پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیین‌نامه طرح نوآفرین ۲۹ اردیبهشت‌ماه بالاخره بعد از یک‌سال در هیات وزیران تصویب شد. این طرح قرار است کسب‌وکارهای نوپا را از ابتدای تأسیس شناسایی و به آنها معافیت‌هایی در رابطه با مالیات و بیمه بدهد. علاوه بر اینها مطابق طرح نوآفرین امکان قانونی انتقال مجوزها، پروانه‌ها و امتیازات یک کسب‌وکار نوپا به شرکتی که اقدام به خرید آن کسب‌وکارنوپا می‌کند، فراهم می‌شود.
دولتی‌ها همیشه علاقه داشته‌اند که از استارت‌آپ‌ها حمایت کنند و تا امروز با تصویب طرح‌ها و پرداخت وام‌های گوناگون سعی کرده‌اند به زعم خودشان از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا حمایت کنند. این که حمایت کسب‌وکارهای دولتی از فضای استارت‌آپی تا امروز چقدر موفقیت‌آمیز بوده یک علامت سوال بزرگ است. در این شرایط طرح نوآفرین بحث‌های مختلفی را در اکوسیستم استارت‌آپی ایران دامن زده است. برخی از آن دفاع می‌کنند و عده‌ای به آن حمله!
دوسال پیش بود که گفته شد بانک ملی 100 میلیارد تومان در شرکت‌های دانش‌بنیان با ماهیت استارت‌آپی سرمایه‌گذاری کرده است. بانک‌های دیگر هم تفاهم‌نامه‌هایی در حمایت از استارت‌آپ‌ها نوشتند که نتیجه آن بدهی ۷ هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش‌بنیان به بانک‌ها شد. تجربه این مسیر غلط توسط بانک‌ها، استارت‌آپ‌ها و دولت بعدا مدیران دولتی را به این نتیجه رساند که نباید به استارت‌آپ‌ها وام بدهند و به جای آن باید فضای کسب‌وکار را تسهیل کنند.
ببینید: ماجرای بدهی هفت هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش‌بنیان به بانک‌ها چیست؟
حالا دولت با تصویب طرح نوآفرین اقدام جدید دیگری برای شرکت‌های نوپا در دستور کار قرار داده که باید در ادامه دید این حمایت‌ها چقدر موجب رشد استارت‌آپ‌ها می‌شود؟
تعریف عجیب استارت‌آپ از نگاه دولتی‌ها
در ماده یک این آیین‌نامه تعریفی از شرکت‌های مورد حمایت آمده که به نوعی می‌توانیم بگوییم تعریف استارت‌آپ از نگاه دولتی‌ها است. طبق این تعریف به هر شرکتی که کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان در سال فروش داشته باشد؛ کمتر از سه سال فعالیت کرده باشد؛ سرمایه ثبتی کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان داشته باشد؛ سهامداران در طول سه سال سود برداشت نکرده باشند و البته دستمزد بنیانگذاران آن بیشتر از سه برابر پایه حقوق نباشد، استارت‌آپ گفته می‌شود.
نکته مهم این تعریف این است که هیچ تمایزی بین کسب‌وکارهای کوچک و استارت‌آپ‌ها در آن دیده نشده است. همینطور موضوع مقیاس‌پذیری که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های استارت‌آپ‌ها است در این تعریف دیده نشده و به نوعی تعریف دولتی‌ها از استارت‌آپ کسب‌وکارهای کوچکی است که حداقل در سه سال گذشته رشد خاصی نداشته‌اند. در حالی که استارت‌آپ کسب‌وکاری مبتنی بر نوآوری و فناوری است که ویژگی مقیاس‌پذیری و رشد سریع دارد.
خوب و بد طرح نوآفرین
آیین‌نامه طرح نوآفرین از 11 ماده تشکیل شده که به موضوعات کلی اشاره کرده است. در ادامه به برخی موارد مهم این طرح که از سوی فعالان فناوری اطلاعات مورد نقد قرار گرفته اشاره می‌کنیم.
به استارت‌آپ‌ها باید وام داد یا سرمایه خطرپذیر؟
دولت در چند سال اخیر از طریق راه‌اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی و دادن تسهیلات به استارت‌آپ‌ها سعی کرده که به نوعی خودش را در این فضا ثابت کند. حدود دو سال پیش سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری این نظر را داشت که وام دادن به استارت‌آپ‌ها خیانت است و باید از طریق سرمایه‌گذاری جسورانه (VC) استارت‌آپ‌ها را مورد حمایت قرار داد. این درحالی است که امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات خلاف این نظر را دارد. او در یادداشتی ضمن تشریح طرح نوآفرین توضیح داده که سرمایه‌گذاری جسورانه برای دولت روشی اشتباه است، چرا که می‌تواند محل فساد و سواستفاده باشد و منابع را بدون حساب به سمت گروه‌های منفعتی و دوستان مدیران دولتی سرازیر کند.
ناظمی با همین استدلال از ماده 4 طرح نوآفرین حمایت می‌کند. در این ماده آمده که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است که در صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین که با مأموریت توسعه شرکت‌های مورد حمایت و با سرمایه حداقل یک هزار میلیارد ریال از محل اعتبارات مصوب مربوط بودجه سالانه با مشارکت بخش غیر دولتی تشکیل می‌شود، مشارکت کند.
به گفته ناظمی وزارت ارتباطات در این طرح مانند سایر کشورها از مدل معروف «صندوق صندوق‌ها» (Fund of Funds) استفاده کرده است. در این مدل دولت به صندوق خطرپذیر وام می‌دهد ولی آن صندوق حق ندارد به استارت‌آپ‌ها وام بدهد، بلکه باید سرمایه‌گذاری کند. در ماده ۴ این آیین‌نامه هم این مجوز به وزارت ارتباطات و صندوق نوآوری و شکوفایی داده شده که به صورت مشترک چنین کاری را انجام دهند.
شایان شلیله، دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی نیز در یادداشتی به ماده 4 اشاره کرده و گفته است: «تشکیل صندوق جدید از نظر من کار بسیار درستی است و از وظایف وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی است که در قالب چنین صندوق‌هایی از صنایع جدید، نوپا و یا اکوسیستم استارتاپی حمایت کنند.»
بالاخره استارت‌آپ‌ها مالیات می‌دهند یا نمی‌دهند؟
در ماده 7 این آیین‌نامه آمده که در شرکت‌های مورد حمایت، سهامدارانی که کارفرما محسوب می‌شوند، تکلیفی به پرداخت حق بیمه تأمین اجتماعی ندارند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز با اشاره به جزئیات این ماده گفته است: «آنچه که در طرح نو آفرین آمده، مشوق‌هایی برای کسب‌وکارها در دو دوره «سید» و «پری‌سید» به عنوان دوره اولیه یا نونهالی کسب‌وکارهای نوپا است و استارت‌آپ‌هایی که در این مرحله قرار می‌گیرند از مالیات معاف خواهند شد.»
این در حالی است که رئیس سازمان امور مالیاتی ادعا کرده که هیچ استارت‌آپی حتی یک ریال مالیات بر درآمد پرداخت نکرده و صرفاً مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می‌کنند و هیچ لایحه خاصی از سوی سازمان فناوری اطلاعات ایران برای سازماندهی مالیات این دسته از کسب‌وکارها به سازمان امور مالیاتی نیامده است.
هرچند این ادعا از سوی جهرمی بی‌پاسخ نمانده است. به گفته او صحبت‌های رئیس سازمان امور مالیاتی کشور درست نبوده و نمی‌دانم ایشان با چه استدلالی این صحبت را مطرح کرده، در حالی‌که کسب‌وکارهای نوپا تا به امروز مالیات بر درآمد و ارزش افزوده خود را پرداخت کرده‌اند.
چند کد کارگاهی در یک فضای کار اشتراکی
در ماده ۱۰ فضاهای کاری اشتراکی و شتابدهنده‌ها مانند فضای کار خصوصی به رسمیت شناخته شده‌اند. به این ترتیب فضاهای کار اشتراکی می‌توانند چندین کد کارگاهی بیمه دریافت کنند. شلیله درباره این مورد نیز بیان کرده است: «شاید موضوعی که مشکلات زیادی را برای بخشی از استارت‌آپ‌ها ایجاد کرده بود به وسیله این ماده برطرف شود، اما راهکاری برای تمام اکوسیستم نیست. چراکه ممکن است مشکل بخشی دیگری از استارت‌آپ‌ها که کمی بزرگ‌تر هستند، دریافت کد بیمه و کد اقتصادی نباشد.»
طرح نوآفرین و رانت پیش‌رو
در مقابل اظهارنظر‌های تقریباً امیدوارکننده درباره این طرح، عده‌ای از تبدیل شدن آن به سازوکاری جدید که منجر به رانت می‌شود گفته‌اند. در این رابطه مجید خاکپور از اعضای هیات مدیره انجمن صنفی کسب‌وکار اینترنتی در یادداشتی طرح نوآفرین را مورد نقد قرار داده و گفته است: «فعالان اکوسیستم استارت‌آپی کشور از خود می‌پرسند چطور طرحی که بر اساس ادعاهای مطرح شده توسط مسئولان از اهمیت بالایی برخوردار است، در غیاب نهادهای صنفی مطرح کشور مثل اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی، نظام صنفی رایانه‌ای کشور و همینطور انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی بررسی، تدوین و تصویب می‌شود؟ چرا قبل از تصویب آن، یک نسخه پیش‌نویس در اختیار این نهادهای صنفی و رسانه‌ها قرار نگرفته است؟ یا اینکه چرا این طرح در گفت‌وگو با اکوسیستم استارت‌آپی کشور و همینطور با حضور نمایندگان صنفی کسب‌وکارهای نوپا بررسی نشده است؟»
بازخورد این طرح از سوی کاربران توئیتر هم مثبت و هم منفی بوده است. بعد از اینکه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از تصویب این طرح در توئیتر خبر داد، بسیاری از کاربران این طرح را مورد نقد قرار دادند. به‌طور مثال یکی از کاربران به وجود بوروکراسی اداری و رانت‌ها اشاره کرده و گفته است: «کسی که درآمد داشته باشه هم مالیات میده و هم حق بیمه رو، ولی وقتی بوروکراسی اداری باعث خوابیدن کارها شده، چه سرمایه‌گذاری می‌توانید پیدا کنید؟»
یکی دیگر از کاربران نسبت به حمایت دولت از استارت‌آپ‌ها واکنش نشان داده و گفته است: «دقت کردین همه استارت‌آپ‌ها علی‌رغم شروع خوب در نهایت یا اغدام می‌شوند یا توسط شرکت‌های بزرگ و رقیب خریداری می‌شوند و این نشانه خوبی نیست جناب وزیر.»
این طرح اکنون با چند ماده و توضیحات کلی منتشر شده که باید منتظر ماند جزئیات بیشتری از آن مطرح شود. شاید در آینده بسیاری از ابهامات و چالش‌های طرح نوآفرین رفع شود. با وجود همه نقدهایی که به این طرح وارد است، احتمالا شاهد شروع فعالیت‌های اثربخش دولت در زمینه حمایت از استارت‌آپ‌ها در ایران باشیم.
