پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حامد اکبری، پژوهشگر سیاست‌گذاری دولت الکترونیک / بنا داریم به‌صورت منظم تا رسیدن به بلوغ پایش وضعیت فضای الکترونیک کشور در سه حوزه عمومی و مدنی، دولت الکترونیک و کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌های اینترنتی، گزارش‌هایی تخصصی، مختصر و مفید در این زمینه داشته باشیم.
آنچه وظیفه و رسالت این دغدغه پژوهشی و رسانه‌ای است، شناخت وضعیت فعلی و واقعی فضای مجازی الکترونیک کشور به هدف تصحیح اقدامات و همکاری نقش‌آفرینان و ارائه ظرفیت‌های فعالیت در بخش دولتی و خصوصی و مدنی جامعه است.
در دولت الکترونیک چه می‌گذرد؟
برای پاسخ به این سوال که جواب بلندی در پی خواهد داشت، اساساً به شاخص‌های ارزیابی و توصیف فعالیت‌های ذیل عنوان دولت الکترونیک و یا به عبارت تقلیل‌یافته‌تر، خدمات عمومی الکترونیک نیاز است. در این یادداشت تعدادی از این شاخص‌ها را که اجماع جمع کثیری از نقش‌آفرینان و پژوهشگران و سیاست‌گذاران و مجریان حوزه دولت الکترونیک است، عنوان خواهیم کرد.
در کشور ایران بیش از 130 نهاد وجود دارد که هرکدام مخاطب این تحلیل هستند. نگارنده بر این باور است که برای بررسی و شرح و توصیف و قضاوت درباره فعالیت‌هایی که به‌صورت گاهی یکپارچه و اغلب به‌صورت پراکنده و جزیره‌ای در کشور انجام می‌شود، پاسخ و توضیح عناوینی که شرح خواهد شد، نقطه عزیمت مناسبی خواهد بود. البته در طول زمان و تحولات در زمینه خدمات ارتباطی و اطلاعاتی، سوالات بسیار دیگری هم احتمالا به این فهرست اضافه خواهد شد.
برای تحلیل و بررسی یک خدمت الکترونیکی عمومی می‌بایست بدانیم که:
- چقدر خدمت موردنظر به‌طور واقعی و از ابتدای فرآیند تا انتهای آن، غیرحضوری است؟
- چقدر فرآیند، مراحل، متصدیان، روش اظهار اطلاعات، امنیت اطلاعات و روش‌های پیگیری اخذ خدمات برای شهروندان شفاف است؟
- چقدر قابلیت کشف استحقاق در خدمت موردنظر نزد سازمان متولی وجود دارد؟ به عبارت دیگر آیا سازمان موردنظر تلاش خود را جهت حداقل کردن فرآیند تماس با شهروند مراجعه‌کننده به خدمت الکترونیکی را از قبل و در نسبت با خدمت موردنظر تحلیل و سطح استحقاق خدمات او را سنجیده و مراحل کار را به حداقل رسانیده است؟
- خدمت موردنظر به چه پیش‌نیازهایی احتیاج دارد و پیش‌نیازها از چه فرآیندهایی پیروی می‌کنند؟
- مکانیسم احراز هویت در خدمت موردنظر به چه ترتیبی است و آیا قابلیت اتکاپذیری دارد؟
- تغییر سیاست‌ها و قوانین تا چه حد خدمت موردنظر را دچار چالش و دگرگونی می‌کند و آیا برای دوران و مکانیسم تغییر آن فکری شده است؟
- خدمت الکترونیکی موردنظر تا چه اندازه با اکوسیستم سازمان متولی و در مرتبه بالاتر با اکوسیستم دولت الکترونیک در کشور از نظر ساختار و نظام اطلاعاتی و امنیتی همگن است؟
- خدمت موردنظر تا چه اندازه با مرحله پیشین خدمت در صورت وجود و مراحل احتمالی بعدی در خدمات دیگر همگن است؟
- چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با الگوهای جهانی تجربه‌شده دارد؟ آیا اساسا این تحلیل و بررسی‌ها پیش از طراحی و معماری آن انجام شده است؟
- خدمت موردنظر چه مدت است که راه‌اندازی شده است؟ تا چه اندازه اشکالات آن کشف و بازخوردها اعمال شده است؟ خدمت موردنظر چند بار بازطراحی شده است؟
- مکانیسم مدیریت و رسوب دانش و فرآیندهای پشتیبانی و بک‌آپ در سازمان متولی خدمت موردنظر به چه سیاقی در حال انجام است؟
- آیا هاردکپی‌ها به‌کل از فرآیند حذف شده است؟ اگر نشده به چه اندازه و اگر شده است مکانیسم حذف هاردکپی‌ها به چه روش‌هایی انجام پذیرفته و آیا پشتیبانی حقوقی و قانونی آن هم دیده شده است؟
- مکانیسم و متدلوژی اتکاپذیری فرآیندها و خوداظهاری‌ها به چه ترتیب است؟
- آیا اطلاعات فرآیند یا پرونده موردنظر برای خود شهروند هم دسترس‌پذیر است و یا فقط در اختیار سازمان است؟ و اگر سازمان دیگری دسترسی دارد چرا و به چه ترتیبی و در چه سطحی است؟ و آیا ایجاد دسترسی با اجازه شهروند انجام پذیرفته است؟ و مکانیسم کسب اجازه از شهروند به چه ترتیب است ؟
- اگر اطلاعات افراد برای سازمان‌های دیگر دسترس‌پذیر است، قوانین و پیش‌نیازهای این دسترسی‌ها چگونه است؟
- آیا خدمت موردنظر ابزار محور است و تا چقدر آمادگی کوچ به تکنولوژی‌ها و ابزارهای الکترونیکی جدیدتر را دارد؟
- پرونده و فرآیند خدمت موردنظر تا چه اندازه برای ویرایش و بهروزرسانی چابک و عملیاتی است؟ و آیا سابقه تغییرات ثبت و ضبط می‌شود؟
- خدمت موردنظر چقدر منطبق و مستحصل از قوانین و مقررات و سیاست‌های کشور است و آیا تزاحم قانونی و فرآیندی با سازمان و فرایندهای دیگر ندارد؟
- آیا ظرفیت تحلیل داده‌ها و داده‌کاوی در فرایندهای خدمات پیش‌بینی شده است؟
- آیا هزینه عملیاتی سرویس و قیمت اطلاعات موجود محاسبه شده و آیا شهروند از این دارایی، سهم و بهره‌ای دارد؟
- آیا خدمت موردنظر قابلیت برون‌سپاری به بخش خصوصی را دارد؟ و به چه اندازه این برون‌سپاری مقدور است؟
- آیا استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی به هدف افزایش کیفیت خدمات در آینده به مدار فعالیت وارد شده است؟
- آیا اقتصاد اطلاعات خدمت موردنظر محل بررسی قرار گرفته است؟
- امنیت اطلاعات در سازمان متولی از چه استانداردهایی برخوردار است؟
- تجربه کاربری و سختی و آسانی خدمت موردنظر به چه ترتیبی است؟
- فرایند تست خدمت موردنظر با چه جداول و مکانیسمی انجام می‌شود؟ و آیا روش بهبود دائمی فرآیندها پیش‌بینی شده است؟
- آیا قابلیت حذف قسمتی از فرآیند در صورت وجود آن در دستگاه دیگر، پیش‌بینی شده است؟
- خدمت موردنظر چقدر آمادگی پذیرش و برقراری ارتباط با فرودستان جامعه را دارد؟
- اشتباه کردن‌های احتمالی، اصل خدمت و شهروندان را چقدر وارد ریسک می‌کند و روش تصحیح اشتباه به چه شکلی است؟
- خدمت موردنظر چقدر آمادگی استفاده از ردپای دیجیتال شهروندان در پلتفرم‌های دیگر را دارد؟
- روش اطلاع‌رسانی و آموزش خدمت به چه ترتیبی است؟
- ارایه‌کننده خدمت موردنظر چقدر بر روی توان ذهنی، دانش، سرعت و هوش مخاطب حساب کرده است؟
- چقدر از ابزارهای بایومتریک برای احراز هویت و اتکاپذیری اطلاعات در فرآیندها استفاده شده است؟
- زیبایی بصری محیط خدمت چگونه است؟
- Simplicity و سادگی فرآیند اخذ خدمت چقدر حداکثر سازی شده است؟ و آیا این روند ادامه دارد؟
- دستگاه ارایه‌کننده خدمت، چقدر آمادگی اتصال به خدمات دیگر به‌عنوان دسترسی‌دهنده اطلاعات و یا پذیرنده اطلاعات را دارد؟
این سوالات و بسیاری سوالات دیگر می‌تواند یک تصویر جامع از کاربردی بودن خدمت الکترونیک به دست ناظران و متولیان خدمت و شهروندان ارائه دهد. حال باید تمامی اکوسیستم الکترونیک کشور را با این سوالات قطع داده و وضعیت الکترونیک کشور را قضاوت کنیم.
در یادداشت‌های بعدی، وضعیت دولت الکترونیک در سازمان‌های مختلف دولتی بر اساس شاخص‌های معرفی‌شده بررسی خواهند شد. لینک مطالب آتی در پایین همین یادداشت اضافه خواهند شد.