پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بلاکچین و نقش این فناوری در جلوگیری از فساد و پولشویی / جمالی: ابزار فناوری در ایران بیشتر موجب فساد شده!
این روزها یکی از گزینه‌هایی که روی میز دنیای فناوری یافت می‌شود، به داستان بلاکچین‌ها و نقش این نوع فناوری در جلوگیری از فساد و پولشویی مربوط می‌شود.
ماهنامه عصرتراکنش / بلاکچین فناوری است که این روزها با نام بیت‌کوین و سایر پول‌های رمزگذاری‌شده عجین شده است. عده‌ای اعتقاد دارند که این فناوری توانایی آن را دارد که نحوه نقل‌وانتقال اطلاعات پراهمیت را دستخوش تغییرات محسوسی کند و با شفاف‌سازی جلوی فساد بایستد. آنچه پیش روی شماست، گفت‌وگوی ما با محمدرضا جمالی، کارشناس حوزه فناوری‌های قانون‌گذاری، در مورد دنیای وسیع فناوری به‌ویژه بلاکچین‌ها و تأثیر آن بر فساد است.
اگر گریزی به بلاکچین بزنیم، در ابتدا نیاز به نگاهی ساده و قابل فهم به این فناوری، پیدا خواهیم کرد. در واقع بلاکچین یک نوع سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. تفاوت این سیستم با سیستم‌های دیگر به اطلاعات ذخیره‌شده روی این سیستم برمی‌گردد که میان اعضای شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود و با استفاده از رمزنگاری امکان حذف و دستکاری اطلاعات ثبت‌شده غیرممکن است. همین نکات امنیتی این فناوری است که می‌تواند پای بلاکچین‌ها را برای مبارزه با پولشویی و فساد به میان بکشد.
محمدرضا جمالی، کارشناس و متخصص در حوزه بانکداری و ابزارهای پرداخت است و مدیریت نبض‌افزار، شرکتی فعال در حوزه فناوری قانون‌گذاری را نیز بر عهده دارد. ساعت 12.5 یک روز گرم مردادماه وقت مصاحبه با محمدرضا جمالی است. طبق روال احوالپرسی می‌کنیم و او از من می‌پرسد، گفتید موضوع مورد نظر شما در زمینه نقش فناوری در جلوگیری از فساد است؟
جمله را سوالی می‌پرسد و تأییدیه را می‌گیرد و البته مختصر توضیحی از جانب من که به پایان هم نمی‌رسد! برای اولین‌بار است که با او مصاحبه می‌کنم و در ابتدا بدون اینکه سوالی پرسیده شود، شروع به ارائه توضیحاتی در این‌باره می‌کند. او در همان ابتدا تیر خلاص را با گفتن جمله «ابزار فناوری در ایران بیشتر موجب فساد شده!» می‌زند و در ادامه می‌گوید: «زمانی فساد به‌صورت رومیزی، زیرمیزی یا به‌صورت یکسری از قرعه‌کشی‌ها در ایران رواج داشت، اما هم‌اکنون فساد در ساختارهای خیلی زیبا و در پوشش فناوری رخ می‌دهد و ابزار و تظاهر فساد و حتی کشف آن و مدل کسب‌وکار آن بسیار پیچیده شده است.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پول؛ ابزار فساد
در حال حاضر پول به ابزاری برای قدرت و فساد تبدیل شده است. در بسیاری مواقع قوانین داخلی کشورهای قدرتمند این اجازه را به آنها نمی‌دهد که به‌صورت داخلی فساد کنند؛ ولی آنها از همین پول قدرتمند برای فساد در سطح بین‌المللی استفاده می‌کنند.
[/mks_pullquote]
.
نیاز به نظارت چندجانبه
فناوری دو رو دارد. یک روی آن می‌تواند خود منشاء فساد باشد و به‌عنوان ابزار آن استفاده شود و روی دیگر فناوری می‌تواند موجب شفاف‌سازی شود. به تعبیر دیگر همان‌طور که الماس را با الماس برش می‌دهند؛ فناوری را باید با فناوری نظارت کرد و در دنیای درهم‌تنیده کنونی و انبوه داده‌ها و اطلاعات، این فناوری است که می‌تواند به‌عنوان ابزاری، ضریب شناختی و هوش لازم را برای نظارت فراهم کند و هوش انسانی توانایی چنین کاری را به‌صورت اقتصادی و سریع ندارد.
جمالی همان‌طور که تاکید می‌کند فناوری نیاز به نظارت چندجانبه دارد، می‌افزاید: «وقتی پای سیستم بانکی در میان است یا پای استارت‌آپ‌ها وسط می‌آید؛ وقتی تراکنش پرداخت، فین‌تک‌ها و… نیز وجود دارند، نیاز به نظارت چندجانبه احساس می‌شود. نظارت چندجانبه به ابزار نیاز دارد و این ابزار توسط فناوری فراهم می‌شود؛ از این رو وقتی پای فناوری در میان نباشد، همین آش شله‌قلمکاری که اکنون وجود دارد، ابزار و نتایج نظارت‌ها می‌شود. برای نمونه تراکنش شاپرکی با هدف انجام خرید ساده‌تر ایجاد شده، ولی در عمل این تراکنش به ابزاری تبدیل می‌شود که در کشور کانادا یا همسایه‌های ایران برای قاچاق ارز از آن استفاده می‌کنند و خارج از رویه‌های معمول، ارز از کشور خارج می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
کارآمد کردن خدمات مالی با فین‌تک
فین‌تک ترکیبی از دو کلمه مالی و فناوری است. در واقع به برنامه‌های کامپیوتری و دیگر فناوری‌هایی که برای حمایت یا فعال‌سازی خدمات بانکی و مالی استفاده می‌شوند، فین‌تک می‌گویند؛ به عبارت دیگر این اصطلاح به معنای استفاده از فناوری برای کارآمد کردن خدمات مالی به کار می‌رود.
[/mks_pullquote]
.
این خروج ارز با اسکناس و پول نیست؛ بلکه با شبه‌پول اتفاق می‌افتد. هم‌اکنون تراکنش‌های خرد با کارت‌خوان صورت می‌گیرد و هزینه 15 تا 750 برابری را به اقتصاد کشور وارد می‌کند. همچنین رگولاتور به جای ایجاد فضای بازار خودش وارد بازی شده و نه‌تنها نقطه صفر بازی را تغییر داده و هزینه یا درآمد حدود یکصد میلیارد تومان سکه و اسکناس را از بین برده؛ بلکه درآمدی بین دو تا سه هزار میلیارد برای شاپرک و شتاب و شرکت‌های حاکمیتی ایجاد کرده است. بدتر از آن می‌بینیم در پوشش یک سرویس جدید، صندوق مشاع بانک‌ها در نظام پرداخت کشور، پس از به‌وجود آمدن شاپرک با کارمزد تراکنش‌های شارژ و خرید با نام فرهنگ‌سازی دود می‌شود و به جیب شرکت‌ها و افراد خاص می‌رود و 1500 میلیارد تومان به نام فناوری بلعیده می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
شبه‌پول چیست؟
شبه‌پول به سپرده‌های غیردیداری (مدت‌دار) مانند سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت، حساب‌های پس‌انداز، اوراق قرضه و اسناد خزانه می‌گویند؛ به عبارت دیگر کلیه اوراقی که برای نقدشدن به گذشت زمان قانونی نیاز دارد.
[/mks_pullquote]
.
در این راستا کسی نه جوابگو است و نه پیگیری می‌کند؛ در حالی که این موارد به‌شدت در نرخ بهره، افزایش نقدینگی و هزینه تمام‌شده پول تاثیرگذار است. به‌ظاهر زیباست که سرویس خرید شارژ به وجود آمده، ولی در باطن ابعاد آن خالی‌شدن صندوق مشاع، تحمیل هزینه حدود 1000 میلیارد تومانی به بانک‌ها و حضور شرکت‌های حبابی پرداخت در بورس اوراق بهادار مشاهده می‌شود.»
.
فناوری؛ ابزار فساد در ایران
جمالی دوباره تاکید می‌کند که در ایران از فناوری بیشتر برای ابزار فساد استفاده می‌شود. او ادامه می‌دهد: «در سیستم‌های پرداخت به بهانه اینکه سکه و اسکناس کثیف است، به پرداخت‌های الکترونیکی روی آورده شده؛ به‌طوری که حدود 80 تا 85 درصد تراکنش‌هایی که انجام می‌شود، زیر 25 هزار تومان است که این داستان هزینه زیادی را به اقتصاد ایران تحمیل کرده است.
نزدیک به 93 درصد پرداخت‌های الکترونیکی کمتر از صد هزار تومان هستند. جای سؤال است که هزینه مورد نظر چگونه پرداخت می‌شود؟ تمام این هزینه‌ها با کاهش ارزش پول و نرخ بهره به مردم تحمیل خواهد شد. ایران به مقصدی برای کارت‌خوان‌ها تبدیل شده که با هر تراکنشی، اقتصاد ایران رو به نابودی می‌رود و روی آن اثر منفی می‌گذارد. از طرف دیگر با ابزاری مانند کارت‌خوان می‌توان از هزار تومان تا 50 میلیون تومان مبادله کرد؛ بنابراین چنین ابزاری نه‌تنها کمکی نکرده؛ بلکه به وسیله‌ای برای پولشویی تبدیل شده است.
اداره نظام‌های پرداخت و معاونت فناوری‌های نوین بانک مرکزی حتی به خودش زحمت نداده تا بازار مناسب برای رشد فناوری را ایجاد کند. تحلیل‌ها نشان می‌دهد یک سکه یکصدتومانی که از اقتصاد کشور حذف می‌شود، می‌تواند 0.16 درصد تورم ایجاد کند. البته لازم به ذکر است که رئیس‌کل جدید خوشبختانه به این موضوع توجه کرده و قصد دارد دوباره مسکوک و اسکناس را به جایگاه خودش برگرداند.»
پس از پایان توضیحاتش به سراغ بانک‌ها به‌ویژه بانک مرکزی می‌روم و وضعیت این بانک را در مورد بهره‌بردن از فناوری‌ها جویا می‌شوم. با حالتی توام با نارضایتی اشاره می‌کند که بانک مرکزی به فناوری مدل‌سازی، شبیه‌سازی و ابزارهای مربوط به سیاست‌گذاری پولی و بانکی مجهز نیست. او می‌گوید: «بانک مرکزی به‌دلیل مجهزنبودن به فناوری‌های عنوان‌شده، تصمیمات نادرستی را اتخاذ می‌کند و اثرات آن در بسیاری موارد پنهان خواهد ماند. با افراط در توسعه ابزارهای الکترونیکی، بانک‌های ایران دچار یک به‌هم‌ریختگی در ترکیب سپرده‌ها شده‌اند. قبل‌تر 40 درصد حساب‌های بانکی حساب جاری بود، 10 درصد کوتاه‌مدت، 15 درصد بلندمدت،10 درصد قرض‌الحسنه و 15 درصد میان‌مدت و باقی نیز پول نقد بود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
سیاست پولی چیست؟
سیاست پولی بر مبنای رابطه بین نرخ بهره در اقتصاد کشور، به قیمتی که بر اساس آن بتوان پول قرض گرفت و نیز کل عرضه پول می‌گویند. سیاست پولی از ابزارهایی استفاده می‌کند تا بتواند بر تورم، نرخ ارز و بیکاری تأثیر بگذارد.
[/mks_pullquote]
.
در حال حاضر سهم حساب‌های قرض‌الحسنه به پنج درصد، سهم حساب‌های کوتاه‌مدت 30 درصد، سهم پول حدود دو درصد و سهم سپرده‌های بلندمدت به 50 درصد رسیده و بقیه جاری شده است. چنین تغییراتی موجب پرداخت سود بیشتر توسط بانک‌ها به صاحبان حساب‌ها و افزایش نقدینگی درون‌زا می‌شود که به ازای هر درصد کاهش سهم پول نقد، حساب‌های قرض‌الحسنه و جاری بانک‌ها حداقل 1800 میلیارد تا 3600 میلیارد تومان در سال سود بیشتر می‌دهند.»
.
فناوری و شفاف‌سازی
این کارشناس فناوری گزینه مهم دیگر استفاده از فناوری را شفاف‌سازی و رگولیشن می‌داند. او معتقد است رگولیشن به‌طور کلی سربار است و همیشه هزینه نظارت وجود دارد. این روزها فناوری‌های جدیدی مانند بلاکچین آمده است که اگر بتواند به نقطه بلوغ خود برسد، هزینه رگولیشن را کاهش می‌دهد و می‌تواند فساد را کم کند.
نظرش را در مورد نقش بلاکچین‌ها در ایجاد شفافیت جویا می‌شوم، حالا نوبت به جمله‌ای امیدبخش از جانب این کارشناس رسیده و او عنوان می‌کند در کل شفافیت و شفاف‌سازی موجب کاهش فساد خواهد شد، ولی باز هم می‌تواند به‌طور معکوس عمل کند. جمالی می‌افزاید: «از طرف دیگر همین بلاکچین‌ها نیز می‌توانند به‌طور عکس عمل کنند و ابزارهایی برای فساد شوند. برای نمونه ماینینگ شاید به‌ظاهر پاک به نظر برسد؛ اما واقعیت این است که هر بیت‌کوینی که در ایران تولید می‌شود، به‌خاطر زیرساخت‌های غلط و رگولیشن نامناسبی که وجود دارد 10 برابر بیشتر از دنیا موجب آلودگی زیست‌محیطی خواهد شد و به ازای هر یک شغل حداقل 20 شغل را در ایران از بین می‌برد و بین 3000 تا 6000 دلار از یارانه‌های پنهان پرداختی برای سوخت نیروگاهی جهت کاوش هر بیت‌کوین هزینه می‌شود.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
رگولاتور؛ نهاد ناظر بر بروکرها
رگولاتور نهاد ناظر بر فعالیت‌های بروکرهای فارکس هستند و داشتن رگولیشن از سمت یک بروکر به معنای این است که نهادی بر کار بروکر نظارت دارد. رگولیشن‌ها خود دارای درجه‌بندی اعتبار هستند.
[/mks_pullquote]
.
نظر او را در مورد عقب‌ماندگی ایران از فناوری جویا می‌شوم و اینکه آیا به‌طور واقعی کشور از این قافله عقب مانده است؟ او معتقد است که فناوری به‌مانند شمشیر دولبه‌ای می‌ماند که در ایران لبه تاریک آن فساد نامیده می‌شود و نادیده هم گرفته شده است. مشکل ما جلو یا عقب‌بودن از فناوری نیست؛ بلکه مشکل اصلی قانون‌گذاری درست و صحیح و استفاده درست از فناوری در این حوزه است! در حال حاضر ایران نتوانسته در این حوزه قانون‌گذاری درستی انجام دهد؛ بنابراین نه‌تنها در این راستا رشد مناسبی نخواهد داشت، بلکه در حال تبدیل‌شدن به یک معضل هم هست.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
بیت‌کوین؛ پول دیجیتال
بیت‌کوین، یک ارز و پول دیجیتال و همچنین یک شبکه برای پرداخت‌های مستقیم بدون واسطه است. نکته‌ای که بیت‌کوین را از دیگر پول‌ها متمایز می‌کند، غیرمتمرکز بودن آن است؛ یعنی هیچ‌کس نمی‌تواند به‌تنهایی کنترل شبکه را در دست بگیرد و هیچ‌کس مالک آن نیست.
[/mks_pullquote]
.
محمدرضا جمالی تاکید دارد که فناوری در کشور بیشتر از آنکه ابزار شفاف‌سازی باشد، ابزار فساد است. او ادامه می‌دهد: «در ایران فناوری نه ابزار نظارت و نه ابزاری برای بهبود زندگی است. این واقعیتی است که در کشور وجود دارد و غیرقابل اجتناب خواهد بود.»
از او می‌پرسم، آیا جریان معکوس تأثیر فناوری در ایران برای سایر نقاط دنیا نیز وجود دارد، یا تنها در کشور ما مسیر این‌چنین پیش رفته است؟ در پاسخ به قانون‌گذاری درست اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «در سایر نقاط در دنیا قانون‌گذاری درست انجام می‌شود و از نظر پولشویی، قوانین بانک مرکزی و قوانین بازار سرمایه و مصرف انرژی مشکلی ندارد؛ بنابراین مسائلی که در ایران ایجاد شده، برای آنها به وجود نمی‌آید. از این رو زنجیره‌های تأمین و شرکت‌های دانش‌بنیان خوبی در دنیا شکل گرفته و فناوری‌های جدید باعث ایجاد ارزش افزوده برای آنها می‌شود.»
.
تاریخ و فناوری
محمدرضا جمالی با خنده گریزی به تاریخ مهندسی و فلسفه مهندسی می‌زند و توضیح می‌دهد: «اگر بخواهیم به عقب برگردیم و تاریخی و فلسفی به فلسفه مهندسی و فناوری نگاه کنیم، باید توجه کنیم که نگاه ما مبتنی بر نگاه فلسفه افلاطونی و نظام سلسه‌مراتبی است. چنین نظامی از بردگان تا نجیب‌زادگان و حاکمان را شامل می‌شود و کارهای طاقت‌فرسا و دستی توسط لایه‌های پایین صورت می‌گیرد، در حالی که غرب و انقلاب صنعتی مبتنی بر نظریات «فرانسیس بیکن»، فیلسوف بزرگ انگلیسی است که بشر با تسلط بر طبیعت و با استفاده از فناوری از بردگی نجات می‌یابد.
لازم است توجه داشته باشیم در سطح انتزاعی ما در فناوری و استفاده مناسب از آن برای بهبود زندگی، یک تضاد ذاتی داریم که به چارچوب فلسفی و حاکمیتی ما برمی‌گردد و حاکمیت به‌خصوص در زمان پهلوی و در ادامه حکومت 40 ساله سعی کرده با وارد کردن فناوری به‌نوعی یک پوشش روی تمام ضعف‌ها بکشد و در سال‌های اخیر نیز فناوری ابزار مناسبی برای فساد شده است. این در حالی است که نگاه ما به انسان نگاه جدیدی نیست و فقط با وارد کردن فناوری نمی‌توانیم ادعا کنیم که زندگی بهتری برای مردم کشورمان می‌سازیم.»
به‌صورت ویژه روی فناوری بلاکچین متمرکز و عقیده او را در مورد حضور این فناوری در ایران جویا می‌شوم. در ابتدا به تعریف بلاکچین اشاره می‌کند و می‌گوید: «بلاکچین فناوری جدیدی است که این امکان را فراهم می‌کند که پایگاه داده اشتراکی وجود داشته باشد؛ بنابراین اگر بلاکچین را از نظر یک مهندس کامپیوتر تعریف کنیم؛ بلاکچین جز یک پایگاه داده توزیع‌شده نیست و اگر به‌عنوان یک بانکدار بخواهیم از بلاکچین بگوییم، چیزی جز دفترکل توزیع‌شده نیست و حتی می‌تواند متمرکز نیز باشد. آنچه در مورد این فناوری اهمیت دارد، چگونه و چطور استفاده‌کردن از بلاکچین است. همچنین با توجه به اینکه ذی‌نفعان اعتماد کلی را در مورد بلاکچین به کار می‌گیرند، خود از اهمیت زیادی برخوردار است.»
.
پول ابزار قدرتمند فساد
جمالی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر پول ابزاری برای قدرت و فساد شده است. در بسیاری مواقع قوانین داخلی کشورهای قدرتمند این اجازه را به آنها نمی‌دهد که به‌صورت داخلی فساد کنند؛ ولی آنها از همین پول قدرتمند برای فساد در سطح بین‌المللی استفاده می‌کنند. از تحریم‌ها به‌صورت نامناسب استفاده و به‌وسیله آن فشار می‌آورند. برای مثال این کشورها با ایجاد فشار روی کشورهای جهان سوم و ایران، ریال را به‌عنوان یک دارایی مشاع بین خود و مردم نگه می‌دارند و از آن سوءاستفاده می‌کنند؛ بنابراین به یکباره 300 درصد از ارزش آن کم می‌شود و بانک‌هایی که در حال ورشکستگی هستند، به سوددهی می‌رسند. سؤال پیش می‌آید که این بانک‌ها از جیب چه کسانی به این سوددهی دست می‌یابند؟ معلوم است از جیب سپرده‌گذارانی که پول‌هایشان را در این سیستم به کار برده‌اند. در عمل استفاده از فناوری و استفاده از سیستم سنتی و برخی ابزارها، این امکان را برایشان فراهم کرده است.»
او با اشاره به اینکه در این حوزه مسیر به سمتی حرکت می‌کند که بشر به دارایی‌های مشاع و جهان‌شمول می‌رسد، توضیح می‌دهد: «بشر در راه رسیدن به دارایی‌های جهان‌شمول است تا با آن مرزها را بشکافد. در این راستا، هم امکان تبادل به وجود می‌آید و هم به یک ارزش جهانی تبدیل می‌شود؛ بنابراین ایجاد ارزش جهانی خود ارزشمند است و باعث می‌شود بسیاری از دولت‌ها ورشکست نشوند یا ورشکستگی آنها باعث نشود کل مردم‌شان آسیب ببینند. برای نمونه بلایی که بر سر کشور ونزوئلا در مورد غارت‌ها، دزدی‌ها و فسادها آمده، در اثر سوءاستفاده و عدم کنترل نامناسب بر ارزش پول ملی کشور بوده است. پول آنها تبدیل به ابرقدرت در دست کودتاچی‌ها، سیاست‌مداران و افراد بی‌لیاقتی شده که جمعیت چندمیلیونی را به سمت آسیب‌های جدی کشانده است.»
.
بلاکچین ابزاری برای رگولیشن
جمالی معتقد است که به‌طور کلی بلاکچین می‌تواند هم به‌عنوان پول‌های جدید و هم به‌عنوان ابزاری برای رگولیشن استفاده شود. او با طرح مثالی منظورش را واضح‌تر می‌کند و می‌گوید: «برای نمونه شهرداری طرح روزانه می‌فروشد؛ از طرف دیگر صحبت است که این طرح‌ها باید به گونه‌ای فروخته شود که آلودگی کاهش یابد. این طرح در نهایت بعد از مدتی به درآمدی تبدیل می‌شود که هیچ نظارتی بر آن نمی‌شود و آلودگی هوا هم بالا می‌رود؛ چراکه پایگاه داده در اختیار ذی‌نفعی مثل شهرداری است و هرچه بیشتر بفروشد، درآمدش بیشتر است. اگر برای اجرای این طرح ابزاری وجود داشته باشد که بین چند سازمان، مانند محیط زیست، شهرداری، سازمان ترافیک و وزارت بهداشت مبتنی بر فناوری بلاکچین به‌صورت اشتراکی انجام شود و این سازمان‌ها به داده‌ها دسترسی پیدا کنند، به‌طور مسلم نظارت بهتری صورت می‌گیرد.»
او می‌افزاید: «هرچه رگولیشن سنگین‌تر باشد، تبدیل به هزینه می‌شود که این هزینه باید از بودجه عمومی داده شود؛ بنابراین بخشی از مالیات به این هزینه‌ها برمی‌گردد. اگر مالیات پرداخت نشود، مانند کشور ما کسری بودجه منجر به تورم می‌شود. تمام این موارد دلایلی قابل قبول بر آن است که کم‌کردن هزینه نظارت مبتنی بر فناوری، می‌تواند باعث نظارت بیشتر با هزینه کمتر و در نتیجه فساد کمتر شود.»
.
فناوری در ایران به نقطه اقتصادی نرسیده
این کارشناس حوزه فناوری اشاره می‌کند که باید قبول کرد فناوری بلاکچین هنوز به نقطه اقتصادی خود نرسیده است. او می‌گوید: «در حال حاضر در حوزه بانکی و پرداخت هنوز فناوری به جایی نرسیده که در پرداخت‌های خرد توجیه داشته باشد و برای حوزه کلان هم هنوز واریانس بالاست و به‌راحتی نمی‌تواند به ابزار سرمایه‌ای مانند طلا و دیگر دارایی‌های باارزش تبدیل شود.»
هم‌اکنون برای پرداخت‌های خرد، ابزارهای سنتی مانند سکه و اسکناس در کل دنیا نسبت به ابزارهای الکترونیکی وضعیت بهتری دارند و یک تراکنش مستر یا ویزا هزاران برابر ارزان‌تر از یک تراکنش بیت‌کوین صورت می‌گیرد. باید این نکات را در ارزیابی فناوری جدید در نظر بگیریم. این روزها فناوری را حداقل در زمان و مکان مناسب به‌کار نمی‌گیرند، فضای بازار ایجاد نمی‌شود تا هزینه توسط ذی‌نفعان پرداخت شود؛ این خودش می‌تواند منجر به فساد شود که در ایران و در بخش ماینینگ ما شاهد آن هستیم.»
جمالی تصریح می‌کند: «بلاکچین‌ها امکانات امنیتی خوبی دارند و بحث فنی آن تا حدود زیادی از نظر فناوری حل شده و در حال حاضر بحث هزینه و مدل کسب‌وکار مطرح است، ولی در هر صورت این ابزار مسیر رشد خود را دارد. این مسیر شامل دوره جنینی، کودکی و بلوغ خود است که هر کدام باید در جایگاه خود استفاده شوند. ذی‌نفعان باید از این ساختار بهره ببرند و باید دقت کرد که در قبال استفاده از این فناوری چه چیزی را از دست می‌دهیم و چه به دست می‌آوریم.»
.
مبارزه با پولشویی در ایران مفهوم ندارد
از او در مورد راه‌حل مبارزه با پولشویی پرسیدم، با لحنی اعتراضی گفت: «پولشویی در سطح کلانی در کشور انجام می‌شود و شفاف‌سازی راه مناسبی برای تعدیل آن است. یک روزی در سال 1386 یک نفر در مورد این مساله با من صحبت کرد و گفت بیایید یک نرم‌افزار ضدپولشویی ایجاد کنیم. من گفتم وقتی بانک مرکزی در نقطه‌ای است که هزینه تأسیس بانک در ایران را که از پولشویی به دست آمده، چک نمی‌کند و مجوز تأسیس بانک می‌دهد، شما چه انتظاری دارید.
نتایج این داستان را در حرکات و عدم نظارت‌ها طی دو، سه سال اخیر و افزایش بی‌رویه نقدینگی و کاهش شدید ارزش پول ملی دیدیم. به پولشویی باید در ابعاد مختلف و از نظر قانونی در سطح مجلس و سیاست‌های کلی بانک مرکزی و حتی در سطح نظام‌های پرداخت و ابزارها نگاه شود. شما همین نگاه سیاسی به FATF را ببینید که چه بلایی سر ما و نظام بانکی‌مان آورده است و آن طرف یکسری می‌آیند صحبت از دورزدن تحریم‌ها با بیت‌کوین می‌کنند و مثل این است که بار کشتی را با وانت جابه‌جا کنید. بانک مرکزی هم که قوانین داخلی خودش را داده و جای بحث زیادی دارد.
در سطح ابزارها آمده و اجازه داده کارت‌خوان تا 50 میلیون تومان تراکنش انجام دهد. وقتی که 99 درصد تراکنش‌ها کمتر از یک میلیون تومان است، چرا ما باید از این ابزار استفاده کنیم، در حالی که می‌توان از چک، ساتنا و بقیه استفاده کرد؟! بنابراین باید نگاه کلان و درست به بحث پولشویی داشته باشیم؛ نه نگاه جزئی، چراکه این‌گونه نگاه‌کردن به پولشویی خنده‌دار است.»
او معتقد است که در ایران، همیشه دوره‌ای برای تمام فناوری‌ها وجود دارد. جمالی می‌گوید: «در این دوره به‌دنبال آن هستیم که تمام مشکلات فراموش‌شده گذشته را با یک دکمه و با یک فناوری تازه‌وارد حل کنیم. برای نمونه فکر می‌کنیم که فناوری بلاکچین می‌تواند فسادی که در سطح کلان وجود دارد را از بیخ و بن از بین ببرد یا تحریم‌ها را دور زده یا مشکلات ارزی شتاب، شاپرک و تبادلات بین‌المللی را حل کند. ما همیشه از بازارهای جدید سوءاستفاده می‌کنیم. همین کنفرانس سال گذشته نظام‌های پرداخت و بانکداری الکترونیک را ببینید که در آن صحبت از انقلاب بلاکچین شد و هیچ‌کدام از معضلاتی را که نظام‌های پرداخت کشور با توسعه نامتوازن بانکداری و پرداخت الکترونیکی ایجاد کرده، بررسی نکرد.»
او توضیح می‌دهد: «این در حالی است که همان شخصیت‌ها که صحبت از آینده می‌کردند، طی یک ماه اخیر در جایگاه نظام‌های پرداخت و معاونت فناوری‌های نوین چه اطلاعیه‌ها و بیانیه‌های بی‌محتوا و محافظه‌کارانه‌ای داده‌اند. وقتی لازم است کسی گذشته آنها را نبیند و صحبتی از کم‌کاری‌های و ابعاد مختلف فسادشان هم نشود، پشت فناوری در کنفرانس‌ها و همایش‌ها پنهان خواهند شد. وقتی هم که می‌بینند شرکت‌های خصولتی آنها از بخش خصوصی واقعی در حال عقب‌افتادن است، جو را مسموم و از قدرت و موقعیت سوءاستفاده می‌کنند و صدها میلیارد تومان به بخش خصوصی و در نهایت هزاران میلیارد تومان به کشور آسیب می‌زنند.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
استخراج ارزهای دیجیتال
ماینینگ در لغت به معنای استخراج‌کردن از یک معدن است. این لغت در حوزه بلاکچین به معنای استخراج ارزهای دیجیتال به کار می‌رود که این روزها با رشد معاملات در بازارهای جهانی، پرکاربرد شده است.
[/mks_pullquote]
.
جمالی ادامه می‌دهد: «مدتی است که در ایران بلاکچین مد شده است. این مدها دائم تغییر می‌کند؛ برای نمونه ماینینگ نیز خود مایه فساد است و با یک مدل غلط موجب قاچاق سوخت شده و عنوان می‌شود که با آن تحریم‌ها را دور می‌زنند که چنین چیزی امکان ندارد و در جایی هم ندیده‌ام که به‌صورت درست و ارزشمند از آن استفاده شود. به جای اینکه بانک مرکزی از این فناوری استفاده و آن را درست قانون‌گذاری کند تا ما بتوانیم پیمان، ققنوس، پلتفرم‌هایی که وجود دارد، بیت‌کوین و قراردادهای هوشمند بر مبنای اتریوم و بقیه سکوها را داشته باشیم، اتفاق مناسبی تاکنون نیفتاده و دستاوردی برای ما نداشته است. رگولاتورهای بانکی، مالیاتی، بورس، امنیتی و مخابراتی هم موضع‌گیری‌های سطحی و نامناسبی داشته‌اند.»
.
بلاکچین و نابرابری درآمدی
جمالی در پاسخ به اینکه آیا بلاکچین نابرابری درآمدی را از بین می‌برد با ذکر مثالی گفت: «وقتی امکانی ایجاد شود که بین دو نفر در دنیا تعامل صورت بگیرد، برای نمونه یک تولیدکننده خرما در سیستان بتواند محصولش را به اروپایی‌ها بفروشد، به‌طور مسلم نابرابری درآمدی کاهش می‌یابد و نیاز به مهاجرت کمتر می‌شود. دنیا به این نتیجه رسیده که مهاجرت راهکار توسعه نیست و از سطحی بیشتر باعث ایجاد مشکل می‌شود. هدف و رسالت ارزهای رمزنگاری‌شده دموکراسی اقتصادی است و به‌طور مسلم با این زیرساخت‌ها می‌توان امیدوار بود که ضریب جینی و اختلاف طبقاتی جهانی کاهش یابد و اختلاف درآمدی کمتر شود.»
.
تحریم‌ها و ابزار فناوری
مبحث دور زدن تحریم‌ها به میان آمد و اینکه آیا با استفاده از ابزار فناوری می‌شود چنین کاری را انجام داد؟ جمالی از بزرگ‌نمایی در این راستا سخن گفت و ادامه داد: «بعضی‌ها در این زمینه بزرگ‌نمایی می‌کنند و معتقدند دور زدن تحریم‌ها با استفاده از ابزارها صورت می‌گیرد و این نادرست است. ما هزینه مشخصی در برابر درآمد نامشخصی داریم. قیمت بیت‌کوین قیمت ثابت و مشخص‌شده‌ای نیست و هر ارز رمزنگاری‌شده نیز همین وضعیت را دارد. محورهای مهمی باید در نظر گرفته شود که شامل رشد ناپایدار در این حوزه نیز هست. اگر قانون‌گذاری درستی انجام نشود، ابزار آسیب‌زننده خواهد بود.»
او معتقد است که شاید فناوری در عمل نتواند عدالت را برقرار کند، اما به‌طور قطع وضعیت کنونی را بهتر می‌کند و ضریب جینی را در کل دنیا بهبود خواهد داد. این ابزارها باید کمک کند که در آینده به‌خاطر وجود زیرساخت‌های مناسب اقتصادی و برداشتن عوامل بازدارنده از سر راه، زندگی بهتری فراهم شود. برای نمونه زمانی که در اروپا زندگی می‌کنید، نگران کاهش ارزش پولی نیستید، ولی در کشوری مانند ایران استرس و نگرانی در این راستا فراوان است. حال آنکه اگر ارزهای رمزنگاری‌شده، بتواند دارایی‌ها را حفظ کند و به گردش دربیاورد و امکان معاملات به‌صورت فردبه‌فرد، سرمایه‌گذاری و رشد دارایی را فراهم کند، به‌طور مسلم ریسک دولت‌ها به مردم آنها تحمیل نمی‌شود و دولت‌ها و بانک‌های مرکزی از قدرت و موقعیت سوءاستفاده نمی‌کنند.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
ضریب جینی نابرابری در ثروت را می‌سنجد
ضریب جینی، یک واحد اندازه‌گیری پراکندگی آماری است که معمولاً برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود. این ضریب با نسبتی تعریف می‌شود که ارزشی بین صفر و یک دارد.
[/mks_pullquote]
.
در آخر پیشنهاد او را برای بهبود وضعیت کنونی جویا شدم و جمالی در پاسخ عنوان کرد: «من پیشنهاد می‌کنم در ابتدا از قانون‌گذاری شروع کنیم. وقتی قانون‌گذاری در ایران نادرست باشد، مشکلات زیادی در پی آن ایجاد می‌شود. در ایران دولت عادت دارد به جای قانون‌گذاری سریع وارد فاز اجرایی شود، در حالی که این راه اشتباه بزرگی است. به‌عنوان یک مثال بارز، همین زیرساخت‌های حاکمیتی شتاب و شاپرک و ورود خصولتی‌ها و سازمان‌های خاص در ماینینگ باعث شده ارزهای رمزنگاری‌شده گسترده شود که ریسک‌های بالای اقتصادی و امنیتی به کشور تحمیل می‌کند.»
اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم، فساد و فناوری رابطه نزدیکی دارند. می‌توان از فناوری برای مبارزه با فساد استفاده کرد. می‌توان از فناوری به‌عنوان ابزار فساد استفاده کرد. این شمشیر دولبه است و تشخیص فساد در پوشش فناوری خیلی اوقات بسیار سخت است. فساد دینامیک و توزیع‌شده است و مشابه علف هرز است؛ حرکت می‌کند. تغییر شکل می‌دهد و ساختار متمرکز ندارد، ولی یکپارچه عمل می‌کند.