پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در مطالعه‌ای با عنوان «آسیب‌شناسی اجرای قانون مالیات ارزش‌افزوده»، به بررسی مسائل و چالش‌های سیاست مالیات ارزش‌افزوده پرداخته است. در این مطالعه چالش‌های این حوزه به سه دسته کلی «الگوی نامناسب حکمرانی در نظام مالیاتی کشور»، «چالش‌های قانونی» و «چالش‌های موجود در فرآیند اجرا» تقسیم شده‌اند. در این پژوهش آمده است اولین معضلی که به دنبال ضعف‌های حوزه اجرا به نظام مالیاتی ارزش وارد شده، «مساله طولانی بودن استرداد اعتبار مالیاتی فعالان اقتصادی» است.
ضعف ناشی از دستگاه سیاست‌گذار دلایل اصلی ناکامی‌های سیاست مالیات ارزش‌افزوده
به گزارش دنیای اقتصاد، قانون مالیات ارزش‌افزوده از سال ۱۳۸۷ با اهدافی نظیر «گسترش پایه‌های مالیاتی»، «افزایش درآمدهای دولت»، «انتقال بار مالیاتی از تولید به مصرف» و «توسعه اطلاعات مالی و شفافیت» اجرا شده بود. البته بر اساس مفاد قانون مذبور قرار بود بعد از پنج سال اجرای آزمایشی و نمایان شدن آسیب‌های آن، این قانون به یک قانون دائمی تبدیل شود؛ بنابراین این امر تاکنون حدود پنج سال به تعویق افتاده است. با کنکاش این قانون از زوایای مختلف، اکنون با گذشت حدود ۱۰ سال از آغاز این قانون می‌توان چالش‌های آن را به خوبی کشف و برطرف کرد.
بر اساس مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس یکی از دلایل اصلی ناکامی‌های سیاست مالیات ارزش‌افزوده در ۱۰ سال اخیر، عدم وجود یک نظام مناسب حکمرانی و ضعف ناشی از دستگاه سیاست‌گذار بوده است. اولین آسیبی که از جانب نظام سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری بر اجرای قانون مالیات ارزش‌افزوده وارد شده، «عدم تعادل بین اهداف بالادستی و شرایط اقتصادی کشور» است.
به‌عنوان مثال، از آنجا که نهادها و بنگاه‌های اقتصادی در شرایط تحریم و رکود عمیق، با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، سیاست‌های مالیاتی باید ضد چرخه‌ای عمل کرده و در دل این فشارها به کمک بنگاه‌ها بیایند. این در حالی است که در چارچوب قانون مذکور، نرخ مالیات ارزش‌افزوده تقریباً به‌صورت یکنواخت و همگن افزایش یافته است؛ به این معنی که تناسب و تعادل را در حوزه نرخ و مقدار لحاظ نکرده است.
مهم‌ترین اولویت مدیران سازمان امور مالیاتی افزایش وصول مالیات بدون توجه به شرایط کسب‌وکار است
دومین آسیب جدی که از سمت‌وسوی نهاد تنظیم‌گری به نظام مالیات ارزش‌افزوده وارد شده، تسلط نگاه و برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت بر چشم‌انداز بلندمدت برای برنامه‌ریزی است. با توجه به آنکه عمدتاً مدیران سازمان‌های مالیاتی برای مدت محدودی انتخاب می‌شوند، مهم‌ترین اولویت مدیران مربوطه در سازمان امور مالیاتی افزایش وصول مالیات بدون توجه به شرایط کسب‌وکار در کشور است که این امر شاید به افزایش درآمدهای مالیاتی کشور در کوتاه‌مدت کمک کند، ولی به‌طور حتم در بلندمدت منجر به کاهش درآمدهای پایدار مالیاتی خواهد شد. بر اساس مطالعه یاد شده، مهم‌ترین نسخه‌ای که می‌تواند ناکارآیی‌های حوزه رگولاتوری را برطرف کند، وجود یک نهاد مستقل ناظر بر وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی است که مجاری سیاست‌گذاری را با شرایط بلندمدت اقتصاد و اهداف بالادستی همسو کند.
بر مبنای مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس، دومین محوری که باعث ایجاد ناکامی در اجرای کامل و بدون نقص قانون مالیات ارزش‌افزوده شده، محور قانونی و ناکارآیی‌های این حوزه است. اگر چه حدود ۱۰ سال از اجرای قانون آزمایشی مالیات ارزش‌افزوده می‌گذرد اما این قانون به لحاظ بنیادین و اصولی از چالش‌های متفاوتی رنج می‌برد.
اولین معضلی که از جانب چارچوب‌های قانونی به نظام مالیات ارزش‌افزوده وارد شده، اتکا به رویکرد ممیزمحوری و رواج شیوه علی‌الراس در تشخصی مالیات بوده که به‌عنوان یک رویکرد سنتی در بسیاری از کشورها کنار گذاشته شده است. در این رویکرد، در صورتی که مودیان مالیاتی از ارائه استاد و مدارک خودداری کنند، مقدار مالیات آنها به شیوه برآوردی و علی‌الراس تخمین زده می‌شود که خود چالش‌های متعددی ایجاد می‌کند.
۷۰ درصد از درآمدهای مالیاتی پس از طی مراحل دادرسی مالیاتی وصول می‌شوند
دومین مساله چارچوب قانونی «فرآیند دادرسی مالیاتی نامناسب» است؛ بنا بر آمارهای اعلامی از سوی مسوولان نظام مالیاتی کشور، بالغ بر ۷۰ درصد از درآمدهای مالیاتی پس از طی مراحل دادرسی مالیاتی وصول می‌شود که این واقعیت خود نشان‌دهنده نامناسب بودن نحوه تشخیص درآمد مشمول مالیات و به‌تبع اعتراض فراوان مودیان مالیاتی نسبت به آن است.
سومین چالش قانونی نظام مالیات ارزش‌افزوده، قطع اخذ مالیات ارزش‌افزوده در زنجیره عرضه کالاها و خدمات بوده است. با قطع زنجیره‌های پرداخت مالیات در طول یک فرآیند از تولید تا مصرف نهایی، هدف اصلی نظام مالیات ارزش‌افزوده مبنی بر انتقال بار مالیاتی بر مصرف‌کننده نهایی محقق نخواهد شد و بخش زیادی از آن به تولیدکننده اصابت می‌کند.
بر اساس مطالعه مذکور، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که از جانب مجاری قانونی، قانون مالیات ارزش‌افزوده را تضعیف کرده، حمایت از کالاهای وارداتی در مقابل کالاهای مشابه داخلی است. بر اساس قانون، تولیدکننده در هر مرحله از زنجیره عرضه، مالیات را از خریدار گرفته و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌کند؛ اما در صورتی که تولیدکننده‌ای که از نهاده‌های داخلی استفاده می‌کند، مشمول تخفیف مالیاتی شود، چون لاجرم باید مبلغ مالیات مراحل قبلی را در قیمت نهایی خود لحاظ کند، مجبور است کالا یا خدمت خود را با قیمت بالا عرضه کند.
این عامل باعث می‌شود تا تولیدکننده داخلی بخشی از بازار را به نفع کالاها و خدمات وارداتی از دست دهند؛ این فرآیند به ویژه برای کالاها و خدماتی که کشش قیمتی بالایی دارند صدق می‌کند. معضل بعدی که از زوایای قانونی، نظام مالیات ارزش‌افزوده را تهدید کرده است نبود موضوع «مرور زمان» در نظام مذکور است.
کمتر از ۲۰ درصد از اظهارنامه‌های مالیاتی مؤدیان نظام مالیات ارزش‌افزوده رسیدگی و برگه قطعی صادر شده است
مرور زمان در ادبیات مالیات ستانی به معنای حداکثر مدت زمانی است که سازمان امور مالیاتی می‌تواند اظهارنامه‌های مالیاتی مودیان را رسیدگی کند. پس از آن باید اظهارنامه‌های مذکور را قطعی تلقی کرده و فقط میزان مالیات ابرازی در اظهارنامه‌ها قابل مطالبه و وصول است. در قانون مالیات ارزش‌افزوده سخنی از مرور زمان مالیاتی نیامده است ازاین رو حجم عظیمی از اظهارنامه‌های مودیان نظام مالیات بر ارزش‌افزوده در سالیان گذشته مورد رسیدگی قرار نگرفته است که این امر اعتراض مؤدیان و تضعیف فضای کسب‌وکار را به دلیل بلاتکلیفی آنان به دنبال داشته است.
بر اساس مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که کمتر از ۲۰ درصد از اظهارنامه‌های مالیاتی مؤدیان نظام مالیات ارزش‌افزوده رسیدگی و برگه قطعی صادر شده است. معضل مهم دیگری که در دل مجاری قانونی سیاست مالیات ارزش‌افزوده ایجاد شده ماهیت مالیات ارزش‌افزوده بر طلا است. در قانون آزمایشی مالیات ارزش‌افزوده، طلا همانند سایر کالاها و خدمات مشمول نرخ عادی و استاندارد ۹ درصد است که این امر در طول اجرای قانون مذکور چالش‌های زیادی را به وجود آورد. برخی بر این باورند که ماهیت طلا و جواهر با سایر کالاها متفاوت است؛ به این معنا که طلا یک کالای مصرفی نیست که مشمول مالیات ارزش‌افزوده شود. ماهیت سرمایه‌ای این کالا در عین لحاظ مالیات ارزش‌افزوده باعث شده تا این کالا چندین بار در معرض مالیات قرار گرفته و بار مالیاتی آن عمدتاً بر دوش مصرف‌کنندگان باشد.
نبود وحدت رویه در نظام مالیاتی کشور از ضعف‌های قانون آزمایشی مالیات ارزش‌افزوده
بر اساس مطالعه مالیاتی مرکز پژوهش‌های مجلس، علاوه بر ضعف‌ها و ابهام‌های موجود در مفاد قانون آزمایشی مالیات ارزش‌افزوده مصوب ۱۳۸۷، نحوه اجرای قانون نیز نقش قابل توجهی در بروز برخی از مشکلات داشته است. بخش عمده‌ای از فعالان اقتصادی بر این عقیده‌اند که در صورت اجرای مناسب و درست قانون مالیات ارزش‌افزوده، مشکلات بسیار کمتری برای مؤدیان پدید می‌آمد.
اولین معضلی که به دنبال ضعف‌های حوزه اجرا به نظام مالیاتی ارزش وارد شده، «مساله طولانی بودن استرداد اعتبار مالیاتی فعالان اقتصادی» است. طولانی بودن فرآیند استرداد مالیاتی به این معنا است که هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ هزینه‌ای تولیدکنندگان و صادرکنندگان با چالش‌هایی در حوزه تأمین مالی مواجه می‌شوند. از جمله معضلات دیگری که قانون مالیات ارزش‌افزوده را در حیطه اجرا تهدید کرده‌اند می‌توان به «نبود وحدت رویه در نظام مالیاتی کشور»، «شیوع تأسیس شرکت‌های کاغذی»، «تعدد آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها» و «ضعف زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری» اشاره کرد.