پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
یک تغییر پارادایمی برای فقرا / چگونه بلاکچین میتواند در پایاندادن به همه اشکال فقر تاثیرگذار باشد؟
افزایش دسترسی به بانکداری، حصول حاکمیت قانون و احترام به مالکیت باعث کاهش حجم اقتصاد غیررسمی میشود. کاهش حجم اقتصاد غیررسمی، مزایای چشمگیری را بهدنبال دارد که از جمله میتوان به افزایش حمایت دولت از مصرفکنندگان، افزایش حقوق و مزایای کارگران توسط دولت، افزایش امنیت شغلی کارگران و فراهمآمدن امکان رشد و گسترش بیشتر شرکتها، اشاره کرد که همگی در کاهش فقر نقش مهمی بر عهده دارند. علاوه بر این، ایجاد یک پایگاه داده متمرکز برای فقرا باعث میشود که «فقیر بودن» کمتر پرهزینه باشد.
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۱ و ۳۲ / پیشرفتهای فناوری در یکصد سال گذشته، فقر جهانی را به طرز چشمگیری کاهش داده است. با این حال، اگرچه بسیاری از مردم جهان بهواسطه این پیشرفت فناوری از فقر رهایی یافتهاند، اما هنوز هم بیش از 1.3 میلیارد نفر در فقر مطلق به سر میبرند.
بر اساس تعریف بانک جهانی، فقر مطلق به معنای درآمد 1.25 دلاری در روز است. دلایل متعدد و متنوعی برای فقر ذکر میشود که در هر کشور متفاوت است، اما بهطور کلی، دلایل فقر عبارتند از: فقدان آموزش، مشکلات زیستمحیطی، عدم دسترسی به تسهیلات بانکی، عدم حاکمیت قانون، ازدیاد بیحسابوکتاب جمعیت، بیماریهای واگیردار و تغییرات در اقتصاد یک کشور.
اگر بخواهیم جهانی بسازیم که برای همه صلحآمیز و عادلانه باشد، غلبه بر فقر از اهمیتی زایدالوصف برخوردار است. علاوه بر این، سازمان ملل متحد در سال 2015، دستورکار «اهداف توسعه پایدار» را به تصویب رساند که به گفته بان کیمون، دبیرکل سابق این سازمان؛ «این سند وعدههایی است که توسط رهبران کشورها به مردم سراسر جهان داده شده است. دستورکاری برای پایانبخشیدن به فقر در همه اشکال آن و برای کره زمین که خانه مشترک همه ما محسوب میشود.»
در نوشته حاضر، میخواهم این مساله را مورد بحث و بررسی قرار دهم که بلاکچین چرا و چگونه میتواند در دستیابی به این اهداف اثرگذار باشد. شکستن چرخه فقر با سرمایهگذاری روی کودکان آغاز میشود و با فراهمآوردن آموزش، دانش و مهارت، استعدادها و قابلیتهای آنها شکوفا میشود. در کنار آموزش، دسترسی به مراقبتهای بهداشتی مناسب، دسترسی به آب آشامیدنی سالم و دفع فاضلاب و دستآخر امنیت اقتصادی ـ جایی که بلاکچین وارد میدان میشود ـ از اهمیت بسزایی برخوردارند.
امنیت اقتصادی عبارت است از: ثبت حقوق مالکیت، دسترسی به تسهیلات بانکی و حاکمیت شفاف و عادلانه قانون که شامل قوانینی است که همه آن را میفهمند و به آن احترام میگذارند. بهویژه، غالبا در کشورهای در حال توسعه، شاهد عدم وجود این سه رکن امنیت اقتصادی (حقوق مالکیت، دسترسی به تسهیلات بانکی و حاکمیت قانون) هستیم. در نتیجه، این کشورها اغلب از یک اقتصاد غیررسمی افسارگسیخته برخوردارند که ناشی از عدم توجه به حقوق قانونی و مالی و رعایت قوانین پرهزینه است.
اقتصاد غیررسمی
اقتصاد غیررسمی در همه کشورهای جهان وجود دارد، اما در کشورهای در حال توسعه، بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص میدهد. اقتصاد غیررسمی بخشی از اقتصاد است که نه به دولت مالیات میپردازد و نه دولت بر آن کنترل و نظارتی دارد. اقتصاد غیررسمی بزرگتر به معنای عدم امنیت بیشتر برای شهروندان است که میتواند به بیثباتی و فقر منجر شود.
بهدلیل کمبود آمار و اطلاعات، برآورد دقیق حجم اقتصاد غیررسمی دشوار است. با این حال، دولت مکزیک در سال 2014 اذعان کرد که در طول سالهای 2003 تا 2012 اقتصاد غیررسمی بهطور متوسط، سهمی 26درصدی از تولید ناخالص داخلی این کشور داشته است. این یعنی بخش بزرگی از اقتصاد که مورد کنترل و نظارت قرار نمیگیرد، میلیونها نفر از مردم را تحت تاثیر خود قرار میدهد.
همانگونه که گفته شد، اقتصاد غیررسمی با عدم امنیت اقتصادی و بالا رفتن هزینه انجام کسبوکارهای قانونی در پیوند است. بر مبنای تحقیقات شرکت مکنزی، در کشورهای در حال توسعه، کسبوکارهای فعال در بازارهای نوظهور در قیاس با همتایان خود، سهبرابر بیشتر هزینههای عمومی را پرداخت میکنند.
بهعلاوه، «هرناندو دسوتو پولار»، اقتصاددان مشهور پرویی که شهرتش عمدتا به تحقیقات در زمینه اقتصاد غیررسمی بازمیگردد، معتقد است که حق مالکیت برای یک اقتصاد قدرتمند، حیاتی است. دسوتو میگوید که بدون مشارکت در یک چارچوب اطلاعاتی که مالکیت اموال و سایر اطلاعات اقتصادی را ثبت کند، چیرهشدن بر فقر دشوار است. نبود حق مالکیت، فقدان حاکمیت قانون و عدم دسترسی به تسهیلات بانکی، رشد اقتصاد غیررسمی را تسهیل میکند؛ زیرا هزینه انجام کسبوکارهای قانونی را بالا میبرد.
متاسفانه، ناامنی اقتصادی و فقر اثرات جانبی منفی بهدنبال دارند. سازمانهای متنوع و متعددی ـ با نیات خوب و خیرخواهانه ـ بهدنبال کمک به فقرا هستند، اما این سازمانها بهصورت مفرد و جداگانه عمل میکنند و هر کدام از آنها پایگاه داده و اطلاعات مختص به خود را در مورد شهروندانی که به آنها کمک میکنند، دارند.
در نتیجه، هیچ دید فراگیر و متمرکزی وجود ندارد و فرد نیازمند را بدون هیچگونه اطلاعات یا گزارش اعتباری که میتواند از آنها برای بهبود وضعیت خود استفاده کند، رها میکنند. این در حالی است که این سازمانها ملزم به ثبت و حفظ پایگاه داده و بانک اطلاعاتی خود هستند؛ بنابراین «فقیر بودن» غالبا بسیار پرهزینه است که به ایجاد یک چرخه معیوب منفی و افزایش فقر در کشورهای در حال حاضر فقیر منجر میشود.
کاهش فقر به یاری فناوری
افزایش دسترسی به بانکداری، حصول حاکمیت قانون و احترام به مالکیت باعث کاهش حجم اقتصاد غیررسمی میشود. کاهش حجم اقتصاد غیررسمی، مزایای چشمگیری را بهدنبال دارد که از جمله میتوان به افزایش حمایت دولت از مصرفکنندگان، افزایش حقوق و مزایای کارگران توسط دولت، افزایش امنیت شغلی کارگران و فراهمآمدن امکان رشد و گسترش بیشتر شرکتها، اشاره کرد که همگی در کاهش فقر نقش مهمی بر عهده دارند. علاوه بر این، ایجاد یک پایگاه داده متمرکز برای فقرا باعث میشود که «فقیر بودن» کمتر پرهزینه باشد.
بنابراین هدف باید این باشد که مردم عادی بتوانند بهآسانی کسبوکارهای خود را بهصورت قانونی به پیش ببرند. ظهور «تحلیل کلاندادهها»، «هوش مصنوعی» و «بلاکچین» میتوانند در این تلاش عظیم برای کاهش فقر در مقیاس جهانی نقش مهمی را ایفا کنند. بیاید این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم.
تضمین حق مالکیت
صحت و تمام و کمال بودن ثبت مالکیت و همچنین جلوگیری از تغییرات غیرقانونی و فریبکارانه در ثبت دادهها و اطلاعات بسیار حیاتی است. به این ترتیب، فناوری بلاکچین برای ثبت مالکیت ـ هر چیز دیجیتالی و غیردیجیتالی ـ کاملا مناسب است. بلاکچین از حق مالکیت (در برابر سرقت) محافظت میکند، امکان حلوفصل آسان اختلافات را فراهم میکند، انتقال صحیح مالکیت پس از فروش را امکانپذیر میسازد و جلوی کلاهبرداری را میگیرد.
در حال حاضر، چندین کشور امکان استفاده از فناوری بلاکچین را برای ثبت و ضبط مالکیت املاک و مستغلات فراهم کردهاند. کشورهایی چون سوئد، هندوراس و گرجستان فناوری بلاکچین را به آزمایش گذاشتهاند.
این کشورها از طریق بلاکچین در حال توسعه سازوکاری برای ثبت املاک و مستغلات هستند تا سه هدف مهم را محقق کند؛ فرایند ثبت را آسان کند، نقلوانتقال کاملا شفاف باشد و حقوق مالکیت بهطور کامل رعایت شود. علاوه بر این، ثبت مالکیت املاک و مستغلات از طریق بلاکچین مزایای متعددی بهدنبال دارد که از جمله میتوان به کاهش قابل توجه خطاهای ثبت دستی و همچنین ارتقای فرایندهای امنیت انتقال اسناد، وام مسکن و قراردادها اشاره کرد.
بلاکچین امکان ثبت غیر قابل بازگشت مالکیت را فراهم میکند؛ زیرا وقتی دادهها در این فناوری وارد شوند، دیگر نمیتوان آنها را دستکاری کرد و دخل و تصرفی در آنها انجام داد. همچنین، با بهرهگیری از قراردادهای هوشمند، امکان انتقال خودکار مالکیت و محافظت از فروشنده و خریدار در مقابل جعل و کلاهبرداری مهیا میشود. بنابراین، بلاکچین ثبت آسان و ایمن مالکیت املاک و مستغلات را تضمین میکند. هنگامی که مالکیت بهراحتی قابل اثبات باشد، فرد از شانس بیشتری برای پیشرفت در یک جامعه سرمایهداری برخوردار است.
به گفته هرناندو دسوتو؛ «در جامعهای که حق مالکیت و قوانین مالکیت پاس داشته میشود، مردم میتوانند نگاهشان را از داراییهای خود ـ خانهای که سرپناه آنها محسوب میشود ـ فراتر ببرند و به آنچه میتوانند باشند، معطوف کنند؛ چیزهایی مانند تضمین اعتبار برای شروع یا گسترش یک کسبوکار.»
وقتی مالکان توانستند مالکیت خود را به اثبات برسانند، این امکان برای آنها فراهم میشود که موجودیت خود را اثبات کنند که این مساله به نوبه خود امکان دستیابی به تسهیلات بانکی را افزایش میدهد.
دسترسی به تسهیلات بانکی ارزان
شمولیت مالی گام مهمی در راستای کاهش فقر است؛ زیرا آزادی بیشتری برای افراد به ارمغان میآورد تا هر طور، هر کجا و هر هنگام که مایلاند پولشان را پسانداز یا خرج کنند. متاسفانه، برای افراد فقیر، باز کردن حساب بانکی یا گرفتن وام برای بهبود زندگیشان یا ایجاد یک کسبوکار بسیار دشوار است.
آنها معمولا نه مدارک شناسایی معتبری دارند و نه از گزارش اعتبار برخوردارند که این دو مساله دسترسی به تسهیلات بانکی را تقریبا غیرممکن میسازد. در نتیجه، آنها مجبور میشوند که از راه خرید احشام پسانداز کنند که بدیهی است در صورت نیاز به خرید کالاهای ضروری مانند دارو، نمیتوانند آن را بهسرعت نقد کنند. علاوه بر این، کارمزد تراکنش 50 سنتی برای خرید از طریق کارت اعتباری، تقریبا نیمی از درآمد روزانه 1.25 دلاری افرادی که در فقر مطلق به سر میبرند را دربر میگیرد.
فناوری بلاکچین بهسرعت در حال تغییر این مساله است؛ چیزی که در حال حاضر میتوانیم آن را در بیتکوین مشاهده کنیم. بیتکوین به همه افراد امکان میدهد تا با اتصال به اینترنت، بدون نیاز به مدارک شناسایی و گزارش اعتباری، یک کیف پول الکترونیکی برای خودشان باز کرده و از امکان دریافت و پرداخت پول بهرهمند شوند. برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه ممکن است این مساله موضوع جدیدی نباشد.
آنها سالهاست که از برنامههای تلفن همراه برای پرداخت پول استفاده میکنند. اکنون، مردم در اوگاندا، بوتسوانا، غنا و بسیاری دیگر از کشورها، از سرویس رایگان ایرتایم برای نقلوانتقالات مالی استفاده میکنند؛ سرویسی سهلالوصول که بهراحتی میتوان به صاحبان کالاها نشان داد که چگونه کالاهای خود را بفروشند یا معامله پایاپای انجام دهند. این سرویس شبیه سکههای رمزگذاریشده در یک بلاکچین است؛ هرچند از امنیت کمتری برخوردار است و امکان کلاهبرداری در آن بیشتر است.
هنگامی که از بلاکچین یا سکههای رمزنگاریشده ـ برای کاهش هزینهها استفاده شود ـ امکان ارائه طیف وسیعی از محصولات و خدمات جدید برای فقرا فراهم میشود که میتواند به طرز قابل توجهی زندگی آنها را بهبود ببخشد. برای نمونه، میتوان به تامین مالی خرد، وام روزپرداخت (یا وام دستمزد) اشاره کرد که بخشی از هزینههای وامهای سنتی کاهش پیدا میکند.
شرکت وینیلونز بستری را برای اعطای وام بیتکوین توسعه داده که در سراسر آمریکای جنوبی در حال گسترش است. این شرکت، خدمات متعددی چون برداشت پول از کارت اعتباری، همتابههمتا و وامهای تجاری ارائه میدهد و از بیتکوین با نرخ بسیار پایینتری نسبت به شرکتهای سنتی وامدهنده استفاده میکند.
عرصه دیگری که میتواند به طرزی چشمگیر زندگی فقرا را بهبود ببخشد، نقلوانتقال حوالجات ارزی از طریق بلاکچین است. امروزه، در کشورهای در حال توسعه، ارزش حوالجات در گردش رقمی بالغ بر 410 میلیارد دلار است که متوسط هزینه آنها بین 8.4 تا 12 درصد برآورد میشود. حوالجات گران و غیرشفاف هستند و هزینه زیادی بر دوش افراد کمدرآمد میگذارد.
بلاکچین میتواند در زندگی و پسانداز کارگران کمدرآمدی که در کشوری دیگر کار میکنند و برای خانواده خود پول میفرستند، پیشرفت چشمگیری ایجاد کند. جای تعجب نیست که سازمانها و شرکتهای نوپای متعددی؛ از جمله سازمان ملل متحد، در حال توسعه خدمات حوالجات بانکی از طریق بلاکچین هستند.
خدمات حوالجات مبتنی بر بیتکوین، از یک سکه رمزپایه استفاده میکنند تا بتوانند فورا پول را در سراسر جهان با هزینهای ناچیز منتقل کنند و از آژانسهای محلی برای تبدیل ارزهای رمزپایه به پول فیات بهره میگیرند تا فرد دریافتکننده بتواند بهسهولت از این پول استفاده کند. در واقع، این سازوکار، به جای صرف روزها و هزینه زیاد، چند دقیقه زمان میبرد و تقریبا رایگان است.
بلاکچین و حاکمیت قانون
حاکمیت قانون به این معنی است که یک کشور و مردم آن باید بر اساس قانون و تبعیت از آن قانون اداره شوند. بهعلاوه، قانون باید به گونهای باشد که مردم بتوانند و بخواهند از آن پیروی کنند. در واقع، هم دولت و هم شهروندان، از قانون مطلع باشند و از آن تبعیت کنند. حاکمیت قانون بر اساس این اصل استوار است که قانون باید بر یک ملت حاکم باشد؛ نه تصمیمات خودسرانه و دلبخواهانه مقامات دولتی. بنابراین فقدان حاکمیت قانون موجب گسترش اقتصاد غیررسمی میشود؛ چراکه انجام کسبوکارهای قانونی را پرهزینهتر و دشوارتر میسازد.
بدیهی است که قانون یک کشور را نمیتوان بهکل از طریق بلاکچین حفظ و اجرا کرد، اما ابعاد مشخصی از قانون را میتوان بهوسیله آن حفظ و اجرا کرد؛ این ابعاد، در قراردادهای هوشمند بازتاب مییابد. در حال حاضر، بلاکچین تاثیر و نفوذ عمیقی بر صنعت حقوقی دارد و وکلا در تلاشند تا دریابند چگونه بلاکچین کسبوکار آنها را تحت تاثیر قرار میدهد. بلاکچین و قراردادهای هوشمند میتواند برای تبدیل قراردادهای حقوقی به کد ـ که در اماکن قضایی قابل فهم و انکارناپذیرند ـ مورد استفاده قرار گیرد.
قراردادهای هوشمند، برنامههایی نرمافزاری هستند که از «عبارتهای بولی» و «توابع لگاریتمی» برای انجام برخی اقدامات استفاده میکنند. هنگامی که شرایط از پیش تنظیمشده باشد، قراردادهای هوشمند بهطور خودکار اجرا میشوند. در نتیجه، نمیتوان بهسادگی از اهمیت روزافزون قراردادهای هوشمند گذشت.
بسیاری اوقات، قراردادها عملا نادیده انگاشته میشوند، پرداختها با تاخیر انجام میگیرند و اختلافات به طرزی گریزناپذیر باید در دادگاهها حلوفصل شوند که هزینه و صرف زمان زیادی را برای طرفین درگیر به همراه دارد. قراردادهای هوشمند، اگر بهطور صحیح و مطمئن ایجاد شده باشند، از این مشکلات جلوگیری میکنند؛ چراکه این قراردادها پس از تحقق شرایط از پیش تعیینشده خاص، بهطور خودکار اجرا میشوند. به این ترتیب، پیروی از قوانین و توافقهایی که منعقد شده، برای سازمانها و شهروندان آسانتر میشود و این مساله باعث میشود رعایت قانون کمهزینهتر شده و در نتیجه از حجم اقتصاد غیررسمی کاسته شود.
با این وجود، چالشهای فنی و نهادی بسیاری وجود دارد که باید برطرف شود و همچنین همه قراردادها را نمیتوان به عبارتهای بولی تبدیل کرد. قراردادهای هوشمند نمیتوانند در خلأ اجرا شوند؛ بنابراین چارچوب قانونی همچنان حائز اهمیت است. با این حال، در صورتی که قراردادهای هوشمند در کشورهای در حال توسعه فراگیر شود، میتوان قابلیتهای فراوانی را برای آنها متصور بود.
احراز هویت غیرمتمرکز
بلاکچین امکان دسترسی به چندین ذینفع را فراهم میکند و همچنین سوابق موجود در یک پایگاه داده مشترک را اضافه یا بهروز میکند. مهمترین مزیت بلاکچین این است که آن دسته از سازمانهایی که از آن استفاده میکنند، همیشه دارای «نسخه بهروز و واحدی از حقیقت» هستند. برای صنعت خدمات مالی، این امر باعث کاهش زمان تسویهحساب، هزینهها و خطرات کلاهبرداری و اشتباه میشود. در عین حال، همین مزایا برای سازمانهای غیرانتفاعی نیز که هدف آنها کمک به فقراست، وجود دارد.
بهویژه در کشورهای در حال توسعه، سازمانهای متعددی سعی در کمک به فقرا دارند و برخی اوقات برای مدتزمانی طولانی از افراد یکسانی حمایت به عمل میآورند. در عین حال، از آنجا که دادههای این سازمانها بهصورت منفرد و مجزا گردآوری میشود، نمیتوان از آن برای ایجاد گواهی اعتبار یا سایر مدارک مهم برای انجام کارهایی چون گرفتن پول یا انتقال مالکیت استفاده کرد.
اگر این سازمانهای متعدد از یک پایگاه داده یکسان استفاده کنند، شهروندان میتوانند برای خود یک پروفایل بسازند که برای آنها بسیار مفید و راهگشاست. این کار باعث صرفهجویی در وقت و هزینه میشود؛ چراکه جزئیات مربوط به آنها بهطور مستمر ثبت شده و در همه سازمانها روزآمد میشود.
در حال حاضر، استارتآپهای بلاکچین بسیاری در حال توسعه یک هویت دیجیتالی بر پایه بلاکچین هستند که میتواند در سازمانها و حتی بین کشورها مورد استفاده قرار بگیرد. از شرکتهای مهمی که هماکنون در این زمینه فعالند، میتوان به «شوکارد»، «بیتنیشن» و «بانک» اشاره کرد.
شرکت شوکارد، یک سیستم احراز هویت بر پایه بلاکچین ایجاد کرده که افراد، صاحبان کسبوکارها و دولت را قادر میسازد تا اطلاعات هویتی را به شیوهای محرمانه و مطمئن احراز کنند. شرکت بیتنیشن با استفاده از بلاکچین در مناطق بحرانزده به افراد مدارک شناسایی اعطا میکند.
شرکت بانک نیز یک بستر احراز هویت است که بر پایه بلاکچین کار میکند و افراد را قادر میسازد تا یک پروفایل دیجیتالی شخصی متشکل از سوابق مختلف شخصی، مالی یا سایر موارد را برای خود ایجاد کنند؛ یک پروفایل اقتصادی 360 درجه که در همه نهادها و سازمانها قابل استفاده است.
با شروع همکاری خیریههای مختلف با یکدیگر از طریق پایگاه داده مشترک، کل فرایند کمک به فقرا میتواند کارآمدتر، موثرتر و ارزانتر شود. این امر زندگی فقرا را بهبود میبخشد؛ زیرا برای آنها یک پروفایل اقتصادی به ارمغان میآورد که میتوان از آن برای فعالیتهای مختلف استفاده کرد.
آینده فقر
در آینده نباید خبری از فقر باشد؛ به این معنی که بر اساس اهداف سازمان ملل، تا سال 2030 فقر باید در جهان ریشهکن شود. «تحلیل کلاندادهها»، «هوش مصنوعی» و «بلاکچین» ما را قادر میسازد که به این هدف بلندپروازانه نائل شویم، اما این هدف محقق نخواهد شد؛ مگر با همکاری سازمانها و نهادهای مختلف در سراسر جهان.
به گفته هرناندو دسوتو؛ «فقرا فاقد سرمایه هستند؛ آنها نمیتوانند از آن کسب درآمد کنند. بنابراین درستکردن این چرخه باطل، مهمترین کاری است که شما میتوانید برای رشد سریع اقتصادی انجام دهید.»
اگر این همکاری محقق شود، بلاکچین میتواند موجب احترام و تثبیت مالکیت شود. فناوری دفترکل توزیعشده حاوی پروفایل اقتصادی 360 درجه شهروندان که توسط سازمانهای متعدد مورد استفاده قرار میگیرد، میتواند برای فقرا یک گزارش اعتباری فراهم کند. این ترکیب، میتواند برای گرفتن وام از نهادهای مالی که بر پایه بلاکچین عمل میکنند، استفاده شود که بهدلیل هزینههای پایین آن به بهبود زندگی فقرا و توسعه کسبوکارهای آنها منجر میشود.
با داشتن قراردادهای هوشمند صحیح، حاکمیت قانون بهطور خودکار اجرا میشود و با کاهش حجم اقتصاد غیررسمی، انجام کسبوکارهای قانونی آسانتر و ارزانتر میشود. این امر میتواند مقررات دولتی را ارتقا بخشیده و مالیات دریافتی را افزایش دهد که به نوبه خود میتواند ثبات و توسعه اقتصادی را برای یک کشور به ارمغان بیاورد.
بلاکچین واقعا میتواند یک تغییر پارادایمی برای فقرا باشد، فرصت بهتر زندگیکردن را در اختیار آنها قرار دهد، امکان درآمدزایی از سرمایه دیجیتالی آنها را فراهم کند و بدین ترتیب آنها را در پشت سر گذاشتن فقر یاری دهد.
با سلام
به نظر من هنوز باید در خصوص ساده سازی درک این تکنولوژی کار زیادی صورت گیرد برای مثال بحث قراردادهای هوشمند پیچیدگی های زیادی دارد و برای درک آن باید بر روی ساده سازی این تکنولوژی کار شود.