پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانکداری سنتی چه می‌گوید؟ فرق بانکداری مجازی، الکترونیک و مدرن کجاست؟ و چرا بانکداری مجازی دردنیا شکست خورده است؟
مقدمه
در راستای اهداف نظام نوین پرداخت و تسهیل عملیات پولی و بانکی مردم، تا کنون پرداخت وجه به مشتریان بانک‌ها و یا انتقال وجه توسط ابزار پرداخت الکترونیک نیاز به جابه‌جایی وجه را کمتر نموده است و به عبارت دیگر گزینه‌های دیگری برای پرداخت وجه به مشتریان به جز شعب بانکی را در اختیار کاربران قرار داده است. اما برای دریافت وجه از مشتریان هیچ گزینه‌ای به جز مراجعه به شعب بانک وجود ندارد. این موضوع سبب افزایش تراکم فعالیت‌های شعب بانکی شده که نه تنها آنها را از اهداف عالی بانکداری دور کرده بلکه امکان دسترسی مشتریان را به خدمات بانکداری خرد کاهش داده است. با توجه به این موارد ضرورت دسترسی مناسب و توسعه قلمرو و پوشش جغرافیایی بانک، در کنار دیگر خدمات بانکی بایستی مورد توجه قرار گیرد.
بانکداری سنتی
بانکهای تجاری که همان بانکهای سنتی رایج در کشور ما هستند عبارتند از واسطه‌های مالی که با افتتاح حسابهای پس‌انداز و جاری اقدام به دریافت سپرده از مشتریان نموده و در مقابل تسهیلات مالی به افراد ارائه می‌کنند. بانکهای خرده فروش دسته‌ای دیگر از بانک‌ها هستند که با استفاده از شعبه‌های گسترده اقدام به ارائه خدمات مالی به افراد می¬کنند. در بسیاری از موارد، بانکهای تجاری با تأسیس شعبه‌های گسترده اقدام به ارائه خدمات مالی مورد نیاز افراد می‌کنند. بانکهای عمده فروش در مقابل بانکهای خرده فروش قرار دارند که هدف آنها ارائه خدمات مالی به بنگاه‌ها، کسب و کارهای بزرگ، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌هاست که در آن حجم مبادلات بسیار گسترده‌تر از معاملات خرد است. از طرف دیگر بانکهای سرمایه‌گذاری ، دسته‌ای دیگر از بانک‌ها هستند که فعالیت‌های آنها به بازارهای سرمایه محدود می‌شود.
بانکهای فعال در صنعت بانکداری ایران اغلب هر سه دسته از فعالیت‌های بانکداری تجاری و بانکداری خرده‌فروشی و بانکداری عمده‌فروشی را ارائه می‌کنند. در عین حال برخی از آنها دارای زیرمجموعه‌هایی از نوع بانکهای سرمایه‌گذاری هستند که فعالیت‌های مربوط به این حوزه را نیز انجام می دهند. اهم خدمات این بانک‌ها به قرار زیر است:
• قبول سپرده به صورت انواع مختلف حساب‌ها از اشخاص حقیقی و حقوقی و تجهیز منابع پولی
• ارائه تسهیلات بانکی و اعتباری به اشخاص حقیقی و حقوقی
• نقل و انتقال پول در داخل و خارج از کشور
• فراهم کردن روش های مختلف پرداخت و دریافت برای سپرده‌گذاران
• صدور ضمانت‌نامه بانکی
• تنزیل اوراق تجاری
• انجام معاملات ارزی
• گشایش اعتبارات اسنادی و انجام عملیات داد و ستد بین‌المللی
• سرمایه‌گذاری در صنایع و کسب و کارها
• اجاره صندوق امانات
کانال‌های ارائه خدمت توسط بانکهای سنتی در ایران به قرار زیر است:
• شعبه‌های فیزیکی با حضور کارشناسان بانک
• شعبه‌های الکترونیکی
• دستگاههای خودپرداز و پایانه‌های فروش
• بانکداری آنلاین (اینترنتی)
• بانکداری با تلفن
• بانکداری با موبایل
• بانکداری با SMS
• کیوسک
بر این اساس و با توجه به خدمات ارائه شده توسط بانک‌ها و کانال‌های ارائه آن مکانیزم کسب درآمد بانک‌ها را می‌توان در دو دسته کلی به شرح زیر طبقه‌بندی نمود:
• درآمدهای مشاع
• درآمدهای غیرمشاع
درآمدهای مشاع بخشی از درآمد بانک است که به واسطه مشارکت با افراد به دست می‌آید. دریافت سپرده‌های مدت‌دار از مشتریان، سرمایه‌گذاری سپرده‌ها در کسب و کارهای مختلف و ارائه تسهیلات مدت‌دار به مشتریان سبب ایجاد درآمد برای بانک‌ها می‌شود. این درآمد ناشی از اختلاف نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات اعطایی و همچنین سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها است. درآمدهای غیرمشاع دسته‌ای دیگر از درآمدهای بانک است که به واسطه دریافت کارمزد خدمات ارائه شده و ارائه مشاوره‌های مالی و سرمایه‌گذاری حاصل می‌شود.
بانکهای فعال در صنعت بانکداری در کشور ما از هر دو دسته درآمدهای مشاع و غیرمشاع کسب درآمد می‌کنند. اما درآمدهای غیرمشاع آنها بیشتر با تکیه بر دریافت کارمزد به واسطه ارائه خدمات مالی حاصل می‌شود.
بانکداری الکترونیکی
ساده‌ترین تعریف از بانکداری الکترونیکی، استفاده از کانال‌های تحویل الکترونیکی خدمات بانکداری است و در واقع زیر گروه تامین مالی الکترونیکی است. در یک تعریف دیگر بانکداری الکترونیکی به فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با استفاده از واسطه‌های ایمن و بدون حضور فیزیکی اطلاق می‌شود. بانکداری الکترونیکی یک مفهوم نیست که قابل تعریف دقیق باشد، بلکه یک روش است که باید با ویژگی¬های آن، آن را شناخت. مهمترین این ویژگی¬ها عبارت از ایجاد ابزارهای لازم برای افزایش نقاط ارتباط مشتری با بانک بدون نیاز به مراجعه به شعبه است. بنابراین یکی از راهکارهای توسعه بانکداری الکترونیک از طریق توسعه ابزارها و امکانات مورد نیاز برای افزایش نقاط ارتباط کاربران با بانک بدون مراجعه به شعبه است. باید توجه کرد که بانکداری مدرن در مقابل بانکداری سنتی قرار می¬گیرد، که در ادامه اشاره‌ای مختصر به مفاهیم آن خواهیم نمود و نه بانکداری الکترونیکی. چرا که بانکداری الکترونیکی می‌تواند ابزارهای خود را در اختیار هر دو نوع نگرش قرار دهد، گرچه بانکداری سنتی قابلیت بسیار کمتری برای استفاده از این ابزارها دارد. خدمات بانکداری الکترونیکی به دو روش قابل ارائه است:
• بانکداری دوگانه (Brick-and-Click) که ترکیبی از کانال‌های تحویل الکترونیکی و بانکداری سنتی (Brick-and-Mortar) است.
• بانکهای مجازی (Pure Play Internet Bank / Stand-alone Internet Bank) که صرفاً تولیدات و خدمات خود را از طریق کانال‌های توزیع الکترونیکی بدون وجود شعبه انجام می‌دهند. بانکداری اینترنتی زیر گروه بانکداری الکترونیکی است که به وسیله اینترنت صورت می‌پذیرد.
بانکداری اینترنتی صرف
بانکداری اینترنتی صٍرف در سال ۱۹۹۵ توسط Security First Network Bank پایه‌گذاری گردید و در سال ۱۹۹۶ توسط Net Bank توسعه یافت. این بانک‌ها کاملاً مستقل بودند و زیرمجموعه هیچ کدام از بانکهای سنتی نبودند. پس از آن بسیاری از بانک‌ها اقدام به راه‌اندازی بانکداری اینترنتی صٍرف کردند. به مرور زمان اکثر بانکهای مستقل یا فعالیتشان را متوقف کردند و یا توسط بانکهای سنتی خریداری شدند به طوری‌که امروزه اندک بانکهای اینترنتی صرف اغلب تحت مالکیت بانکهای سنتی اداره می‌شوند. پیش¬بینی‌های بیش از حد خوشبینانه این بانک‌ها در جذب مشتریان و سپرده در سال¬های اولیه شکل‌گیری، به سقوط زود هنگام آنها به خصوص بانک‌هایی منجر شد که زیرمجموعه بانکهای سنتی نبودند. به طور کلی عموم این بانک‌ها در دستیابی به تعداد مشتریان موردنظر ناکام بودند
با ارائه خدمات اینترنتی از طرف بانکهای سنتی، مدتی پس از ظهور بانکهای اینترنتی صرف، از سال ۱۹۹۷، رقابت در این حوزه شکل تازه‌ای به خود گرفت. با این شرایط بانکداری اینترنتی صرف بخشی از مزیت رقابتی خود را، که همان ارایه خدمات متنوع با امکان استفاده در ۲۴ ساعت شبانه روز بود، از دست داد.
مزیت دیگر این بانک‌ها پایین بودن هزینه‌های نیروی انسانی و عملیاتی آنها بود. این مزیت نیز نتوانست به عنوان عامل برتری در این بانک‌ها تلقی شود چراکه اگرچه این هزینه‌ها پایین بود اما بانکهای اینترنتی صرف نتوانستند مشتریان و حجم سپرده قابل ملاحظه‌ای جذب کنند و در نتیجه، کمبود منابع و نقدینگی این بانک‌ها در مقایسه با بانکهای سنتی موجود، آنها را با خطر ورشکستگی و عدم کارایی مواجه نمود.
یکی دیگر از مشکلات بانکداری اینترنتی صرف به نحوه پرداخت (برداشت) وجوه به (از) حساب اینترنتی مرتبط می شود. بانکهای اینترنتی صرف به منظور دریافت پول از مشتریان روش‌های متفاوتی را به کار می‌گرفتند. از جمله این روش‌ها می توان به استفاده از دستگاههای ATM نصب شده توسط بانک و یا دستگاههای سایر بانک‌ها، پست، شعب بانکهای طرف قرارداد، و انتقال از سایر حسابهای اینترنتی اشاره کنیم. هر یک از روش‌های ذکر شده هزینه‌ها و مشکلات خاص خود را دارد. نصب دستگاههای خودپرداز هزینه‌های مالی سنگینی را تحمیل می‌کند و در عین حال حوزه جغرافیای محدودی را پوشش می‌دهد. استفاده از ATM های سایر بانک‌ها هزینه های جابجایی بین بانکی را در بر دارد، که البته نیازمند توافق بین بانک‌هاست. استفاده از پست در عین تحمیل هزینه‌های مالی، از امنیت کافی برخوردار نیست. از این رو به نظر می‌رسد که در ایران بهترین گزینه برای انتقال وجوه به حساب این بانک از خارج از بانک، استفاده از شعب بانکهای تحت قرارداد باشد، که این امر نیازمند قرارداد همکاری متقابل بین بانک‌هاست. در عین حال استفاده از باجه های تعبیه شده در نقاط مختلف شهر می تواند به این مسأله کمک شایانی نماید.
مشکل دیگری که بانکداری اینترنتی صرف در ایران دارد این است که اگرچه بانک های اینترنتی اکثر محصولات و خدمات بانک های سنتی را پوشش می دهند اما این موضوع در ایران تاحدودی متفاوت است. چراکه اولاً برخی از سرویس های بانکداری در ایران قابل ارایه نمی باشد (مثلا امکان واریز وجه از طریق دستگاههای خود پرداز). ثانیاً بانک ها مجاز نمی باشند که در قبال برخی از سرویس های خود هزینه ای دریافت کنند (مثلا مسدود کردن چک) و یا حتی در مواقعی که بابت سرویس ها هزینه دریافت می شود (لازم به ذکر است که یکی از منابع درآمد بانکهای اینترنتی صرف همین هزینه ای است که بابت سرویس ها دریافت می کنند). و ثالثاً فرهنگ استفاده از اینترنت و خدمات اینترنتی در ایران بر فعالیت بانک های اینترنتی صرف تاثیرگذار است. بنابر عوامل فوق، بانکهای اینترنتی صرف در ایران قادر به ارائه کلیه خدمات بانکداری سنتی نمی باشند. در عین حال بخشی از درآمد آنها که ناشی از این خدمات است از بین می رود.
مجموعه خدماتی که بانکداری اینترنتی صرف می تواند ارائه دهد به قرار زیر است:
• خدمات بانکداری
o حسابهای سپرده (با نرخ سود بالاتر)
o حسابهای جاری
o پرداخت قبوض
o انتقال وجه (بدون هزینه)
o کارت Prepaid
• خدمات سرمایه گذاری
• اعطای تسهیلات
o تسهیلات
o کارت اعتباری
• خدمات بیمه¬ای
• سایر خدمات
o سرویس های شخصی (Personalized Services)
گزارش پرداختیهای مشتریان و نحوه مدیریت آن
ارسال ایمیل هشدار در هنگام پایین بودن موجودی
o خرید اینترنتی
ارائه سرویس انواع خریدهای اینترنتی
o امکان پرداخت به و برداشت از حسابهای بین المللی
بنابراین می توان گفت که درآمد بانک های الکترونیکی نیز همچون بانک های سنتی می تواند از طریق درآمدهای مشاع و درآمدهای غیرمشاع حاصل شود. اما از آنجا که بانک های اینترنتی صرف از توانایی کمتری در جذب سپرده های بانکی برخوردار هستند سهم درآمد مشاع آنها در درآمد کل بسیار پائین تر از بانک های سنتی است و همین موضوع سودآوری بانک های اینترنتی صرف را با چالش مواجه می کند.
پس از توضیح مختصری که در خصوص بانکداری سنتی و بانکداری الکترونیکی ارائه شد می توان نتیجه گرفت که امکان موفقیت بانکداری الکترونیکی در صورت همکاری با یک بانک سنتی افزایش می یابد. چراکه راه اندازی بانکداری الکترونیکی در کنار بانک سببِ:
۱. افزایش نقاط دسترسی به شبکه بانک و افزایش توان جذب منابع بانکی و در نتیجه افزایش درآمد های مشاع بانک می شود.
۲. افزایش نقاط ارائه به مشتریان و در نتیجه افزایش درآمدهای غیرمشاع بانک می شود.
۳. کاهش هزینه های بانکداری به خصوص هزینه های عملیاتی و پرسنلی می شود.
۴. افزایش جذب مشتریان با تمرکز و تأکید بر فرهنگ مشتری مداری می شود.
۵. مدیریت یکپارچه منابع مالی
۶. کاهش هزینه های عمومی در استفاده از خدمات بانکی و خرید خدمات یا کالا
۷. ایجاد امنیت عمومی در معاملات و پیش گیری از تخلفات مالی و پولی
۸. کاهش هزینه های عمومی در استفاده از خدمات بانکی و خرید خدمات یا کالا
۹. افزایش چابکی در ارائه خدمات و امکان ویژه سازی خدمات برای مشتری و بازاریابی مؤثر
جدول زیر مقایسه ای بین هزینه های بانک های داخلی کشور و دو بانک خارجی ارائه می دهد. همانطورکه در این جدول مشاهده می شود، بانک های مذکور به دلیل گسترش ارائه خدمات از طریق گسترش باجه های بانکی و نقاط فروش سرویس توانسته اند در عین افزایش درآمد، هزینه های پرسنلی خود را کاهش دهند.
منبع: نشریه داخلی شرکت توسن