پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اعتبارسنجی راهی برای کاهش معوقات بانکی / چرا جای اعتبارسنجی در سیستم بانکی ایران خالی است؟
معوقات بانکی، موضوعی است که بانک‌ها در همه جای جهان با آن درگیر هستند و مشتریان بدحساب، همواره بانک‌ها را برای دریافت اقساط وام‌هایشان به دردسر می‌اندازند. از این رو کشورها راهی برای حل این مشکل یافتند؛ به این شکل که قبل از اعطای وام به موسسات، شرکت‌ها و افراد، آنها را اعتبارسنجی می‌کنند.
اعتبارسنجی به زبان ساده، شامل روشی است که به وسیله آن، توان مشتریان را برای بازپرداخت اعتباری می‌سنجیم و احتمال عدم بازپرداخت اعتبارات دریافتی آنها را محاسبه می‌کنیم.
در اعتبارسنجی، عبارت «شناسنامه اعتباری» بیانگر این موضوع است که هر فرد چه تسهیلاتی را از بانک‌ها و موسسات اعتباری دریافت کرده و پرداخت اقساط آن را چقدر به موقع انجام داده است. اگر شناسنامه اعتباری مثبت باشد، نشان از خوش‌حساب بودن فرد دارد و اگر منفی باشد، نشان می‌دهد که آن شخص در پرداخت اقساط تاخیر داشته است. وقتی افراد برای دریافت تسهیلات به بانک‌ها و موسسات اعتباری رجوع می‌کنند، این شناسنامه اعتباری، اعتبار آنها را برای دریافت وام تعیین می‌کند.
شاخص‌ها و معیارهای تعیین‌کننده در اعتبارسنجی
برای سنجش اعتبار مشتریان، شاخص‌ها، ضوابط و معیارهایی را مدنظر قرار می‌دهند. بعضی از مهمترین این معیارها شامل قابلیت اعتماد و اطمینان، قابلیت و صلاحیت فنی، ظرفیت مالی و کشش اعتباری و همچنین وثیقه یا تأمین اعتباری است.
قابلیت اعتماد و اطمینان، شامل قابل اعتماد بودن فرد متقاضی و حصول اطمینان از پایبند بودن او به بازپرداخت است.
قابلیت و صلاحیت فنی، توان فنی فرد را در زمینه سودزایی و درآمدزایی مناسب از منابع دربرمی‌گیرد.
ظرفیت مالی و کشش اعتباری هم بیانگر قابل توجیه بودن موضوع دریافت وام است. وضعیت و بافت مالی فرد متقاضی هم در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
وثیقه یا تأمین اعتباری به منظور استحکام معامله و کاهش ریسک برای بانک است تا اطمینان حاصل کند که تسهیلات اعطایی قابل وصول هستند.
شناسنامه اعتباری نیز دارای چهاربخش کلی است؛ اطلاعات هویتی، سابقه اعتباری، آمار استعلام و اطلاعات تعهدات عمومی.
اطلاعات هویتی، شامل اطلاعات شخصی افراد است و در کشور ما کدملی، نام و نام خانوادگی، نام پدر، جنسیت، تاریخ تولد، محل تولد، وضعیت تاهل، شماره تماس و نشانی را در بر می‌گیرد.
سابقه اعتباری حاوی اطلاعات مربوط به تسهیلات دریافتی، نحوه بازپرداخت اقساط آن و سایر سوابق مثبت و منفی فرد متقاضی است و بخش اصلی شناسنامه اعتباری را تشکیل می دهد.
آمار استعلام تعداد استعلام از سامانه اعتبارسنجی برای فرد متقاضی را نمایش می‌دهد.
اطلاعات تعهدات عمومی بیانگر سوابق منفی فرد نزد سازمان‌های دیگر است. این سوابق منفی، چک برگشتی، بدهی به اداره مالیاتی و بدهی به گمرک را مطرح می‌کند.
به این ترتیب هر فرد یک رتبه و نمره اعتباری در سامانه دارد.
حفظ حقوق مشتریان
از جمله موضوعات مهم در اعتبارسنجی که باید مورد توجه قرار گیرد، حفظ حقوق مشتریان است. در امریکا برای رعایت این حقوق تدابیری اندیشیده شده است. مطابق با قانون گزارش اعتباری آمریکا، جزئیات نمره اعتباری، برای مشتری ارسال می‌شود، چه بانک با اعطای تسهیلات موافقت کند و چه مخالفت. این حق، با عنوان «حق اطلاع شهروندان از رتبه اعتباری خود» در قانون گزارش اعتباری آمریکا آورده شده است. این اقدام به مشتری اجازه می‌دهد که در صورت مخالفت بانک با اعطای تسهیلات، ایرادات نمره اعتباری خود را برطرف کند. آمریکا همچنین «حق تحقیق پیرامون وجود اطلاعات نادرست در پرونده» و «حق بحث پیرامون وجود تقلب در محاسبه نمره اعتباری» را برای متقاضیان محترم می‌شمرد.
اعتبارسنجی در ایران
نخستین گام‌ها برای اعتبارسنجی در ایران در سال ۱۳۸۶ برداشته شد. در این سال، مجلس شورای اسلامی ماده ۵ قانون تسهیل اعطای تسهیلات بانکی را تصویب کرد که به موجب آن دولت موظف می‌شد موضوع سنجش اعتباری مشتریان بانک‌ها و موسسات اعتباری را در دستور کار خود قرار دهد.
دولت نهم در آن زمان بر مسند امور اجرایی کشور بود. تصویب و ابلاغ «آیین‌نامه نظام سنجش اعتبار» در اردیبهشت 1387 از جمله اقدامات دولت نهم بود. گام بعدی در سال جاری یعنی 1398 در دولت دوازدهم رخ داد. دولت حسن روحانی در ابتدای تیرماه آیین نامه نظام سنجش اعتبار را تصویب و در آخرین روز شهریورماه آیین‌نامه آن را ابلاغ کرد. در این آیین‌نامه آمده است که موسسات اعتباری باید در اعطای تسهیلات و ایجاد تعهدات، از شرکت اعتبارسنجی، گزارش اعتباری دریافت کنند. با این حال این بخشنامه تاکید می‌کند که استفاده از گزارش اعتباری، نافی مسئولیت موسسه اعتباری در بررسی دقیق اهلیت اعتباری متقاضی تسهیلات نخواهد بود. همچنین موسسه های اعتباری تنها می‌توانند از شرکت های اعتبارسنجی دارای مجوز از بانک مرکزی گزارش دریافت کنند.
تا پیش از این اقدامات، اعتبارسنجی مشتریان تنها توسط بانک‌ها صورت می‌گرفت، اما پس از آن، شرکت‌های مختلفی شکل گرفتند که کار آنها، اعتبارسنجی متقاضیان تسهیلات و رتبه‌بندی اعتباری آنان است. طبق ابلاغ بانک مرکزی، برای تاسیس و فعالیت شرکت اعتبارسنجی، حداقل مبلغ سرمایه 50 میلیارد تومان است. با وجود این اقدامات و شکل‌گیری سرویس‌های اعتبارسنجی برای سنجش و ارزیابی موسسات، بنگاه‌ها و فعالان اقتصادی، در کشور ما ایران در بانک‌ها و موسسات مالی، در حال حاضر اعتبارسنجی مشتریان حقیقی انجام نمی‌شود و از همین رو بهترین راه برای بانک‌ها همان شیوه قدیمی معرفی ضامن و دریافت وثیقه است. از آنجا که در بسیاری از کشورها موسساتی خاص برای اعتبارسنجی اشخاص حقیقی تاسیس شده‌اند، بهتر است راهی برای کاربرد این روش در ایران هم پیدا شود.
به اعتقاد کارشناسان، نبود پایگاه داده تجمیع شده از اطلاعات بخش‌های مختلف، مانعی برای قدرت گرفتن موسسات اعتبارسنجی در کشور است؛ چراکه دقت و قدرت پیش‌بینی مدل‌های اعتبارسنجی به وجود پایگاه‌های داده کامل و صحیح بستگی دارد. در ایران لازم است پایگاه داده تجمیع شده از اطلاعات بخش‌های اعتباری، قضایی، املاک و مستغلات، راهنمایی و رانندگی و … به طور منسجم‌تری شکل بگیرد و امکان همکاری با تمامی ارگان‌های تامین کننده اطلاعات به طور کامل فراهم شود. چنانچه در زمینه همکاری با تامین‌کنندگان داده‌ها در کشور، گامی رو به جلو برداشته شود، روش اعتبارسنجی موفق‌تر از امروز می‌تواند در سازمان‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
در عین حال نرم‌افزارهایی برای اعتبارسنجی افراد حقیقی توسط خود افراد فراهم شده است. رفتار مالی هر ایرانی در شبکه بانکی کشور، توسط بانک مرکزی گردآوری شده است. این اطلاعات، با کمک یک شرکت مادر‌تخصصی زیرمجموعه وزارت اقتصاد و دارائی، مورد تحلیل قرار می‌گیرد و رتبه اعتباری هر فرد محاسبه می‌شود. این رتبه اعتباری، به صورت یک گزارش توسط سامانه اعتبارسنجی قابل مشاهده است. اپلیکیشن پات، سنجینه و سایت میزانتو نیز ارائه دهنده رتبه و گزارش اعتباری افراد هستند.
اعتبارسنجی در جهان
مراکز اعتبارسنجی بسیاری در دنیا فعالیت می‌کنند. معروف‌ترین این مراکز، شرکت‌های اکسپرین (Experian)، اکوئیفکس (Equifax)و ترنسیونین (TransUnion) هستند. کشور ترکیه در میان کشورهای همسایه ایران، وضعیت بهتری دارد. مرکز اعتبارسنجی با نام KKB در این کشور با همکاری شرکت اکسپرین اعتبارسنجی را با دقت مطلوب انجام می‌دهد. بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، آرژانتین، آفریقای جنوبی، آلمان، ارمنستان، استرالیا، ایسلند، اوکراین، اکوادور، اوگاندا، امارات متحده عربی، سنگاپور، عربستان سعودی، کانادا، کره جنوبی، هند و … از جمله کشورهایی هستند که از سیستم اعتبار سنجی بهره می‌برند.
نویسنده / مترجم
فرزانه احمدی