بررسی صورت‌های مالی ۱۸ بانک بورسی در 4 شاخص مالی کلیدی

بررسی صورت‌های مالی ۱۸ بانک در چهار شاخص، تصویر بازیگران بازار پول را نمایان ساخت. این آمارها نشان می‌دهد برخی از بانک‌های خصوصی عملکرد مناسبی داشتند و با توجه به قطع نشدن ارتباط سوییفتی می‌توانند گزینه مناسبی برای ارتباط با شبکه بانکی فرامرزی باشند.

در مقابل عملکرد برخی از بانک‌ها نیاز به به‌کارگیری استانداردهای سلامت بانکی را ازسوی سیاست‌گذار پولی آشکار می‌سازد. دنیای‌اقتصاد وضعیت این بانک‌ها را براساس صورت‌های مالی سال ۹۶ ارزیابی کرده است.

سیمای 18 بانک در چهار شاخص

بررسی وضعیت ۱۸ بانک بورسی از چهار زاویه نشان می‌دهد که در شاخص‌های سودآوری برخی بانک‌های خصوصی وضعیت بهتری به نسبت بانک‌های دولتی و بانک‌های خصوصی شده دارند. از حدود ۳۶ بانک و موسسه مالی و اعتباری که بانک مرکزی آنها را به رسمیت می‌شناسد، صورت‌های مالی ۱۹ بانک به‌دلیل بورسی بودن آنها روی سایت کدال منتشر می‌شود و اطلاعات مالی سایر بانک‌ها به‌دلیل بورسی نبودن در دسترس نیست.

علاوه‌بر این، در حال حاضر نماد ۹ بانک از ۱۹ بانک در بازارهای بورس و فرابورس قابل معامله بوده و دو بانک رسالت و سرمایه در بازار پایه فعال هستند و ۸ بانک بورسی دیگر به دلایل مختلف ممنوع‌المعامله هستند. از سوی دیگر، اطلاعات صورت مالی بانک پاسارگاد برای سال‌های مالی ۹۵ و ۹۶ منتشر نشده است در نتیجه در محاسبات انجام‌شده اطلاعات ۱۸ بانک موردبررسی قرار گرفته است.

در این بررسی شاخص‌هایی مانند دارایی، نسبت حاشیه سود خالص، بازده کل دارایی‌ها و نسبت بازده حقوق صاحبان سهام به‌عنوان ۴ شاخص مهم برای رتبه‌بندی بانک‌ها مورداستفاده قرار گرفته است. بر این اساس در هر کدام از شاخص‌ها ۳ بانک با بهترین وضعیت و ۳ بانک با بدترین رتبه معرفی می‌شود.

داراترین بانک‌های بورسی

یکی از شاخص‌های مهم در صورت مالی بانک‌ها، دارایی‌هایی است که هر بانک در ترازنامه خود اعلام می‌کند. دارایی‌های هر بانک مجموع دارایی‌هایی مانند دارایی نقد، مطالبات از بانک مرکزی، مطالبات از سایر بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری، مطالبات از دولت، دارایی‌های مشهود، دارایی‌های نامشهود و… است که در سمت راست ترازنامه اعلام می‌شود.

بررسی صورت‌های مالی ۱۸ بانک بورسی کشور نشان می‌دهد که تا پایان سال ‌مالی ۹۶، بیشترین دارایی در میان این بانک‌ها به بانک ملت با حدود ۹/ ۲۲۱ هزار میلیارد تومان تعلق داشته است. پس از آن بانک صادرات با دارایی ۱۷۹ هزار میلیارد تومان و بانک تجارت با حدود ۱/ ۱۳۹ هزار میلیارد تومان به ترتیب جایگاه دوم و سوم را به‌دست آورده‌اند.

کمترین دارایی نیز در میان بانک‌ها به بانک حکمت با حدود دارایی ۵/ ۴ هزار میلیارد تومان تعلق دارد. پس از آن بانک خاورمیانه با دارایی در حدود ۵/ ۹ هزار میلیارد تومان و پست‌بانک با دارایی ۸/ ۹ هزار میلیارد تومان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. طبیعتا بانک‌هایی که بزرگ‌تر هستند حجم دارایی بیشتری دارند و این شاخص به تنهایی دلیلی برای برتری بانک نیست و در کنار آن باید به شاخص‌های سودآوری توجه کرد.

سودآوری بانک‌های خصوصی

دومین شاخص مهم بررسی‌شده در این گزارش، نسبت حاشیه سود خالص است که از تقسیم سود خالص بر درآمد کل بانک به‌دست می‌آید. در واقع این نسبت نشان می‌دهد که سود خالص چند درصد از درآمد کل بانک است. درنتیجه هر چقدر این نسبت بزرگ‌تر باشد سودآوری و کارآیی بانک بیشتر خواهد بود.

به این ترتیب بررسی صورت مالی در دسترس بانک‌های کشور نشان می‌دهد بانک خاورمیانه با نسبت حاشیه سود خالص ۲/ ۴۴ درصد بهترین عملکرد را در این شاخص به‌دست آورده است. پس از آن بانک انصار با نسبت ۵/ ۱۸ درصد جایگاه دوم و بانک کارآفرین با نسبت ۴/ ۱۳ درصد جایگاه سوم را به‌دست آورده‌اند.

در مقابل بانک‌های تجارت، صادرات و گردشگری بدترین عملکرد را در مورد نسبت حاشیه سود خالص کسب کرده‌اند. در صورت مالی منتشرشده بانک تجارت، این بانک ۴/ ۶ هزار میلیارد تومان ضرر اعلام کرده که نسبت حاشیه سود خالص آن را به‌شدت منفی کرده است. بانک صادرات و بانک گردشگری نیز در صورت مالی سال گذشته خود ضررده بوده‌اند.

در مورد این شاخص باید به این نکته توجه کرد که اگر صورت کسر که سود یا ضرر خالص را نشان می‌دهد و مخرج کسر نیز که درآمد کل را نشان می‌دهد، هر دو عددی منفی باشند حاصل تقسیم آنها عددی مثبت می‌شود که البته از لحاظ تحلیلی ارزشی ندارد چون این نسبت نشان می‌دهد که بانک نه‌تنها سودی کسب نکرده بلکه ضرر کرده و از سوی دیگر جمع درآمدهای آن نیز منفی بوده است.

در این مورد دو بانک سرمایه و دی، بانک‌هایی هستند که علاوه ‌بر اینکه در صورت مالی سال ۹۶ خود ضررده بوده‌اند، یعنی جمع هزینه‌های آنها از درآمدهایشان بیشتر بوده و در نتیجه به جای سود، ضرر ثبت کرده‌اند، جمع درآمدهای مشاع و غیرمشاع آنها نیز منفی بوده است که عمده دلیل منفی بودن درآمدهای آنها به‌دلیل سود علی‌الحسابی بوده که باید این بانک به حساب سپرده‌های سرمایه‌گذاری واریز کند.

بازدهی مثبت در ۱۰ بانک

سومین شاخص مهم در ارزیابی بانک‌ها نسبت بازده دارایی‌ها است که این نسبت به بررسی رابطه سود خالص و میزان دارایی‌ها می‌پردازد. این نسبت بیان می‌کند که مدیریت به ازای هر یک ریال دارایی چند ریال سود خالص ایجاد کرده است. در نتیجه هر قدر این نسبت بیشتر باشد، بیانگر این است که مدیریت بانک از دارایی‌ها استفاده بهینه‌تری داشته است.

از آنجا که مخرج این کسر یعنی دارایی‌های بانک منفی نمی‌شود، در نتیجه با توجه به علامت صورت آن یعنی سود خالص یا ضرر خالصی که بانک در طول یک سال مالی کسب کرده است، علامت بازده کل دارایی‌ها تعیین می‌شود؛ بنابراین این نسبت در بازه بین اعداد منفی، صفر و مثبت وجود دارد.

بررسی صورت‌های مالی ۱۸ بانک که مدارک آنها در سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران یا به اختصار کدال موجود بوده است، نشان می‌دهد که بانک خاورمیانه با نسبت بازده دارایی‌های معادل ۶/ ۲ درصد بهترین وضعیت را از نگاه این شاخص به خود اختصاص داده است. پس از آن بانک انصار، با نسبت ۸/ ۰ درصد در جایگاه دوم، بانک کارآفرین و بانک سینا با نسبت ۴/ ۰ درصد جایگاه سوم را به‌دست آورده‌اند.

۶ بانک حکمت، گردشگری، صادرات، تجارت، دی و سرمایه نیز به‌دلیل منفی بودن سود خالص، شاخص نسبت بازده دارایی آنها نیز منفی شده است. پست‌بانک و شرکت اعتباری کوثر نیز بازدهی صفر کسب کرده‌اند.

بانک‌های منتخب برای سهامداری

چهارمین نسبت مهم در بررسی صورت‌های مالی بانک‌ها، نسبت بازده حقوق صاحبان سهام است. این نسبت بیانگر این مطلب است که بانک به ازای هر یک ریال حقوق صاحبان سهام چند درصد سود خالص کسب کرده است. بنابراین در حالت کلی هرچقدر این نسبت بزرگ‌تر باشد، مدیریت بانک توانسته است سود بیشتری را به نسبت حقوق صاحبان سهام کسب کند و به ارزش ویژه بانک اضافه کند.

بررسی صورت مالی بانک‌ها نشان می‌دهد در پایان سال مالی ۹۶، در میان ۱۸ بانک بورسی، بانک قرض‌الحسنه رسالت با نسبت بازده حقوق صاحبان سهام ۳/ ۳۵ درصد بیشترین بازدهی را به خود اختصاص داده است. پس از آن بانک خاورمیانه با نسبت بازدهی ۵/ ۲۶ درصد قرار دارد. بانک ایران‌زمین نیز با نسبت بازدهی ۷/ ۱۹ درصد جایگاه سوم را به‌دست آورده است. در مقابل بانک صادرات، گردشگری و حکمت کمترین بازدهی را کسب کرده‌اند.

در این شاخص نیز نکته قابل توجه این است که اگر بانکی در صورت سود و زیان خود ضرر شناسایی کرده باشد و در مقابل حقوق صاحبان سهام نیز در ترازنامه منفی باشد این نسبت که از تقسیم سود یا ضرر خالص و حقوق صاحبان سهام به‌دست می‌آید عددی بزرگ و مثبتی خواهد بود که در تحلیل نمی‌توان این نسبت را لحاظ کرد؛ چرا که نشان می‌دهد نه‌تنها بانک سود ده نبوده است، بلکه سرمایه‌ای که صاحبان سهام در اختیار بانک قرار داده‌اند نیز به خوبی مدیریت نشده و در نتیجه عمدتا به‌دلیل افزایش ضرر انباشته این بانک‌ها برای صاحبان سهام عددی منفی لحاظ شده است.

به زبانی ساده‌تر، حقوق صاحبان سهام از مجموع سرمایه بانک و سهام خزانه، افزایش (کاهش) سرمایه در جریان، اندوخته قانونی و سود (زیان) انباشته و… به‌دست می‌آید. بر این اساس سه بانک تجارت، دی و سرمایه بانک‌هایی هستند که علاوه بر اینکه در صورت مالی منتهی به سال مالی ۹۶ ضررده بوده‌اند، حقوق صاحبان سهام آنها نیز عدد منفی بوده است. در این بانک‌ها ضرر انباشته بالا دلیل منفی شدن حقوق صاحبان سهام بوده است.

***

بررسی بانک‌های بورسی از نگاه چهار شاخص نشان می‌دهد که اگرچه بانک‌های کشور در حال حاضر فاصله معناداری با استانداردهای بین‌المللی دارند، اما در برخی شاخص‌ها برخی از بانک‌های خصوصی عملکرد مناسبی از خود نشان داده‌اند. البته در مقابل، برخی بانک‌های خصوصی و خصوصی شده در سال مالی گذشته به خصوص در شاخص‌های سودآوری، وضعیت چندان مناسبی نداشته‌اند.

بنابراین نیاز است برای اصلاح نظام بانکی محدودیت‌هایی برای بانک‌های نامناسب وضع کرد. برخی از بانک‌هایی که عملکرد موفقی داشتند در حال حاضر به سوئیفت متصل هستند که می‌توان از ظرفیت آنها در شرایط تحریم‌ها برای مراوده با بانک‌های خارجی نیز استفاده کرد.