پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانکداری سنتی چه می‌گوید؟ فرق بانکداری مجازی، الکترونیک و مدرن کجاست؟ و چرا بانکداری مجازی دردنیا شکست خورده است؟
مقدمه
در راستاي اهداف نظام نوين پرداخت و تسهيل عمليات پولي و بانكي مردم، تا كنون پرداخت وجه به مشتريان بانك‌ها و يا انتقال وجه توسط ابزار پرداخت الكترونيك نياز به جابه‌جايي وجه را كمتر نموده است و به عبارت ديگر گزينه‌هاي ديگري براي پرداخت وجه به مشتريان به جز شعب بانكي را در اختيار کاربران قرار داده است. اما براي دريافت وجه از مشتريان هيچ گزينه‌اي به جز مراجعه به شعب بانك وجود ندارد. اين موضوع سبب افزايش تراکم فعاليت‌هاي شعب بانکي شده که نه تنها آنها را از اهداف عالي بانکداري دور کرده بلکه امکان دسترسي مشتريان را به خدمات بانکداري خرد کاهش داده است. با توجه به اين موارد ضرورت دسترسي مناسب و توسعه قلمرو و پوشش جغرافيايي بانک، در كنار ديگر خدمات بانكي بايستي مورد توجه قرار گيرد.
بانکداري سنتي
بانکهاي تجاري که همان بانکهاي سنتي رايج در کشور ما هستند عبارتند از واسطه‌هاي مالي که با افتتاح حسابهاي پس‌انداز و جاري اقدام به دريافت سپرده از مشتريان نموده و در مقابل تسهيلات مالي به افراد ارائه مي‌کنند. بانکهاي خرده فروش دسته‌اي ديگر از بانک‌ها هستند که با استفاده از شعبه‌هاي گسترده اقدام به ارائه خدمات مالي به افراد مي¬کنند. در بسياري از موارد، بانکهاي تجاري با تأسيس شعبه‌هاي گسترده اقدام به ارائه خدمات مالي مورد نياز افراد مي‌کنند. بانکهاي عمده فروش در مقابل بانکهاي خرده فروش قرار دارند که هدف آنها ارائه خدمات مالي به بنگاه‌ها، کسب و کارهاي بزرگ، صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و بانک‌هاست که در آن حجم مبادلات بسيار گسترده‌تر از معاملات خرد است. از طرف ديگر بانکهاي سرمايه‌گذاري ، دسته‌اي ديگر از بانک‌ها هستند که فعاليت‌هاي آنها به بازارهاي سرمايه محدود مي‌شود.
بانکهاي فعال در صنعت بانکداري ايران اغلب هر سه دسته از فعاليت‌هاي بانکداري تجاري و بانکداري خرده‌فروشي و بانکداري عمده‌فروشي را ارائه مي‌کنند. در عين حال برخي از آنها داراي زيرمجموعه‌هايي از نوع بانکهاي سرمايه‌گذاري هستند که فعاليت‌هاي مربوط به اين حوزه را نيز انجام مي دهند. اهم خدمات اين بانک‌ها به قرار زير است:
• قبول سپرده به صورت انواع مختلف حساب‌ها از اشخاص حقيقي و حقوقي و تجهيز منابع پولي
• ارائه تسهيلات بانکي و اعتباري به اشخاص حقيقي و حقوقي
• نقل و انتقال پول در داخل و خارج از کشور
• فراهم کردن روش هاي مختلف پرداخت و دريافت براي سپرده‌گذاران
• صدور ضمانت‌نامه بانکي
• تنزيل اوراق تجاري
• انجام معاملات ارزي
• گشايش اعتبارات اسنادي و انجام عمليات داد و ستد بين‌المللي
• سرمايه‌گذاري در صنايع و کسب و کارها
• اجاره صندوق امانات
کانال‌هاي ارائه خدمت توسط بانکهاي سنتي در ايران به قرار زير است:
• شعبه‌هاي فيزيکي با حضور کارشناسان بانک
• شعبه‌هاي الکترونيکي
• دستگاههاي خودپرداز و پايانه‌هاي فروش
• بانکداري آنلاين (اينترنتي)
• بانکداري با تلفن
• بانکداري با موبايل
• بانکداري با SMS
• کيوسک
بر اين اساس و با توجه به خدمات ارائه شده توسط بانک‌ها و کانال‌هاي ارائه آن مکانيزم کسب درآمد بانک‌ها را مي‌توان در دو دسته کلي به شرح زير طبقه‌بندي نمود:
• درآمدهاي مشاع
• درآمدهاي غيرمشاع
درآمدهاي مشاع بخشي از درآمد بانک است که به واسطه مشارکت با افراد به دست مي‌آيد. دريافت سپرده‌هاي مدت‌دار از مشتريان، سرمايه‌گذاري سپرده‌ها در کسب و کارهاي مختلف و ارائه تسهيلات مدت‌دار به مشتريان سبب ايجاد درآمد براي بانک‌ها مي‌شود. اين درآمد ناشي از اختلاف نرخ سود سپرده‌ها و تسهيلات اعطايي و همچنين سود حاصل از سرمايه‌گذاري‌ها است. درآمدهاي غيرمشاع دسته‌اي ديگر از درآمدهاي بانک است که به واسطه دريافت کارمزد خدمات ارائه شده و ارائه مشاوره‌هاي مالي و سرمايه‌گذاري حاصل مي‌شود.
بانکهاي فعال در صنعت بانکداري در کشور ما از هر دو دسته درآمدهای مشاع و غيرمشاع کسب درآمد مي‌کنند. اما درآمدهاي غيرمشاع آنها بيشتر با تکيه بر دريافت کارمزد به واسطه ارائه خدمات مالي حاصل مي‌شود.
بانكداري الكترونيكي
ساده‌ترين تعريف از بانکداري الکترونيکي، استفاده از کانال‌هاي تحويل الکترونيکي خدمات بانکداري است و در واقع زير گروه تامين مالي الکترونيکي است. در يک تعريف ديگر بانکداري الکترونيکي به فراهم آوردن امکان دسترسي مشتريان به خدمات بانکي با استفاده از واسطه‌هاي ايمن و بدون حضور فيزيکي اطلاق مي‌شود. بانكداري الكترونيكي يك مفهوم نيست كه قابل تعريف دقيق باشد، بلكه يك روش است كه بايد با ويژگي¬هاي آن، آن را شناخت. مهمترين اين ويژگي¬ها عبارت از ايجاد ابزارهاي لازم براي افزايش نقاط ارتباط مشتري با بانك بدون نياز به مراجعه به شعبه است. بنابراين يکي از راهکارهاي توسعه بانکداري الکترونيک از طريق توسعه ابزارها و امکانات مورد نياز براي افزايش نقاط ارتباط کاربران با بانک بدون مراجعه به شعبه است. بايد توجه كرد كه بانكداري مدرن در مقابل بانكداري سنتي قرار مي¬گيرد، که در ادامه اشاره‌اي مختصر به مفاهيم آن خواهيم نمود و نه بانكداري الكترونيكي. چرا كه بانكداري الكترونيكي مي‌تواند ابزارهاي خود را در اختيار هر دو نوع نگرش قرار دهد، گرچه بانكداري سنتي قابليت بسيار كمتري براي استفاده از اين ابزارها دارد. خدمات بانکداري الکترونيکي به دو روش قابل ارائه است:
• بانکداري دوگانه (Brick-and-Click) که ترکيبي از کانال‌هاي تحويل الکترونيکي و بانکداري سنتي (Brick-and-Mortar) است.
• بانکهاي مجازي (Pure Play Internet Bank / Stand-alone Internet Bank) که صرفاً توليدات و خدمات خود را از طريق کانال‌هاي توزيع الکترونيکي بدون وجود شعبه انجام مي‌دهند. بانکداري اينترنتي زير گروه بانکداري الکترونيکي است که به وسيله اينترنت صورت مي‌پذيرد.
بانکداري اينترنتي صرف
بانکداري اينترنتي صٍرف در سال 1995 توسط Security First Network Bank پايه‌گذاري گرديد و در سال 1996 توسط Net Bank توسعه يافت. اين بانک‌ها کاملاً مستقل بودند و زيرمجموعه هيچ کدام از بانکهاي سنتي نبودند. پس از آن بسياري از بانک‌ها اقدام به راه‌اندازي بانکداري اينترنتي صٍرف کردند. به مرور زمان اکثر بانکهاي مستقل يا فعاليتشان را متوقف کردند و يا توسط بانکهاي سنتي خريداري شدند به طوري‌که امروزه اندک بانکهاي اينترنتي صرف اغلب تحت مالکيت بانکهاي سنتي اداره مي‌شوند. پيش¬بيني‌هاي بيش از حد خوشبينانه اين بانک‌ها در جذب مشتريان و سپرده در سال¬هاي اوليه شکل‌گيري، به سقوط زود هنگام آنها به خصوص بانک‌هايي منجر شد که زيرمجموعه بانکهاي سنتي نبودند. به طور کلي عموم اين بانک‌ها در دستيابي به تعداد مشتريان موردنظر ناکام بودند
با ارائه خدمات اينترنتي از طرف بانکهاي سنتي، مدتي پس از ظهور بانکهاي اينترنتي صرف، از سال 1997، رقابت در اين حوزه شکل تازه‌اي به خود گرفت. با اين شرايط بانکداري اينترنتي صرف بخشي از مزيت رقابتي خود را، که همان ارايه خدمات متنوع با امکان استفاده در 24 ساعت شبانه روز بود، از دست داد.
مزيت ديگر اين بانک‌ها پايين بودن هزينه‌هاي نيروي انساني و عملياتي آنها بود. اين مزيت نيز نتوانست به عنوان عامل برتري در اين بانک‌ها تلقي شود چراکه اگرچه اين هزينه‌ها پايين بود اما بانکهاي اينترنتي صرف نتوانستند مشتريان و حجم سپرده قابل ملاحظه‌اي جذب کنند و در نتيجه، کمبود منابع و نقدينگي اين بانک‌ها در مقايسه با بانکهاي سنتي موجود، آنها را با خطر ورشکستگي و عدم کارايي مواجه نمود.
يکي ديگر از مشکلات بانکداري اينترنتي صرف به نحوه پرداخت (برداشت) وجوه به (از) حساب اينترنتي مرتبط مي شود. بانکهاي اينترنتي صرف به منظور دريافت پول از مشتريان روش‌هاي متفاوتي را به کار مي‌گرفتند. از جمله اين روش‌ها مي توان به استفاده از دستگاههاي ATM نصب شده توسط بانک و يا دستگاههاي ساير بانک‌ها، پست، شعب بانکهاي طرف قرارداد، و انتقال از ساير حسابهاي اينترنتي اشاره کنيم. هر يک از روش‌هاي ذکر شده هزينه‌ها و مشکلات خاص خود را دارد. نصب دستگاههاي خودپرداز هزينه‌هاي مالي سنگيني را تحميل مي‌کند و در عين حال حوزه جغرافياي محدودي را پوشش مي‌دهد. استفاده از ATM هاي ساير بانک‌ها هزينه هاي جابجايي بين بانکي را در بر دارد، که البته نيازمند توافق بين بانک‌هاست. استفاده از پست در عين تحميل هزينه‌هاي مالي، از امنيت کافي برخوردار نيست. از اين رو به نظر مي‌رسد که در ايران بهترين گزينه براي انتقال وجوه به حساب اين بانک از خارج از بانک، استفاده از شعب بانکهاي تحت قرارداد باشد، که اين امر نيازمند قرارداد همکاري متقابل بين بانک‌هاست. در عين حال استفاده از باجه هاي تعبيه شده در نقاط مختلف شهر مي تواند به اين مسأله کمک شاياني نمايد.
مشکل ديگري که بانکداري اينترنتي صرف در ايران دارد اين است که اگرچه بانک هاي اينترنتي اکثر محصولات و خدمات بانک هاي سنتي را پوشش مي دهند اما اين موضوع در ايران تاحدودي متفاوت است. چراکه اولاً برخي از سرويس هاي بانکداري در ايران قابل ارايه نمي باشد (مثلا امکان واريز وجه از طريق دستگاههاي خود پرداز). ثانياً بانک ها مجاز نمي باشند که در قبال برخي از سرويس هاي خود هزينه اي دريافت کنند (مثلا مسدود کردن چک) و يا حتي در مواقعي که بابت سرويس ها هزينه دريافت مي شود (لازم به ذکر است که يکي از منابع درآمد بانکهاي اينترنتي صرف همين هزينه اي است که بابت سرويس ها دريافت مي کنند). و ثالثاً فرهنگ استفاده از اينترنت و خدمات اينترنتي در ايران بر فعاليت بانک هاي اينترنتي صرف تاثيرگذار است. بنابر عوامل فوق، بانکهاي اينترنتي صرف در ايران قادر به ارائه کليه خدمات بانکداري سنتي نمي باشند. در عين حال بخشي از درآمد آنها که ناشي از اين خدمات است از بين مي رود.
مجموعه خدماتي که بانکداري اينترنتي صرف مي تواند ارائه دهد به قرار زير است:
• خدمات بانکداري
o حسابهاي سپرده (با نرخ سود بالاتر)
o حسابهاي جاري
o پرداخت قبوض
o انتقال وجه (بدون هزينه)
o کارت Prepaid
• خدمات سرمايه گذاري
• اعطاي تسهيلات
o تسهيلات
o کارت اعتباري
• خدمات بيمه¬اي
• ساير خدمات
o سرويس هاي شخصي (Personalized Services)
گزارش پرداختيهاي مشتريان و نحوه مديريت آن
ارسال ايميل هشدار در هنگام پايين بودن موجودي
o خريد اينترنتي
ارائه سرويس انواع خريدهاي اينترنتي
o امکان پرداخت به و برداشت از حسابهاي بين المللي
بنابراين مي توان گفت که درآمد بانک هاي الکترونيکي نيز همچون بانک هاي سنتي مي تواند از طريق درآمدهاي مشاع و درآمدهاي غيرمشاع حاصل شود. اما از آنجا که بانک هاي اينترنتي صرف از توانايي کمتري در جذب سپرده هاي بانکي برخوردار هستند سهم درآمد مشاع آنها در درآمد کل بسيار پائين تر از بانک هاي سنتي است و همين موضوع سودآوري بانک هاي اينترنتي صرف را با چالش مواجه مي کند.
پس از توضيح مختصري که در خصوص بانکداري سنتي و بانکداري الکترونيکي ارائه شد مي توان نتيجه گرفت که امکان موفقيت بانکداري الکترونيکي در صورت همکاري با يک بانک سنتي افزايش مي يابد. چراکه راه اندازي بانکداري الکترونيکي در کنار بانک سببِ:
1. افزايش نقاط دسترسي به شبکه بانک و افزايش توان جذب منابع بانکي و در نتيجه افزايش درآمد هاي مشاع بانک مي شود.
2. افزايش نقاط ارائه به مشتريان و در نتيجه افزايش درآمدهاي غيرمشاع بانک مي شود.
3. کاهش هزينه هاي بانکداري به خصوص هزينه هاي عملياتي و پرسنلي مي شود.
4. افزايش جذب مشتريان با تمرکز و تأکيد بر فرهنگ مشتري مداري مي شود.
5. مديريت يکپارچه منابع مالي
6. كاهش هزينه هاي عمومي در استفاده از خدمات بانكي و خريد خدمات يا كالا
7. ايجاد امنيت عمومي در معاملات و پيش گيري از تخلفات مالي و پولي
8. كاهش هزينه هاي عمومي در استفاده از خدمات بانكي و خريد خدمات يا كالا
9. افزايش چابکي در ارائه خدمات و امکان ويژه سازي خدمات براي مشتري و بازاريابي مؤثر
جدول زير مقايسه اي بين هزينه هاي بانک هاي داخلي کشور و دو بانک خارجي ارائه مي دهد. همانطورکه در اين جدول مشاهده مي شود، بانک هاي مذکور به دليل گسترش ارائه خدمات از طريق گسترش باجه هاي بانکي و نقاط فروش سرويس توانسته اند در عين افزايش درآمد، هزينه هاي پرسنلي خود را کاهش دهند.
منبع: نشریه داخلی شرکت توسن