پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پرداختهای شرکتی و انبوه با زیرساخت پایا
سامانه پایاپای الکترونیک که به صورت آفلاین فعالیت می‌کند، امکانات خوبی برای پرداختهای خرد و مقیاس گسترده برای سازمانهایی فراهم کرده است که مجبورند تعداد زیادی پرداخت دورهای انجام دهند. قابلیت‌ها و خدمات مختلف این سامانه، موضوع کارگاهی بود که در دومین روز همایش بانکداری الکترونیک برگزار شد. مباحث این کارگاه ارتباط نزدیکی با بحث خدمات برداشت مستقیم دارد که موضوع کارگاه نخست بود و مطالب آن در صفحات پیشین از منظرتان گذشت. در واقع برداشت مستقیم (بم) و واریز مستقیم (وم) دو محور اصلی فعالیت سامانه پایا هستند. معرفی سامانه واریز مستقیم، فرایندهای واریز مستقیم و فعالیتهایی که سازمان‌ها برای استفاده از این خدمت باید به انجام برسانند، همچنین دیگر موارد کاربرد سامانه واریز مستقیم در این نشست مورد بررسی قرار گرفت.
مدرس این کارگاه سید محمد سعید طباطبایی کار‌شناس ارشد مهندسی نرم افزار بود که مسئول گروه پایا در شرکت خدمات انفورماتیک است و سابقه فعالیت در حوزه سامانه‌های ملی پرداخت در شرکت خدمات انفورماتیک را از سال ۱۳۸۶ تا هم اکنون دارد. وی که دارای چندین مقام بین‌المللی در مسابقات جهانی روبوکاپ نیز هست، آنالیز، طراحی و پیاده‌سازی نسخه اولیه پروژه ملی سامد (سامانه ارتباط مردم با دولت) را برای نهاد ریاست جمهوری به انجام رسانده است.
سامانه پایا
سامانه پایا به عنوان یکی از زیرساخت‌ها و سامانه‌های اصلی نظام ملی پرداخت است که به نام ACH شناخته می‌شود و کار اصلی آن هم یک سیستم مبادله بین بانکی برای مبالغ خرد است که برای پردازش حجم بالای تراکنش‌ها به صورت دسته‌ای مناسب است. در واقع این سامانه در مقابل ساتنا که برای تراکنشهای با مبالغ بالا و تعداد کم است، برای تراکنشهای انبوه با مبالغ خرد طراحی شده است و از این نظر شبیه شتاب است ولی به دلیل اینکه مبتنی بر حساب بانکی شبا (IBAN) است متفاوت از شتاب است که بر مبنای کارت کار می‌کند. تسویه بین بانکی مبادلات انجام شده در پایا در پایان هر چرخه کاری از طریق ساتنا صورت می‌گیرد. در حال حاضر پایا درهر روز کاری از ساعت ۵ صبح تا ۷ بعد از ظهر جمعا ۷ چرخه کاری دارد که به طور متوسط هر دو ساعت یک بار می‌شود و به ازای هر چرخه یک سند تسویه به ساتنا فرستاده می‌شود.
اجزای سامانه پایا
پایا دارای دو هسته جداگانه است: واریز مستقیم (Direct Credit) و برداشت مستقیم (Direct Debit).
برداشت مستقیم در کارگاه مربوطه توضیح داده شد و سامانه MMS هم برای نگهداری مجوز‌ها به آن اضافه می‌شود.
واریز مستقیم همان حواله‌جات است که از قبل وجود داشته است و یک انتقال وجه بین بانکی است، البته این به معنای آن نیست که پایا انتقال درون بانکی را پذیرش نکند. در اینجا یک تفاوت بین ساتنا و پایا مشخص می‌شود. در ساتنا انتقال وجه بین یک بانک امکانپذیر نیست، چون لزومی ندارد تراکنش داخلی یک بانک از این سامانه عبور کند اما پایا این محدودیت را ندارد و تراکنشهای داخلی یک بانک را هم می‌پذیرد.
عملیات در سامانه پایا
پذیرش دستور پرداخت: پذیرش دستور می‌تواند از طرق مختلفی صورت بگیرد هم از طریق شعبه و هم مجاری مختلف الکترونیکی قابل تعریف بر روی سیستم متمرکز بانک مثل موبایل، اینترنت، پایانه فروش، خود‌پرداز و تلفن. این پیام از طریق سامانه متمرکز بانک یا یک واسطی بین CORE و ACH به پایا منتقل می‌شود. علاوه بر تراکنشهای موردی که در این سامانه انجام می‌شود یک کاربرد دیگری هم در دنیا برای پایا تعریف شده است که موضوع بحث ماست و همان پرداختهای انبوه است. در واقع پایا طوری طراحی شده است که می‌تواند دستور پرداختهای گروهی را به صورت فایل دریافت کند. با پیاده‌سازی پایا به طور واقعی در واقع دیوار بین بانک‌ها شکسته می‌شود و فرد می‌تواند به راحتی نقل و انتقال خود را انجام بدهد وتمام بانک‌ها مثل بانک خود اوست.
تسویه: تسویه پایا در پایان هر چرخه از طریق ساتنا انجام می‌شود. با توجه به اینکه ساعات فعالیت ساتنا مشخص است چنانچه دستور تسویه طی روز و ساعت کار ساتنا ارسال شود، همان روز تسویه انجام می‌شود و اگر در روز تعطیل و یا خارج از ساعت کار بانک‌ها ارسال شود، روز کاری بعد تسویه خواهد شد. با توجه به اینکه بانک مرکزی بدنبال این است که انتقال وجه بین مشتری بدون توجه به مانده حساب بانک‌ها در ساتنا و همیشه انجام شود، لذا این فرایند انتقال و تسویه ساتنا مستقل از هم است.
مقایسه سامانه‌های انتقال وجه بین بانکی در نظام ملی پرداخت
یک مثال کاربردی: واریز دسته‌ای حقوق توسط یک شرکت
گفته شد یک نمونه کاربرد واریز مستقیم، برای شرکتهای بزرگ است که می‌توانند حقوق و یا سود سهام پرداخت کنند. فرض کنید شرکتی قصد دارد حقوق کارمندان خود را یک جا بپردازد در حالی که کارمندان شرکت در بانکهای مختلفی حساب دارند. این شرکت چه کاری باید اجام بدهد؟
بایدتوجه کرد که پایا فقط به یک شماره شبا از بانکهایی که عضو این سامانه هستند نیاز دارد و فرقی ندارد که حساب در کدام بانک باشد.
برای انجام کار دو دسته اقدامات لازم است. یکی در طرف شرکت و دیگری پایا و بانک.
مراحل یک شرکت برای واریز گروهی حقوق
۱- ارائه لیست حقوق در قالب فایل استاندارد یا از طریق درگاه اینترنتی مربوطه مطابق استاندارد pain۰۰۱ توسط سیستم حسابداری شرکت
۲- دریافت رسید از بانک به فرمت استاندارد pain۰۰۲ در ازای تحویل فایل و دریافت کد رهگیری
وظایف بانک‌ها و سامانه پایا برای واریز دسته‌ای حقوق
۱-آماده سازی فایل‌ها قبل از ارسال شامل:
* تبدیل فرمت فایل (از pain۰۰۱ به pacs۰۰۸)
*دسته بندی (Grouping)
* فشرده سازی فایل (Compression)
*رمز نمودن و امضای دیجیتال فایل
۲-ارسال فایل‌ها به سامانه پایا شامل:
* دستور پرداخت (Payment Order- pacs۰۰۸)
*تراکنشهای برگشتی (Payment Return – pacs۰۰۴)
۳-بررسی صحت و ثبت فایل دریافت شده از بانک
فایل دریافتی باید شرایط زیر را دارا باشد:
Syntax، Semantics and PKI checks
*فایل غیر تکراری، امضای دیجیتال صحیح، رعایت استاندارد دستورهای موجود در فایل، تاریخ رکورد‌ها معتبر و یکسان،…
۴-گزارش رد یا قبول شدن فایل ارسالی به بانک
ارسال گزارش دریافت فایل: گزارشی حاوی مشخصات فایل دریافتی (تعداد رکوردهای دریافت شده،…) ارسال می‌گردد و دلایل قبول یا عدم قبول فایل ارسال می‌گردد.
۵-پردازش دستورهای پرداخت شامل:
آمادهسازی فایلهای دستورهای پرداخت شامل:
– مرتبسازی و دستهبندی فایلهای دستور پرداخت به تفکیک بانک‌ها
– فشردهسازی، رمزنمودن و امضای دیجیتال فایل‌ها با گواهی دیجیتال سامانه پایا
و ارسال فایل‌ها به بانکهای مقصد
۶-تسویه (Settlement) شامل:
– محاسبه خالص وضعیت دوجانبه (Bilateral net positions)
– محاسبه خالص وضعیت چندجانبه (Multilateral net positions)
– تهیه گزارش تسویه برای بانک‌ها و ارسال
مزایای استفاده از واریز مستقیم سامانه پایا
– کاهش تعداد حساب‌ها در شبکه بانکداری کشور
– کاهش مراجعات به شعب و کاهش ترددهای درونشهری
– تسریع در انتقال وجوه بین بانک‌ها و پرداخت به موقع
– تبادل اطلاعات درمحیط امن انجام می‌شود.
– کاهش استفاده از اسکناس و ایرانچک و چکهای بین بانکی برای انتقال وجوه بینبانکی
سایر موارد کاربرد واریز مستقیم سامانه پایا
استفادههای گروهی:
– پرداخت حقوق و دستمزد و مستمری کارکنان
– پرداخت سود سهام و اوراق بهادار
استفادههای انفرادی:
– پرداخت بهای خدمات و کالا
– حواله‌های بین بانکی انفرادی
منبع: نشریه بانکداری الکترونیک مرکز فابا