پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
خدمات مالی همراه با ایجاد مزیت‌هایی همچون پرداخت در هر زمان و مکان، توسعه سریع و آسان شبکه پذیرندگان، سرمایه گذاری پایین و هزینه بسیار پایین برای پذیرندگان و وجود فرصت‌هایی همچون وجود حدود شش میلیارد کاربر تلفن همراه جهان و ۶۱۵ میلیون کیف پول برروی تلفن همراه در جهان، مورد توجه اکثر کشورهای جهان قرار گرفته است.
به گزارش ایسنا، در کشور ما پس از اجرای سیستم‌های بانکداری همراه توسط بانک‌های کشور، یکی از اپراتورهای تلفن همراه اقدام به راه‌اندازی محدود طرح پرداخت همراه به نام جیرینگ کرده است که اجرای این طرح از نظر بانک مرکزی به نوعی مداخله در سیستم پولی و بانکی کشور تلقی می‌شود.
این گزارش که از سوی دفتر مطالعات ارتباطات و فن‌آوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس ارایه شده، با بررسی وضعیت ارائه و رشد خدمات مالی همراه در جهان و بررسی وضعیت فعلی کشور قصد شناسایی مزایا و تبعات حاصل از اجرای این طرح را دارد.
«خدمات مالی همراه گستره وسعیعی از فعالیت‌های مالی را در برمی‌گیرد که مشتریان برای دسترسی به آن‌ها از تلفن همراه استفاده می‌کنند. خدمات مالی همراه به مقوله مجزای بانکداری همراه و پرداخت‌های مالی همراه تقسیم می‌شود.
الف-بانکداری همراه عبارت است از استفاده از واسط کاربرهای مبتنی بر تلفن همراه برای دریافت اطلاعات حساب بانکی و انجام تراکنش‌های مالی بانک‌ها و موسسات مالی. از دید کاربر، خدمات بانکداری همراه ممکن است فعال یا غیرفعال باشد.
خدمتی که کاربر در هر لحظه بتواند به اطلاعات حساب خود دسترسی و امکان انتقال وجه وجود داشته باشد، یک خدمت فعال خوانده می‌شود و خدمتی که توازن اطلاعات در حساب با تاخیر زمانی انجام می‌شود، خدمت غیر فعال خوانده می‌شود.
ب-پرداخت مالی همراه عبارت است از تراکنشی که برای پرداخت مبلغی با استفاده از تلفن همراه صورت می‌گیرد. واژه تراکنش دامنه وسیعی دارد که خرید یک آهنگ تلفن همراه گرفته تا انتقال وجه بین دو نفر را شامل می‌شود. از نظر مکانی، پرداخت مالی همراه می‌تواند از راه دور انجام شود (top-up برای حساب‌های از پیش پرداخت شده، خرید آهنگ یا بازی و انتقال وجه بین دو نفر) یا به طور محدود در یک محل انجام شود از قبیل استفاده از قابلیت‌های تجهیزات همراه با بهره‌گیری از تجهیزات نصب شده در محل‌های ورودی، پایانه‌های فروش، ATMها و نقاط دسترسی دیگر است.
پرداخت‌های مالی همراه ممکن است پیش پرداخت شده باشد (از طریق صورت حساب تلفن یا از طریق پرداخت وجه نقد)، «پرداخت – اکنون» باشد (مانند پرداخت‌هایی که همزمان یا نزدیک به همزمان در Debit Card انجام می‌شود) و «پس پرداخت» باشد (مانند استفاده از کارت‌های اعتباری).
به گزارش ایسنا، پرداخت‌های مالی همراه ممکن است براساس مقادیرشان به صورت زیر تقسیم بندی شوند:
پرداخت ریز (زیر دو دلار)، پرداخت کوچک (بین دو تا ۲۰ دلار) و پرداخت‌های درشت (بالای ۲۰ دلار)، عبارت‌های «بانکداری همراه» و «پرداخت‌های مالی همراه» گرچه به صورت مجزا شرح داده شده است اما در بعضی موارد با هم همپوشانی دارند.
خدماتی که به عنوان بانکداری همراه ارائه می‌شود، در آن‌ها وجوهی انتقال پیدا می‌کند که ما آن‌ها را به عنوان پرداخت مالی همراه می‌شناسیم و همچنین بعضی از پرداخت‌های مالی همراه، اسنادی به حساب بانکی شخص ضمیمه می‌شود که ما آن‌ها را به عنوان بانکداری همراه می‌شناسیم.
یک پرداخت مالی همراه همانند هر پرداخت مالی دیگری، با استفاده از یک وسیله پرداخت مانند پول نقد، کارت اعتباری، کیف پول تلفن رسما انجام می‌شود.
بانکداری همراه برروی تراکنش‌های بین مشتریان و بانک مربوطه متمرکز است اما پرداخت مالی همراه، تراکنش‌های بین مشتریان و فروشندگان یا بین مشتری با مشتریان دیگر متمرکز است. خدمت پرداخت مالی همراه شامل فن‌آوری‌هایی است که بتوانند همه تعهداتی که فراهم‌کنندگان خدمات مالی در تراکنش‌های خود باید انجام دهند را برای کاربران خود فراهم کند.
چهار عامل اصلی برای ایجاد و تقویت خدمات مالی همراه عبارتند از تغییرات فن‌آوری، تحولات فرهنگی و اجتماعی، تحول در حوزه تجارت و تغییرات قوانین، مقررات و استاندارد‌ها که از بیرون در بازار این عرصه سهیم و اثرگذار هستند.
پنج عامل دیگر به عنوان عوامل رقابت‌پذیری شرح داده می‌شود که عوامل اصلی رقابت‌پذیری بازار پرداخت مالی همراه محسوب می‌شوند و عبارتند از قابلیت و توانایی عرضه‌کنندگان، قابلیت و توانایی کاربران، خدمات پرداخت مالی سنتی، پرداخت‌های الکترونیکی جدید و رقابت بین فراهم کنندگان خدمات مالی الکترونیکی.
۱- فن‌آوری‌های مورد استفاده در خدمات مالی همراه
پرداخت‌های مالی همراه عمدتا برای دریافت کالا و خدمات یا برای پرداخت قبوض و صورت‌حساب بهای مالی از طریق وسیله همراه انجام می‌شود، وسیله همراه می‌تواند یکی از دستگاه‌های تلفن همراه، تلفن هوشمند، یا دستیار دیجیتال شخصی (PDA) باشد.
خدمات مالی همراه با استفاده از فن‌آوری‌های بیسیم و فن‌آوری‌های ارتباطی دیگر نظیر استفاده از شبکه مخابراتی تلفن همراه یا فن‌آوری‌های کوتاه برد انجام می‌شود. هر یک از این فن‌آوری‌ها دارای مزایا و معایبی هستند انواع فن‌آوری‌های بیسیم کوتاه بردی که در سامانه‌های پرداخت مالی همراه استفاده می‌شود، عبارت است از بلوتوث، اینفرارد، RFID و ارتباطات نزدیک برد و فن‌آوری‌های رایج در دنیا برای خدمات مالی همراه عبارتند از خدمت پیام کوتاه و ارتباطات نزدیک‌برد.
تغییر و تحولات در حوزه فن‌آوری مستقیما در نحوه ارائه خدمات مالی همراه تاثیر می‌گذارد. اخیرا فن‌آوری نوظهور ارتباطات غیرتماسی مانند فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد نسبت به فن‌آوری‌های دیگر از استقبال بیشتری برخودار بوده است.
به گزارش ایسنا، راهکاری در برخی از کشور‌ها از جمله ترکیه و آمریکا در حوزه پرداخت‌های مالی همراه از آن بهره می‌گیرند، استفاده از برچسب ارتباطات نزدیک‌برد است. این برچسب اطلاعات صاحب کارت را از طریق فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد به ترمینال پول ارسال می‌کند.
بانک Turkish Garant یک سامانه پرداخت غیر تماسی را با استفاده از چنین برچسبی راه اندازی کرده است و به کاربران امکان می‌دهد که با چسباندن آن پشت تلفن همراه خود، خریدهای با مبالغ کم را انجام دهند بزرگ‌ترین مزیت این فن‌آوری آن است که بانک‌ها به طور کامل در فرایند مربوط به تراکنش پرداخت مالی همراه قرار دارند و آن را مدیریت می‌کنند.
فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد
دو شرکت سونی و فیلیپس در سال ۲۰۰۲، فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد را ابداع کردند. این فن‌آوری دارای استاندارد شخصی و یک فن‌آوری ارتباطاتی بیسیم با فرکانس بالا و با برد نزدیک به ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر است که امکان تبادل داده میان وسیله مجهز به این فن‌آوری و دستگاه خواننده اطلاعات یا دیگر وسایل مجهز به ارتباطات نزدیک برد را می‌سر می‌سازد.
گوشی‌های مجهز به فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد باید علاوه بر مجهز بودن به بستر نرم‌افزاری پشتیبانی‌کننده از این فن‌آوری به یک تراشه ویژه ارتباطات نزدیک برد نیز مجهز باشند؛ این فن‌آوری هم به صورت آن بورد و هم به صورت ابزار جانبی به گوشی تلفن همراه متصل شود.
پشتیبانی از فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد در گوشی‌های تلفن همراه علاوه بر امکان تبادل داده امکان استفاده از تلفن همراه به جای کارت اعتباری برای پرداخت‌ها و نیز استفاده از گوشی به عنوان بلیط الکترونیکی است.
کاربردهای متنوع دیگری نیز برای این فن‌آوری وجود دارد که عبارتند از به اشتراک‌گذاری متوالی اطلاعات بین دستگاه‌های دیجیتال، پرداخت صورت حساب‌ها به صورت بیسیم، استفاده از تلفن همراه به عنوان یک بلیط الکترونیک هنگام سفر با ناوگان حمل ونقل عمومی و پرداخت‌های دیگر.
این فن‌آوری به دلیل کوتاه بودن دامنه و برد عملیاتی‌اش، در مقایسه با بلوتوث از امنیت بالاتری برخودار است؛ بر طبق گزارش موسسه تحقیقاتی جونیپر پرداخت از طریق تلفن همراه با استفاده از فن‌آوری ارتباطات نزدیک برد در سال ۲۰۰۹، هشت میلیون دلار بوده و طبق پیش‌بینی این موسسه تا سال ۲۰۱۲ به ۳۰ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.
پرداخت از طریق ارتباطات نزدیک برد قبلا در ژاپن طرح‌ریزی شده بود اما تحقیقات جونیپر نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۱۴ آمریکای شمالی و اروپای غربی سهم خیلی زیادی در افزایش رشد مربوط به این تکنولوژی خواهند داشت.
۲- وضعیت خدمات بانکداری و پرداخت همراه در جهان
در طول سال‌های اخیر بازار تجارت مبتنی بر تلفن همراه و ارتباطات بیسیم از جمله سریع‌ترین رشدهای بازار در جهان بوده و هنوز با گام‌های سریعی در حال رشد است؛ این مطلب چشم‌انداز بازار گسترده‌ای را فراروی نهادهای مالی علاقه‌مند به ارائه خدمات ارزش افزوده می‌گشاید.
بانکداری مبتنی بر تلفن همراه گام انقلابی پس از بانکداری الکترونیکی به شمار می‌رود. براساس برخی برآورد‌ها انتظار می‌رود که ۳۲ درصد از بانک‌های سرتاسر جهان تا سال ۲۰۱۰ نسبت به ارائه خدمات بانکداری مبتنی بر تلفن همراه اقدام کنند.
علاوه بر این بررسی داده‌های مربوط به رشد این صنعت در فاصله سال‌های (۲۰۰۸ -۲۰۱۰) که کار‌شناسان از آن به عنوان دومین موج عرضه بانکداری مبتنی بر تلفن همراه نام می‌برند، نشان می‌دهد که تعداد بانک‌هایی که در این بازه خدمات مربوط را ارائه کرده‌اند دو برابر شده و تعداد مشتریان که از این خدمات استفاده می‌کنند به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.
افزون بر این برآورد موسسات معتبر افکارسنجی همچون نیلسن نشان از اشتیاق ۴۰ درصدی مشتریان بانک‌ها به خدمات مبتنی بر تلفن همراه دارد. در حالی که همین مطالعات نشان می‌دهد ۲۵ درصد از این مشتریان بانک‌های خود را برای دریافت خدمات بهتر در زمینه پرداخت‌های همراه، تغییر خواهند داد.
به گزارش ایسنا، در زمینه خدمات بانکداری مبتنی بر تلفن همراه مناطق اروپا و آسیا – پاسیفیک به میزان قابل توجهی از بانک‌های آمریکا پیش هستند. درواقع تنها ۱۰ درصد از بانک‌های آمریکایی در حال حاضر بانکداری مبتنی بر تلفن همراه را در مقابل سهم ۵۷ درصدی اروپا ارائه می‌کنند.
این گزارش در پایان بیان می‌دارد که در فاصله سال‌های (۲۰۰۸ – ۲۰۱۰) دومین موج عرضه بانکداری مبتنی بر تلفن همراه را شاهد خواهیم بود، به طوری که تعداد بانک‌هایی که خدمات مربوطه را ارائه می‌کنند در این دوره زمانی دو برابر شده و تعداد مشتریان که از این خدمات استفاده می‌کنند به میزان قابل توجهی از سطح فعلی افزایش می‌یابد.
از سوی دیگر و بنا بر بررسی‌های موسسه نیلسن، بانکداری مبتنی بر تلفن همراه، تاکنون مورد استفاده بیش از ۱۳ میلیون دارنده تلفن همراه در ایالات متحده قرار گرفته که رشدی ۱۲۹ درصدی را تنها در دو سال گذشته نشان می‌دهد.
براساس این اطلاعات که در سال ۲۰۱۰ انتشار یافته، کسانی که از دستگاه‌های تلفن همراه خود برای بانکداری استفاده می‌کنند، عموما جوان، مرد و با تمایلات متنوعی از همکاران بر خط خود هستند. ۳. ۶ درصد این افراد از سنی بین ۲۵ تا ۳۴ سال برخوردار بوده‌اند و مردان ۵۳ درصد از قشر هدف را به خود اختصاص داده‌اند.
افزون بر این و برای مثال در کشوری همچون کره که اغلب دو سیم کارت در گوشی‌های تلفن همراه، یکی برای اهداف تلفنی و دیگری برای بانکداری و اطلاعات حساب بانکی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۲۰۰۴ در حدود ۳. ۳ میلیون تراکنش مبتنی بر تلفن همراه توسط بانک‌ها گزارش شده است.
اما پیش از هرگونه بحث پیرامون فرصت‌های تجارت مبتنی بر تلفن همراه لازم است که تعریفی از این وژاه ارائه گردد. تجارت مبتنی بر تلفن همراه از دو دسته تشکیل شده است؛ بانکداری مبتنی بر تلفن همراه و پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه و انتقال‌های پول بانکداری مبتنی بر تلفن همراه به موقعیت‌هایی برمی‌گردد که تلفن همراه به عنوان کانال دسترسی به خدمات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پرداخت‌های تلفن همراه و انتقال‌های پول نیز به موقعیت‌هایی برمی‌گردند که تلفن همراه به عنوان یک وسیله پرداخت جهت اثرگذاری بر انتقال ارزش از جایی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱-۲ روندهای جهانی پرداخت همراه
انتظار می‌رود مجموع حجم تراکنش‌های پرداخت همراه در جهان به ۲۵۰ میلیارد دلار آمریکا در سال ۲۰۱۲ با رشدی ۶۸ درصدی برسد. این در حالی است که بازار کشورهای توسعه یافته با نرخی ۵۶ درصدی رشد یافته و ۳۵ درصد از مجموع حجم تراکنش‌های پرداخت همراه در سال ۲۰۱۲ را تشکیل دهد.
علاوه بر این بازارهای نوظهور با ۷۶ درصد رشد، ۶۰ درصد مجموع حجم تراکنش‌های در همان سال را به خود اختصاص خواهند داد. بیشترین سهم حجم تراکنش‌های مالی در این زمینه در گروه کشورهای توسعه یافته استرالیا، ژاپن و کره‌جنوبی با ۲۴ درصد وجود دارد.
اروپای غربی در دومین جایگاه با سهمی ۱۳ درصدی قرار دارد هرچند برآورد‌ها نشان از آن دارد که این منطقه بیشترین سهم حجم تراکنش‌ها را با ۱۷ درصد در سال ۲۰۱۲ به خود اختصاص می‌دهد. این منطقه توسط منطقه آمریکای جنوبی با سهم ۱۲ درصدی و آمریکای شمالی با سهم ۱۱ درصدی دنبال می‌شود.
۱-۱-۲- روند‌ها در اقتصادهای توسعه یافته
پرداخت‌های همراه بعید است که جایگزین سیستم‌های پرداخت موجود (سنتی و الکترونیکی) شود، ولی با کسب سهم بازار بیشتر قاعدتا فشاری را به حاشیه سود کانال‌های تراکنش موجود وارد خواهد کرد. در دو سال آینده پرداخت‌های همراه کانال تراکنش مکملی در بازارهای توسعه یافته باقی خواهد ماند و پذیرش آن در مقیاسی وسیع‌تر مستلزم عوامل کلیدی موفقیت آن می‌باشد.
علیرغم برخی ادعاهای موجود، انتظار نمی‌رود که حجم کاربرد بالایی از تکنولوژی NFC را تا سال ۲۰۱۱ در بیشتر کشورهای توسعه یافته شاهد باشیم و این به علت تاخیر در استانداردسازی سخت‌افزار‌ها و محدودیت در دسترس بودن دستگاه‌های برخوردار از NFC و موضوعاتی در زمینه توسعه موارد تجاری ماندگار برای تمامی ذینفعان است.
بی‌شک تشویق بازیگران بازار و همچنین قانون گذاری مناسب به پذیرش گسترده‌تر استفاده از پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه منجر خواهد شد.
۲-۱-۲. روند‌ها در اقتصادهای نوظهور
خدمات پرداخت همراه اولین سیستم پرداخت بدون پول گسترده در بسیاری از اقتصادهای نوظهور است که اثربخشی هزینه و تراکنش‌های ایمن را ممکن می‌سازد، همان طور که امروزه از خدمات متعدد و موفق راه‌اندازی شده دیده می‌شود. بازارهای نوظهور زمین حاصلخیزی برای توسعه پرداخت‌های همراه هستند و این نکته ریشه در زیرساخت‌های بانکی محدود و ضریب نفوذ رو به رشد تلفن همراه دارد.
منافع کاربران نهایی اساسا از طریق خدمات تراکنش‌های با دامنه زیاد، ولی کم ارزش ایجاد می‌گردد ارائه‌کنندگان خدمات به تمرکز بر تراکنش‌های ساده، با ارزش مالی کم، ولی با بسامد بالا در عین تلاش برای ارتباط نزدیک‌تر با مشتریانشان ادامه می‌دهند.
برای گسترش این بخش، سیاست‌گذاران و قانون گذاران باید محیط قانونی را که توسعه بیشتر خدمات پرداخت همراه را تشویق می‌کند، برپا سازند. برای نهادهای مالی، بانکداری همراه و خدمات پرداخت همراه مربوطه می‌توانند یک عامل تمایز و فرصتی برای پیوستن به پرداخت‌های پول نقد خرد، اما میلیونی باشد؛ برای تجار و بازرگانان هم بهتر است که کانال‌های پرداخت همراه را به عنوان ابزاری جهت افزایش راحتی مشتریان، جابه‌جایی و در دسترس بودن کالا و خدماتشان ارزیابی کنند.