پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
محمد رضوان مدنی، مدیرعامل و عضو هیئت‌مدیره شرکت رایان هم‌افزا / بیست‌ودوم تیرماه در تقویم ایران، مناسبتی نمادین است که به افتخار محمد بن موسی خوارزمی، پدر علم جبر، به‌عنوان روز ملی فناوری اطلاعات نام‌گذاری شده است؛ روزی برای یادآوری این واقعیت که پیشرفت و توسعه ظرفیت‌های تمدنی، در گروِ تقویت قابلیت‌های زیرساختی و فناورانه ما در شناخت، سازماندهی و تحلیل داده‌هاست. موضوعی که بی‌توجهی به آن، به‌ویژه در سطح سیاست‌گذاری، می‌تواند شکاف میان جهان توسعه‌یافته و در حال توسعه را در روندی تصاعدی تشدید کند؛ در حالی که فناوری اطلاعات می‌تواند راهکارهایی ارائه دهد که تا دیروز دور از ذهن و غیرقابل‌اجرا تلقی می‌شدند.
امروز در جهانی زندگی می‌کنیم که سرمایه‌گذاران با چند کلیک تصمیم‌گیری می‌کنند و الگوریتم‌ها به جای آنان نقش‌آفرینی می‌کنند. فناوری اطلاعات دیگر صرفاً یک زیرساخت پشتیبان نیست؛ بلکه شریک راهبردی برای ارتقای اعتماد، شفافیت، کارایی و توسعه فراگیری در بازارهای مالی است. در روز ملی فناوری اطلاعات باید به بازار سرمایه نیز از همین زاویه نگریست: نه صرفاً به‌عنوان یک بازار معاملاتی، بلکه به‌مثابه ساختاری فناورانه و داده‌محور برای تخصیص منابع مالی. به‌گونه‌ای که طراحی و استقرار یک اکوسیستم نوآور و فناورانه می‌تواند توسعه بازاری شفاف، سالم و باثبات را به‌عنوان موتور محرک سرمایه‌گذاری، کارآفرینی و رشد اقتصادی تسهیل کند.
بااین‌حال، بازار سرمایه ایران با چالش‌های ساختاری در مسیر دیجیتالی‌سازی مواجه است؛ از نبود نقشه راه و کمبود سرمایه‌گذاری گرفته تا تعامل‌ناپذیری سامانه‌ها و ناتوانی در جذب نوآوری‌های فین‌تکی. در این یادداشت، ابتدا چالش‌های موجود در حوزه فناوری اطلاعات بازار سرمایه مرور می‌شود، سپس به برخی تجارب بین‌المللی اشاره خواهد شد و نهایتاً راهکارهایی راهبردی برای دستورکار سیاست‌گذاری کلان ارائه می‌گردد. چرا که باور دارم بدون تحول در زیرساخت‌های دیجیتال، گرفتار نوعی خودتحریمی خواهیم شد و از بهره‌برداری واقعی از ظرفیت‌های بازار سرمایه در تخصیص منابع و حفظ و ارتقای ثروت ملی بازخواهیم ماند.
در بسیاری از کشورها، بازار سرمایه به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام مالی، به‌سرعت در مسیر دیجیتالی شدن گام برداشته است. با وجود توسعه برخی زیرساخت‌های اولیه خدمات آنلاین در ایران، تحول دیجیتال هنوز به‌عنوان یک «پارادایم» در سیاست‌گذاری این حوزه جایگاه درخوری نیافته است.
پرسش کلیدی اینجاست که چرا بازار سرمایه ایران نتوانسته از فناوری اطلاعات به‌عنوان یک مزیت رقابتی بهره بگیرد؟ و از آن مهم‌تر، چه باید کرد تا مسیر پیش‌رو از تهدید به فرصت تبدیل شود؟
در مسیر پاسخ به این پرسش‌ها، مبتنی بر احصاء چالش‌های فناورانه، می‌توان ضعف‌های زیرساختی بازار سرمایه ایران را در قالب هفت محور اصلی چنین طبقه‌بندی کرد:
۱. فقدان راهبرد کلان تحول دیجیتال
هیچ سند بالادستی مشخصی برای تحقق تحول دیجیتال در بازار سرمایه تدوین نشده و نبود متولی مشخص نیز موجب شده تصمیم‌گیری‌ها در قالب پروژه‌هایی جزیره‌ای، مقطعی و ناهماهنگ صورت گیرد.
۲. سرمایه‌گذاری ناکافی در زیرساخت و امنیت
در شرایطی که کشور با تنش‌های سیاسی و حملات سایبری مکرر مواجه است، سرمایه‌گذاری در امنیت دیجیتال ضرورتی دوچندان دارد. بااین‌حال، تعرفه‌های پایین خدمات فناورانه در بازار سرمایه، در مقابل هزینه‌های فزاینده، تأمین مالی برای نوسازی و تقویت زیرساخت را با محدودیت جدی روبه‌رو کرده است.
۳. رگولاتوری غیرمنعطف و نوآوری‌گریز
تحریم‌های بین‌المللی دسترسی به فناوری‌های نوین را محدود کرده‌اند. در این شرایط، رویکرد غیرحمایتی و محافظه‌کارانه نهادهای تنظیم‌گر، موجب تعمیق نوعی خودتحریمی در بهره‌گیری از نوآوری‌های فناورانه شده است.
۴. محدودیت در دسترسی به استعدادهای دیجیتال
مهاجرت نخبگان فناوری در کنار افزایش نیاز به نیروی متخصص، دسترسی به دانش و مهارت‌های لازم برای توسعه خدمات نوآورانه را دشوار کرده است.
۵. فناوری‌های قدیمی و معماری جزیره‌ای
وابستگی به سامانه‌های سنتی و فقدان معماری فناورانه مدرن، ریسک‌های عملکردی را افزایش داده و سرعت و دقت سامانه‌ها را با چالش جدی مواجه کرده است.
۶. نبود حمایت قانونی از فناوری‌های نوین
در حالی که فناوری‌هایی مانند بلاکچین در بازارهای سرمایه جهانی جایگاهی کلیدی یافته‌اند، نبود چارچوب قانونی روشن در ایران، مانعی جدی برای بهره‌گیری از آن‌ها به‌شمار می‌رود.
۷. بلوغ محدود دیجیتال در تجربه کاربری
روند دریافت خدمات مالی در بازار سرمایه همچنان پیچیده، کند و غیرشخصی‌سازی‌شده است و با انتظارات نسل دیجیتال فاصله دارد.
تجارب جهانی در تحول دیجیتال بازار سرمایه
با وجود چالش‌هایی که پیش‌تر ذکر شدند، تجارب جهانی نشان می‌دهد دیجیتالی‌سازی بازار سرمایه نه‌تنها برای کارایی، بلکه برای شمول مالی، شفافیت و جذب سرمایه‌گذاری بسیار حیاتی است:
- پروژه هویت دیجیتال در هند که میلیون‌ها نفر را به بازارهای مالی متصل کرد و هزینه خدمات را کاهش داد.
- اکوسیستم نئوبروکرها و فناوری ثروت در انگلستان که با راه‌اندازی سندباکس نظارتی تسهیل شد.
- توسعه APIهای باز در سنگاپور برای ورود فین‌تک‌ها به بازار سرمایه.
- بهره‌گیری گسترده از داده در چین برای سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد و تصمیم‌سازی هوشمند.
این نمونه‌ها به‌روشنی نشان می‌دهند که بازسازی دیجیتال ساختار بازار سرمایه، پیش‌نیاز دستیابی به اقتصادی رقابتی و شفاف است.
پیشنهادهای راهبردی برای سیاست‌گذاری
در همین راستا، از وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی به‌عنوان متولی سیاست‌گذاری بازار سرمایه درخواست می‌شود اقدامات زیر را در دستورکار خود قرار دهد:
- تدوین نقشه راه تحول دیجیتال بازار سرمایه با همکاری سازمان بورس، وزارت اقتصاد و بخش خصوصی.
- اتخاذ رویکرد اکوسیستم‌محور و الزام به توسعه APIهای باز توسط کلیه نهادهای بازار سرمایه.
- نوسازی زیرساخت‌های دیجیتال با واقعی‌سازی نظام تعرفه‌گذاری خدمات فناوری و تخصیص منابع کافی برای امنیت و زیرساخت.
- ایجاد سندباکس نظارتی برای فین‌تک‌ها با الگوگیری از تجارب موفق جهانی.
- طراحی، استقرار و صیانت از اکوسیستم نوآوری برای بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور و غلبه بر چالش‌های موجود.
در نهایت باید تأکید کرد که تحول دیجیتال در بازار سرمایه ایران دیگر یک انتخاب لوکس نیست، بلکه ضرورتی راهبردی برای بقا، توسعه و بازسازی اعتماد عمومی است. در جهانی پیچیده با کاربران هوشمند، ادامه مسیر سنتی به فرسایش اعتماد، خروج سرمایه و کاهش کارایی خواهد انجامید. اکنون در آستانه آغاز دوره‌ای تازه در مدیریت اقتصادی کشور، درک این اولویت فناورانه می‌تواند نقطه عطفی در تحول دیجیتال بازار سرمایه باشد؛ تحولی که بدون آن، نمی‌توان بازاری رقابت‌پذیر، شفاف و مردم‌پایه را متصور شد.