پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۸ / موافقت اخیر بانک مرکزی با صدور کیف پول الکترونیکی و انتشار ضوابط صدور آن، این ابزار نه‌چندان پرکاربرد را در مرکز توجه فعالان بانکی و فین‌تک‌ها قرار داد. این اقدام بانک یادشده هرچند می‌تواند نشانه‌ای از وقوع یک انقلاب در نظام پرداخت کشور باشد، اما پدیدآورندگان این انقلاب ناگزیرند هزینه آن را با تغییر زیرساخت‌ها و فرهنگ پرداخت مردم بپردازند؛ مردمی که کمتر از دو دهه پیش با کارت‌های بانکی و اعتباری آشنا شده‌اند و تمام امور پرداختی خود را از طریق این کارت‌ها به‌آسانی و به‌ارزانی انجام می‌دهند، بنابراین برای پذیرش این ابزار نوظهور و ترجیح آن به کارت نیاز به دلایل کافی دارند.
از سکه تا کیف پول الکترونیکی
با ایجاد پول، نیاز به کیف پول به وجود آمد تا انسان رقم مورد نیاز خود را برای پرداخت همراه ببرد، با نفوذ فناوری‌های الکترونیک و دیجیتال به عرصه‌های گوناگون زندگی، پرداخت نیز از تحولات این تغییر بی‌بهره نماند و از اسکناس و سکه به کارت‌های بانکی منتقل شد، هرچند این انتقال به معنای پایان مبادله با سکه و اسکناس نیست، اما حضور آنها را بسیار کم‌رنگ کرد. حالا ابزار جدیدی در عرصه پرداخت ظاهر شده است، نام آن کیف پول الکترونیکی است و این قابلیت را دارد که نیاز به هر گونه ابزار فیزیکی حتی کارت بانکی را برای پرداخت از بین ببرد و انجام این فعل را به نرم‌افزاری که در گوشی‌های تلفن همراه یا در یک یارانه نصب شده، خلاصه کند تا در نهایت پرداخت هرچه مجازی‌تر شود و مشکلات برآمده از در دسترس‌نبودن پول خرد حل شود.
کیف پول الکترونیکی در جهان و ایران
کیف الکترونیکی تاکنون با سامانه‌های گوناگونی در جهان نمایان شده که شناخته‌شده‌ترین آنها گوگل‌ولت، اندرویدپی، اپل‌پی، سامسونگ‌پی، کیف پول مایکروسافت و… هستند. در ایران همراه‌پلاس‌ملت، پولیتو، ایوا و کیپاد شماری از سامانه‌هایی هستند که سیستم کیف پول الکترونیکی تاکنون بر آنها سوار شده است، هرچند تاکنون وجود این سامانه‌ها در سیستم پرداخت ایران صورت کاملاً نمادین داشته و در پرداخت‌های خرد مردم به کار نمی‌آمده است، به‌جز در موارد محدودی که این ابزار توسط یک بنگاه خاص تعریف شده بود؛ به‌طور مثال شهرداری تهران سامانه «تهران من» را با هدف سامان‌دهی امور شهروندان به‌صورت الکترونیکی راه‌اندازی کرده است، در این سامانه شهروندان پس از ورود، مبلغی به حساب شهروندی واریز می‌کنند تا پس از محاسبه سایت عملیات کسر بدهی آنها انجام شود؛ بدهی‌هایی که شامل هزینه‌های عوارض طرح ترافیک، خرید بلیت مترو، پرداخت عوارض خودرو، پارک حاشیه‌ای و… می‌شود.
همچنین کیف پول قرارگرفته در نرم‌افزار آپ و شارژ حساب برای پرداخت کرایه تاکسی‌های اینترنتی موارد دیگری از کاربردهای کنونی کیف پول الکترونیکی در نظام پرداخت کشور است. برجسته‌ترین مشکل این کیف پول‌ها این است که به یکدیگر متصل نیستند و برای استفاده از آنها هر یک را باید به‌صورت جداگانه شارژ کرد؛ ضعفی که سبب می‌شود کاربران عطای کیف پول را به لقای آن ببخشند و پرداخت این هزینه‌ها را با کارت بانکی انجام دهند.
فصلی نو با ورود بانک مرکزی
البته این ضعف‌ها روبه‌زوال است؛ اتفاقی که به یمن ورود جدی بانک مرکزی به موضوع کیف پول الکترونیکی رخ داده است. شورای پول و اعتبار بانک مرکزی پنجم شهریور سال جاری با صدور کیف پول توسط بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری موافقت و حدود یک هفته پس از این تاریخ ضوابط فعالیت این نهادها و راهبران را منتشر کرد؛ اتفاقاتی که می‌تواند به معنای آغاز فصلی جدید برای پرداخت از طریق کیف پول الکترونیکی در کشور باشد، اما به معنای عملی‌شدن آن نیست، چون موانع تنها به موافقت و ضوابط بانک مرکزی خلاصه نمی‌شود و مشکلات زیرساختی هم وجود دارد که تاکنون اسباب ناکارآمدی این ابزار را فراهم کرده است.
مهم‌ترین این مشکلات نبود اتصال بین انواع کیف پول‌هاست که بانک مرکزی آن را با ایجاد سامانه سوئیچ متمرکز حل کرده و در نتیجه کیف پول‌ها می‌توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند، از حالت جزیره‌ای خارج شوند و انتقال از یک کیف پول به دیگری ممکن شود.
بانک مرکزی ضمن موافقت تأکید داشته که صدور کیف پول الکترونیکی باید تحت ضوابط راهبری و نظارتی بانک مرکزی انجام شود و به خلق پول نینجامد؛ این ابزار پتانسیل خلق پول را دارد، چون به گفته داود زرین‌فرد، مسئول توسعه ابزار و کانال‌های نوین بانک ملت در گفت‌وگو با راه پرداخت، برخی بنگاه‌ها برای ترغیب مشتریان خود به خرید از طریق کیف پول، امتیازاتی انگیزشی مقرر می‌کنند که در ازای این امتیازات، پولی در حساب بانکی آنها نیست، این اقدام می‌تواند به خلق پول بینجامد؛ مشکلی که به گفته زرین فرد با تبدیل امتیازات به وجه نقد در حساب بانکی مربوطه برطرف می‌شود. خلق پول به معنای ایجاد نقدینگی و در پی آن تورم است.
رقیب اصلی کیف پول چیست؟
با این حال باز هم تا رواج پرداخت از طریق کیف پول الکترونیکی راه زیادی مانده و نمی‌توان تصور کرد جامعه ایرانی تا چند ماه یا حتی چند سال آینده کارت‌های بانکی را کنار می‌گذارد و پرداخت‌های خرد را از راه برنامه‌هایی که در گوشی‌ها نصب شده است، انجام می‌دهد. کیف پول الکترونیکی برای رسیدن به چنین جایگاهی در گام نخست باید با کارت بانکی وارد رقابت شود. در حال حاضر کارت، اصلی‌ترین، کاربردی‌ترین، آسان‌ترین و ارزان‌ترین ابزار پرداخت در ایران است، هرچند امن‌ترین و تمیزترین نیست، بنابراین کیف پول برای اینکه جای خود را در سیستم پرداخت ایرانی‌ها باز کند، باید با نقاط قوت کارت بانکی روبه‌رو شود که مهم‌ترین آنها آسانی و ارزانی پرداخت است. کارت اعتباری به‌راحتی حمل می‌شود و به پرداخت از طریق آن کارمزدی تعلق نمی‌گیرد، در حالی که گرفتن یا نگرفتن کارمزد در پرداخت از طریق کیف پول الکترونیکی هنوز مشخص نیست.
همچنین زیرساخت‌های مورد نیاز برای پرداخت از طریق کیف پول الکترونیکی بر خلاف کارت اعتباری ایجاد نشده و این ابزار برای جامعه ایرانی شناخته‌شده نیست؛ بسیاری حتی نام آن را هم نمی‌دانند، چه برسد به آنکه چگونگی استفاده از آن را بلد باشند. مسئله دیگر این است که هرچند کیف پول الکترونیکی به پرداخت‌های خرد اختصاص دارد، اما مشخص نیست سقف خرید با آن چه رقمی است و آیا این رقم قدرت رقابت با خرید از طریق کارت را دارد یا نه؟
به‌یقین اگر قرار باشد کیف پول به نظام پرداخت ایران وارد شود، این موانع با گذر زمان، برطرف خواهد شد، اما باز هم این اتفاق را نمی‌توان به معنای حذف کامل کارت بانکی و حتی سکه و اسکناس از نظام پرداخت قلمداد کرد؛ بلکه می‌توان متصور شد چون بیشتر پرداخت‌ها را پرداخت‌های خرد تشکیل می‌دهند، با رفع موانع یادشده، کیف پول به اصلی‌ترین ابزار پرداخت تبدیل شود و حضور کارت بانکی و اسکناس بسیار کم‌رنگ شود؛ به هر حال از ورود فناوری‌های دیجیتال به سیستم پرداخت ایران کمتر از دو دهه می‌گذرد و هنوز مردمی در کشور هستند که سواد کار حتی با خودپرداز‌ها و کارت‌خوان‌ها را هم ندارند، چه برسد به کیف پول الکترونیکی.
مسئله قابل توجه دیگر این است که به نظر نمی‌رسد حذف کارمزد پرداخت از طریق کیف پول الکترونیکی ممکن باشد، چون در مستند ضوابط فعالیت مؤسسات اعتباری و راهبران کیف پول الکترونیکی که بانک مرکزی منتشر کرده، راهبران یا همان اپراتورها این کارکرد را دارند که پول را از مبدأ به مقصد انتقال دهند و کارمزد بگیرند. آنها همچنین برای ثبت و ایجاد کیف پول اجازه دریافت کارمزد را دارند.
ناسازگار با فین‌تک‌های ایرانی
به گفته مهدی عبادی، دبیر انجمن فین‌تک در گفت‌وگو با راه پرداخت، راهبران، کسانی هستند که زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سرویس را برای بانک به‌عنوان دارنده کیف پول ارائه می‌کنند که البته به باور عبادی ضوابط بانک مرکزی حکایت از آن دارد که پی‌اس‌پی‌هایی که سهام‌داران آنها بانک‌ها هستند، راهبری کیف پول را بر عهده می‌گیرند و به همین دلیل است که توسعه پرداخت از طریق کیف پول برای فعالان حوزه فین‌تک کشور چندان تغییری در احوال آنها ایجاد نمی‌کند، چون ضوابط، کیف پول را ابزاری در چارچوب بانکی تعریف کرده و در آن اشاره‌ای به توانمندی فعالان فین‌تک و استارت‌آپ‌های فعال در این عرصه نشده است. علاوه بر اینها هر راهبر مجاز است تنها با سه بانک عامل کار کند، در حالی که بانک‌ها برای انتخاب راهبر محدودیتی ندارند.
حالا اگر این راهبران بخواهند به پرداخت از طریق کیف پول ورود کنند و برای خدماتی که ارائه می‌دهند، کارمزد بگیرند، در واقع از جذابیت این ابزار کاسته‌اند، چون در حال حاضر تراکنش از طریق پایانه‌های فروشگاهی و درگاه‌های اینترنتی کارمزدی ندارد و کارمزد را بانک پذیرنده پرداخت می‌کند. در چنین شرایطی چرا مردم باید کارت را کنار بگذارند، با کیف پول خرید کنند و برای هر خرید کارمزد هم بدهند؟
ابزاری نه‌چندان جذاب در نظام پرداخت جهانی
در این مجال اشاره به این موضوع هم لازم است که تجربه استفاده از کیف پول الکترونیکی در نقاط دیگر جهان هم تجربه موفقی به‌شمار نمی‌آید؛ این را سحر هاشمی، مدیر مهندسی نرم‌افزار بانک اقتصاد نوین در گفت‌وگو با راه پرداخت عنوان کرده است. او همچنین گفته که کیف پول‌هایی چون آمازون‌پی و گوگل‌پی و… در حالی نتوانستند جریان پرداخت‌ها را به خود جذب کنند که انتقال آنلاین در خارج از ایران سخت‌تر است و در ایران ابزارهای پرداخت بیشتری وجود دارد و روش‌های گوناگونی برای انتقال در اختیار مردم قرار گرفته است.
بررسی‌های عصر تراکنش برای بررسی نقاط ضعف کیف پول الکترونیکی در خارج از مرزهای ایران به وب‌سایت «می‌دی‌ام» به آدرس medium.com رسید. این وب‌سایت در تاریخ 22 ژوئن سال جاری نقاط ضعف این ابزار را این‌گونه تشریح کرد: «ممکن است یک کیف پول الکترونیکی در همه مکان‌ها پذیرفته نشود یا با سیستم پرداخت همه‌جا سازگار نباشد، یعنی همه کسب‌وکارها و مشاغل، پرداخت از طریق کیف پول را قبول نمی‌کنند؛ در نتیجه ممکن است نیاز به یک راهکار جایگزین برای پرداخت ایجاد شود.»
همچنین ممکن است احساس امنیت لازم در پرداخت از طریق کیف پول وجود نداشته باشد، چون نمی‌توان درک کاملی از نحوه کارکرد آن داشت و با توجه به افزایش اخیر حملات سایبری در جهان بر میزان نگرانی از این مورد افزوده شده است. علاوه بر اینها مقاومت مردم برای تغییر روش پرداخت، سخت‌شدن مدیریت مالی در نتیجه آسان‌شدن پرداخت با کیف الکترونیکی، اموری هستند که مردم را به دیگر روش‌های پرداخت سوق می‌دهند.
در کنار این موارد سهولت پرداخت از طریق کارت‌های اعتباری و بانکی علاوه بر ایران در سایر نقاط جهان هم مطرح است و از جذابیت کیف پول برای پرداخت می‌کاهد. مسئله دیگر این است که پرداخت از طریق کیف پول الکترونیکی با اتصال به اینترنت مقدور است، در حالی که هنوز مکان‌هایی وجود دارد که امکان اتصال به اینترنت در آنها نیست. با این حال کم‌رنگ شدن این نقاط ضعف به امتیازاتی بستگی دارد که صادرکنندگان کیف پول به مشتریان خود ارائه می‌دهند.
ابزار قدرت کیف پول الکترونیکی در نظام پرداخت
با همه اینها ارتقای سرعت و سهولت در تراکنش‌ها و افزایش گرایش جهان به پرداخت‌ها و خریدهای آنلاین مسیر را برای ورود کیف پول‌های الکترونیکی به جریان پرداخت‌ها در جهان هموار می‌کند، چون در یک نگاه کلی و البته در بررسی جزئیات، نقاط قوت آن بر نقاط ضعفش غلبه دارد. مهم‌ترین نقطه قوت کیف پول الکترونیکی را می‌توان حذف هزینه برآمده از کاغذ و فلزی عنوان کرد که در ساخت انواع اسکناس، سکه و کارت بانکی و اعتباری استفاده می‌شود؛ سکه‌ها و اسکناس‌هایی که گاه ارزش کاغذ و فلز آنها از ارزش خود پول بیشتر است و هزینه و انرژی زیادی صرف تولید آنها می‌شود. حذف نیاز به این میزان از هزینه و انرژی به معنی خلق یک تحول جهانی و ملی در امر پرداخت است. این تحول و اسباب پدیدآورنده آن را می‌توان دست‌مایه تبلیغ و فرهنگ‌سازی برای ترویج استفاده از کیف پول قرارداد.
همچنین دور از انتظار نیست که با پیشرفت فناوری کیف پول الکترونیکی، توانمندی‌هایی بیشتر از امکان پرداخت صرف در این ابزار فراهم شود؛ از جمله اینکه حساب بانکی افراد نیز به کیف پول الکترونیکی متصل شود و گواهینامه رانندگی، کارت سلامت و سایر اسناد شناسایی نیز در تلفن همراه ذخیره شود.
نویسنده / مترجم
ثمن رحیمی‌راد
به نظرم چند تا کار اول باید انجام بشه تا کیف پول جدی تر حرکت کنه:
تراکنش های زیر مثلا ۱۰۰ هزار تومن رو نشه با درگاه اینترنتی زد
تراکنش های مثلا زیر ۱۰ هزار تومن رو نشه با کارتخوان زد
کسب و کارهای مختلف وارد شبکه کیف پول بشن و همپذیرنده بشن….
زیرساخت و رگولاتوری راهبران متعامل دارای کیف فراگیر مشخص بشه
کارمزد تراکنش های دارای مبلغ مثلا زیر ۵۰ هزار تومن صفر بشه
رسانه ها هم در ترویج فرهنگ استفاده از کیف پول تسهیل گری کنند