پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حامد اکبری، پژوهشگر اقتصاد اطلاعات و سیاست‌گذاری دولت الکترونیک / پرداختن به موضوع بیماری کویید 19 و اپیدمی کرونا در جهان و کشور ما به خاطر اطلاع همگانی از موضوع و اطلاع‌رسانی‌های کامل ملی و بین‌المللی و اجتماعی کاری عبث و از حوصله این یادداشت خارج است. آنچه محل نظر نگارنده است مشکلی بنیادی است که در مواقع بحرانی و اتفاقات دفعی خود را تمام قد نشان می‌دهد و عدم کارآمدی سیستم حکمرانی را شدیدا به رخ می‌کشد و آن عدم درک «اقتصاد اطلاعات» در کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه است؛ که نشانه‌اش در مواقع بحرانی و واکنش سریع پدیدار می‌شود و در طول سال مثل یک عفونت که کارایی بدن را کم می‌کند، در لایه‌های پنهان زندگی اجتماعی و حکمرانی و بوروکراسی حضور دارد.
در این یادداشت چند سؤال بی‌جواب طرح خواهد شد ولی به هیچ عنوان قصد تقلیل دادن یک فاجعه به یک یا چند دلیل موضوعی نیست و حتما یک اتفاق آن هم به این وسعت و مدت و شدت که همه دنیا را درگیر کرده، صدها دلیل و علت داشته و حتی ممالکی که در موضوع این یادداشت که همانا «فقدان داده‌ها و اطلاعات ملی» است، پیشرفته و مسبوق به سابقه خوب اجرایی‌اند، هم در این بلای جهانی گرفتار آمده‌اند.
چند سؤال مطرح است است!
- چرا ما در کشور، موضوعات بحرانی این‌چنینی را دیر متوجه می‌شویم؟
- چرا هیچ‌وقت نقطه آغاز و علت بحران‌های این‌گونه ای را نمی‌توانیم کشف کنیم، در حالی که سایر کشورها می‌توانند؟
- چرا حتی اگر بخواهیم تعداد مبتلایان به کرونا را اعلام کنیم نمی‌توانیم؟
- چرا تعداد قربانیان این ویروس در کشور ما و کشورهای مشابه هیچ‌وقت مشخص نیست و دنیا ما را به پنهان کاری متهم می‌کند؟
- چرا نقاط با ریسک بالا در کشور قابل‌شناسایی نیستند تا قرنطینه لازم انجام شود؟
- چرا نمی‌توانیم جلوی مسافرت افراد با احتمال بالای ناقل بودن را بگیریم؟
- چرا نمی‌توانیم گروه‌هایی بیشتر در معرض خطر را در جامعه شناسایی می‌کنیم و برایشان برنامه ویژه‌ای ترتیب دهیم؟
- چرا نمی‌توانیم شبکه افرادی که یک بیمار با آن‌ها در تماس بوده و قاعدتاً احتمال انتقال ویروس به آن‌ها بیشتر است را شناسایی کنیم؟
- چرا نمی‌توانیم نقاط احتمالی آلوده شدن توسط یک بیمار که بیماری‌اش محرز شده را پیداکرده و ضدعفونی کنیم؟
- چرا نمی‌توانیم خدمات بانکی را کاملاً غیرحضوری کنیم؟
- چرا نمی‌توانیم لااقل در موارد بحرانی دولت الکترونیک را به‌طور کامل اجرایی کنیم؟
یکی از یکی از پاسخ‌های مهم و اساسی سوالات بالا را باید ضعف اکوسیستم داده و اطلاعات کشور دانست. آنچه در این یادداشت به نام «اطلاعات» عنوان می‌شود عبارت است از داده‌هایی که با متدولوژی و ابزار صحیحی جمع‌آوری‌شده باشند، به‌روزرسانی شده باشند، راستی آزمایی شده باشند و از همه مهم‌تر قابلیت دسترسی الکترونیکی داشته باشند. (web service)
متأسفانه ما در کشور الگوی مناسب و وحدت رویه‌ای برای داده‌برداری‌ها منظم و طبقه‌بندی شده نداریم. چیزی که بیشتر کشورهای دنیا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون به‌طور دائمی داشته‌اند. در کشور ما متأسفانه راستی آزمایی داده‌ها و به‌روزرسانی آن‌ها معنا ندارد. بسیار پیش‌آمده است دیتای سالیان گذشته به‌عنوان اطلاعات مرتبط با افراد ذکرشده است.
ایجاد دسترسی‌های اینترنت محور و وب‌سرویس‌ها و APIها در کشور ما بسیار به‌ندرت وجود دارد. حتی سازمان ثبت‌احوال در یک سیاست‌گذاری نادرست و ضد توسعه‌ای و منفعت‌طلبان وب‌سرویس اطلاعات هویتی افراد را صرفا به سازمان‌های دولتی می‌دهد و همان را هم به‌صورت آفلاین و با دریافت هزینه و با هزار ایراد و خطا ارائه می‌کند که اساسا این کار غیرقانونی است.
ما در کشور مفهومی به نام هویت یکتای دیجیتال را به‌صورت یک فرهنگ عمومی تبدیل نکرده‌ایم. هویت یکتای دیجیتال یا (unique identification)UID اصلی‌ترین زیرساخت ساماندهی داده‌ای و اطلاعات جامعه است.
باوجود هویت دیجیتال و ارتباط با web service های مختلف در کشور می‌توانیم بسیاری از مشکلات که در سوالات فوق طرح شد را حل کنیم. متأسفانه در کشور، اطلاعات مرتبط با درخت خانوادگی «family graph» افراد را نداریم.
یعنی ما نمی‌دانیم هر فرد چند برادر و خواهر دارد و آن‌ها کیست‌اند؟ و پدر و مادرشان کیست؟ و در موردی مثل بحران پیش‌آمده ویروس کرونا ما حداقل اطلاعات را برای احتمال سرایت ویروس در نزدیک‌ترین افراد به یک شخص مشکوک را نداشته و از اقدام موثر عاجزیم. در کشور ما اطلاعات نقشه همکاری افراد وجود ندارد. ما نمی‌دانیم هرکسی شغلش چیست؟ و در کجا کار می‌کند؟ و همکاران نزدیکش چه کسانی هستند؟ که ممکن است در صورت بروز بحران‌های این‌چنینی به نفع قرنطینه کردن‌های هوشمند حرکت کنیم.
ما، صاحبان کسب‌وکارها و کسب‌وکار فعلی‌شان را می‌شناسیم ولی وب‌سرویسی برای آن وجود ندارد که پروتکل‌های حمایتی، حفاظتی، بهداشتی، توسط وزارت بهداشت به آن‌ها ابلاغ شود. ما زیرساختی نداریم که در مواقع بحران از مسیر رفت‌وآمد افراد و محل‌های خرید افراد را توسط خود افراد آگاه شویم و هشدارهای لازم را به آن‌ها به‌صورت هوشمندانه بدهیم. ما اساساً مفهوم بانکداری الکترونیک را پیاده‌سازی نکرده‌ایم؛ زیرا زیرساخت احراز هویت دیجیتال را نداشته و عملاً حضور در بانک جزیی از فرآیندهاست.
ما اساسا هیچ سطحی از دولت الکترونیک را در کشور عملیاتی نکردیم؛ یعنی هیچ خدمت و کالای عمومی را نمی‌توان از صفر تا صد آن را به‌صورت الکترونیکی دریافت کرد که حداقلش احراز هویت دیجیتال است که این دو مورد توسط UID یا هویت یکتای دیجیتال قابل‌رفع است، به دلایل شمرده‌شده ما از اعلام آمار ارقام صحیح در این مورد هم مثل موارد دیگر عاجزیم. بروز این بحران‌ها باعث می‌شود این کاستی ه، ا شدت عمل ویروسی مثل کرونا را چندین برابر کرده و ما بیش از یک بیماری از آن ضربه بخوریم.
بدیهی است وجود درکی جامع از اقتصاد اطلاعات در تمامی زندگی اجتماعی نزد سیاست‌گذاران باعث خواهد شد در چنین بحران‌هایی به دور خودمان نچرخیم!