پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا می‌دانستید در سال ۲۰۱۷ اداره اختراعات و نشان‌های تجاری ایالات‌متحده (USTPO) بیش از ۴۴۰٬۰۰۰ درخواست ثبت نشان تجاری دریافت کرده است؟ شکی نیست که سیل درخواست‌های افراد، بنگاه‌های کوچک و متوسط (SME) و شرکت‌های بزرگ‌تر اداره اختراعات را دچار زحمت کرده است. اما حقوق مالکیت معنوی هوشمند چیست؟ راهکار پیشنهادی این نوشتار در راستای مدرنیزه کردن کل قوانین مالکیت معنوی و انطباق آن با عصر دیجیتال مطرح گشته است و بنای آن بر فناوری بلاکچین استوار است.
طبق تعریف سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) مالکیت معنوی به
«هرگونه محصول خلاقیت ذهن: شامل اختراعات، آثار ادبی و هنری و نشانه‌ها، نام‌ها و تصاویر به‌کار رفته در تجارت» اطلاق می‌شود.
مالکیت معنوی را می‌توان در سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد:
- نشان تجاری (Trademark)
- گواهی اختراع (Patent)
- حق تکثیر (Copyright)
اما بلاکچین چگونه می‌تواند در یک بحث حقوقی تأثیر بگذارد؟ چشم‌انداز حقوق مالکیت معنوی هوشمند چگونه است؟
۱) قانون اساسی ایالات‌متحده، مبحث مالکیت معنوی
وقتی پای حفاظت از محصولات خلاقیت و اختراعات به میان می‌آید، پدران بنیان‌گذار ایالات‌متحده آمریکا بند مالکیت معنوی (IP Clause) را در قانون پیش‌بینی کرده و تصریح به قدرت کنگره در این موضوع نموده‌اند:
«تشویق پیشرفت علم و هنر‌های سودمند از راه حفظ حق انحصاری برای تألیفات و اختراعات نویسندگان و مخترعان برای مدت محدود.»
– قانون اساسی ایالات‌متحده آمریکا، اصل یکم، بخش هشتم، بند هشتم
۲) تحریف مالکیت معنوی با دیجیتالی شدن
بیست سال پیش با ظهور نپستر (Napster) و گروکستر (Grokster)، صنعت سرگرمی دچار شوک گشته و از آن پس دست‌خوش تغییرات عمیقی شد. پول درآوردن از طریق فروش لوح فشرده (CD) و صفحه گرامافون، جای خود را به دانلود دیجیتال و استریم داد. این پلتفرم‌های جدید مانند کازا (Kaza)، لایم‌وایر (Limewire) و تورنت (torrent) همه‌چیز را عوض کردند؛ اما چرا؟
در تحریف واقع‌شده در مالکیت معنوی می‌توان وجود بازیگران بد را یک دلیل عمده دانست؛ بازیگرانی که میل به کپی غیرقانونی و سرقت محتوا دارند. انجمن صنعت ضبط ایالات‌متحده آمریکا (RIAA) دچار آسیب شده است. همچنین هنرمندان و دیگر خالقان آثار هم آسیب‌دیده‌اند. بااین‌وجود تئوری من این است که برای این‌همه علائم مشکلی بنیادی‌تری وجود دارد: وجود شکاف در صنعت (Fragmented Industry).
به‌زعم من رفتارهای پیشین نه یک حمله جهانی به محتوا و خالقان آن، بلکه جرقه‌هایی مولود آتش بدرفتاری صنعت با هنرمندان، مؤلفین و خالقان آثار است.
۳) بلاکچین برای حقوق مالکیت معنوی هوشمند
چه شما یک نویسنده باشید یا یک هنرمند، موزیسین باشید یا بازیگر، فناوری بلاکچین آمده است که بماند.
بلاکچین به تمام صنایع نفوذ کرده و با این کار نوید انقلاب صنعتی چهارم به گوش می‌رسد. عصری پیشرفته و مترقی و فراتر از تخیلات ما.
برای مثال پلتفرم ویدئوئی تاتاتو (TaTaTu) را در نظر بگیرید. این پلتفرم که بر اساس بلاکچین ساخته‌شده، متعلق به تهیه‌کننده هالیوود آندریا ایروولاین (Andrea Iervoline) است و توانست ماه گذشته ۵۷۵ میلیون دلار آورده داشته باشد. این پلتفرم اذعان دارد که مدل‌های آمازون (Amazon) و نت‌فلیکس (Netflix) برای کارهایی که توجیه نمایش سینمایی را ندارند بیننده بیشتری به ارمغان می‌آورد. تاتاتو با نزدیک‌تر کردن تهیه‌کننده و بیننده و ایجاد امکان دریافت بازخورد بینندگان، فضا را متعادل‌تر می‌کند. تهیه‌کننده بازخورد واقعی و دسته اولی از محتوای تولیدی به دست آورده و مخاطبان نیز با برقراری ارتباط و شنیده شدن صدایشان و حتی دریافت ارز دیجیتال مختص پلتفرم در قبال مشارکت در اکوسیستم سود می‌برند.
اکوسیستمی که یک کانال و مسیر برای آپلود محتوای اورجینال و بدون کپی‌رایت ایجاد کرده و در مقابل با اختصاص و توزیع مناسب حق امتیاز (Royalty) باعث بهبود هم‌زمان وضعیت صنعت و مشارکت‌کنندگان می‌شود. این‌همه از طریق اجرای یک الگوریتم روی بلاکچین میسر شده و هیچ شرکت مدیریت و انتشاراتی دخالتی در این امر ندارند.
مثال دیگر برای حقوق مالکیت معنوی هوشمند در اولین فستیوال موسیقی قدرت گرفته از بلاکچین به نام «فستیوال موسیقی ما» (Our Music Festival) دیده می‌شود. این فستیوال با همکاری جاستین دیدو بلائو (Justin David Blau)، دی‌جی و تولیدکننده موسیقی و استودیو سرگرمی سینگیولار دی‌تی‌وی (SingularDTV) بنیان نهاده شده است. هدف این فستیوال موسیقی تغییر جو غیردوستانه‌ای است که طرفداران در اجراهای زنده با آن مواجه می‌شوند. ایده اصلی این فستیوال برقراری ارتباط مستقیم با طرفداران جهت جلوگیری از به وجود آمدن بازار سیاه برای بلیت‌ها است.
با بهره‌گیری از بلاکچین و توکن‌های اختصاصی جشنواره، طرفداران قادر به خرید بلیت‌های رویداد، ارتقاء بلیت‌ها به وی‌آی‌پی و خرید محصولات و غذا خواهند بود. در میان مشاوران راهبردی و نیروهای پشت‌صحنه این پروژه نام‌هایی چون هانتر ویلیامز (Hunter Williams) از سی‌اِی‌اِی (CAA) و پل موریس (Paul Morris) از شرکای پارادایم (Paradigm) و لی اندرسون (Lee Anderson) و سام هانت (Sam Hunt) به چشم می‌خورد. جوزف وایت (Joseph White)، از مدیران اجرائی سابق مارول تی‌وی (Marvel TV) هم اخیراً به‌عنوان معاون تولید به این تیم اضافه‌شده است.
حقوق مالکیت معنوی هوشمند
فناوری‌های دیگری وجود دارند که قبلاً برای مدیریت حقوق مالکیت معنوی به کار گرفته‌شده‌اند؛ اما بلاکچین در این میان هنوز حوزه‌ای بکر به شمار می‌رود. به نظر من صنعت نیاز به توسعه را دریافته است.
یکی از پروژه‌های در دست اقدام که با آن آشنا شده‌ام پروژه ان‌پی‌ای‌آر (NPER) است. دنیل نام (Daniel Nam) مدیر عمومی و برنامه‌ریز عملیاتی در ان‌پی‌ای‌آر، در گفت‌وگوی اخیر خود با رادیو اِی‌بی‌سی نیوز (ABC News Radio) دلیل ورود به این حوزه را این‌گونه بیان کرد:
«ما فکر کردیم یکی از اولین حوزه‌های صنعت که نیاز به نوآوری با استفاده از فناوری بلاکچین در آن است، حوزه مالکیت معنوی است.»
جالب است بدانید که شرکت در حال بررسی امکان استفاده از ارز رمزنگاری‌شده مختص خود برای ایجاد امکان خریدوفروش مالکیت معنوی است؛ و این باعث می‌شود که بگویم نباید چشم از این پروژه برداشت.
۱) کاربرد قراردادهای هوشمند در اعمال مفاد توافقات لیسانس
ممکن است قراردادهای هوشمند را با قراردادهای حقوقی اشتباه بگیرید اما این‌ها دو موضوع کاملاً متفاوت‌اند. قرارداد هوشمند یک کد کامپیوتری است که روی بلاکچین اجرا می‌شود و حاوی مجموعه‌ای از قوانین لازم‌الاجرا برای طرفین مرتبط از طریق قرارداد است. با حصول رضایت از اجرای تعهدات درج‌شده در قرارداد، توافق دوجانبه به‌صورت خودکار اعمال‌شده و فرآیند تائید و اعمال مفاد قرارداد همگی از طریق کد اجرائی می‌شوند
۲) مستندسازی مالکیت معنوی و زنجیره قیمومیت (Custody)
با به‌کارگیری فناوری دفترکل توزیع یافته (distributed ledger) بلاکچین قادر است موارد نقض قانون مالکیت معنوی را به حداقل رسانده و یک زنجیره الکترونیک قیمومیت برای هر قسمت از مالکیت معنوی ایجاد نماید. با حقوق مالکیت معنوی هوشمند همه می‌توانند در مورد قدرت و ارزش هر کار قضاوت کرده و از حدود توانایی اداره اختراعات و نشان‌های تجاری هم پیشی بگیرند.
۳) مفهوم دسته چوب (Bundle of Sticks)
من اخیراً در اجلاس برنامه حقوق و فناوری (Program In Law and Technology) که در دانشگاه محل تحصیل خودم، مدرسه حقوق دایتون (Dayton School of Law)، برگزارشده بود شرکت کردم. در این اجلاس با استاد حقوق مالکیت و مالکیت معنوی، تریسی رایلی (Tracy Reilly)، درباره نقطه برهم‌کنش فناوری و حقوق مالکیت معنوی برای تضمین حقوق مؤلف گفت‌وگو کردم.
«کسانی که هم دارای مالکیت واقعی و هم مالکیت معنوی هستند را باصفت مالکیت یک دسته چوب خطاب می‌کنند. این یعنی برخورداری از حقوق مجزا که شامل مالکیت و استفاده انحصاری و تصمیم‌گیری اختصاصی مبنی بر چگونگی بهره‌گیری فیزیکی یا اقتصادی از دارایی و فروش و اجاره و هدیه دادن آن و حتی برنامه‌ریزی برای بعد از مرگ هم می‌شود.»
به گفته تریسی رایلی افراد به‌صورت خودکار صاحب این حقوق نمی‌شوند و باید از پیچ‌وخم‌های حقوقی بسیاری که توسط قانون تعریف‌شده عبور کنند.
«برای مثال یک خواننده برای حفظ آهنگ جدیدش توسط قانون حق تکثیر (Copyright) باید فرضاً مقابل حیاط خانه کپی‌رایت برود و مطابقت آهنگ جدیدش را با قسمت‌های بخصوصی از قوانین حق تکثیر نشان دهد.»
پس از ورود خواننده به خانه کپی‌رایت، می‌توانند چوب مرتبط با اثرشان را انتخاب کرده و از حقوق جدیدشان ذیل قوانین حق تکثیر بهره ببرند. ازجمله این حقوق می‌توان استفاده، آثار اشتقاقی، لیسانس و/یا دیگر صور توزیع، شامل حق امتناع را نام برد.
تریسی رایلی از هیجان ورود فناوری بلاکچین به عرصه مالکیت معنوی هم گفت:
«با این‌که دیجیتال شدن آهنگ‌های دارای حق تکثیر چیز جدیدی نیست و از طریق پلتفرم‌هایی نظیر گورکستر (Grokster)، نپستر (Napster) و آی‌تونز (iTunes) قبلاً عملی شده است، قسمت جدید و هیجان‌انگیز برای مالکان حق تکثیر پتانسیل وسیع فناوری بلاکچین است. بلاکچین شاید به‌زودی قادر باشد یک ردپای دیجیتال (footprint) کارآمد برای اعمال قوانین حق تکثیر ایجاد کند و راه‌حلی برای جلوگیری از استفاده غیرقانونی گسترده از آثار در جنگل وحشی اینترنت و بخصوص در شبکه‌های اجتماعی به ارمغان آورد. ردپای بلاکچین در همان ابتدای کار برای هنرمندان، فیلم‌سازان، تهیه‌کنندگان و هرکسی که به دنبال اطلاعات (اعم از سراینده، نام، سال تولید و …) آهنگ برای مقاصد لیسانسینگ باشد مفید خواهد بود.»
علی‌رغم وجود فناوری‌های بسیار، دسترسی آسان هنرمندان و وکلایشان به این اطلاعات بدون استفاده از بلاکچین تقریباً غیرممکن خواهد بود.
با دیجیتال کردن حقوق مالکیت معنوی و انتقال آن‌ها به بلاکچین و دفترکل توزیع یافته، ضمن در دسترس بودن آثار برای عموم، به‌صورت مؤثری قادر به محافظت از حقوق خالقان آثار هم خواهیم بود؛ و این یعنی حقوق مالکیت معنوی هوشمند.
منبع: Forbes
