پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رشته‌های پنبه‌شده / کابوس ناتمام استارت‌آپ‌ها
از دو سال پیش که تحریم‌های اقتصادی شروع شد و درآمدهای ارزی کشور کاهش یافت، بسیاری می‌گفتند شاید کسبوکارهای نوپا بتوانند ورق را برگردانند و تولید کل را تحریک کنند. حوادث آبان‌ماه و قطعی اینترنت، سقوط هواپیمای مسافربری و دست آخر هم ویروس کرونا در کمتر از پنج ماه تمام معادلات را به هم ریخته است. کابوس استارت‌آپ‌ها تمام‌شدنی نیست
ماهنامه عصر تراکنش شماره 33 / ویروس کرونا در حال درنوردیدن دنیاست؛ ویروسی مرگبار که موجب ترس و نگرانی مردم در همه کشورها شده و خسارات جانی و مادی زیادی به بار آورده و فشار کم‌سابقه‌ای هم به بخش‌های سلامت و درمان وارد کرده است. تجارت و دادوستد و مراودات تجاری و بازرگانی و انواع دیگر فعالیت‌های اقتصادی از رونق افتاده‌اند و گمانه‌زنی‌های تحلیلگران هم این است که اقتصاد جهانی دوباره به ورطه رکود خواهد افتاد؛ رکودی که ممکن است تبعاتی به‌مراتب سنگین‌تر از رکود سال 2008 هم در پی داشته باشد.
در ایران نیز با شیوع ویروس کرونا شوکی بزرگ‌تر و جدی‌تر به کالبد نیمه‌جان اقتصاد وارد شده است؛ رکودی که تا پیش از این بر بخش‌های متعدد تولیدی، صنعتی و خدماتی و زنجیره‌های مرتبط با آنها حاکم بود، با ورود میهمانی ناخوانده شرایط را برای بخش وسیعی از واحدهای اقتصادی دشوار کرده و بنگاه‌های اقتصادی در آستانه بحرانی عمیق‌تر قرار گرفته‌اند. بسیاری از کسبوکارها کساد شده‌اند و به‌خصوص استارت‌آپ‌هایی که در بخش‌های خدماتی فعال‌اند، بیشتر متاثر شده‌اند و نفس‌شان به شماره افتاده است؛ تاثیراتی که لزوما یکسان نیست. برخی استارت‌آپ‌ها، به‌خصوص آنهایی که در زنجیره صنعتی خاص مانند گردشگری یا سفارش آنلاین غذا فعالیت می‌کنند، با ضرر و زیان‌های هنگفتی روبه‌رو شده‌اند که دامنه آن به تعدیل نیرو، منتفی‌شدن سرمایه‌گذاری و افزایش سرمایه و حتی تعطیلی و ورشکستگی هم کشیده شده است.
برای برخی دیگر هراس و اضطراب عمومی از شیوع بیماری زمینه‌ساز رونق شده است؛ استارت‌آپ‌هایی که بدون اتلاف زمان و تحمیل هزینه‌های اضافی رفت‌وآمد مردم و احتمال آلوده‌شدن به ویروس اقلام و کالاهای آنها را تامین و به فروش می‌رسانند؛ وضعیتی که در نگاه اول شاید امیدوارکننده به نظر آید، اما به خودی خود نمی‌تواند تصویری کامل از وضعیت کسبوکارهای آنلاین به دست دهد.
نسخه دولت برای حمایت از کسبوکارها
گرچه فعلا دنیا و ایران در تب‌وتاب همه‌گیری این ویروس قرار دارند و اولویت اول تمام دولت‌ها کنترل سرعت شیوع است، اما از همین حالا به فکر افتاده‌اند که برای بازگرداندن شرایط به حالت عادی چه کار باید کنند. در ایران هم دولت بخش‌ها و رسته‌های کسب‌وکارهایی که به‌طور مستقیم از بیماری کرونا دچار بیشترین آسیب شده‌اند و شامل حمایت‌ها می‌شوند را در 10 گروه دسته‌بندی کرده که علاوه بر اینکه زمینه کاری اغلب آنها بخش‌های خدماتی است، فعالان استارت‌آپی هم کسب‌وکار خود را در این حوزه‌ها تعریف کرده‌اند؛ مراکز تولید و توزیع غذاهای آماده، شامل رستوران‌ها، بوفه‌ها، طباخی، تالارهای پذیرایی، قهوه‌خانه‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها، مراکز مربوط به گردشگری شامل هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، مجتمع‌های جهانگردی و گردشگری، مهمان‌پذیرها، مهمانسراها، مسافرخانه‌ها، زائرسراها، مراکز بوم‌گردی، مراکز اقامتی و پذیرایی و تفریحی و خدماتی بین‌راهی، حملونقل عمومی مسافر درون‌شهری و برون‌شهری اعم از هوایی، جاده‌ای، ریلی و دریایی، دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری و… .
دولت گفته 100 هزار میلیارد تومان برای پایداری بنگاه‌های آسیب‌دیده، تقویت معیشت، کمک به اقشار فاقد درآمد، حمایت از خانوارها، حمایت از کارگران و تجهیز نظام سلامت اختصاص می‌دهد و به بنگاه‌هایی هم که کارگران خود را اخراج نکنند، در مجموع 75 هزار میلیارد تومان تسهیلات با نرخ بهره 12 درصد پرداخت می‌کند. پیشنهاد‌های دیگری از جمله بخشودگی‌های مالیاتی، معافیت‌های بیمه‌ای، استمهال اقساط و سپرده‌ها، تخصیص اعتبارات بلاعوض و کم‌بهره بانکی و… هم به تصویب رسیده که شامل حال استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای نوآورانه می‌شود. کما اینکه وزیر ارتباطات هم از اعطای وام کم‌بهره از وجوه اداره‌شده یا صندوق نوآوری به شرکت‌ها خبر داده است.
سقوط آزاد در اکوسیستم گردشگری
با اینکه اقتصاد ایران حالا بیش از هر زمان دیگری به کسبوکارهای خرد اتکا دارد، با شیوع ویروس کرونا سرنوشت این بخش‌ها و به‌ویژه استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای فناورانه مثل بسیاری از بخش‌های دیگر در هاله‌ای از ابهام فرورفته است. کارشناسان مدت‌هاست می‌گویند انقباض بیش از اندازه بخش خدمات، به سبب تاثیری که بر روند درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی می‌گذارد، شاید روند افول تولید ناخالص داخلی را تشدید کند. کما اینکه بر پایه داده‌های بانک مرکزی حدود 50 درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور به مقصد کشورهایی است که دارای مرزهای مشترک با ایران هستند.
به همین ترتیب بااطمینان می‌توان گفت بحران‌هایی که ویروس کرونای جدید برای حوزه‌های خدماتی و گردشگری و رستوران و هتلداری و مانند اینها گذاشته، به‌شدت روی درآمد کل کشور که به ناچار کمترین اتکا را به صادرات نفتی دارد، اثر خواهد گذاشت. از سویی هم اگر راهی برای برون‌رفت از بحران و بحرانهای مشابه اندیشیده نشود، یا مجددا اتفاقاتی پیش‌بینی‌نشده به وقوع بپیوندد، چه بسا وضع بدتر هم شود. حال سوال اصلی شاید این باشد که کرونا چه بلایی بر سر استارت‌آپ‌ها آورده یا برای برخی دیگر چه موقعیت‌هایی فراهم آورده است؟
ابرآروان که یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات زیرساخت یکپارچه ابری در کشور است، پاسخی تقریبا روشن و صریح به این پرسش دارد. این شرکت در گزارش سالیانه خود ضمن اینکه نشان داده سال 1398 تجربه قطعی اینترنت چه بحرانهای عمیقی برای کسبوکارها ایجاد کرده، اثرات شیوع کرونا را نیز بر آنها تحلیل کرده است. طبق گزارش این شرکت، طبق نمودار ترافیک وب‌سایت‌ها؛ سفارش آنلاین غذا و تاکسیهای آنلاین غذا تا یک‌سوم و خرید بلیت سفر و برنامه‌های سرگرمی به‌ترتیب یک‌چهارم و یک‌پنجم با کاهش روبه‌رو شده‌اند.
این در حالی است که سوپرمارکت‌های آنلاین و سرویس‌های تماشای آنلاین ویدئو رشد دوبرابری داشته‌اند. اگر استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان را به دو دسته اجتماع‌محور و کالامحور تقسیم کنیم، این‌طور به نظر می‌رسد که استارت‌آپ‌های دسته اول، به‌خصوص در حوزه گردشگری، رزرو هتل و بلیت‌های حملونقل برون‌شهری بر اثر شیوع کرونا با کاهش ۷۰ تا ۸۰درصدی فروش مواجه شده‌اند. برای برخی دیگر از کسبوکارها در حوزه‌هایی مانند رزرو بلیت سینما یا تئاتر وضع بدتر است و بر اساس برآوردها تا ۱۰۰ درصد هم کاهش فروش داشته‌اند.
آن‌طور که رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای اینترنتی هم گفته، فروش و ارائه خدمات کسبوکارهای حوزه سفر و گردشگری، دلیوری غذا و تاکسیهای اینترنتی از شیوع کرونا تاثیر گرفته و کاهش پیدا کرده است. یکی ازحوزه‌های کسب‌وکاری که با ویروس کرونا به‌نسبت بقیه دچار مشکل عدیده‌تری شده، اکوسیستم گردشگری است؛ اکوسیستمی که در سال‌های گذشته با افزایش ضریب نفوذ اینترنت در کشور علاوه بر اینکه جای خود را در فرهنگ سیر و سفر ایرانیان باز کرد و در زمان‌هایی مانند نوروز یا تعطیلات تابستانی ارزش افزوده زیادی ایجاد کرد، حالا با اتفاقاتی که در کشور رخ داده، حیاتش به مخاطره افتاده است. تا قبل از همه‌گیری کرونا بسیاری از استارت‌آپ‌ها و کسبوکارهای مرتبط با اکوسیستم گردشگری از برآوردهای خود عقب‌تر بودند. قطعی اینترنت آبان‌ماه و بعد از آن سقوط هواپیمای اوکراینی، بیشترین تاثیر خود را بر صنعت گردشگری گذاشت و ضربه مهلک‌تر را شیوع ویروس کرونا بر استارت‌آپ‌ها وارد کرد.
توقف پروازهای ورودی و خروجی و کاهش محسوس سفرهای داخلی، تقریبا تمام بازیگران صنعت گردشگری را زمین‌گیر کرد. بدون تردید باید استارت‌آپ‌های فعال این حوزه را یکی از بزرگ‌ترین قربانیان شیوع کرونا دانست. برخی برآوردها حاکی از آن است که فروش استارت‌آپ‌های این حوزه در پی شیوع کرونا تا حدود ۸۰ درصد هم افت داشته است. با توقف پروازها بسیاری از شرکت‌ها، استارت‌آپ‌ها و دفاتر گردشگری که پیش از این گوشه‌چشمی به تعطیلات نوروزی و جبران ناکامی‌های ماه‌های گذشته خود داشتند، مجبور به بازگرداندن وجوه بلیت‌های خریداری‌شده پروازها و تورهای خود شدند و همین مساله برخی از بزرگ‌ترین استارت‌آپ‌های این حوزه را آنچنان در مضیقه قرار داد که ناچار به تعدیل نیرو هم شدند.
علی‌بابا که یکی از بزرگ‌ترین استارت‌آپ‌های حوزه گردشگری محسوب می‌شود، اواسط اسفندماه 182 نفر از کارکنان خود را تعدیل و در بیانیه‌ای هم که در این‌باره منتشر کرد، از لغو بیش از ۸۰ درصد سفرهای فروخته‌شده‌اش به ارزش 50 میلیارد تومان خبر داد. مسعود طباطبایی، مدیرعامل گروه علی‌بابا تعدیل نیرو را سخت خوانده و در توضیح آن گفته: «سال 1398 برای کسبوکارهای صنعت گردشگری سال پرتلاطمی بوده و با شیوع ویروس کرونا وضعیت نامشخصی را برای همه رقم زده است.»
آن‌طور که طباطبایی گفته ضربه‌ای که ویروس کرونا به صنعت گردشگری وارد کرده، آن‌قدر سنگین است که با فرض ریشه‌کن‌شدن سریع این ویروس، تبعات آن تا مدت‌ها گریبانگیر فعالان صنعت گردشگری آنلاین خواهد بود و خسارات آن به این زودی‌ها برطرف نخواهد شد.
استارت‌آپ فلایتیو نیز که یکی دیگر از استارت‌آپ‌های حوزه گردشگری است که از شرایط فعلی تحت عنوان کمای صنعت گردشگری یاد کرده است. مدیران این استارت‌آپ در بیانیه‌ای گفته‌اند حدود ۳۰ میلیارد تومان از وجوه بلیت‌های فروخته‌شده را به خریداران مسترد می‌کنند. دیگر بازیگران این اکوسیستم نیز حال و روز مساعدی ندارند. الی‌گشت که شرکتی شناخته‌شده است قبل از پایان سال ۸۰ نفر از کارکنان خود را تعدیل کرد و اسنپ‌تریپ و اسنپ‌فود هم که از زیرمجموعه‌های گردشگری گروه اسنپ محسوب می‌شوند، دست به کاری مشابه زدند و تعدادی از کارکنان خود را اخراج کردند یا اینکه چیلیوری فعالیت خود را متوقف کردند که در نتیجه کارکنان آن از کار بیکار شدند.
کاهش مسافر و روزگار ناخوش پلتفرم‌های سفارش آنلاین غذا
ویروس کرونا تغییرات محسوسی در سبک زندگی مردم و همین‌طور کسبوکارهای اینترنتی ایجاد کرده است. تغییر سبکی که در وهله اول متوجه کوشش مردم در رعایت نکات بهداشتی و پیشگیری از ابتلا به بیماری و انتقال آن است و شامل الگوی جابه‌جایی در سطح شهر هم می‌شود. به همان ترتیب که کسبوکارهای حوزه گردشگری، رزرواسیون بلیت و هتل سنگین‌ترین ضرر و زیان‌ها را متحمل شده‌اند، از شواهد این‌طور برمی‌آید که استارت‌آپ‌های فعال در زمینه حملونقل نیز موقعیتی مشابه را تجربه می‌کنند.
طبق گفته‌های سرپرست معاون حملونقل و ترافیک شهرداری تهران، کرونا منجر به کاهش 60 تا 70درصدی مسافران مترو شده و تاکسی‌ها هم 35 درصد مسافران خود را از دست داده‌اند. علیرضا قنادان، رئیس سازمان تاکسیرانی هم در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها گفته نزدیک به ۴۰ درصد از مسافران تاکسیرانی کاهش پیدا کرده است؛ به همین ترتیب بسیاری از استارت‌آپ‌های حوزه حملونقل هم تعطیل یا نیمه‌تعطیل شده‌اند و افرادی هم که در خانه مانده‌اند، بیشتر به سمت انجام امور به کمک پیک‌های موتوری رفته‌اند.
گرچه هنوز آمار دقیقی از تاثیر شیوع ویروس بر کسبوکارهای حملونقل آنلاین منتشر نشده و شرکت‌هایی مانند اسنپ و تپسی نگفته‌اند در بیش از یک ماه گذشته چقدر با کاهش درآمد روبه‌رو شده‌اند، اما می‌توان حدس زد که کاهش چشم‌گیر ترافیک و حجم سفر در شهرها منجر به کاهش سفرهای این استارت‌آپ‌ها هم شده است. برای نمونه گروه اسنپ گفته این شرکت سیاست‌های خود را به فرهنگ‌سازی، آموزش و رعایت اصول بهداشتی معطوف کرده و تغییری هم در نرخ کرایه‌های خود نداده، با این حال، با توجه به خلوت‌بودن خیابان‌ها، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، تعطیلی شرکت‌ها و اماکن عمومی و…، بالطبع میزان درخواست تاکسیهای اینترنتی در مقایسه با گذشته کاهش خواهد یافت.
برخی برآوردها هم حاکی از این است که کسبوکارهای حملونقل در مجموع نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۳۰ درصدی تقاضا روبه‌رو شده‌اند و رشد ۳۰ تا ۴۰ درصدی تقاضای ماه پایانی سال را نیز از دست داده‌اند. در این میان البته پرداخت اینترنتی کرایه خرد تاکسی از طریق کیوآر کد، نسبت به گذشته بهبود را نشان می‌دهد. این در حالی است که قبل از شیوع ویروس کرونا از این روش پرداخت استقبال چندانی نمی‌شد، اما با جدی‌تر شدن توصیه‌ها مبنی بر تماس حداقلی با اسکناس که احتمال ابتلا به ویروس کرونا را بالا می‌برد، فرهنگ پرداخت آنلاین کرایه تاکسی هم در میان مردم جا افتاد. تا آنجا که ابراهیم سوادی‌نژاد، مدیرعامل پرداخت خرد تاکسی «فون‌پی» گفته به‌دلیل رعایت نکات بهداشتی، تمایل مردم به استفاده از اپلیکیشن‌های حوزه پرداخت خرد تاکسی حدود 20 درصد افزایش یافته است.
در حوزه سفارش آنلاین، به‌خصوص در سفارش آنلاین غذا، کرونا عملا منجر به توقف کامل یا بخش عمده فعالیت‌ها شد. برای نمونه اسنپ‌فود که در اسفندماه تعدادی از نیروهای خود را تعدیل کرده بود، در بیانیه‌ای اخراج کارکنان را به دلایلی غیر از موضوع کرونا نسبت داد، اما با این حال مدعی شد که در شرایط حاضر منجر به از دست رفتن ۳۰ میلیارد تومان از درآمدهای آنها شده است. استارت‌آپ چیلیوری نیز که یکی از بازیگران کلیدی سفارش آنلاین غذاست و دی‌ماه سال گذشته با هدف کنار زدن اسنپ‌فود با استارت‌آپ ریحون ادغام شد و همزمان هم با دیجی‌کالا مشغول مذاکره برای جذب سرمایه بود، اواخر اسفندماه و بعد از 4.5 سال، به‌طور کامل فعالیت خود را متوقف کرد. مدیران این پلتفرم یکی از دلایل این تصمیم را کاهش ۷۰ درصدی سفارش آنلاین غذا و همین‌طور به تاخیر افتادن سرمایه‌گذاری ناشی از بروز کرونا اعلام کرده‌اند. از جهتی دیگر هم تعطیلی چیلیوری عملا به منزله پایان کار استارت‌آپ‌های ریحون و سرمیز تلقی می‌شود.
تغییر الگوی حملونقل اینترنتی و تماشای آنلاین
در بحرانی که کرونا برای استارت‌آپ‌ها ایجاد کرده، کسبوکارهای آنلاین کالامحور در مقایسه با گذشته روزگار بهتری را پشت سر می‌گذارند. دلیل اصلی افزایش ارزش افزوده این‌گونه مشاغل، کاهش تردد عمومی در شهر و افزایش سفارش‌های آنلاین است. برندگان اصلی شرایط کرونایی را باید فروشگاه‌های اینترنتی دانست که در این روزها نسبت به گذشته فروش بالاتری را تجربه می‌کنند. نمونه بارز این شرکت‌ها، دیجی‌کالاست که در آخرین روز سال 1398 در بیانیه‌ای مطبوعاتی اعلام کرد به‌دلیل انبوه حجم سفارش‌ها امکان پردازش تمامی سفارش‌ها را ندارند و به همین دلیل در پی استخدام دو هزار نیروی جدید است تا بتواند به نیازهای مردم برای خرید آنلاین پاسخ دهد.
آن‌گونه که مدیران این شرکت گفته‌اند، نیروهای جدید در بخش‌های انبارداری، لجستیک و ارسال کالا جذب می‌شوند و اولویت هم با داوطلبانی است که در شرایط رکود کسبوکارها، شغل خود را از دست داده‌اند. شرکت ملی پست نیز افزایشی تقریبا ۴۵ درصدی را در ارسال مرسولات پست در اسفند 1398 نسبت به سال گذشته تجربه کرده است.
در این میان برخی کسب‌وکارهایی که در گذشته خیلی مورد توجه قرار نمی‌گرفتند، در یک ماه گذشته حسابی به چشم آمدند. استارت‌آپ‌های سرگرمی و آموزش‌های مجازی، پخش فیلم و انیمیشن و… این روزها شاهد رونق هستند و بر پایه برخی گمانه‌زنی‌ها رشدی ۸۰ تا ۳۰۰ درصدی را تجربه کرده‌اند و به سودآوری هنگفتی دست یافته‌اند؛ مواردی مانند استارت‌آپ‌های مرتبط با سرگرمی و آموزش آنلاین و استریم‌ویدئو که با توجه به تمایل اغلب مردم به ماندن در خانه در دوران شیوع کرونا، طبیعی است با استقبال روبه‌رو شوند.
بعد از اعطای اینترنت رایگان 100 گیگابایتی وزارت ارتباطات به کاربران خانگی، مصرف دیتای اینترنت نیز رشد چشم‌گیری را نشان داد. بخش زیادی از این مصرف در حوزه سرگرمی بوده و استارت‌آپ‌های حوزه ویدئو و محتواهای آموزشی آنلاین نیز رشد تعداد بازدیدکننده را تجربه کرده‌اند. تقریبا اکثر استارت‌آپ‌های فعال در حوزه رسانه‌های تعاملی (VOD) برای مبارزه با کرونا بخش‌هایی یا کل سرویس خود را برای کاربران رایگان کرده‌اند تا به این طریق به مسئولیت اجتماعی خود برای جلوگیری از شیوع بیشتر کرونا و ماندن مردم در خانه کمک کنند.
مدیرعامل فیلیمو طی توییتی گفته که محتوای بخش کودکان این رسانه را رایگان کرده؛ نماوا نیز در همان اوایل اعلام رسمی شیوع کرونا در کشور از رایگان‌بودن کل محتواهای این پلتفرم برای کاربران خبر داد و پلتفرم آیو و تیوا نیز همین سیاست را در پیش گرفته‌اند. آن‌طور که فعالان صنعت VOD می‌گویند، از زمان شیوع ویروس کرونا در کشور میزان استفاده مردم افزایش یافته است.
محمد صراف، رئیس انجمن VOD هم به رسانه‌ها گفته با افزایش میزان خانه‌نشینی و جست‌و‌جوی آنها برای دستیابی به سرگرمی‌ها، مصرف ترافیک رسانه‌های VOD، دو تا پنج برابر شده است. علاوه بر این گروهی از استارت‌آپ‌ها هم در راستای مسئولیت اجتماعی خود تصمیم به رایگان‌کردن سرویس‌های خود گرفته‌اند. برای نمونه ابرآروان به‌منظور یاری‌رساندن به استارت‌آپ‌های آموزشی بخشی از خدمات خود را رایگان کرده است. آپارات هم که با رشد قابل توجه بازدیدها روبه‌رو شده، کمپین‌های آموزش بدون تعطیلی برگزار کرده و شنوتو هم که یکی از استارت‌آپ‌های فعال در زمینه تهیه برنامه‌های صوتی است، سرویس‌اش را برای کاربران رایگان کرد.
امیدواری به پایان بحران اپیدمی
گرچه تاثیر شیوع کرونا بر فضای استارت‌آپی ایران الزاما یکسان و به یک اندازه نیست، اما واقعیت این است که عملکرد یک ماه گذشته اکثر قریب به اتفاق کسبوکارهای فناورانه با ضرر و زیان همراه بوده است، اما شاید مهلک‌ترین ضربه به اطمینان از سرمایه‌گذاری در این عرصه وارد شد. تا پیش از شیوع ویروس، میزان سرمایه‌گذاری حوزه‌های خطرپذیر به‌دلیل زنجیره‌ای از رخدادها و پیشامدها در نیمه دوم سال گذشته با افت چشم‌گیر روبه‌رو شده بود.
به هر روی معلوم نیست پایان همه‌گیری کرونا و محدودیت‌های آن تا چه زمانی ادامه می‌یابد. در چنین شرایطی استارت‌آپ‌ها و کسبوکارها بیش از هر زمان دیگری به حمایت نیاز دارند؛ کسب‌وکارهایی که کرونا چراغ‌شان را خاموش کرده و نه نمی‌دانند و نه می‌توانند برای احیای نفس به‌شماره‌افتاده خود کاری کنند. نتیجه آنکه در سال جاری، دست‌کم روی کاغذ نمی‌توان چشم‌انداز چندان روشنی برای بازگشت به شرایط عادی استارت‌آپ‌ها و افزایش سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌های خسارت‌دیده از سال پربحران 1398 متصور بود.
با این حال شاید بتوان با رویکرد حمایتی فعالانه‌تر و سیاست‌گذاری منسجم و دوراندیشانه ادامه مسیر را برای اکوسیستم استارت‌آپی کشور مهیا کرد. دولت می‌تواند با اقدامات حمایتی خاص که مصداق قاعده فورس‌ماژور است، به نیازهای کسبوکارهای خرد پاسخ دهد و از حجم فشارها بر این کسبوکارها بکاهد. کما اینکه در متن قانون چاره کار اندیشیده شده، ابزارها در دسترس‌اند و از نظر نهادی نیز متولیان زیادی در این حوزه به فعالیت مشغول‌اند. با اینکه بعید به نظر می‌رسد ضرر و زیان ناشی از اتفاقات ماه‌های اخیر به‌راحتی قابل جبران باشد، همه چیز به نحوه مدیریت بحران کرونا در ماه‌های آینده بستگی دارد. در نهایت باید نشست و دید در عمل مشوق‌هایی که دولت در نظر گرفته، آیا می‌تواند بخشی از دغدغه‌های فعالان استارت‌آپی را کم کند یا نه. چاره‌ای هم جز امیدواری نیست؛ امیدواری به پایان اپیدمی کرونا و برآمدن نور رونق از افق.
نویسنده / مترجم
مسعود شاه‌حسینی
