پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بازارهای سرمایه در تندباد فناوری
ایجاد چارچوب‌های نظارتی مناسب، به نحوی که از یک سو زمینه را برای رشد و توسعه فین‌تک‌ها فراهم آورده و از سوی دیگر خدشه‌ای به حقوق سرمایه‌گذاران وارد نسازد، از مهم‌ترین دغدغه‌های بازارهای سرمایه محسوب می‌شود.
طاهره منزوی، کارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات، ماهنامه عصر تراکنش شماره 29 / امروزه فناوری به‌عنوان یکی از بخش‌های لاینفک بازارهای مالی محسوب می‌شود. پیشرفت‌های فناورانه؛ مدل عملیاتی، فرایندها و نحوه ارائه خدمات در بازارهای سرمایه را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار داده است.
تمرکز فین‌تک‌ها بر ارائه ایده‌ها و راهکارهای جدید فناورانه در حوزه صنعت خدمات مالی مانند بازار سرمایه، بانکداری، روش‌های پرداخت، سرمایه‌گذاری خرد و… یا ارائه رویکرد و روشی جدید برای ارائه راهکارهای موجود است.
از آنجا که فناوری جزء مهم و لاینفک بازارهای سرمایه محسوب می‌شود، مشارکت با شرکت‌های فعال و نوآور در این حوزه و حمایت از آنها از جمله اولویت‌های مهم بازارهای سرمایه دنیا قرار گرفته است.
سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌تک در سال‌های اخیر رشد زیادی داشته، به گونه‌ای که بنا به گزارش KPMG، سرمایه‌گذاری در این حوزه در آمریکا از 24 میلیارد دلار در سال 2017 به 52.5 میلیارد دلار در سال 2018 رسیده و در سایر نقاط جهان مانند انگلستان و هلند نیز که از پیشتازان این حوزه هستند، دارای روند روبه‌رشدی است.
بازار سرمایه ایران نیز باید با این روند جهانی همگام شده و در راستای بهره‌گیری هرچه بیشتر از فناوری‌های نوین، انطباق با فین‌تک‌ها را به‌عنوان یک الزام مهم مدنظر قرار دهد. اگرچه تاکنون در راستای تعامل با فین‌تک‌ها اقدامات خوبی در بازار سرمایه ایران انجام شده، اما با توجه به سرعت رشد فناوری‌ها و لزوم تطابق با آنها، این روند نیازمند سرعت‌بخشی و هماهنگی بیشتری است.
اهمیت و ضرورت حمایت بازارهای سرمایه از فین‌تک‌ها
ظهور نوآوری‌های روزافزون در حوزه فناوری اطلاعات بازارهای سرمایه، آنها را ناگزیر به توجه به حوزه فین‌تک و انطباق با آن به‌منظور بهره‌گیری از راهکارهای نوآورانه ارائه‌شده توسط فین‌تک‌ها کرده است.
بازارهای سرمایه از طریق حمایت از شرکت‌های نوپا می‌توانند در بازار ایجاد رقابت کرده و با ارائه خدمات بهتر تأثیر مثبتی در بازار بر جای گذاشته و پویایی بازار را حفظ کنند. آنها به‌خوبی دریافته‌اند که به‌کارگیری فناوری‌های نوین ضامن بقا و دوام‌شان در گردونه رقابت و ارائه ارزش افزوده به سرمایه‌گذاران است و حمایت از فین‌تک‌ها و به‌ویژه رگ‌تک‌ها و بهره‌گیری از راهکارهای نوآورانه آنها به‌عنوان یکی از روندهای مهم بازارهای سرمایه محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، فین‌تک‌ها اغلب شرکت‌هایی نوپا و جوان هستند که نیاز مبرمی به سرمایه‌گذاری و رشد دارند و تامین منابع مالی به‌عنوان یکی از موانع مهم و جدی بر سر راه رشد این شرکت‌ها محسوب می‌شود.
بازارهای سرمایه می‌توانند نقش مهمی در تسهیل تامین منابع مالی این شرکت‌ها ایفا کرده و آنها را حتی در سطوح بین‌المللی مورد حمایت قرار دهند. نهادهای نظارتی پیشرو دنیا، تنها به حمایت از فین‌تک‌های داخلی اکتفا نکرده و در حوزه بین‌المللی نیز اقدامات موثری انجام داده‌اند.
در سال 2016، در همین زمینه تفاهم‌نامه همکاری بین نهاد نظارتی بازار پول انگلیس و نهاد نظارتی بازار سرمایه سنگاپور منعقد شد که به موجب آن، این دو نهاد نظارتی می‌توانستند از شرکت‌های فین‌تک یکدیگر در سراسر دنیا منتفع شوند.
همچنین، نهاد نظارتی مالی انگلیس (FCA) در نوامبر 2015 تمرکز خود را بر چگونگی حمایت از توسعه فین‌تک‌ها قرار داد. بدین ترتیب، در صورتی که راهکارهای فناورانه توسعه‌یافته توسط شرکت‌ها مورد تایید این نهاد نظارتی یا شرکای او قرار گیرد، مطمئنا به‌کارگیری این راهکارها در نهادهای زیرمجموعه آنها نیز مورد استقبال بیشتری واقع خواهد شد.
ببینید: فناوری اطلاعات در بازارهای سرمایه / مشکلات فعلی و آینده روشن ولث‌تک در ایران
مراحل کلی انطباق بازارهای سرمایه با فین‌تک‌ها
فرصت‌های موجود در حوزه بازارهای مالی و به‌ویژه بازارهای سرمایه برای فین‌تک‌ها دربردارنده طیف وسیعی از فناوری‌ها از رایانش ابری، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و تحلیل‌های پیشرفته گرفته تا بلاکچین و قراردادهای هوشمند، بسترهای کراودفاندینگ و… است.
از سوی دیگر، تعامل با فین‌تک‌ها به‌منظور کسب ارزش افزوده، در وهله اول نیازمند مشخص‌کردن مدل تعاملی مربوطه توسط نهادهای حاکمیتی بازارهای سرمایه و سپس شفاف‌کردن آن است.
ایجاد این شفافیت نه‌تنها به نهاد حاکمیتی کمک می‌کند تا به یک تصویر کلی از تعامل با فین‌تک‌ها دست یابد، بلکه به فین‌تک‌ها نیز در راستای شناخت مسیر کلی تعامل، چارچوب و ابعاد کار و همچنین شناسایی اهداف و نیازمندی‌ها یاری می‌رساند.
صندوق‌های جسورانه
صندوق‌های جسورانه یا خطر‌پذیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که سرمایه افراد متقاضی مشارکت در کسب‌وکارهای نوپا و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را با ایجاد پرتفوی مدیریت می‌کنند. این نوع از سرمایه‌گذاری‌ها از یک سو دارای بازده و از سوی دیگر همراه با ریسک بالاست.
برخی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند در تدوین ابعاد مختلف این مدل تعاملی در نظر گرفته شود، به شرح کلی زیر قابل ارائه خواهد بود:
- تدوین چشم‌انداز و استراتژی: حمایت از فین‌تک‌ها و فعالیت‌های مربوطه نیازمند تدوین چشم‌انداز، اهداف و استراتژی‌های مشخصی است که سیاست ادامه کار و مسیر انطباق در بلندمدت را شفاف و مشخص کند.
- اعلام تعهد: نهادهای حاکمیتی باید به هر شکلی که می‌توانند تعهد خود را نسبت به حمایت از فین‌تک‌ها اعلام کرده و آنها را نسبت به این امر مطمئن سازند.
- هم‌راستایی: به‌منظور شتاب‌بخشی به توسعه فین‌تک‌ها، هم‌راستایی و هماهنگی فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش‌های مختلف بازار سرمایه ضرورت دارد.
- دسترس‌پذیری: از آنجا که دسترسی فین‌تک‌ها به اطلاعات و داده، منابع مالی، نیروی متخصص و… بااهمیت است، ایجاد یک نقطه تماس واحد برای پاسخ به این نیازمندی‌ها و تسهیل دسترسی به آنها و همچنین کاهش بوروکراسی در نهادهای حاکمیتی بازار ضرورت دارد.
- همکاری: مشکلات فین‌تک‌ها باید از طریق یک نقطه متمرکز و مشخص مطرح شده و به‌منظور رفع آنها به اشتراک گذاشته شود.
- تبلیغات: فین‌تک‌ها نیازمند تبلیغ هستند تا از این طریق بتوانند سرمایه و افراد مستعد را در سطح محلی و بین‌المللی جذب کنند. نهادهای حاکمیتی می‌توانند تسهیل‌کننده این امر باشند.
برنامه پیشنهادی انطباق بازار سرمایه ایران با فین‌تک‌ها
با توجه به روند جدید ایجادشده در بازارهای مالی دنیا در خصوص حمایت از فین‌تک‌ها و ایده‌های فناورانه نوظهور، بازار سرمایه ایران نیز می‌تواند در راستای پذیرش این روند جدید و بهره‌گیری از آن برنامه‌ریزی کند. از سوی دیگر، سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO) نیز بر توجه نهادهای حاکمیتی به مبحث فین‌تک‌ها، تاکید دارد.
بر این اساس و با توجه به اصول مورد اشاره IOSCO در خصوص فین‌تک‌ها، برنامه پیشنهادی برای حمایت بازار سرمایه از فین‌تک‌ها به‌منظور به‌کارگیری خدمات فناورانه ارائه‌شده توسط این شرکت‌ها به شرح زیر است:
IOSCO
IOSCO یا سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار یک سازمان بین‌المللی است که نهادهای ناظر بازار سرمایه را گرد هم آورده و وظیفه ضابطه‌گذاری و همچنین نظارت بر آنها را به عهده دارد. اعضای آیسکو را عمدتا «کمیسیون‌های اوراق بهادار» یا «نهادهای ناظر بازار سرمایه» هر کشور تشکیل می‌دهند.
- شناسایی مشکلات و چالش‌های موجود
بسیاری از مشکلات و چالش‌های بازار سرمایه ایران به کمک راهکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات که عمدتا توسط فین‌تک‌ها ارائه می‌شوند، قابل حل خواهند بود. اگرچه فین‌تک‌های بازار سرمایه تا حد زیادی از چالش‌های موجود آگاهی داشته و ماهیت کاری آنها ایجاب می‌کند که همواره در این امر پیشرو باشند، اما می‌توان با مشارکت نمایندگان و صاحب‌نظران ارکان مختلف بازار سرمایه و همچنین فین‌تک‌های فعال در این حوزه، بررسی‌های بیشتری انجام داده و فهرست دقیق‌تری از چالش‌های موجود استخراج کرد.
- آگاه‌سازی فین‌تک‌ها
آگاه‌سازی فین‌تک‌ها نسبت به مشکلات و چالش‌های موجود از جمله مهم‌ترین مراحل کار است که نشان‌دهنده تعهد ضمنی و رویکرد مثبت نهاد حاکمیتی بازار به فین‌تک‌هاست. این امر می‌تواند از طریق اطلاع‌رسانی اولیه و سپس برگزاری ایونت (رویداد) چه به‌صورت مستقل و چه به‌صورت مشترک با مراکز علمی و دانشگاهی، شتاب‌دهنده‌ها و… صورت گیرد. همچنین در جریان برگزاری ایونت‌ها، ارتباط لازم میان فین‌تک‌ها و شتاب‌دهنده‌ها به‌منظور انجام مراحل بعدی کار ایجاد خواهد شد.
- تعامل با مراکز توانمندساز
پس از شناسایی چالش‌ها، تعامل با مراکز علمی ـ دانشگاهی، پارک‌های فناوری، شتاب‌دهنده‌ها، مرکز توانمندی و تسهیل‌گری کسب‌وکارهای نوپای فاوا و… به‌منظور حمایت از فین‌تک‌ها و همچنین کسب تجربیات لازم ضرورت دارد. انعقاد تفاهم‌نامه‌های مناسب علاوه بر اینکه ارتباط مستمر بین نهادهای در تعامل مستقیم با فین‌تک‌ها و نهاد حاکمیتی را فراهم می‌کند، باعث تمرکز توجه طرفین به فعالیت‌های درونی و بیرونی لازم در راستای اجرای مفاد آن شده و در جهت ایفای نقش حمایتی نهاد حاکمیتی بازار از شتاب‌دهنده‌ها (به‌ویژه شتاب‌دهنده‌های بازار سرمایه) موثر واقع خواهد شد.
- ارائه حمایت‌های لازم در دوره پیش‌شتاب‌دهی
پس از آغاز به‌کار فین‌تک‌ها، نهاد حاکمیتی بازار می‌تواند نقش حمایتی خود را به اشکال گوناگون مانند ارائه خدمات مربی‌گری توسط کارشناسان آگاه به قوانین و مقررات موجود، آگاه‌سازی در خصوص مجوزهای لازم و… ایفا کند. این امر می‌تواند به‌صورت مستقل یا به‌صورت مشترک با همکاری شتاب‌دهنده‌های بازار سرمایه در قالب برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف صورت گیرد. مجموعه اقدامات انجام‌شده در این مرحله، علاوه بر اینکه نقش مهمی در کسب دانش مورد نیاز فین‌تک‌ها ایفا می‌کند، به نهاد حاکمیتی بازار نیز کمک می‌کند تا از ریسک‌های موجود آگاهی بیشتری به دست آورده و در نتیجه آنها را بهتر مدیریت کند. به عبارتی، نهاد حاکمیتی بازار می‌تواند از این طریق نسبت به ریسک‌های موجود به شکلی پیش‌دستانه و فعال عمل کند.
- ایجاد یک ساختار مشخص ارتباطی
با توجه به روند فراگیر به‌کارگیری فین‌تک در بازارهای سرمایه دنیا، لازم است به‌منظور بهره‌گیری موثر از راهکارهای ارائه‌شده توسط این شرکت‌ها و تسهیل نوآوری در حوزه بازار سرمایه، یک ساختار مشخص و نقطه تماس واحد در نهاد حاکمیتی بازار در نظر گرفته شود.
این موضوع که به‌عنوان یکی از اصول توصیه‌شده توسط IOSCO مطرح شده، نه‌تنها به شفافیت نحوه ارتباط فین‌تک‌ها با نهاد حاکمیتی بازار کمک می‌کند؛ بلکه امکان تعامل و همکاری بین مرکز فین‌تک بازار سرمایه ایران با دیگر مراکز بین‌المللی فین‌تک را نیز فراهم می‌سازد.
از آنجا که کسب اطلاعات دقیق‌تر از فعالیت فین‌تک‌ها نظارت بهتر بر آنها را ممکن می‌سازد، نهاد حاکمیتی بازار می‌تواند از طریق این کانال ارتباطی، گزارش‌هایی از فین‌تک‌ها دریافت کرده که هم از آخرین فعالیت‌ها و نوآوری‌های آنها مطلع شده و هم در جهت حل مشکلات و موانع پیشرو و ایفای نقش تسهیل‌گری خود بهتر عمل کند.
بدین ترتیب، اکوسیستمی ایجاد خواهد شد که از یک طرف زمینه را برای جذب ایده‌ها فراهم کرده و از سوی دیگر، انجام مراحل بعدی کار تا اخذ نتیجه نهایی را تسهیل خواهد ساخت.
- اصلاح یا تدوین قوانین و مقررات لازم
از آنجا که سرعت تغییرات در حوزه فناوری‌های اطلاعاتی بیش از حوزه قوانین و مقررات مربوطه است، فعالیت فین‌تک‌ها در بازار سرمایه ممکن است نیازمند تدوین الزامات و مقررات جدید یا اصلاح برخی قوانین موجود باشد.
این امر نیازمند بررسی است تا پیش‌بینی‌های لازم در خصوص محدودیت‌ها و مواجهه با مشکلات و ابهامات احتمالی از قبل انجام گیرد. برقراری تعامل مستمر با فین‌تک‌ها از طریق نقطه تماس واحد و کانال‌های ارتباطی مشخص‌شده به شناخت بیشتر نوآوری‌های ارائه‌شده توسط فین‌تک‌ها و در نتیجه قوانینی که نیازمند اصلاح هستند کمک می‌کند.
ممکن است در برخی موارد در نتیجه شناخت حاصل‌شده، نیاز به هیچ‌گونه تغییری در قوانین و مقررات فعلی وجود نداشته باشد.
بازار دارایی فکری
بازار دارایی فکری یا بورس ایده، یکی از بازارهای نوظهور شرکت فرابورس ایران است که در راستای حمایت مالی از فناوری‌ها و صاحبان دانش فنی به‌منظور ارزش‌گذاری دارایی‌های معنوی و ایجاد ساختاری متمرکز برای ارزشیابی، قیمت‌گذاری و افزایش شفافیت در بازار نقل‌وانتقال اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری ایجاد شده است.
- تسهیل تامین مالی فین‌تک‌ها
در گام آخر و پس از شکل‌گیری فین‌تک‌ها و انجام سرمایه‌گذاری لازم توسط شتاب‌دهنده‌ها، بحث تامین مالی این شرکت‌ها مطرح می‌شود که از طریق حمایت از تاسیس صندوق‌های جسورانه (Venture Capital) تخصصی در حوزه فناوری اطلاعات، راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و همچنین بازار دارایی فکری امکان‌پذیر خواهد شد. نهاد حاکمیتی بازار در انجام این امر نقشی کلیدی دارد و از این طریق می‌تواند فین‌تک‌ها را در تامین منابع مالی لازم یاری رساند.
منبع
ماهنامه عصر تراکنش
نویسنده / مترجم
طاهره منزوی