پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ایران بیمه‌دار می‌شود / نگاهی گذرا به گذر بیمه در تاریخ معاصر ایران
صحبت از بیمه در ایران به عهد ناصرالدین‌شاه برمی‌گردد که در سال 1270 طبق امتیازنامه‌ای با عنوان «تاسیس اداره حمل‌ونقل و سازمان بیمه در ایران» به لازار پولیاکف روس واگذار شد و در ایران مفهوم بیمه و مقابله با ریسک شکل تازه‌ای به خود گرفت.
ماهنامه عصر تراکنش شماره 28 / در سال 1270 مذاکراتی بین دولت ایران و فردی روسی صورت گرفت که به موجب آن امتیاز فعالیت انحصاری در زمینه بیمه و حمل‌ونقل به مدت 75 سال به «لازار پولیاکف» داده می‌شد.
این قرارداد دو بخش عمده داشت؛ اول ایجاد اداره بیمه به‌منظور پوشش خطراتی همچون آتش‌سوزی، بلایای طبیعی، مرگ‌ومیر دام و چهارپایان، ازکارافتادگی و مستمری دوران بازنشستگی مردم و خطرات ناشی از حمل‌ونقل کالاهای بازرگانان. دوم ایجاد اداره جهت حمل‌ونقل کالا در داخل مرزهای ایران و ارسال به سایر کشورها و ایجاد انبار و سایر تاسیسات مورد نیاز عملیات صنعت حمل‌ونقل.
منابعی وجود دارند که می‌گویند که پولیاکف نتوانست در مهلت سه‌ساله‌ای که داشت، زمینه را برای انجام این کار آماده کند و همین امر باعث شد تا این امتیاز لغو شود، اما قول معتبر دیگری هم وجود دارد که معتقد است پولیاکف، «شرکت بیمه و حمل‌ونقل» را راه‌اندازی می‌کند و در شهرهای مختلف نمایندگی باربری و بیمه بار را بر عهده می‌گیرد و همین شرکت است که راه‌های شوسه تهران، انزلی، همدان و قزوین را دایر می‌کند و ارتباط کشتیرانی را میان روسیه و ایران از طریق دریای خزر ممکن می‌سازد.
حضور گسترده شرکت‌های بیمه خارجی
اما این پایان کار نبود و درست 19 سال بعد در زمان احمدشاه در سال 1289 دو شرکت بیمه روسی به نام‌های «نادژدا» و «قفقاز مرکوری» کار خود را به شکل رسمی آغاز کردند و این تاریخ را می‌توان سرآغاز ماجرای پرفرازونشیب بیمه در ایران دانست. این لحظه نقطه‌ای است که در آن بیمه با فرایند مدرنیزاسیون پیوند می‌خورد و نیاز به وجود آن را پررنگ‌تر می‌کند و همین ضرورت، شرکت‌های بیمه خارجی را به ایران می‌کشاند.
شرکت قفقاز مرکوری با اخذ مجوز از شرکت لازار پولیاکف در 1282 یعنی 13 سال پس از اعطای امتیازنامه تاسیس «شرکت حمل‌ونقل و بیمه ایران»، در قزوین اولین شعبه خود را تاسیس کرد و کم‌کم این شرکت در دیگر شهرها هم شروع به کار می‌کند که به‌دلیل تبلیغات اثرگذار، به‌سرعت در کار خود موفق می‌شود.
در برخی اسناد به‌جامانده در وزارت امور خارجه، تبلیغات این شرکت وجود دارند که نکات تاریخی دقیقی را می‌توان از آنها استخراج کرد. چیزی نگذشت که در ادامه همین روند شرکت روسی «نادژدا» هم در قالب امتیاز شرکت بیمه و حمل‌ونقل در ایران فعالیت خود را آغاز کرد.
انحصاری که به موجب امتیازنامه‌ای 75ساله ایجاد شده بود، عملا راه را برای حضور دیگر شرکت‌ها و حتی فعالان داخل کشور بسته بود. به شکلی که سفارت روسیه در ایران مستقیم بر اجرا و انجام این امتیاز نظارت می‌کرد.
این انحصار در حمل‌ونقل که تنها توسط این شرکت‌های روسی انجام می‌شد، اعتراضاتی در داخل کشور به وجود آورد و از طرفی آنها تنها در یک زمینه ـ که بیمه بازرگانی را شامل می‌شدـ فعالیت منظم و خوبی داشتند و دیگر زمینه‌ها را تقریبا رها کرده بودند.
اما در آن زمان هیچ راه خلاصی برای نجات ایران از چنگ این امتیازنامه وجود نداشت تا اینکه با انقلاب اکتبر 1917 روسیه، امیدی برای لغو این امتیاز و دیگر امتیازنامه‌ها ایجاد شد. بدین ترتیب در ژوئن 1919 دولت سوسیالیستی روسیه به موجب فرمانی، تمام امتیازات مربوط به روسیه تزاری را لغو کرد و بدین‌گونه انحصار از روی بازار بیمه در ایران برداشته شد.
اولین بیمه‌نامه صادره بیمه ایران
بر اساس سوابق موجود، شرکت سهامی بیمه ایران رسماً در تاریخ 14/08/1314 گشایش یافت و پس از نطق علی‌اکبر داور، اولین بیمه‌نامه آتش‌سوزی به نام او و برای ساختمان مسکونی‌اش صادر شد.
شرکت بیمه انگلیسی «آلیانس» اولین شرکتی بود که بعد از شرکت‌های روسی در سال 1300 به بازار بیمه ایران وارد شد و نمایندگی خود را تاسیس کرد. البته گفتن این نکته خالی از لطف نیست که با انقلاب اکتبر تمام شرکت‌های بیمه روسیه، دولتی شدند و ذیل نام دولتی «گستراخ» درآمدند و این شرکت بعد از لغو قراردادهای روسیه تزاری کار خود را در ایران آغاز کرد و در کنار دیگر شرکت‌ها ماندگار شد.
به موجب قانونی که در سال 1310 در مجلس تصویب شد، باید تمام شرکت‌ها در ایران ثبت می‌شدند که شرکت‌های بیمه‌ای روسی، انگلیسی، آلمانی، اتریشی، سوئیسی و غیره مانند: اینگستراخ، آلیانس، ایگل استار، یورکشایر، رویال، ویکتوریا، ناسیونال سوئیس، فنیکس و غیره تا آن زمان در ایران فعال بوده‌اند و نمایندگی‌های خود را اداره می‌کردند.
بیمه ملی
حضور گسترده شرکت‌های بیمه‌ای خارجی در ایران نیاز به حضور شرکت‌های وطنی را یادآور می‌شد؛ چراکه شرکت‌های خارجی از این بابت سود هنگفتی به دست می‌آوردند و ضرر قابل توجهی به ساختار اقتصادی کشور وارد می‌شد. همه این قضایا به همراه بسط اندیشه‌های ناسیونالیستی زمینه را برای ایجاد شرکت بیمه‌ای ایرانی فراهم آورد.
در آبان‌ماه 1314 بود که پیشنهاد تاسیس این شرکت توسط دکتر «الکساندر آقایان» ـ که در شرکت بیمه نادژدا فعالیت کرده بود ـ به «علی‌اکبرخان داور»، وزیر مالیه وقت داده شد. این نکته مهم را نباید از نظر دور داشت که تا آن زمان در خاورمیانه و هند بیمه‌ای ملی وجود نداشت و ایران در این زمینه اول است. با تصویب این پیشنهاد در لایحه بودجه سال 1314 برای تامین اعتبار شرکت بیمه‌ای مبلغی در نظر گرفته شد و شرکت بیمه ایران کار خود را با 20 میلیون ریال به شکل دولتی آغاز کرد.
علی‌اکبرخان داور اولین فردی بود که منزل خود را توسط بیمه ایران، بیمه آتش‌سوزی کرد و این آغاز راهی بود که تا امروز میلیون‌ها ایرانی آن را پیموده‌اند، اما کار در میان شرکت‌های بیمه‌ای استخوان‌دار و قدرتمند خارجی برای شرکت بیمه ایران چندان آسان نبود؛ چراکه آنها بازار بیمه ایران را منحصر به خود کرده بودند و رقابت با آنها نیاز به حمایت‌های فراوان و ساختاری نوین داشت.
نداشتن قرار اتکایی یا بیمه مجدد سبب شده بود تا فعالیت شرکت محدود به بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی و حمل‌ونقل شود، اما کم‌کم با تصویب قانون 36ماده‌ای به سال 1316 در مجلس، شرکت بیمه ایران توانست بیمه‌نامه‌های دیگری از جمله بیمه‌های تامین اجتماعی چون بیمه کارگران را راه‌اندازی کند.
اصل اتکایی
یکی از اهداف بیمه، توزیع ریسک در ابعاد گسترده است. با استفاده از نظام بیمه اتکایی (به انگلیسی: Reinsurance)، شرکت‌های بیمه می‌توانند با توجه به سرمایه و ذخایر خود بخشی از ریسک‌های صادره را به حساب خود نگه دارند و مازاد آن را به شرکت‌های بیمه‌گر اتکایی واگذار کنند.
جنگ جهانی و تغییر مسیر
با شروع جنگ جهانی دوم تمام شرکت‌های خارجی از کشور خارج شدند و فضا برای بسط و توسعه شرکت‌های بیمه‌ای ایرانی مهیا شد. پس از جنگ هم کشورها برای حضور در بازار ایران باید ودیعه قابل توجهی پرداخت می‌کردند که به همین دلیل بسیاری از شرکت‌ها دیگر به ایران نیامدند و تنها دو شرکت بیمه «یورکشایر» و «اینگستراخ» توانستند به فعالیت خود ادامه دهند.
با سقوط رضاشاه و بعد از آن قدرت‌گرفتن جبهه ملی توسط دکتر مصدق، فرایندی در کشوری آغاز شد که در آخر قرار بود به قطع ید کشورهای خارجی بینجامد. این روند باعث شد شرکت‌های بیمه‌ای ایرانی بتوانند حتی بدون حمایت دولت شروع به کار کنند و این اتفاق به شکل‌گیری صنعت بیمه در ایران منجر شد که ساختار آن کاملا وطنی و دارای مشکلات زیادی بود.
نخستین شرکت بیمه خصوصی به نام «بیمه شرق» در ایران نمایندگی خود را در سال 1329 افتتاح کرد و تا سال 1345 کم‌کم هفت شرکت خصوصی دیگر به نام‌های آریا، پارس، ملی، آسیا، البرز، امید، ساختمان و کار فعالیت خود را در بازار بیمه ایران پی گرفتند.
بیمه مرکزی؛ راه نجات
در اواخر دهه 40 با افزایش درآمد ارزی، شرکت‌های خارجی باز به سمت بازار بیمه ایران تمایل پیدا کردند تا بار دیگر این بازار را از آن خود کنند. از طرفی شرایط به شکلی بود که با افزایش شرکت‌های بیمه‌ای ایران شیوه کاری آنها نیاز به سامان و نظم بهتری داشت؛ چراکه هنوز هم بیمه اتکایی و پشتیبانی به شکل کامل صورت‌بندی نشده بود. این آشفتگی و سلسه‌مشکلات در پی آن ضرورت وجود یک ساختار دولتی نظارتی را بیش از پیش یادآور می‌شد.
در همین راستا در سال 1350 بیمه مرکزی ایران، به‌منظور تنظیم و هدایت بازار بیمه، پشتیبانی از بیمه‌گزاران و بیمه‌شوندگان و زمینه‌سازی برای توسعه صنعت نوپای بیمه در ایران فعالیتش را آغاز کرد. این اتفاق تحولی مهم در تاریخ بیمه‌گری ایرانی محسوب می‌شود و به موجب آن شرکت‌های خارجی سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بیمه ایرانی را آغاز کردند که حاصل آن به شکل‌گیری بیمه تهران، بیمه دانا، بیمه حافظ و بیمه ایران و آمریکا انجامید.
انقلاب و بیمه
با پیروزی انقلاب در ایران همه‌چیز به سمت دولتی‌شدن پیش رفت؛ به شکلی که تمام شرکت‌ها و بنگاه‌های خصوصی از دور خارج و به دولت واگذار شدند. این روند برای شرکت‌های بیمه‌ای خصوصی و خارجی نیز اتفاق افتاد و دو شرکت خارجی فعال تا آن زمان مجبور به ترک بازار ایران شدند و 13 شرکت خصوصی باقی‌مانده به‌صورت دولتی به‌نوعی با هم ادغام شدند و تا سال 1367 تنها سه شرکت بیمه ایران، آسیا و البرز می‌توانستند بیمه‌نامه صادر کنند و بعد از آن با ادغام 10 شرکت مذکور، بیمه دانا تاسیس شد.
روز بیمه
پس از افتتاح رسمی، فعالیت‌های کاری و عمومی شرکت از تاریخ 15/08/1314 آغاز شد و این روز به نام سالروز تاسیس بیمه ایران و سپس به‌عنوان روز بیمه در تاریخ فعالیت‌های اقتصادی و بیمه‌ای کشور به ثبت رسید.
خصوصی‌سازی
از حدود دهه 80 موج جدیدی از خصوصی‌سازی در کشور شکل گرفت که صنعت بیمه نیز از آن خارج نبود. با تصویب قانونی در مجلس به سال 1381 مجوز فعالیت شرکت‌های غیردولتی بیمه صادر شد. این دهه را می‌توان دهه انفجار صنعت بیمه در ایران نام‌گذاری کرد؛ چراکه حجم شرکت‌های بیمه خصوصی‌ای که در ایران در این دهه و دهه فعلی شکل گرفته‌اند، آن‌قدر زیاد است که بررسی ابعاد حضور آنها با دشواری‌های زیادی روبه‌رو است و نمی‌توان در این مقال آنها را ارزیابی کرد.
در هر حال، صنعت بیمه در ایران به این نقطه رسیده و هر روز گام‌های جدیدی برمی‌دارد که با منطق خاص خودش همخوانی دارد و بیشتر سودمحور است تا در جهت تامین رفاه مردم و ارائه خدمات. راهی که صنعت بیمه ایران تا امروز پیموده جاده‌ای سنگلاخی و پر از مشکلات بوده که سرنوشت آن بی‌شباهت به دیگر اتفاقات و جریانات در طول تاریخ کشورمان نیست.
نویسنده: ابوالفضل رجبی