پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
نگاهی به طرح نوآفرین / نقش دولت در زیست‌بوم استارت‌آپی اصلاح می‌شود؟
در این گزارش، ضمن معرفی تسهیلاتی که طرح «نوآفرین» به کسب‌وکارها ارائه می‌دهد، به این مسئله می‌پردازیم که آیا در این طرح، نقش کنترلی دولت در زیست‌بوم استارت‌آپی کاهش پیدا کرده یا نه.
دولتی‌ها که در سال‌های اخیر، ید طولایی در ارائه طرح‌های حمایتی رنگارنگ از کسب‌وکارهای نوپا داشته‌اند، حالا سعی کرده‌اند تا در طرح «نوآفرین»، نگاهی غیردولتی‌تر و نوآورانه‌تر به مفهوم «حمایت» داشته باشند.
از سامانه طرح نوآفرین، در مراسمی با حضور معاون اول رئیس جمهور و وزیر ارتباطات رونمایی شد. این سامانه قرار است با ارائه تسهیلاتی در زمینه معافیت‌های مالیات و بیمه، استارت‌آپ‌ها را حمایت کند و به آنها در جذب سرمایه کمک کند.
چهارشنبه 19 تیر، سالن همایش‌های کتابخانه مرکزی، میزبان جمعی از مقامات دولتی و کارآفرینان خصوصی در مراسم رونمایی از سامانه طرح نوآفرین بود. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات، ناصر غانم‌زاده، مدیرعامل نیو، حسام آرمندهی، همبنیانگذار کافه بازار، رضا کلانتری‌نژاد، مدیرعامل هم‌آوا، مجید حسینی‌نژاد، بنیان‌گذار علی‌بابا و … از جمله سخنرانان و پنلیست‌های این برنامه بودند.
.
کمتر شدن نقش دولت در طرح نوآفرین
طرح نوآفرین طرحی است برای حمایت از استارت‌آپ‌هایی که کمتر از ۳ سال از فعالیتشان می‌گذرد. هدف از تدوین این طرح رفع مشکلات بیمه و مالیات استارت‌آپ‌ها و همچنین فراهم کردن بسترهایی برای جذب سرمایه برای آنان است.
آیین‌نامه این طرح روز یکشنبه ۲۹ اردیبهشت، بعد از یک فرآیند یک‌ساله تدوین و ارزیابی در جلسه هیات وزیران تصویب شد.
دولت در طول سال‌های اخیر، بارها با طرح‌های گوناگون به دنبال حمایت از کسب‌وکارهای استارت‌آپی بوده است. اما هر بار این طرح‌ها با انتقاداتی مواجه شده‌اند. طرح نوآفرین هم از ابتدا تاکنون با انتقادهایی مواجه بوده است. اما نکته اینجاست که در این طرح دولت سعی کرده تا حمایت‌هایش، رنگ دخالت دولت را نگیرد.
ببینید: آیا طرح نوآفرین به توسعه استارت‌آپ‌های ایران کمکی می‌کند؟
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های طرح نوآفرین با طرح‌های پیشین همین است. دولت اجرای این طرح را به بخش خصوصی سپرده است. به‌عبارتی این سامانه به سفارش سازمان فناوری اطلاعات ایران با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور و صندوق نوآوری و شکوفایی کشور راه‌اندازی شده است.
در مراسم رونمایی از سامانه نوآفرین هم پنلی با عنوان «چه کنیم طرح نوآفرین دولتی نشود» برگزار شد. امیر ناظمی در این پنل گفت: «سامانه ایران نوآفرین می‌توانست از سوی دولت راه‌اندازی شود اما انجام آن را به بخش خصوصی (سازمان نصر) واگذار کردیم، چرا که با این کار به‌دنبال آن بودیم تا پیاده‌سازی طرح کمتر دولتی باشد.»
او ادامه داد: «به‌همین دلیل برای راه‌اندازی صندوق نوآفرین ۴۰ درصد سهام دولتی و ۶۰ درصد نیز به بخش خصوصی واگذار شده است دقیقاً مانند دیگر کشورها که از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد استفاده می‌کنند هرچند وضعیت فعلی ما با آنها فاصله دارد با این حال تلاش می‌کنیم این طرح بدون دخالت دولت و با همکاری بخش خصوصی پیاده‌سازی شود و این یک رؤیا نیست.» (+)
.
جزئیاتی قابل‌بحث در طرح نوآفرین
طرح نوآفرین در روش‌های حمایتی‌اش هم جزئیات قابل‌بحثی دارد. یکی از مواردی که در این طرح در نظر گرفته شده بحث وام به استارت‌آپ‌هاست. بارها رخ داده که به یک کسب‌وکار بدون اطمینان از آینده آن، وامی اعطا شده و با شکست آن استارت‌آپ، پول وام‌دهنده هم در ردیف بدهکاری‌های آن استارت‌آپ قرار گرفته است.
حالا در طرح نوآفرین، به جای اعطای وام به استارت‌آپ‌ها، از مدلی استفاده شده که معروف به مدل «صندوق صندوق‌ها» (Fund of Funds) است. امیر ناظمی پیش‌تر در یادداشتی این مدل را توضیح داده بود: «در این مدل دولت می‌تواند به صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به شرط آن‌که آنها سرمایه‌گذاری کنند، و نه وام بدهند، می‌تواند وام بدهد. به عبارتی دولت به صندوق خطرپذیر وام می‌دهد ولی آن صندوق حق ندارد به استارت‌آپ‌ها وام بدهد، بلکه باید سرمایه‌گذاری کند. در ماده ۴ این آیین‌نامه این مجوز به وزارت ارتباطات و صندوق نوآوری و شکوفایی داده شده است که به‌صورت مشترک چنین کاری را انجام دهند.» (+)
کم شدن نقش انسانی در ارزیابی‌ها، از دیگر نکات طرح است. آئین‌نامه‌هایی که نحوه تخصیص وام از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به شرکت‌های استارت‌آپی را مشخص می‌کنند به‌گونه‌ای تدوین شده‌اند که میزان ارزیابی انسانی برای تخصیص وام به صفر می‌رسد و ارزیابی‌ها به‌صورت کاملا سیستمی و اتوماتیک صورت خواهد گرفت. (+) درباره جزئیات چگونگی انجام ارزیابی‌ها هنوز صحبتی نشده است.
همچنین در طرح نوآفرین، بعضی از مفاهیم استارت‌آپی از جمله «فضای کار اشتراکی» و «هم‌بنیانگذاری» هم به رسمیت شناخته شده و وارد این آیین‌نامه دولتی شده‌اند.
.
چهار شرط برای استفاده استارت‌آپ‌ها از طرح نوآفرین
بر اساس آنچه در ماده یک آیین‌نامه طرح «نوآفرین» آمده شرکت‌ها برای دریافت حمایت‌های این طرح باید چهار ویژگی داشته باشند. شرط اول آن است که از زمان تاسیس آنها کمتر از سه سال گذشته باشد. به عبارتی شرکت‌ها از زمان تاسیس تا سال سوم (به شرط داشتن سایر ویژگی‌ها) از معافیت‌هایی برخوردار می‌شوند.
طبق شرط دوم، سرمایه باید شرکت محدود باشد (برای امسال این عدد ۲۵۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است)؛ یعنی اگر شرکتی توانست سرمایه‌ای بیش از این مقدار جذب کند، دیگر شرکت بزرگی شده است و لازم است مانند شرکت بزرگی با آن برخورد شود.
بر اساس شرط سوم، درآمد شرکت در سال هم باید محدود باشد (برای امسال عدد ۵۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است)؛ یعنی اگر درآمدش بیش از این مقدار شود مشابه با شرکت‌های بزرگ با آنها برخورد خواهد شد.
در این طرح فرض شده که مالکان و موسسان استارت‌آپ نمی‌خواهند اقدام به تقسیم سود کنند و هرچه درآمد دارند را مجدد در شرکت سرمایه‌گذاری می‌کنند. به همین دلیل، طبق شرط چهارم اگر شرکتی مستقیم یا غیرمستقیم (از طریق حقوق خارج از عرف) اقدام به تقسیم پول کند، مشخص می‌شود که خواسته است از طریق این آیین‌نامه راهی برای فرار از بیمه و مالیات پیدا کند و هدف او سرمایه‌گذاری روی ایده‌اش نیست.
.
مزایایی که طرح نوآفرین برای شرکت‌های نوپا دارد
به گزارش دنیای اقتصاد، بنابر ماده ۲ آیین‌نامه مذکور، این شرکت‌ها به شرط تولید یک خدمت یا محصول، از مالیات معاف هستند. در ماده ۳ به شرکت‌های خارجی اجازه داده شده است تا با دریافت مجوز بتوانند مراکز شتاب‌دهی خود را در کشور راه‌اندازی کنند.
ماده ۵ این آیین‌نامه به استارت‌آپ‌ها اجازه می‌دهد برای مدت ۲ سال کارورز داشته باشند. از آنجایی که بسیاری از استارت‌آپ‌ها با برخی از افراد وارد همکاری می‌شوند و این همکاری از نوع استخدام نیست، تا پیش‌ازاین طبق مقررات چنین چیزی به رسمیت شناخته نمی‌شد.
فرض کنید یک استارت‌آپ سه نفر موسس دارد. بعد از چند ماه یک نفر دیگر به این گروه اضافه می‌شود و افراد موسس برای او اهدافی تعیین می‌کنند که اگر به آن اهداف رسید، بتواند بخشی از سهامشان را دریافت کند. به این ترتیب لازم است فرد به گروه افزوده شود، اما رابطه از جنس استخدام هم نیست.
در گذشته بیمه می‌توانست این رفتار را جریمه کند، چون از نظر مقررات چنین نوعی از همکاری قابل‌قبول نبود. در همان ماده ۵ قید شده است که اگر فردی پلتفرمی ایجاد کند (مثلا صنایع دستی سفارش بگیرد و تعدادی از خانم‌ها یا آقایان در منزل این صنایع دستی را آماده کنند و در پلتفرم به فروش برسانند) نیازی به بیمه کردن آنها نیست. به عبارتی رابطه پلتفرم با این افراد از جنس استخدامی نیست.
در ماده ۶ همچنین گرفتن کارورز نیز تایید شده است. کارورز تا مدت ۲ سال می‌تواند در یک استارت‌آپ مشغول به همکاری شود و این همکاری با شرایط ساده‌تری باشد، به‌عنوان مثال بخشی از حق بیمه آن فرد که باید از سوی شرکت پرداخت شود، توسط دولت جبران می‌شود. به عبارت دیگر لازم نیست شرکت سهم خودش را در بیمه پرداخت کند، بلکه دولت آن را به بیمه پرداخت می‌کند تا هزینه‌های بیمه کاهش یابد. همچنین در ماده ۷ ذکر می‌شود که اگر استارت‌آپ دارای تعدادی همبنیانگذار (Cofunder) باشد، این هم‌بنیانگذاران نیاز به پرداخت بیمه ندارند.
.
اشاره به خرید استارت‌آپ‌ها و فضای کار اشتراکی
به گزارش دنیای اقتصاد، یکی از چالش‌های شرکت‌های استارت‌آپی مرحله خرید آنها است. زمانی که یک شرکت بزرگ یک استارت‌آپ خریداری می‌کند، طبق مقررات فعلی مجوزها، پروانه‌ها و امتیازاتش به شرکت خریدار منتقل نمی‌شود. در ماده ۹ این آیین‌نامه ذکر شده در صورتی که خریداری بالاتر از ۶۷ درصد از سهام یک استارت‌آپ را خریداری کند، می‌توانند با توافق هم مجوزها و پروانه‌ها را به شرکت مادر انتقال دهند.
در ماده ۱۰ فضاهای کاری اشتراکی و شتاب‌دهنده‌ها به رسمیت شناخته شده‌اند. به این ترتیب فضاهای کار اشتراکی می‌توانند چند کد کارگاهی بیمه دریافت کنند. به عبارت دیگر اگر در یک فضای کار اشتراکی ۱۰ شرکت مستقر شده باشند، هر ۱۰ شرکت می‌توانند کد کارگاه خود را با همان آدرس دریافت کنند. به زبان ساده‌تر فضای کار اشتراکی مانند فضای کار خصوصی به رسمیت شناخته شده است. در نهایت، به‌منظور شفاف‌سازی، بنا بر ماده ۱۱ کل فرآیندها، اسامی شرکت‌ها و همچنین تسهیلات جذب‌شده در یک سامانه متمرکز به‌صورت شفاف قابل‌دسترس برای شهروندان خواهد بود.
.
طرح نوآفرین در همان مسیر همیشگی طرح‌های حمایتی؟
مسئولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت جاری، با موضع گیری‌هایشان در مسائل مختلف نشان داده‌اند که شناخت خوبی نسبت به فضای کسب‌وکارهای نو دارند. آذری جهرمی و امیر ناظمی، در صحبت‌هایشان در مراسم رونمایی از «طرح نوآفرین» بارها از کلیدواژه «ایده» استفاده کردند و طرح‌های اخیر هم با شیبی ملایم، به سمت حمایت بیشتر از «ایده» و حقوق معنوی حرکت کرده‌اند.
وزیر ارتباطات در مراسم هفته گذشته، از عبارت «زیست‌بوم مناسب تبدیل ایده به کسب‌وکار» استفاده کرده و از شروع طراحی این زیست‌بوم در دولت جاری خبر داده است. (+) این نکته که مسئولان اهمیت وجود زیست‌بوم برای فضای کسب‌وکارهای استارت‌آپی را می‌دانند، نکته مثبتی است و این نکته که دولت باید چه میزان و چگونه در طراحی و کنترل این زیست‌بوم نقش داشته باشد، قابل‌بحث است.
در گام فعلی، دولت با طرح نوآفرین سعی کرده نقش خود را در زیست‌بوم کسب‌وکارهای نوپا، از کنترل‌کننده به تسهیل‌کننده تبدیل کند و مسئولان وزارتخانه هم بر دولتی نبودن این طرح تاکید کرده‌اند. حالا باید دید که دولت، صندوق‌ها و صاحبان ایده، هر کدام چگونه به نقش خود در این طرح عمل می‌کنند و این طرح به سرانجام خواهد رسید یا نه و چه کسب‌وکارهایی از دل آن متولد خواهند شد.
ببینید: پایان استارت‌آپ / بررسی هشت سال مسیر استارت‌آپی ایران و اینکه چرا تا امروز راه اشتباه را پیمودیم
البته این طرح هم مانند طرح‌های دیگر، خالی از انتقاد نیست. فعالان کسب‌وکارها در همین روزهای اولیه شروع طرح و آغاز به کار سامانه، انتقاداتی را نسبت به این طرح و به‌خصوص فرآیندهای اجرایی آن مطرح کرده‌اند. بسیاری از انتقادها از طرح‌های این‌چنینی هم حول این محور هستند که استارت‌آپ‌ها، به خاطر ساختارنیافته بودنشان، به‌سختی با آیین‌نامه و متر و معیارهای صُلب و انعطاف‌ناپذیر، قابل ارزیابی هستند.
برای مثال یکی از انتقادات، همچنان همان بحث امور مالی است. استارت‌آپ‌ها در آغاز کارشان، از لحاظ صورت‌های مالی و بحث‌های مالیاتی، وضعیت چندان ساختاریافته‌ای ندارند و همین مساله، آنها را در ثبت‌نام در طرح نوآفرین با مشکلاتی مواجه می‌کند.
