فین‌تک و قراردادهای هوشمند، فرصتی جدید در دنیای مالی اسلام

این سمینار بین‌المللی هجدهم تیرماه در شرکت فرابورس ایران برگزار شد. لالدین در آغاز این سمینار، به رشد سریع دنیای مالی اسلامی در صنعت مالی اشاره کرد که از 200 میلیارد دلار در سال 2003 به 2/417  تیلیارد دلار در پایان سال 2017 رسیده است و انتظار می رود این رقم به بیش از 3/7 تیلیارد دلار در سال 2022 برسد. هم‌چنین لالدین، ایران را در دنیای مالی اسلامی فعال دانست و گفت که در بخش بازار سرمایه فعالیت‌های زیادی داشته و جای امیدواری است.

لالدین، فین‌تک را بزرگترین چالش تا 10سال آینده دنیای مالی اسلامی دانست‌‌ و گفت: «در دنیای دیجیتالی که ما با آن روبه‌رو هستیم، سرمایه‌گذاری سنتی کنار گذاشته خواهد شد. برای مثال در مالزی، شعبه‌های بانک کمتر شده، مردم کمتر به بانک‌ها مراجعه می‌کنند و برای انجام عملیات بانکی در صف‌ها نمی‌ایستند؛ زیرا بسیاری از تراکنش‌های بانکی آنلاین انجام می‌شود.»

او هم‌چنین از تجربه سفر خود به ایران در سال گذشته گفت که مردم کمتر با پول نقد سروکار دارند و پرداخت‌ها از طریق کارت‌های نقدی و آنلاین انجام می‌شود. پس این تکنولوژی جدید بین مردم پذیرفته خواهد شد.

او در ادامه درباره فین‎‌تک گفت: «فین‌تک (FinTech) کوتاه شده عبارت Financial Technology و استفاده از تکنولوژی در صنعت مالی، به روش کارآمد و موثر است. به‌یاد دارم که در گذشته زمانیکه به بانک مراجعه می‌کردم، دفترچه‌حساب با خودم حمل می‌کردم تا بتوانم برای عملیات بانکی به متصدی ارائه دهم. من نیاز داشتم که کارت شناسایی و دفترچه بانکی برای انجام این تراکنش‌ها داشته باشم. اما با ورود این تکنولوژی، دیگر نیازی به ارائه کارت شناسایی، دفترچه‌ بانکی و مراجعه به بانک نیست و عملیات سریع‌تر انجام می‌شود.»

به گفته لالدین فین‌تک در بخش‌های گوناگون از پرداخت‌ها گرفته تا مبادلات بیت‌کوین، امنیت سایبری و غیره درحال گسترش است. تکنولوژی دفتر کل توزیع‌شده، که بیشتر با نام «بلاکچین» شناخته‌شده است، فعال‌ترین بخش فین‌تک است. بلاکچین، پروتکل کامپیوتری است که به مشارکت‌کنندگان در شبکه مشترک اجازه می‌دهد تا اطلاعات را در یک یک دفترکل ذخیره کنند و دارای کدهای رمزنگاری شده هستند.

لالدین افزود:

«بلاکچین یک تکنولوژی دفترکل غیر متمرکز است تا داده‌های ارزشمند را ذخیره کند. این تکنولوژی شفاف، غیر متمرکز، قدرتمند، غیرقابل تغییر و موثر است. »

او درباره کاربرد بلاکچین، مجوز حلال‌ بودن مواد غذایی در کشورهای اسلامی از جمله ایران را مثل زد. با استفاده از بلاکچین می‌توان مسیر معاملات در صنعت مواد غذایی را دنبال و از حلال‌بودن گوشت حیوانات اطمینان حاصل کرد. از کاربردهای دیگر آن می‌توان اطلاعاتی را درباره میزان هزینه، وضعیت آب‌وهوایی و دیگر عوامل در چرخه تولید به‌دست آورد.

ایده نوین بلاکچین، مرزهای خود را گسترش داد و به بخش‌هایی فراتر از پرداخت‌ها مانند قراردادهای حقوقی وارد شده است. لالدین درباره قراردادهای هوشمند که یکی از این بخش‌ها است توضیحاتی داد. ایده قراردادهای هوشمند از سال 1994 توسط نیک زابو ارائه شد. قراردادهای هوشمند مجموعه‌ای از قراردادها در قالب دیجیتالی است. به عبارت دیگر، پروتکل کامپیوتر است که مذاکرات و عملکرد معاملات را آسان‌تر، مطمئن‌تر و اجرایی می‌کند.

این مجموعه قراردادهای دیجیتالی به توسعه مالی اسلامی کمک می‌کنند. این قراردادها اهدافی دارند. یکی از این اهداف، انجام معاملات حقوقی از طریق پروتکل‌های الکترونیکی تجاری است؛ بنابراین دیگر نیازی به مشاور حقوقی و وکیل نیست و تمامی عملیات پس از دریافت درخواست مشتری بصورت خودکار انجام می‌شود. هدف دیگر این قراردادها، طراحی عملیات کسب‌وکارها از طریق برنامه های کامپیوتر و اینترنتی است. هم‌چنین آنها خطا، کلاه‌برداری و هزینه‌ معاملات را کاهش می‌دهند.

پس بطورکلی قراردادهای هوشمند در مقایسه با قراردادهای مرسوم، بصورت آنلاین انجام می شوند و عمومی‌تر هستند. بر اساس تکنولوژی DLT که دارند، غیرمتمرکز هستند و امکان دست‌ بردن به اطلاعات رمزنگاری‌شده آنها توسط دیگران وجود ندارد.

لالدین از تفاوت‌های قراردادهای هوشمند با قراردادهای مرسوم گفت: «قراردادهای مرسوم، بصورت حضوری و توسط افراد حقوقی انجام می‌شوند، درحالیکه قراردادهای هوشمند توسط برنامه‌نویسی کامپیوتری اجرا می‌شوند. قراردادهای هوشمند با کدهای برنامه‌نویسی و دیجیتالی نوشته می‌شوند. »

او هم‌چنین برای ارجحیت قراردادهای هوشمند نسبت به قراردادهای سنتی دلایلی ارائه داد:

«قراردادهای هوشمند در چند دقیقه انجام می‌شوند؛ درحالیکه قراردادهای مرسوم یک تا سه روز طول می‌کشند. قراردادهای هوشمند رمیتنس را به صورت خودکار انجام می‌دهند، آنها نیاز به سپرده‌گذاری نیز ندارند. هم‌چنین برخلاف قراردادهای مرسوم که هزینه‌بر هستند، معاملات هوشمند درصد کمی هزینه دارند. برای امضا هم نیاز به حضور فیزیکی نیست و امضا بصورت دیجیتالی انجام می‌شود. هم‌چنین نیازی به افراد حقوقی در این قراردادهای هوشمند نیست.»

لالدین نحوه اجرای قراردادهای هوشمند را شرح داد: «قرارداد هوشمند بین دو کاربر ایجاد و شرایط بصورت کد در این قرارداد نوشته می‌شود. قرارداد در بلاکچین ذخیره می‌شود و در زمان راه‌اندازی خودش اجرا می‌شود.»

قرارداد‌های هوشمند مزایایی دارند. این قراردادها هزینه عملیاتی را کم می‌کنند و مصرف‌کنندگان بانکی می‌توانند از 480 دلار تا 960 دلار در هر وام ذخیره کنند. در بیمه نیز حق بیمه کمتری دارند. از دیگر مزایای آن می‌توان به دیجیتالی‌بودن، سرعت بالا و روشن‌بودن و حذف شخص واسطه است.

لالدین از کاربردهای قراردادهای هوشمند در دنیای مالی اسلامی گفت:

«این قراردادها عدم اطمینان را کم می کنند و فقط زمانی اجرایی می شوند که شرایط محیا باشد. تمامی مراحل این قرارداد به‌صورت خودکار در نهادها و سازمان‌های اسلامی انجام می‌شوند. قراردادهای اسلامی ایمن هستند و با استفاده از «قرار»، ریسک‌های عملیاتی را کاهش می‌دهند.»

قرار، روش اجرایی است که پیچیدگی های اجرا و عملیات حقوقی را کاهش می‌دهد. قراردادهای هوشمند هزینه محصولات دنیای مالی را کم می کنند و تراکنش ها را سریع تر و کاراتر انجام می دهند.

این قرارداد ریسک‌هایی دارد از جمله محیط خارجی معامله، نداشتن چارچوب قانونی و رگولاتوری، ریسک کلاهبرداری، ریسک بازار، غیر متمرکز بودن، امنیت سیستمی، مسایل برنامه نویسی.

او در ادامه به برقراری اصول شریعت در امور مالی اسلام اشاره کرد:

«فین‌تک، بلاکچین و قراردادهای هوشمند که برای سهولت در مبادلات ایجاد شده‌اند، باید بر طبق اصول شریعت و عاری از ربا، عدم اطمینان، قمار و تقلب باشد. انجام تراکنش‌ها در فین‌تک دنیای مالی اسلام باید از قوانین قرارداد مبتنی بر رکن و شرایط باشد.»

در نهایت فین‌تک در بخش‌های مالی، مسیر مبادله را کوتاه، هزینه عملیات را کم و انعطاف فرایندهای عملیات را بیشتر می‌کند و مشتریان جدیدی را می‌پذیرد و بهره‌وری سرمایه‌ را افزایش می‌دهد. برای اینکه از این تکنولوژی در دنیای مالی اسلامی استفاده شود، لازم است بر طبق اصول شریعت باشد. پس، از انحراف فعالان این حوزه از اصول شریعت جلوگیری می‌شود و سیستم قانونمند می‌شود.