پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانک مرکزی: وضعیت نظام‌های پرداخت مطلوب است / کارشناسان: حال صنعت پرداخت خیلی خوب نیست
به‌صورت غیررسمی گهگاه اظهارنظرهایی درباره میزان رشد پرداخت و بانکداری الکترونیکی می‌شنویم. گاهی گفته می‌شود ما از این نظر همپای کشورهای توسعه‌یافته جهان هستیم و گاه می‌شنویم که می‌گویند در نظام پرداخت عقب‌مانده‌ایم. در تازه‌ترین اظهارنظر ناصر حکیمی، مدیرکل فناوری اطلاعات بانک مرکزی، اعلام کرده است که ایران از نظر کاربری و نفوذ در ابزارهای پرداخت نوین رتبه اول را در خاورمیانه دارد.
.
آنچه مسئولان بانک مرکزی می‌گویند
دو هفته پیش در بانک مرکزی جلسه‌ای برگزار شد با عنوان جلسه شورای مدیران ارشد بانک مرکزی با محوریت اقتصاد مقاومتی که در آن حکیمی از پیشرفت‌های چشمگیر ابزارهای پرداخت در ایران سخن گفت. او که وضعیت کشورمان از نظر شاخص‌های نظام پرداخت در دنیا را در حد کشورهای متوسط اروپایی دانست گفت: «مبلغ تراکنش در سیستم‌های پرداختی خرد مثل شتاب و شاپرک نزدیک به چهار برابر تولید ناخالص ملی در سال است و در حدود چهار و نیم برابر ارزش تولید ناخالص ملی نیز در سامانه‌های تسویه‌ای مثل ساتنا جابه‌جا می‌شود.» به گفته حکیمی ایران در خاورمیانه و شمال آفریقا از نظر رتبه کاربری و نفوذ در ابزارهای پرداخت نوین در رتبه اول قرار دارد.
در مورد پیشرفت‌های ایران در حوزه ابزارهای پرداخت علی کرمانشاه، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی نیز اخیرا در سخنرانی خود در یک همایش بانکداری الکترونیک گفت: «در حال حاضر ما به ازای هر 20 نفر یک کارت‌خوان داریم. در صنعت پرداخت به لحاظ شاخص‌های عملکردی جزو شش کشور اول دنیا هستیم. تعداد چک‌های مدیریت‌شده در چکاوک در سه‌ماهه دوم 94، 33 میلیون بوده. در روزهای پرترافیک یک‌میلیون و 200 هزار تراکنش چکاوک داریم.»
به گفته کرمانشاه، سیستم‌های ما به‌طور متوسط 98.5 درصد پایداری دارند. 20 میلیارد تراکنش آنلاین در سال 93 داشتیم و تراکنش‌های شتابی ثبت‌شده در 9ماهه نخست 13 میلیارد و 500 هزار تراکنش است.
کرمانشاه در سخنان خود در همایش با بیان اینکه فناوری‌های نوین در دو دههٔ گذشته هم در نحوهٔ عملکرد کسب‌وکارهای بانکی مؤثر بوده و هم پایهٔ ایجاد کسب‌وکارهای جدید بوده‌اند، گفت: «از نقاط قوت صنعت بانکداری الکترونیک کشور می‌توان به توانمندی طراحی، پیاده‌سازی و اجرای سیستم‌های بانکی تراکنش‌محور کارا و بهره‌ور از زیرساخت‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و شبکه‌ای نسبتاً مدرن اشاره کرد».
.
آنچه ما می‌بینیم
می‌گویند حال صنعت پرداخت ما خوب است اما باید باور کنیم؟ کارشناسان معتقدند مردم ما از ابزارهای پرداخت استفاده می‌کنند چون نمی‌خواهند برای گرفتن 50 هزار تومان پول نقد در صف بانک معطل شوند، فروشنده‌های ما از ابزارهای پرداخت استقبال می‌کنند چون استفاده از این ابزارها امنیت و سرعت را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد و از طرفی بابت این ابزارها نیاز به پرداخت کارمزد ندارند. آیا استفاده از این ابزارها تأثیر مثبتی بر اقتصاد کشور داشته است؟ برخی کارشناسان معتقدند استفاده نابجا از ابزارهای پرداخت باعث ایجاد تورم شده است. استدلال آن‌ها این است که سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای بانکداری الکترونیکی هزینه‌هایی بر دوش بانک‌ها می‌گذارد. از طرف دیگر کاربر و منتفع شونده از این ابزارها لازم نیست کارمزدی بدهد به‌عنوان‌مثال مشتری خودپرداز زمان دریافت پول از دستگاه خودپرداز کارمزدی بابت استفاده از این ابزار نمی‌دهد یا یک فروشنده که از بیشترین مزایا در استفاده از کارت‌خوان بهره می‌برد لازم نیست هزینه یا کارمزدی برای آن پرداخت کند. خرید و نگهداری از این دستگاه‌ها و ارائه خدمات برای شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت و بانک‌ها هزینه‌بر است. در این سیستم هم طبق تصمیم بانک مرکزی بانک‌ها درنهایت باید کارمزد کارت‌خوان‌ها را بدهند. این هزینه‌ها از کجا تأمین می‌شود؟ از پول مردم. از جیب مشتریانی که کارمزدهای بالا بابت دریافت وام باید به بانک پرداخت کنند. این میان هم کارمزد به دست شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت، شتاب و شاپرک و بانک‌های صادرکننده می‌رسد. درآمد منهای هزینه‌هایی که شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات می‌دهند چیز دندان‌گیری نمی‌شود؛ بانک‌ها هم که کارمزد دریافتی و پرداختی‌شان در این سیستم تقریباً برابر می‌شود. این میان بانک مرکزی است که از کارمزد دریافتی بیشتر از بقیه بازیگران منتفع می‌شود.
البته حکیمی در مورد درآمدهای بانک مرکزی می‌گوید: «بانک مرکزی که شخص نیست و هر سودی که بانک مرکزی به دست آورد باعث تقویت پشتوانه پولتان می‌شود و حتی در جیب دولت هم نمی‌رود بنابراین سود بانک مرکزی، برخلاف دیگر شرکت‌ها که بحث رقابتی دارند و سودشان عاید سهامداران می‌شود، باعث تقویت بنیه مالی مرکزی و درنهایت تقویت بنیه مالی پولتان خواهد شد.» این اظهارات حکیمی زمانی درست است که بانک مرکزی با عملکرد خود مانع از هدر رفت منابع مالی مردم و ایجاد تورم شود.
البته خود مسئولان بانک مرکزی بارها از چالش‌های پیشِ‌ِروی صنعت گفته‌اند. ازجمله حمید تهرانفر، معاون نظارتی بانک مرکزی بارها از تعداد زیاد شعب بانکی کشور انتقاد کرده است. در جلسه دو هفته پیش شورای مدیران ارشد بانک مرکزی نیز او بار دیگر این مسئله را یادآور شد و گفت: «در ایران به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۰.۰۴ بانک و ۲۷.۴ شعبه بانک وجود دارد که ایران ازلحاظ تعداد شعب پس از فرانسه، ژاپن، آمریکا و استرالیا بالاترین رقم را دارد.»
اگر وضعیت پرداخت الکترونیکی در کشور ما مناسب است پس چرا این همه شعبه بانکی در کشور داریم؟ مگر ابزارهای جدید پاسخگوی نیاز مشتریان نیستند که بانک‌ها به راه‌اندازی شعبه جدید اقدام می‌کنند؟ گفته می‌شود میانگین تعداد کارمندان شعب بانکی ما سیار پایین‌تر از تعداد آن در کشورهای توسعه‌یافته است. این یعنی شعب بانکی با آن هزینه سرسام‌آور راه‌اندازی و نگهداری‌شان بهره‌وری پایینی دارند و نمی‌توانند به‌خوبی پاسخگوی نیاز مشتریانشان باشند. کارشناسان می‌گویند این یعنی بانک‌های ما با خرید ساختمان شعب درصدد افزایش سرمایه‌گذاری در املاک و خرید اموال غیرمنقول هستند نه افزایش دسترسی‌پذیری و توسعه کانال.
بنابراین باوجود اظهارات مسئولان بانک مرکزی درباره وضعیت مطلوب شاخص‌های نظام پرداخت در کشورمان، آنچه در عمل می‌بینیم چیز دیگری است. گرچه نمی‌توان به‌طورکلی منکر موفقیت‌هایی در این زمینه در کشور بود اما وزنه نابسامانی‌ها در بانکداری الکترونیکی و پرداخت کشور سنگین‌تر است.
منبع: هفته نامه عصر ارتباط