰۳۷ رسید. افرانت در زمان ورود به بورس داشت برجش را روی تپه‌های عباس‌آباد تبدیل به یک دیتاسنتر طراز اول جهانی می‌کرد و سرمایه‌های شرکت به سوی رایانش ابری شیب برمی‌داشت؛ اینترنت ایران یک سوپراستار تحویل بازار سرمایه کشور داده بود.
.
توسعه
برج کوچک افرانت در خیابان سهند در ۱۵ سال گذشته همواره دستخوش ساخت و ساز و تحول بوده است که ابتدا از ایجاد اولین ایستگاه زمینی ماهواره‌ای بخش خصوصی برای اتصال به اینترنت که توسط وزیر صنایع وقت افتتاح شده بود آغاز و به دنبال آن با نوسازی طبقات و تعبیه سالن‌های کنفرانس و پذیرایی در شرکت ادامه یافت و به زیباسازی نمای ساختمان هم رسید اما حتی در میانه شرکت‌گردی هم مشخص بود ساخت و ساز طی سال‌های اخیر با مقاوم‌سازی حالت باطنی‌تری پیدا کرده و تا توسعه فعالیت‌ها به زیرزمین ساختمان و توسعه و آماده‌سازی آن برای بخش زیرساخت دیتاسنتر هم پیش رفته است. شبکه توزیع برق ساختمان، چندین منبع تغذیه دائم (UPS)، سیستم‌های سرمایش با ظرفیت بالا، لینک‌های پرظرفیت فیبر نوری و مهم‌تر از همه یک ژنراتور عظیم گازی CCHP که از کشور آلمان خریداری شده و نیز پست گاز و ترانس برق با ظرفیت بالا در ساختمان نصب شده‌‌اند که در مراحل نهایی راه‌اندازی برای ارائه سرویس به دیتاسنتر و مرکز رایانش ابری افرانت هستند. ترانس برق چنان تاثیرگذار است که امیر هوشنگ‌نیا جانشین مدیرعامل توضیح می‌دهد که شرکت برق منطقه‌ای پیشنهاد داده مازاد برق تولیدی توسط افرانت را خریداری کند. یو‌پی‌اس‌ها همگی ساخت ایتالیا هستند و نسبت به نیای قبلی‌شان دست‌کم شش برابر توان دارند. تابلوهای برق وسیع توسط یک تولید‌کننده اصفهانی ساخته شده و طبقه زیرزمین حالت یک نیروگاه نیمه‌صنعتی پیدا کرده است. از میان سنگ‌ها و بلوک‌های سیمانی که به سمت آسانسور می‌رویم مشخص است حرفهای قاسم‌زاده درباره رایانش ابری فراتر از یک شعار صرف بوده است.
.
دانش یا تجارت؟
شاید باید چرایی دیدگاه‌های مرزشکنانه در افرانت را در خاستگاه آن جست‌وجو کرد. افرانت متاثر از شخصیت فردی و پیشینه دانشگاهی مدیر عاملش همواره موفق شده ذاتش به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان و پیشرو را حفظ کند؛ ذاتی که به توضیح موسسش به شخصیت کنجکاو وی چه به عنوان دانش‌آموز و چه به عنوان استاد بازمی‌گردد: «همه می‌خواهند درس را با استادی داشته باشند که خودش به صورت عملی در راستای توصیه‌هایش گام برداشته باشد. من هم این علاقه را داشتم؛ بسیار عمیق هم داشتم.» از هنگامی که در جلسات سهامداران، مراکز داده و در همین جهت رایانش ابری از سوی افرانت به عنوان ستاره آتی شرکت، در تضاد با خدمات اینترنتی که جریان نقدینگی را تامین می‌کرد، معرفی شدند یک پرسش کلیدی مطرح شد؛ آیا اندیشه‌های آکادمیک در بوته تجارت هم موفق خواهند شد؟
پاسخ مدیرعامل به این پرسش رنگ و بویی کاملا شخصی دارد: «راستش هیچ وقت خودم را تاجر ندیدم و هنوز هم نمی‌بینم. ما خانواده‌ای فرهنگی بودیم و حالا خودم، همسر و فرزندانم بیشتر دغدغه فرهنگی داریم تا تجاری. شرمنده هم نیستم که روح دانشگاهی‌ام بر روح تجاری کارم غلبه کرده است؛ چه بسا موقعیت‌هایی بوده که مقتضیات تجارت حکم دیگری داشته اما اخلاق آکادمیک اجازه نداده قدم‌های ناصواب بردارم و به آن مفتخرم. خود موضوع رایانش ابری یا تجارت الکترونیکی هم برایم جذابیت تجاری دارد و هم عطش کنجکاوانه مرا سیراب می‌کند.»
.
رویکرد دوگانه به اینترنت
جلسه خبری الکامپ گذشته که برگزار شد افرانت نشان داد بار دیگر نماد یک رویکرد دوگانه به اینترنت کشور است. این شرکت قدیمی که اولین ایستگاه گیرنده ماهواره‌ای اینترنت بخش خصوصی را یک و نیم دهه پیش در تهران نصب کرد و در دوره‌ای که هنوز نه قانونی وجود داشت و نه پروانه‌ای با یک عکس وزیر صنایع وقت فعالیت خود را ادامه داد، هنوز هم یکی از خوش‌بین‌ترین و در عین حال منتقد‌ترین شرکت‌های حوزه سرویس‌دهی اینترنت است.
قاسم‌زاده طی این سال‌ها بی‌وقفه از سیاست کاهش دسترسی بین‌المللی به پهنای باند بین‌الملل و گران بودن اینترنت و پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت در کشور انتقاد کرده اما در عین حال مروج آمارهایی بوده است که از ۱۴۰ برابر شدن پهنای باند اینترنتی کشور و ۸۰۰ برابر شدن حجم تجارت الکترونیکی در ایران خبر داده‌اند. به ظن او این دیدگاه حکایت از پتانسیل بالای این بخش برای رشد به ویژه در بخش‌های بکری مانند دیتاسنتر دارد. توسعه صددرصدی فروش افرانت در هر سال در حوزه پهنای باند و سرمایه‌گذاری سنگین و چندین میلیارد تومانی آن در حوزه دیتاسنتر نیز آشکارا از همین دیدگاه نشات گرفته است. قاسم‌زاده در مورد توسعه اینترنت اعتقاد دارد فعالیت پیشتازانه بخش خصوصی در زمان ورود اینترنت به ایران و جسارت مدیران وقت در دولت باعث شد اکنون ایران بیش از ۲۰ میلیون کاربر اینترنت داشته باشد ولی به دلیل عدم تداوم دیدگاه‌های مثبت مدیران کشور نسبت به اینترنت در سال‌های بعد این روند در بخش اینترنت پرسرعت که تازه به بازار آمده بود تداوم پیدا نکرد و بستر مناسب برای فعالیت بخش خصوصی فراهم نشده است: «در شان ایران نیست چهاردهم منطقه باشد. ما در اینترنت از ترکیه عقب ماندیم. در خاورمیانه آخریم و خاورمیانه خودش در جهان از همه عقب‌تر است. این حرفی بود که درباره اینترنت پرسرعت در الکامپ هم گفتم.» شرح موفقیت خود افرانت در زمینه اینترنت متعادل است، مطابق آمارهای پایان سال مالی گذشته طی پنج سال اخیر نرخ رشد سالانه فروش پهنای باند این شرکت نزدیک به دوبرابر شده است (۹۷ درصد) اما در عمل نرخ رشد سالانه درآمد کمتر از نیم‌برابر است (۳۸ درصد) که نشان می‌دهد چرا مدیران شرکت در پی سرمایه‌گذاری در شاخه‌های دیگر همچون رایانش ابری و دیتاسنتر هستند.
این توسعه زیرساخت آشکارا مانع از آن نشده است که جریان مالی اصلی شرکت هم فراموش شود. شمار پاپ سایت‌های شرکت به عدد قابل توجه ۲۵ رسیده که از توسعه بازار اینترنتی این شرکت حکایت دارد و تقویت بستر ارتباطی فیبر نوری و رادیویی با مراکز مخابراتی را همچنان میتوان در دستور کار افرانت دید.
.
تاسیس
افرانت در سال ۱۹۹۷ تاسیس شد. قاسم‌زاده چهل‌ساله در پایان دوره تحصیلاتش در سطح دکترا در دانشگاه مک‌مستر کانادا در راه‌اندازی یکی از اولین مراکز تجارت الکترونیکی در آمریکای شمالی به نام Merc همکاری می‌کند و همزمان با تحقیق در مقطع فوق دکترا، تدریسش در حوزه فناوری اطلاعات را در آن دانشگاه پی می‌گیرد.
در آن زمان محمدحسین عادلی، سفیر ایران در کانادا پیگیر طرحی می‌شود که با ابتکار اتاق بازرگانی و همکاری دولت وقت و با استفاده از فضای امیدوارکننده دولت در آن زمان چهره‌های شاخص علمی و فرهنگی کشور را به زادگاه‌شان بازگرداند؛ هیاتی در سال ۱۳۷۷ برای جذب سرمایه‌گذار و نخبگان خارج از کشور راهی کانادا می‌شود که در آن مصطفی میرزامحمدی یکی از همکلاسی‌های قدیم مدیرعامل افرانت به عنوان معاون وزیر صنایع وقت هم در آن عضوت بود و به دعوت دکتر پس از اطلاع از حضور او در هیات ایرانی به شهر همیلتون رفته و به دعوت وی سر کلاس درس قاسم‌زاده در دانشگاه حاضر می‌شود.
همه این اتفاقات در زمانی رخ می‌دهد که در ایران مرکز فیزیک نظری تنها نهاد مستقل اینترنتی کشور است که با لینک ۱۲۸ کیلوبیت در ثانیه ایران مستقیما به اروپا و از آنجا به آمریکا متصل شده. شرکت ندا هم تنها BBS کشور را با سرویس ایمیل ارائه می‌کند. این پرسش مطرح است که چرا قاسم‌زاده با درآمدی بیشتر از ۷ هزار دلار در ماه در سال ۱۹۹۸، زندگی کاملا شکل‌گرفته و تدریس در مک‌مستر که همزمان با تحقیق وی در مدرک فوق دکترا در همان دانشگاه بوده را رها می‌کند و به ایران بازمی‌گردد؟ خودش آن را به دلایل آرمانی، علاقه‌اش برای کمک به توسعه اینترنت و تجارت الکترونیکی در کشور و وجود فضای مثبت برای چنین شرکت‌هایی در آن زمان نسبت می‌دهد. مدرس MBA دانشگاه شریف همان سال به کشورش برمی‌گردد و با توجه به قول حمایت داده‌شده به وی پیش از بازگشت به کشور به فاصله چند روز به دیدن غلامرضا شافعی وزیر شناخته‌شده صنایع در دولت سید محمد خاتمی می‌رود. قانونی درباره اینترنت وجود ندارد و وزارت پست و تلگراف و تلفن هم ادعایی بر اینترنت نمی‌کند و اصولا آن را نمی‌شناسد. شافعی به سنت جسارت همیشگی‌اش و در غیاب مدافعان دیگری از توسعه اینترنت در کشور افرانت را ترغیب می‌کند که اگر تجهیزاتش را وارد کشور کند، در غیاب یک قانون مدون، خودش آن را افتتاح خواهد کرد و همین منجر به ورود و راه‌اندازی اولین ایستگاه ماهواره‌ای کشور در بخش خصوصی می‌شود. حالا قاسم‌زاده به عنوان اولین شرکت خصوصی در کنار محمدجواد لاریجانی در مرکز فیزیک نظری و برات قنبری در داده‌پردازی یکی از سه دیش حرفهای اینترنت کشور و اولین آنها در بخش خصوصی را در اختیار دارد.
.
درآمد
هوشمندی افرانت برای سرمایه‌گذاری در لایه‌های بالاتر بازار اینترنت منجر به رقابت این شرکت در حوزه‌ای از فناوری اطلاعات شده است که هرچند کم‌سروصداست ولی توت‌فرنگی بالای کیک را نصیب قاسم‌زاده و تیم مدیریتی‌اش می‌کند. آنها در زمینه ارائه اینترنت پرسرعت اختصاصی به نهادها و شرکت‌ها از مزیت‌هایی مانند چابکی و زیرساخت فنی رو به گسترش برخوردارند و شاید تنها شرکت مخابرات تهران را به عنوان رقیبی که مانند آنها از شرکت زیرساخت خرید می‌کند، در برابر خود می‌بینند.
هنوز قریب ۷۰ درصد درآمدهای کل شرکت از طریق فروش پهنای باند تامین می‌شود و طبق آخرین آمار حدود هزار سازمان و شرکت دولتی و خصوصی مشتری افرانت در زمینه‌های اصلی فعالیتش هستند. طی سال ۱۳۹۱ مجموع درآمدهای شرکت علی‌رغم رکود اقتصادی و کاهش محسوس قیمت پهنای باند قریب ۲۵ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است و طبق بودجه سال ۹۲ این شرکت، درآمدها در سال آینده نیز بدون در نظر گرفتن افزایش قیمت خدمات ۲۳ درصد رشد خواهد داشت که آمارهای خیره‌کننده‌ای آن هم در شرایط اقتصادی کنونی کشور به شمار می‌روند. آیا بورس در این میان نقشی تعیین‌کننده ایفا کرده است؟ خود قاسم‌زاده که در این زمینه اطمینان دارد:«سازمان ما وقتی وارد بورس شد از حالت خانگی خودش خارج شد و نظم جدیدی را تجربه کرد که حتی فراتر از صرف تزریق سرمایه به آن نیاز داشت. همه شرکت‌هایی که اصطلاحا IPO می‌شوند این فرآیند را تجربه می‌کنند که چربش نگاه مدیریتی در آنها بر نگاه فنی زیاد می‌شود و ما به این پروسه نیاز داشتیم.»
.
حاکم شدن بانک‌ها بر پروانه‌ها
در نگاه به تاریخچه و منش شرکت افرانت میتوان دید شرکت در برخی مقاطع محتاط‌تر از شروع اولیه خود حرکت کرده است. نماد این جریان هم سکوت شرکت در برابر موج پروانه‌های فناوری کشور بود که از اینترنت پرسرعت شروع شد و به تلفن اینترنتی رسید. در آن زمان تحلیلگران صنعت IT کشور رفتار افرانت را به پرهیز از وارد شدن در حوزه‌ای نسبت دادند که رقابت در آن با عرضه کننده بزرگی مثل شرکت مخابرات ایران غیرممکن می‌نمود ولی برخی نیز باور داشتند هنوز بنیه اقتصادی شرکت‌های فناوری اطلاعات آنقدر قوی نیست که بتوانند راسا برای گرفتن پروانه آن هم با هزینه‌های سنگین اقدام کنند. قاسم‌زاده هم تکذیب نمی‌کند که بحث توانایی مالی یکی از موانع پرواز افرانت در این حوزه بود: «این یک اشتباه بسیار راهبردی در واگذاری لایسنس‌ها بود، طبیعتا استطاعت مالی یکی از مولفه‌‌های بسیار مهم است ولی اینکه تنها مولفه باشد اشتباه بزرگی به شمار می‌‌آید. اتفاقا در پروانه SAP ما برنده شدیم ولی روزی که قرار بود ضمانت بگذاریم ۵/۲ میلیارد تومان نداشتیم که ضمانت بگذاریم و کل فرآیند منجر به حاکم شدن بانک‌ها بر پروانه‌ها شد که برایشان ضمانت فقط یک برگه کاغذ بود. نه سابقه، نه مهارت و نه توان فنی در این جریان موثر نبود.»
.
تزریق سرمایه
مشخص بود افرانت نمی‌تواند بدون تزریق سرمایه بیرونی صرفا با تکیه بر درآمد‌هایش با موج جدید رو‌به‌رو شود، نتیجه آنکه در میانه سال‌های ۸۱ تا ۸۳ مدیریت به صرافت توسعه توان مالی‌اش افتاد. این دوره مصادف بود با مدیریت رضا ویسه بر سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران که رویکرد توان‌افزایی شرکت‌های خصوصی با رویکرد خرید سهام آنها را داشت. ویسه هیچ‌گاه بیشتر از ۴۰ درصد سهام شرکت‌های بیرونی را نخرید و افرانت هم از این جریان مستثنی نبود. سرمایه‌ای که تزریق شده بود امکان خرید ساختمان فعلی را داد و در پی آن توان اعتباری لازم برای جلب حمایت بانک‌ها هم موثر واقع شد. افرانت وارد دومین مرحله از حیات خود شده بود. ظرف یک سال نرخ رشد افرانت دوبرابر شد و IN هم موتور ابداعی قاسم‌زاده برای این جهش رویایی بود. هنوز هم افرانت ۱۰ درصد بازار سنتی این بخش را در اختیار دارد که نشان می‌دهد فاصله نخست آن با رقبا تا چه حد بوده است.
.
مساله فقدان قوانین
فارغ از رویکرد آرمانی افرانت به جریان میزبانی اطلاعات و کارکردهای رایانه‌ای مشخص است راه‌اندازی مراکز داده در ایران با موانع بسیار زیادی روبه‌روست که این تجارت فناورانه را در کشور حتی سخت‌تر از دشوارترین کشورهای جهان می‌کند. مراکز داده نیاز به سرمایه‌گذاری فراوان در نصب، راه‌اندازی و به کارگیری دارند و ذاتا سودآور نیستند. در ایران این مسائل با فقدان قوانین شفاف یا مسائل فرهنگی و اجتماعی نیز آمیخته شده که نمونه آن را در قوانین اصلاح شده قبلی که افرانت در این فرآیند نقش مهمی ایفا کرد، میتوان دید.
.
دیتاسنتر
چارچوب علاقه افرانت به تجارت مراکز داده را استفاده از بخش مرده پهنای باند اختصاصی‌اش تشکیل می‌دهد. فضایی که در اثر تمرکز کاربران ایران بر استفاده اینترنت به جای تولید محتوای آنلاین ایجاد شده و اساس آن را ظرفیت خالی فرستادن یا اصطلاحا Send تشکیل می‌دهد. ذهن مدیریتی قاسم‌زاده چرخه عرضه اینترنت را یک گام بالاتر می‌برد و به دیتاسنتر می‌رساند؛ ستاره‌ای که هزینه پرواز آن را همان اینترنت افرانت تامین می‌کند. قاسم‌زاده سودآور بودن دیتاسنتر را در کنار استفاده از پهنای باند مازاد شرکت و مهم‌تر از همه به‌کارگیری آن برای مواردی همچون تجارت و خدمات الکترونیکی معنا می‌کند و می‌گوید:«اینکه شما می‌گویید دیتاسنتر در ایران سودده نیست فارغ از همه آن سختی‌های داخل کشور در هیچ جای دنیا هم قرار نیست سودآور باشد. دیتاسنتر برای ما حلقه مفقوده‌ای است که خدمات اینترنتی را به تجارت الکترونیکی و بخش به‌کارگیری (Application) وصل می‌کند. به همه هم توصیه می‌کنم در همین زمینه سرمایه‌گذاری کنند. مرحوم غفاریان هم این سوال را پرسید و من گفتم که اگر کارآفرینان وارد این بخش شوند دیتاسنتر هم سودآور خواهد شد.» بخش قدیمی‌تر دیتاسنتر افرانت در حال حاضر ظرفیت میزبانی یک هزار سرور فیزیکی را دارد که با بهره‌برداری کامل پروژه در حال اجرا، ظرفیت میزبانی دیتاسنتر افرانت با جهش قابل ملاحظه‌ای به سه هزار سرور فیزیکی و ۲۵ هزار سرور مجازی خواهد رسید. ابرها چندان از دسترس افرانت دور نیستند.
منبع: ماهنامه پیوست، شماره دوم
